MAVZU: HORIJDA GEOGRAFIYa TA’LIMI . Reja: 1. Geografiya ta’limida xalqaro standartlar. 2. Rivojlangan kapitalistik mamlakatlardan geografiya ta’limi. 3. 3 bosqichli tizimdagi maktablarda geografiya o‘qitish. 4. Geografiya ta’limida integratsiya (birikma). 5. Geografiya ta’limining nazariy va Amaliy tamonlari yaqqol ifodalangan mamlakatlar tasnifi. 6. Rivojlangan mamlakatlarda ta’lim, bilim sinash turlari.

Ta`limdagi samaradorlik mezoni uning xal q aro standartlar talabalariga javob berishi bilan belgilanadi. Buning uchun ja h on pedagogikasidagi, xususan, geografiya ta`limidagi o`ziga xos ji h atlarni keng o` q ituvchilar ommasiga etkazish katta a h amiyatga ega. Ayni q sa, rivojlangan kapitalistik mamlakatlardagi ta`lim tizimini atroflicha ta h lil q ilish, mamlakatimizda xal q maorifini ja h on standartlari darajasiga olib chi q ishda cheksiz imkoniyatlar yaratadi. Keyingi o`n yilliklarda xal q aro mi q yosda pedagogika Fani katta yutu q larga erishdi. A h olining savodxonlik darajasi birmuncha oshdi. Geografiya o` q ituvchilarinir tayyorlash va ularning malakasini oshirish tizimi ancha yu q ori po g` onaga q aytarildi. H ozirgi kunda geografiya ta`limi ja h onning ko`pgina mamlakatlarda 3 ta yo`nalishda olib borilmo q da: 1. Barcha o` q uvchilar uchun yagona o` q uv rejasi va dasturi asosida: (SHar q iy Evropa va MD H davlatlarida). 2. Barcha o` q uvchilar o`rganishi majburiy bo`lgan fanlar q atorida q o`shimcha fakul`tativ mash g` ulotlar (Filippin, Frantsiya, Germaniya, YAponiya va ko`pchilik rivojlaniayotgan mamlakatlarda) yu q oridagi mamlakatlarning ko`pchiligidagi geografik bilimlar mazmuni va ta`lim jarayoni bir-biridan keskin far qq iladi. Turli mamlakatlarda ta`limning bunday tashkil q ilinishiga asosiy sabab ijtimoiy, i q tisodiy, madaniy, dinniy va bosh q a xususiyatlarning ta`siridir. Birinchi guru h ga kiruvchi mamlakatlarda geografiya ta`limi asosan tabiiy va i q tisodiy geografiya kurslaridan tashkil topgan. SHa h ar va q ishlo q joylardagi barcha maktablarda yagona o` q uv rejasi asosida o`tkaziladi. Ikkinchi guru h mamlakatlarida geografiya bilimlari maxsus

fanlar tarzida emas, balki integratsiya (birikma) tarzida bo`lib, bosh q a fanlar, kurslar tarkibiga q o`shilib ketgan. Bunda geografiyani chu q ur o`rganish xo h lovchilar maxsus fakul`tativ mash g` ulotlar or q aliginina o`z bilimlarini oshirishlari mumkin. SHu tufayli h am bu guru h dagi davlatlarda geografiya ta`limi bo`yicha yagona davlat rejasi yo` q , h ar bir o` q ituvchi maktab joylashgan sharoit nu q tai nazarida kelib chi q ib, o` q uv dasturini tuzish mumkin. Masalan: A Q SH 1700 dan orti q maktab okruglari mavjud bo`lib, ularning barchasi o`ziga xos bo`lgan geografiya ta`limi mavjud va bir-biriga o`xshamaydigan dasturlar bo`yicha ish yuritiladi. 3 – guru h mamlakatlarda geografiya majburiy o`rganiladigan fanlar q atoriga kirmaydi va uni fakul`tativlar or q ali o`rganish asosiy o`rinni egallaydi. Umuman olganda Evropa va Amerikaning rivojlangan mamlakatlarida barcha o` q uvchilar uchun majburiy bo`lgan fanlar q atorida, xilma-xil murakkablikdagi fakul`tativ kurslar turi keng tar q algan. Ja h on tajribasida 3 bos q ich ta`lim tizimi asosiy h isoblanadi, ya`ni boshlan g` ich maktab (1-4 sinf), o`rta bos q ich (5-9 sinf), yu q ori bos q ich (9-12 sinf). Ko`pchilik davlatlarda h ar bir bos q ichdagi ta`limda o` q ish yili o`zgarib turadi. Boshlan g` ich maktabda 6-9 yosh, o`rta bos q ichda 10-14 yosh, yu q ori sinfda 14-16 yoshni tashkil q iladi. H ar bir bos q ichda geografiya ta`limi o`ziga xos ma q sadga ega. Masalan: birinchi bos q ich, maktabda geografiya ta`limining asosiy ma q sadi (mikroma q sad) ya q in atrof-mu h itni o`rganish, moddiy va ma`naviy boyliklarga nisbatan me h ir-mu h abbat ru h ida tarbiyalashdan iborat. Ikkinchi bos q ichda

(mezoma q sad) o`z mamlakatining xo`jalik h ayotini o`rganish zarur kasblar h a q ida ma`lumotlar olish, ta`limi ko`nikma va malakalarni shakllantirishdan iborat. Uchunchi bos q ichdagi maktablarda (makro- ma q sad) insoniyatning global muammolarini va ja h on xo`jaligini o`rganishdan iborat. Ja h on tajribasida geografiya o` q itishning a h voli mu h im emas. SHu tufayli uni o` q uvchilarga o`rgatish bo`yicha ikki fikr (yo`nalish) tarafdorlari h am bor: Birinchi yo`nalish tarafdorlarining fikri o` q uv rejalarida geografiyani musta q il fan sifatida muntazam o`tishni amalga oshirish bo`lsa, ikkinchi yo`nalish tarafdorlari geografiyani bosh q a o` q uv fanlari bilan integratsiya (birikma) tarzida q o`shib o`tishni isbotlab berishga urinadilar. O` q uv fanlarini biriktirish borasida A Q SH ja h onda etakchi bo`lib, 40 – 50 yillardagi ta`lim islo h atida ko`pgina fanlar q atori geografiya majburiy o`rganiladigan fanlar q atoridan chi q arib tashlandi va tarix, jamiyatshunoslik bilan birlashtiradi. Geografiyani bunday o` q itish o` q ituvchilarga talay q iyinchiliklar tu g` diradi. Natijada geografiya ta`limining sifati juda pasayib, o` q uvchilar zarur ko`nikma va malakaga ega bo`lmay q oladilar. Masalan: Michigan universitetining geografiya fakul`tetiga o` q ish uchun ariza bergan 400 o` q uvchining yarimi geografiyani fa q at boshlan g` ich maktabda o`rganganligi ma`lum bo`ldi. SHu tufayli h am h ozirgi kunda A Q SHda geografiyani musta q il Fan sifatida tiklash uchun kurash ketayapti. Ja h onning ko`pgina mamlakatlarida fanlarni o`rganish ixtiyoriy bo`lib, o` q uvchilar xo h ish- istaklari ostida amalga oshiriladi. Bu guru h ga kiruvchi mamlakatlarda majburiy fanlar soni 7-8 dan oshmaydi. Masalan: Finlyandiya va

SHvetsiyada fin va shved tili, i q tisodiy va sotsialogiya, biologiya, ximiya, ingliz tili, va sport majburiy fan h isoblanadi. Fan maktablarida 9 yillik ta`limdan keyin, sinfsiz gimnaziyalar keng tar q algan. Bunday gimnaziyalarda ta`lim 2 – 4 yil davom q iladi. O` q uvchilar tuzgan o` q uv rejalari kurs ra h barlari va ma`muriyat tamonidan tasdi q lanadi. Gimnaziyada o` q uv yili 6 davrga bo`lingan. H ar bir davr 6 h aftadan iborat bo`lib, kurslar 32 soatdan tashkil topadi. H ar bir kursdan bittadan Fan kuniga 4 – 7 soat o` q iydi. Sport darslari mash g` ulotlardan keyin tushlik dam olishda o`tkaziladi. H ar davr yakunida o` q uvchilar bilimi ba h olanadi. Agar o` q uvchi q oni q arsiz ba h o olsa, shu kursni kaytadan tanlaydi. Deyarli, ko`pchilik mamlakatlar geografiya ta`limi davlatning ijtimoiy – siyosiy va i q tisodiy tizimi bilan bo g` li q . Tabiiy va i q tisodiy geografiyani o`rganish asos q ilib olingan. MD H va SHar q iy Evropa mamlakatlarida tabiat va xo`jalikning rivojlanish q onuniyatlari jamiyat bilan tabiat o`rtasidagi munosabatlar, atrof – mu h it muammolari geografiya ta`limining asosini tashkil q iladi. Aksariyat rivojlangan mamlakatlarda geografiya ta`limining mazmuni ji h atidan yu q ori bo`lib, o` q uvchilarda ma`lum ko`nikmalar shakllantirishga q aratilgan, bu davlatlarda geografiya ta`limi muammolarini turli nazariya va q onunlarning kategoriyalarini o`rganishga ba g` ishlangan bo`lib, o` q uvchilarning o`zlashtirishda birmuncha q iyinchiliklar tu g` diradi. Rivojlangan mamlakatlar geografiya ta`limida, ta`limning ru h i jab h alari asosiy o`rinni egallaydi. O` q uvchi ru h iyati uning bilish