MAVZU: GANDBOL (QO’L TO’PI) O’YNI HAQIDA TUSHUNCHA. Reja: 1. Qo’l to’pi o’yini haqida umumiy ma’lumotlar va uning O’zbekistonga kirib kelishi. 2. Qo’l to’pi o’yinida hujum texnikasi. 3. Qo’l to’pi o’yinida himoya texnikasini o’rganish. 4. Qo’l to’pi o’yinida darvozabonga o’yin texnikasini o’rgatish usullari. 1. Qo’l to’pi o’yini haqida umumiy ma’lumotlar va uning O’zbekistonga kirib kelishi.

Gandbol (nem. hand - qo l, ball -to p), qo l to pi — sport o yini. 19-asrʻ ʻ ʻ ʻ ʻ oxirida Yevropada paydo bo lgan. Daniyalik Xalger Nilson ixtiro etgan (1895). ʻ Gandbol uchun kattaligi 40x20 m li maydon kerak og irligi 325—475 g, aylanasi ʻ 54—58 sm bo lgan charm to p bilan o ynaladi. Maydonning ikki tomonida eni 3 ʻ ʻ ʻ m, balandligi 2 m bo lgan darvozalar o rnatiladi. Har bir jamoada 7 yoki 11 ʻ ʻ o yinchi qatnashadi. O yinchi to p bilan faqat 3 qadam qo yishi va uni qo lida 3 ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ sekundgacha tutib turishi mumkin. O yin 2 bo limdan iborat bo lib, erkaklar ʻ ʻ ʻ musobaqasi 1 soat, ayollar musobaqasi 50 daqiqa davom etadi. Xalqaro gandbol federatsiyasiga 1946 yil asos solingan 106 mamlakat a zo. 1972 yildan erkaklar, ʼ 1976 yildan ayollar Gandbolni Olimpiya o yinlari dasturiga kiritilgan. 1938 yildan ʻ erkaklar o rtasida, 1956 yildan ayollar o rtasida jahon birinchiligi o tkaziladi. ʻ ʻ ʻ O zbekistonda Gandbol 1923—24 yillarda paydo bo lib, birinchi musobaqa ʻ ʻ 1926 yilda Toshkentda o tkazilgan. 1991 yil O zbekiston Respublikasi Gandbol ʻ ʻ federatsiyasi tuzildi. Respublikaning barcha viloyatlarida Gandbol bo yicha bolalar ʻ sport maktablari, erkaklar, ayollar va bolalar jamoalari bor. 1991 yildan O zbekistan chempionata muntazam o tkaziladi. O zbekiston Gandbolchilari terma ʻ ʻ ʻ jamoasi (ayollar) Osiyo chempionatida 4-o rinni egalladi va Germaniyada ʻ o tkazilgan jahon birinchiligi musobaqalarida qatnashdi (1997). O zbekistonda ʻ ʻ xizmat ko rsatgan sport ustozlari F. Abdurahmonov, V. Kaplinskiy, xizmat ʻ ko rsatgan sport ustasi, Olimpiya o yinlari va jahon chempioni M. Vasilyev, ʻ ʻ xalqaro miqyosdagi sport ustasi, jahon chempioni S. Zemlyanova, sport ustalari A. Abzalova, Olga Abdulla va boshqalarning G. rivojlanishida katta hissasi bor. Respublikamizda gandbolning rivojlanishi. 1938 yilda Respublikamizda gandbol bo’yicha birinchi chempionat o’tkazildi. 1960 yilgacha O’zbekistonda Toshkent Oliy Harbiy bilim yurtida talim oluvchi kursantlar orasida 11x11 qo’l to’pi musobaqalari o’tkazilgan. 1960 yili Xarkov shahrida yoshlar orasida qo’l to’pi bo’yicha Butunittifoq musobaqalari o’tkazildi va shundan so’ng sportning bu turi mamlakatda tez rivojlana boshladi. 1960 yilda O’zbekiston Davlat jismoniy tarbiya institutida ilk bor qo’l to’pi mutaxassisligi bo’limi ochildi. 1960 yildan boshlab Toshkent shahar birinchiliklarida 16-20 jamoa qatnasha boshladi va

O’zbekiston gandbolchilarining sobiq Ittifoq musobaqalarida qatnasha boshlagan yili deb qayd etildi. O’zbekiston terma jamoasini tashkil etgan F.Abdurahmonov, M.Jukov, B.Pikin, V.Ogirenko, M.Sirotenko, M.Magdullin, A.Oleynikov, N.Rahmatov, A.Pantasenko va A.Sodiqov O’zDJTI va Toshkent Irrigatsiya instituti jamoalari vakillari edi. Sobiq Ittifoq chempionatlarida jamoaga V.Sevastyanov va V.Lemeshkovlar murabbiylik qilgan. O’zbekiston gandbolchilari 1972-1973 yillarda yuqori natijalarga erishdilar. Ular sobiq Ittifoqda oliy liga jamoalari orasida o’tkazilgan chempionatda oltinchi o’rinni egalladilar. O’zDJTI jamoasi Butun-ittifoq talabalar o’rtasidagi musobaqalarda uch karra g’oliblikni qo’lga kiritdi. O’zbekiston qizlar terma jamoasi 1975 va 1983 yillarda sobiq Ittifoq xalqlari Spartakiadasida faxrli oltinchi o’rinni egalladi. 20 dan ortiq qizlarimiz sport ustasi talablarini bajardilar. SHular jumlasidan o’zbek qizi Marg’uba Artiqboeva O’zbekistonda birinchi bo’lib shu unvonga ega bo’ldi. Toshkentda dastlabki yoshlar va o’smirlar sport maktablari 60-yillarda ochildi va sobiq Ittifoq maktab o’quvchilari spartakiadalarida muntazam ishtirok etib, 1975 yili qizlar 3- o’ringa, o’smirlar esa 1979 yili oltinchi o’ringa sazovor bo’lishdi. Keyinchalik ushbu sport maktablarida shug’ullangan jahon va Olimpiya chempionlari Viktor Maxorin, Mixail Vasilev, yoshlar o’rtasida jahon chempionlari S.Zemlyanova va O.Zubareva, sobiq Ittifoq terma jamoasi tarkibiga qabul qilingan S.Orlov, V.Antonov, S.Kalmikov, G.Travkin, I.Axmadiev, B.Proxorovlar «Halqaro sport ustasi» unvoniga sazovor bo’lganlar. O’zbek gandbolchilarini tayyorlashdagi faol mehnatlari uchun F.Abdurahmonov, V.Kaplinskiy, V.Ogirenko, E.Golovchenko, V.Konaplev, V.Izaaklar «O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan murabbiy» unvoni bilan taqdirlandilar. 1994-1996 yillarda Markaziy Osiyo davlatlari klublari o’rtasida o’tkazilgan chempionatda «D-klub» (O’zDJTI) gandbolchi qizlari g’alabaga erishdilar. Sh..K.Pavlov va F.A.Abdurahmonovlar rahbarligida O’zDJTI talaba qizlari asosida

tarkib topgan Respublika terma jamoasi 1997 yili Iordaniyada o’tkazilgan Osiyo chempionatida qatnashib, O’zbekiston jamoalari orasida sport o’yinlari bo’yicha birinchi marta jahon chem-pionatida qatnashish huquqiga ega bo’ldi. 1997 yilning dekabr oyida Germaniyada o’tkazilgan jahon chempionatida Xitoy, Braziliya va Urugvay jamoalarini ortda qoldirib, O’zbekiston gandbolini dunyoga tanitdi. Har bir uslubni o’rganishda ularning bosqichlarini ko’rib chiqish muhimdir. Chunki asosiy ahamiyat asosiy bosqichga, keyin boshqa bo’laklar va sportchining har hil tayyorgarligiga qaratiladi. Har qanday uslubni o’rgatishda texnik-taktik harakatlarni takomillashtirish, ketma-ketligiga rioya qilish kerak: Usullar mohiyati bilan tanishtirish; 1. Shu uslulni soddalashtirib o’rgatish; 2. Usullarni o’yin holatiga yaqinlashtirish, takomillashtirish; 3. O’rganilgan usullarini o’yinda qo’llash, qo’l to’pi mashg’ulotining asosini tashkil etadi. O’yindan tashqari o’rgatiladigan va takomillashtiriladigan har bir texnik usul (metod)ga juda ko’p vaqt sarflanadi. Shuning uchun gandbolchilar usullarni soddalashtirilgan holda o’yin vaqtida o’rganadilar va takomillashtiradilar. Har bir mashg’ulotda ikki-uchta usul(metod)larni o’rgatib borilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. 2. Qo’l to’pi o’yinida hujum texnikasini o’rganish. Hujum texnikasini o’rgatish usuli. Maydonda harakat qilish texnikasini o’rgatishda eng avval har bir harakat alohida o’rgatilib (yugurish, sakrash, to’xtashlar), so’ngra ular qo’shib o’rgatiladi. Bir harakat tuzilmasi o’rgatilgandan keyin, boshqa harakatni o’rgatish boshlanadi va o’rganilgan harakatlar bir-biriga bog’lanib, har xil holatlarda qo’llaniladi. Yugurishda oddiy, tezlikni o’zgartirib, yo’nalishni o’zgartirib, qadamlarni chalishtirib, har xil sakrashlar yordamida yugurish texnikasi o’rgatiladi;

To’xtashlarda tez yurib, sekin yugurib, tezlashganda avval bir oyoqda so’ng ikki oyoqda to’xtash mashqlari o’rgatiladi. Shug’ullanuvchining ikki oyoqda yugurib to’xtagandan so’ng, muvozanat saqlash uchun tana og’irligini to’g’ri taqsimlashi murabbiy tomonidan nazorat qilib boriladi; Sakrash joyidan, so’ng yugurib kelib avval ikki oyoqda , keyin bir oyoqda sakrashga o’rgatiladi. Oyoqlarni to’g’ri qo’yish, balandlikga yoki uzunlikga sakraganda oyoqlarni bukish va yerga tushish to’g’ri bajarilishiga ahamiyat berish kerak. O’yin maydonida harakat qilish texnikasini takomillashtirish uchun quyidagi mashqlardan foydalanilsa bo’ladi: 1.Belgilangan aniq mo’ljalga tezlanib yugurish va dastlabki holatga qaytish; 2.Turli holatlarda yugurib, yotib, emaklab va boshqa ko’rinishlarda tez yugurish; 3.Bir va ikki oyoqlab to’siqlardan sakrab o’tish va yugurish; 4.Yugurish va sakrash harakatlarini galma-gal bajarish. 5.Belgilangan joylarda birin-keyin to’xtab yugurish; 6.To’siqlarni aylanib o’tib yugurish; 7.Har xil asbob va moslamalarni bir joydan ikkinchi joyga ko’chirib yugurish. 8.Yuqorida keltirilgan mashqlarni va harakatlarni estafeta shaklida o’tkazish. To’pni egallash texnikasini o’rgatish. To’pni ilishga kirishishdan oldin to’pni og’irligiga, shakliga, qattiq yoki yumshoqligiga ko’nikma hosil qilish uchun quyidagi mashqlardan foydalanish mumkin: 1. Oldinga to’pni tashlab, uni yerga tushirmay ilib olish; 2. To’pni oldinga tashlab, uni yerdan sapchigandan so’ng ilib olish;