Mavzu: HINDISTON DAVLATI VA HUQUQI I. KIRISH 1. Hindiston davlatining rivojlanish xususiyatlari va davrlarga bo`lish masalalari. II. ASOSOY QISM 2. Hindiston ijtimoiy tuzumining xususiyatlari. 3. Hindistonda hokimiyat va davlat boshqaruvining tashkil etilishi. III. XULOSA 4. O`rta asrlarda Hindiston huquqining asosiy belgilari. Kastalar Qadimgi hindlar qanday yumushlar bilan shug‘ullanishiga qarab to‘rt guruhga ajratilgan edi. Bu tabaqalar kasta yoki varna deb atalgan, jumladan: kohinlar – braxmanlar (hind ruhoniylari), jangchilar – kshatriylar, deh qon, hunarmand va savdogarlar – vayshilar, xizmatkorlar va qullar – shudralardan iborat bo‘lgan. Hindlarning e’tiqodicha, tabaqalardan har birini oliy xudo Braxma o‘z jismining qaysidir bir qismidan dunyoga keltirgan ekan. Masalan, kohinlar uning og‘zidan chiqqan, jangchilar qo‘llaridan, dehqonlar qovurg‘ asidan, xizmatkorlar esa Braxmaning tovonidan yaratilgan, deb hisoblangan. Bolalar hamisha ota-

onalari tabaqasiga mansub deb topilgan. Bir tabaqadan boshqasiga o‘tishning ham iloji bo‘lmagan. Turli kastalarga mansub odamlar o‘rtasida nikohga ham yo‘l qo‘yilmagan. Tabaqalardan birortasiga ham mansub bo‘lmaganlarni esa «chandal», ya’ni «hazar qilinadiganlar” – Hind tabaqalari Ganesha – donishmandlik Xudosi Sigir Hindistonda muqaddas hisoblanadi zar qilinadiganlar» deyishgan. «Chandallar» kastalarga mansub odamlar bilan birga bir uyda yashay olmasdi, ular bilan bir dasturxonga o‘tirish taqiqlangan. II. ASOSIY QISM 2. Hindiston ijtimoiy tuzumining xususiyatlari Ilk o`rta asrlardan boshlab dehqonlar jamoalarini asoratga solish, ularni soliqqa tortish jarayoni kuchaygan, xususiy yer egaligining o`sishi bilan feodal ekspluatatsiyaning turli shakllari vujudga kelgan. Gupta davrida Hindistonning ijtimoiy tuzumi asosan hali quldorlik xarakterini saqlab qolgan edi. Qullar turli irrigatsiya va qurilish ishlarida, qishloq xo`jaligida hamda ko`pdan-ko`pi xizmatkor va malay sifatida uy-ro`zg`or ishlarida keng foydalanilardi. Qullar bozori keng yo`lga qo`yil-gunicha davom etmoqda edi. Qullar Osiyodangina emas, hattoki Afrikadan ham keltirilardi. Hind jamiyatida quldorlikka xos alomatlarning mavjudligi aholining kastalarga (tabaqalarga) bo`linishida ham namoyon bo`lgan edi, bu bo`li-nish Gupta davrida ham saqlanib, yanada rivojlanmoqda edi. Qadimiy kas-talarning to`rtta asosiy turi - braxmanlar (kohinlar), kshatriylar (jangchi-lar), vayshiylar (dehqonlar, hunarmandlar,

savdogarlar) va shudralar (sobiq qullarning va har toifadagi qaram kishilarning eng past tabaqasi bo`lib, bular «kishi hazar qiladigan» ishlarni bajaruvchi kishilar edi) - hali juda qadim zamonlarda tarkib topgan hind jamiyati ijtimoiy tuzilishining turli bosqichlarini ifoda etardi. O`rta asrlarning boshlarida hind kastalari ancha evolyutsionlashdi. Braxmanlar va kshatriylar kohin va harbiy tabaqalarga aylanib ketdilar, davlat hokimiyati ularning qo`lida edi, shu bilan birga ular juda ko`p qullari bo`lgan eng yirik yer egalari edilar. Ikkinchi bir o`rtacha va past darajadagi kastalar vaqt o`tishi bilan maydalashib bordi. Gupta davrida kastalarning miqdori bir necha o`n turdan oshdi. Jamiyat-ning shudraga oid eng tuban kastasi «hazarli kishilar» deb atalar edi, chun-ki ular oliy kasta vakillariga yaqinlashsa, bu oliy zotlarni go`yo harom qiladi deb hisoblanardi. Eng past kastalarning haq-huquqsizligi, xo`rlanishi quldorlik tuzumi mafkurasining eng yorqin ifodasi edi, quldorlik tuzumi davrida kishilar, bir tomondan, to`la huquqli, erkin quldor-hukmdorlarga, ikkinchi tomondan, butunlay XULOSA Hindistonda yuz yillab davom etgan musulmon boshqaruvi uning to`liq islomlashuviga olib kelmadi. Lekin bu vaqtda Hindistonda musul-mon huquqi va uning asosiy manbai - Qur`on yoyildi. Musulmonlar o`rta-sidagi va huquqiy munosabatda qatnashayotgan tomonlardan biri musul-mon bo`lganda ishlar musulmon huquqi asosida ko`rilgan, hindu, braxma-nizm dinidagilarning ishlariga Manu qonunlari va boshqa qonunlar qo`lla-nilgan. Shuningdek, hindlarning oila-nikoh, vorislik munosabatlaridan ke-lib chiqadigan munosabatlar hind huquqi bilan tartibga solingan. Guptalar saltanati davridagi jinoyat huquqi davlat jinoyatlari, mulkka qarshi qara-tilgan jinoyatlar, shaxsga qarshi qaratilgan jinoyatlar uchun javobgarliklar

o`rnatgan edi. Jazoning asosiy turi jarima va turma qamog`i hisoblangan. Boburiylar davrida qatl etish jazosi faqat imperator tasdig`i bilan berilishi mumkin edi. Ammo shunga qaramay, bu jazo joylardagi sudlar tomonidan ham berilardi. Bu davrda tan jazolari ham keng yoyildi. Sudlov jarayonida urug`doshlik tuzumining qoldiqlari saqlanib qolgan edi. Masalan, unda suv, o`t, tarozi va zahar bilan sinab ko`rilib, ko`rsatmaning to`g`ri-noto`g`riligi aniqlanardi. Hindistonning an`anaviy huquqida rivojlangan o`ziga xos mulkchilik instituti - butlar, sanamlar (xudolar), diniy va xayr- ehson muassasalari, ibodatxonalar mulklari bo`lgan. Bunday mulklar xayr-ehson, sadaqa va qurbonlik qilish natijasida vujudga kelgan. Bunda diniy qurbonliklar va xayr-ehson qilish bir-biriga mos tushgan.