logo

IBTIDOIY JAMIYAT TUZUMIDA moddiy ma'naviyat

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

356.25390625 KB
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI	 	
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI	 	
 	
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI	 	
O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI	 	
 	
TARIX FAKULTETI	 	
 
 
 	
KURS ISHI	 	
 	
MAVZU: IBTIDOIY JAMIYAT TUZUMIDA 	
MODDIY MADANIYAT	 	
 	
 
 
 	
Bajardi: 	Egamberdiyeva S	 	
Tekshirdi: BOBOBEKOV A	 	
 	
TOSHKENT 	  REJA:	 	
KIRISH:	 	
1.	Bob	.Ibtidoyi jamiyatda 	foydali  bilimlarning  o‘sishi	. 	
1.1. Moddiy madaniyatning rivojlanishi	 	
1.2. Tafakkur va nutq	 	
1.3. Ilmiy bilim	larva yozuvning 	vujudga kelishi	 	
2	.bob	. 	Ibtidoiy	jamiyat tuzimida 	san’at	. 	
2.1	.Ibtidoiysan’at	 	
2.2	.Tasviriysan’at	 	
2.3	.Ibtidoiymusiqa	 	
 	
XULOSA	 	
FOYDALANILGANADABIYOTLAR	. 	
 
 
 
 
 
 
  KIRISH	 	
KURS	 	ISHINING	 	DOLZARBLIGI:	 	Ibtidoiy	 davir	 jahon	 tarixigao‘z	 	
ta	’sirin	 iko‘rsatgaligi	 muhim	 o‘ringa	 egaligini	 ko‘rsatib,    bugungi	 kunda	 shu	 ta	’sir	 	
qanday	 rivojlarga	 olib	 kelganligni	 asoslab	 berish.	 	
Arxaik	 yoki	 ibtidoiy	 madaniyat	-mavjud	 insoniyat	 madaniyatining	 ibtidosi	 va	 eng	 	
uzoq	 davom	 etgan	 davridir	.   	Bu	 davir	 insoniyat	 tarixi	 umumiy	 kulamining	  	99%   	ni	 	
tashkil	 qilgan	 holda	 zamonaviy	 madaniyatga	 beqiyos	 tasirini	 ko‘rsatib	 kelmoqda	.  	Usha	 	
vaq	tda	 vujudga	 kelgan	 arxaik	 madaniyatning	 ayrim	 ko‘rinishlari	 bo‘lish	,  	fikrlash	 tarzi	,  	
fe’l	-atvori	,  	hozirga	 qadar	 yo‘qolgan	 emas	. 	
Insoniyat	 hayotining	 boshlang‘ich	 davri	 keying	 barcha	 o‘zgarishlarga	 zamin	 	
tug‘dirganligi	 sababli	 bu	 davirni	 o‘rganish	 insoniyat	 evolyusiyasi	 asoslarini	 uning	 	
madaniyati	 negizini	 tushunish	 va	 sharhlashga	 yordam	 beradi	. 	
ISHNING	 	MAQSADI	: 	ibtidoiy	 	madaniyatga	 	asosiy	 	tushuncha	 	berish	,  	
taraqqiyot	 qonunlarini	 tushunish	,   	ibtidoiy	 davir	 bilan	 tanishish	,   	antik	,   	o’	rta	 va	 yangi	 	
davirda	 ibtidoiy	 madaniyat	 tarixiga	 oid	 bilimlarning	 taraqqiyotini	 qiyosiy	 tahlil	 qilish	,  	
ibtidoiy	 madaniyat	 tarixini	 o‘rganishda	 turli	 ilmiy	 ma	nbaalarning	 o‘rniga	 baho	 berish	,   	
ibtidoiy	 madaniyat	 tarixi	 bilan	 sh	ug‘ullangan	 tarixchilar	 va	 ularninga	 sarlarini	 ko‘rib	 	
chiqish	.  	
KURS	 	ISHININGVAZIFASI	- 	ibtidoiy	 	madaniyat	 	tushunchasiga	 	molik	 	
xarakteristika	 berib	,   	ibtidoiy	 davirning	 umumjahon	 madaniyatining	 taraqqiyotida	 	
tutgan	 muhim	 o‘rnini	 ko‘rsatish	. 	
KURS	 ISHINING	 DOLZARBLIGI	: Ibtidoiy	 davir	 jahon	 tarixiga	 o‘z	 	
ta	’sirini	 ko‘rsatgaligi	 muhim	 o‘ringa	 egaligini	 ko‘rsatib	,   	bugungi	 kunda	 shu	 ta	’sir	 	
qanday	 rivojlarga	 olib	 kelganligni	 asoslab	 berish	. 	
 
  1.Bob.	Ibtidoyi jamiyatda 	foydali  bilimlarning  o‘sishi	. 	
1.1. Moddiy 	madaniyatning rivojlanishi	 	
 
Amaliy  bilimlar.  Odamning  tabiat  bilan  juda  og’ir  kurashida  mehnat  qurollari 	
murakkablasha va takomillasha borgan; bunda suyiltayoqlar va kupol tarashlangan tosh 
parchalaridan  kamon  va  o’qlar,  silliqlangan  tosh  boltalar  va  suyak	 	buyumlar, 	
metallardai  foydalaiish,  juda  oddiy  dastgohlar  ixtiro  qilish  sari  rivojlanish  yuli  bosib 
o’tilgan.  Eng  sodda  mexanik  moslamalar:  er  kovlaydigan  tayoq  va  chopqich  asosida 
yuzaga kelgan richag	-dastak va pona bo’lmay turib hozirgi texnika mavjud bo	’la olmas 	
edi.  Odamlar  tabiiy  g’orlardan  foydalanish  ishlaridan  turli	-tuman  sun’iy  uy	-joylar 	
qurishga asta	-sekin o’ta borishgan.	 	
Novdalar,  xodalar,  pustloq,  terilar,  namat,  keng  barglar,  poxol,  kolish,  turli 	
hayvon  suyaklari,  chim,  daraxt,  loy,  tosh,  keyin	rooq  g’isht,  avval  boshda  quritilgan 	
g’isht, so’ngra pishirilgan g’isht uy	-joylar qurish uchun  material sifatida xizmat qilgan. 	
Dastlabki turar joylar parda devorsiz, eshiksiz va derazasiz bo’lgan. Arxeologlar doimiy 
turar joylarning gulxanlar yordamida is	itila boshlanishining orinyak	-solyutre bosqichiga 	
oid  deb  hisoblaydilar.  Turar  joyning  tepasidan  ochilgan  tuynukdan  yorug’  ham  tushib 
turgan.  Arxeologik  ma’lumotlarga  ko’ra,  madlen  davrida  sun’iy  yoritish  paydo 
bo’lgan.Uy	-joyni yoritish uchun pilikli tosh 	kosalarga yog’ solib ishlatilgan.	 	
Shuningdek,  qorachiroqdan  foydalanilgan.  Dastlab  hech  qanday  mebel 	
bo’lmagan,  erga  buyra,  terilar  solib,  bosh  ostiga  yostiq  o’rniga  yog’och  taglik  quyib 
uxlashgan  Suri  va  mebel  keyinroq  paydo  bo’lgan.  Amerika  indeetslari  g	amaklarda 	
(osma  tur  belanchaqlarda)  uxlaganlar.  Uy	-ruzg’or  buyumlari  navdalardan,  qayin 	
po’stlog’idan,  bambuk,  kokos  yong’og’i  po’chog’i,  qovoq  yogoch,  loy  va  teridan 
yasalgan.	 	
Dastavval  maxsulotlar  to’qima,  usti  loy  bilan  suvalgan  idishlarda  saqlashan, 	
ov	qat  esa  qizitilgan  toshlar  yordamida  yog’och  tog’orachalarda  pishirilgan.Faqat 	
keramika  ixtiro  qilingandan  keyingina  chinakam  ovqat  pishirish  mumkin  bo’lgan. 
Ovqat  eyish  vaqtida  kosa,  tovoq,  qoshiq,  pichoq  va  cho’plar  ishlatilgan.  Don  maydalash	- talqon  qil	ish  uchun  toshdan  yasalgan  don  yanchgichlar,  yog’och  o’g’irldar 	
mavjud bo’lgan. Ibtidoiy kiyim	-boshning turlari juda xilma	-xildir. Uning yuzaga kelishi 	
va  rivojlanishi  iqlim  sharoitlariga  bog’liq  bo’lgan.  Hammadan  aaval  sovuq  o’lkalarda 
kiyim	-bosh  paydo  bo	’lgan.  Fartuk,  kamar  (belbog’),  plash,  yupka  erkak  va  ayollarning 	
kiyim	-boshining  eng  qadimgi  elementlari  deb  hisoblanadi.  Engil  kiyim  va  ishton 	
keyinroq iaydo bo’lgan. Tabiiy sharoitlarga qarab barglardan, teri, o’simlik tolasidan va 
yungdan kiyimlar tiki	lgan. Kiyim	-boshni suyak ninalar bilan tikishgan.	 	
Yog’ochdan,  pustloq	-chiptadan,  teridan,  namat  va  yungdan  qilipgan  oyoq 	
kiyimlari  kiyim	-boshga  nisbatan  keyinroq  vujudga  kelgan  va  hamma  joyda  birdan 	
paydo  bo’lavermagan.  Uy	-joylar  qurilishi,  kiyim	-bosh,  oyo	q  kimiyi,  uy	-ro’zg’or 	
anjomlari  ishlab  chiqarish  xona  kasblarining  yog’och,  daraxt  po’stlog’i  va  teri  ishlash, 
terilar  tayyorlar  va  to’qish  shaklida  rivojlana  borishi  bilan  bevosita  bog’liqdir.  Avval 
boshda qayiqlar, chana, chang’i, keyiiroq bronza asrida 	ixtiro etilgan g’ildirakli aravalar 	
transport vositasi  bo’lib  xizmat  qilgan.Inson  faoliyatining barcha  sohalaridagi  tajribalar 
saqlanmay turib progressiv tarixiy taraqqiyot mumkin bo’lmagan bulur edi.	 	
Urug’ning,  qabilanitng  zo’r  berishlari  tufayli  orttiril	gai  bilimlarpi  keksa  avlod 	
ijtimoiy  xarakterga  ega  bo’lgan  ta’lim  vositasi  bilan  yosh  avlodga  berib  kelgan.Ilk 
yoshidagi bolalar kattalarning ishlab chiqarish faoliyatiga jalb etilgan. Lekin initsnatsiya 
vaqtida  yigit  va  qizlarga  chinakam  ta’lim  berilgan. 	Odamlarning  amaliy  bilimlari 	
maqollar  va  matallarda  aks  etgan  Insonning  tabiat  bilan  kurashida  aks  sadolarini  xalq 
og’zaki ijodida (folklorda) uchratamiz. 	 	
Afsonalarda,  miflarda,  ertaklarda  qahramonlarning  mardonavor  ish	-xarakatlari 	
aks  ettiriladi,  ko’pinc	ha  urug’larning,  qabilalarning  kelib  chiqishlari  haqida,  dunyoning 	
paydo  bo’lishi  to’g’risida  hikoya  qilinadi.Ibtidoiy  jamiyatda  yozuv  bo’lmagan,  shuning 
uchun afsonalar avloddanavlodga og’zaki ko’chib yurgan.	 	
 
 
 
  1.2. Tafakkur va nutqning o’sishi	 	
 	
Tafakkur  va  nutq  taraqqiy  qilmay  turib  madaniyatning  vujudga  kelishi  mumkin 	
emas. Burjua fanida arxantroplar va paleantroplar tafakkuri xususida ikkita g’ayri ilmiy 
kontseptsiya  tarqalgan.  Bu  kontseptsiyalardan  birining  (evolyutsionist  E.  Teylor  va  G. 
Spen	ser ilgari surgan kontseptsiya} namoyandalari eng qadimgi odamlar tafakkuri bilan 	
hozirgi  jismoniy  tipdagi  insoni  tafakkuri  o’rtasidagi  farqlarni  e’tirof  qilishmaydi. 
Ikknichi  (L.  Levi 	- Bryulem)  ta’rif  qilgan  kontseptsiyaning  izdoshlari  hamma  ibtidoiy 	
oda	mlar  tafakkurini  "mantiqiy  tafakkurdan  oldingi".ya’ni  mantiq  qonunlariga 	
buysunmaydigan tafakkur deb hisoblashadi. 	 	
Eng  qadimgi  odamlar  qurollar  yasash  uchun  ishlatgan  materiallar  (toshlar, 	
yog’ochlar)ning  xususiyatlarini  bilib  olgan,  hayvonlarning  odatlar	ini  o’rgangan  va 	
ularni  ovlay  bilgan,  eyiladigan  va  eyilmaydigan  mevalarni,  etildizli  giyohlar  va  shu 
kabilarni  bir	-biridan  farq  qila  olgan.  Lekin  o’sha  davrda  odamlar  tabiat  ustidan  xali 	
katta g’alaba qila olmaganlar, binobarin, ularning tafakkuri ham ung	a yaxshi o’smagan.	 	
Olimlar ibtidoiy odamlar tafakkuri va nutqining taraqqiy etishidagi ikki bosqichni 	
ajratib  ko’rsatadilar.  Ular  birinchi  bosqichnn  arxantroplar  va  paleantroplar  bilan, 
ikkinchi bosqichni (homo sapiens) bilan bog’laydilar. Barcha olimlar 	birinchi bosqichda 	
hissiy	-ko’rgazma  (obrazlar)  tafakkur,  noaniq  nutq  ustun  bo’lganligini  hamda  ikkinchi 	
bosqichda abstrakt tafakkur va aniq nutq mavjud bo’lganligini e’tirof qiladilar.	 	
Bir  xil  olimlar  abstrakt  tafakkur  va  aniq  nutq  kurtaklari  muste  davrida	, 	
neandertallarda  vujudga  kelgan,  deb  faraz  qiladilar.  Boshqa  olimlar  pitekantroplarda, 
sinantroplarda  abstrakt  tafakkur  elementlari  paydo  bo’lgan,  deb  hisoblaydilar.Keyingi 
paleolitga  qadar  nutq  noaniq  bo’lgan,  ammo  paleontroplar  nutqi  arxontroplar  nutqig	a 	
qaragnada ancha taraqqiy etgan. Neandertallarda ko’p ma’noli va yaxlit mazmunli yangi 
so’z  jumlalar  paydo  bo’lgan.  Eng  qadimgi  odamlarda  esa  bir  bo’g’inli,  turlanmaydigan 
va bir	-biri bilan bog’lanmaydigan so’zlar mavjud bo’lgan. 	 	
Nutq  tafakkur  bilan  cham	barchas  bog’lanib  o’sa  borgan.  Er  yuzida  gapirishni 	
bilmaydigan  bironta  ham  xalq  yo’q,  shuning  uchun  ham  olimlar  odam  g’oyat  katta 
insoniy  muvaffaqiyatlardan  biri  bo’lgan  nutqniig  shu  darajada  o’sishiga  qanday  yul  bilan  erishganligini  fahmlab,  bilib  olishl	arigagina  to’g’ri  keladi.  Tilning  paydo  bo’lish 	
imkoniyatini  anglash  uchun  oziq	-ovqat  qidirib  topish  yulida  cheksiz  tashvish  tortgan 	
ibtidoiy odamlarimng yashagan sharoitlarini unutmasligimiz kerak.	 	
Maymun  odamlar  oziq	-ovqat  qidirib  topishgan,  o’zlarini  du	shmanlardan 	
birgalikda  (kollektiv  bo’lib)  himoya  qilishgan.Ana  shu  vaziyatda  nutq  o’sa  borgan, 
chunki,  mehnat  protsessida  odamlarning  birgalikdagi  ish	-xarakatlari  to’g’risida 	
so’zlashib  quyish,  tajriba  almashish  zarur  bo’lgan.  SHuningdek,  odamning  tikka 
yu	rishga  o’rganishi  va  mehnat  protsessida  butun  organizmishshg  shakllanishi  bilan 	
birga  ba’zi  bir  organlar  (hiqqildoq,  o’pka,  til  va  boshqalar)ning  alohida  jismoniy 
tuzilishi  nutq  o’sishining  zaruriy  shartidir.  Xilma	-xil  tovushlar  chiqara  oladigan 	
organlarga	 ega bo’lgan odam har holda nutq yaratish darajasiga tezda eta olmagan.Nutq 	
avval boshdanoq tovush nutqi, noaniq nutq bo’lgan.	 	
Dastlab  odam,  boshqa  hayvonlar  kabi,  uzuq	-uzuq  qichkiriqdan 	
foydalangan.Deyarli  har  bir  hayvon  mutlaqo  ixtiyoriy  ravishda  qandayd	ir  tovushlar 	
chiqara  oladi.  Biz  hatto  hayvonlarni  tovushlariga  qarab  ajrata  olamiz  va  ularni  tovush 
chiqarishga  majbur  etadigan  sabablarni  farq  qilamiz.  Xursandlik,  og’riq  yoki  qo’rqish 
bilan bog’liq bo’lgan shu kabi qichkiriqlar odam qo’kragidan beixtiyor	 chiqib, atrofdagi 	
odamlarga  o’z  sherigining  qanday  ahvolga  tushib  qolganini  bildirgan.Bir  xildagi 
yashash sharoitlari boshqa kishilarning eshitib qolgan qichqiriq sababini deyarli xatosiz 
aniqlashlariga  imkon  bergan.	Jumladan	,  ma’lum  tovushlarga  muayyan  ma	’no  berilgan. 	
Odam  tovush  signallarini  berar  ekan,  ular  orqali  ma’lum  fikrni  bildirgan.  Imo	-ishora 	
tovush nutqida yordamchi element bo’lgan.	 	
Odam nutqi eng boshdanoq hayvonlar tovushlaridan shu bilan farq qilganki, kishi 	
yumshoq nutq  organlari  yordamida ko	’pgina xilma	-xil tovush birikmalarini talaffuz eta 	
olgan  va  ularni  tovushlarning  yaxlit  gruppalariga  qo’sha  olgan,  bularni  biz  so’zlar  deb 
ataymiz.  Til  sekin  taraqqiy  qilgan.  U  doim  kishilarning  aloqa  va  tajriba  olishish  quroli 
bo’lib  kelgan.  Tilda  odam  ha	misha  munosabatda  bo’lib  turgan  buyumlarning  belgilari 	
ifodalangan  Vaziyat  xilma	-xillasha  borgan  sayin  til  yanada  boyigan.Ibtidoiy  tilda 	
nomlar  buyumlarning  o’ziga  qaraganda  ko’proq  bo’lgan,  chunki  har  bir  odamda  o’z 
tovushlar birikmasi assotsiatsiya qilin	gan.Nomlar kelishish asosida berilmagan.	  Shuning  orqasida  nutq  o’sishining  ilk  bosqichlarida  sinonimlar  bo’lgan.Ibtidoiy 	
so’zlar  turdosh  nomlardan  ko’ra  ko’proq  atoqli  otlar  bo’lgan.Hislarni,  munosabatlarni, 
ish	-xarakatlarni  ifodalash  uchun  so’zlar  bo’lmag	an.  Bularning  hammasi  emotsional 	
qichqiriqlar  va  harakatlar  bilan  ifodalangan.  Keyinroq  odam  o’z  hislari  va  fikrlarini 
ifodalash  uchun  tildan  foydalanish  imkoniyatini  topgan.  Til  tom  ma’nosi  bilan  fikr 
quroli  bo’lib  qolgan.Til  bo’lmay  turib  odamlar  hozirgi	 vaqtda  insoniyat  ega  bo’lgan 	
narsalarga erisha olmagan bulur edilar. Keksa avlod o’z ota	-bobolaridan o’rganib olgan 	
hamma  narsalarini  til  yordamida  kichik  avlodga  o’rgatgan  va  bu  bilan  hayot 
sharoitlarini yaxshilash yulida bundan buyon olib boriladigan is	hni engillashtirgan. 	 	
Tafakkur  bilan  mahkam  bog’langan  til  noaniq  tovush  tilidan  boshlab  to 	
urug’larning,  keyinchalik  qabilalarning  aniq  tillariga  qadar  uzoq  taraqqiyot  yulini 
o’tdi.Qabilaviy  tillar  o’rnini  sinfiy  jamiyatlarda  xalqlarning  tillari  egalladi.	Kapitalistik 	
munosabatlarning rivojlanishi bilan milliy tillar paydo bo’ldi.	 	
Neolit  oxiri  va  metallar  asrining  boshlariga  kelib  asosiy  qardosh  tillar  oilalari 	
tarkib topgan: 	 	
1)	hind 	- evropa tillari oilasiga (hind tili, eroniy til, slavyan, german,	 	
roman, 	kelt tillari). 	 	
2)	turk 	- mongol  tillari  oilasi  (Markaziy  Osiyo  qabilalari  va  xalqlarining  tillari, 	
turk tillari va mongol tillari). 	 	
3)	 Xitoy 	- tibet  tillari  oilasi  (SHarkiy  Osiyo,  Xitoy,  Tibst,  Vetnam,  Birma 	
xalqlarining tillari). 	 	
4)	 Somiy 	- hamit tillar	i oilasi (SHimoliy va Markaziy Afrika, Arabiston tillari). 	 	
5)	 Fin 	- ugor  tillari  oilasi  (Vengrlar,  finlar,  estonlar,  karellar  va  boshqalarning 	
tillari).	 	
 
 
 
  1.3. Ilmiy bilimlar va yozuvning 	vjudga kelishi	 	
 	
Odam  mehnat  protsessida  atrofidagi  tabiati  kuzatishlar  natijasida  bilimlar  orttirib 	
borgan.Biz  ibtidoiy  odamlar  bilimlarining  darajasi  haqida  faqat  etnografik  ma’lumotlar 
asosidagina  fikr  yurita  olamiz.  O’z  joyini  bilgan,  qabila  va  hatto  qo’shni  qabila 
ter	ritoriyasining  relef  kartalarini  qumga,  yog’ochga,  po’stloqqa,  teriga  chiza  olgan 	
ibtidoiy  odamlarning  geografik  bilimlari  yaxshi  ayondir;  ba’zida  sayohatchilar  shu 
kartalardan foydalanishgan. 	 	
Ovchilik  hayvonlarning  qo’lga  o’rgatilishi,  eyiladigan  o’simliklarni,  mevalarni 	
yig’ib	-yig’ib  olish  botanika  va  zoologik  sohasidagi  boshlang’ich  bilimlardan  darak 	
beradi; odamlar shu o’simlik va mevalarning ta’m	-maza sifatlari va davolash xossalarini 	
bilib	 olishni  juda  barvaqt  o’rganishgan.  O’simliklarga  xos  davolash  xususiyatlarining 	
kashf  etilishidan  ibtidoiy  meditsinada  poroshok  (kukun)lar,  zaharlar,  malham  va 
boshqalar  tayyorlash  uchun  foydalanilgan.  Mezolit  davridan  e’tiboran  shikastlangan 
qo’l  va  oyoq	larni  xirurgiya  yo’li  bilan  kesib  tashlash  (amputatsiya  qilish)  usuli 	
qo’llanila  boshlangan.  Davolashning  jismoniy  vositalari:  massaj,  silash,  uqalash,  qon 
olish,  sovuq  va  issiq  kompress  qo’llanilgan.  Faqat  o’simlik  dorilardangina  emas,  balki 
hayvonot  maxs	ulotlaridan  tayyorlanadigan  va  mineral  dori	-darmondan  ham 	
foydalanilgan. 	 	
Oddiy  meditsinada  faqat  tajribaga  asoslangan.  Ibtidoiy  odamlar  kasalliklarning 	
sabablarini,  kishi  organizmining  tuzilishi  va  faoliyatini  bilishmagan.  Davolash 
sehrgarlik bilan  chirma	shib ketgan.Ibtidoiy  odamlarda  sanash eng  boshlang’ich  holatda 	
bo’lgan.Odatda  uchgacha  ba’zan  beshgacha  sanashgan.  2+2+1=5  Ko’pgina  xalqlarda 
bosh  raqami  "qo’l"ni  bildiradi  (ruscha  "pyat"  nomi  "zanyaste")  so’zi  bilan  hamohang, 
rimcha V qo’l panjarasining s	oddalashtirilgan tasvirini eslatadi. 	 	
Yozuvning eng dastlabki shakli urug’chilik tuzumining oxirida paydo  bo’lgan. U 	
piktografiya  (latincha  pictus 	- "roami  solingan",  grekcha  grappo 	-"yozaman")  deb 	
atalgan va teriga, po’tsloqqa, yog’ochga, suyakka va tosh	ga solingan shartli rasmlardan 	
iborat bo’lgan. Piktografiya SHimoliy Amerika indeetslarida ayniqsa keng tarqalgan.	  Keyinchalik  mana  shu  yozuv  turidan  ieroglif  yozuvi  paydo  bo’lib,  rivojlana 	
borgan.  Piktografiya  ilgari  tovush  signallari  va  tovushsiz  signall	ar  tili  mavjud  bo’lgan. 	
Do’mbira  zarbalari  tovush  signallariga  taalluqlidir.  Tugunli  bog’ichlar,  daraxtlar  va 
boshqa  buyumlardagi  alomatlar,  daraxtlarning  ma’lum  bir  tomonga  egilgan  novdalari 
tovushsiz signallar hisoblangan. 	 	
Ixtiro  etilgan  yozuv  bilan  buy	um	-narsalar,  ish	-xarakatlar,  voqealar  to’g’risida 	
gapirilgan.  Yozuv  fikrlarni  ifodalash  va  og’zaki  til  vositasi  bo’lgan.  YOzuv  tillari 
yozuvsiz tillarga qaraganda kamroqdir.	 	
Ibtidoiy  jamiyat  dunyodagi  barcha  xalqlar  uchun  umumiy  bo’lgan  tarixiy 	
rivojlanish	 protsesslarini  qamrab  oladi.Yuz  minglarcha  yillar  davomida  odamlar  gala	-	
gala bo’lib, ya’ni umumiy birgalikda yashaganlar, bunday hayotda sotsial munosabatlar 
borgan  sayin  mustahkamlana  borgan.Gala,  garchi  hayvonot  olami  bilan  hali  tamomila 
aloqani uzmagan	 bo’lsa ham, insoniyat jamiyati tashkilotining birinchi formasi bo’lgan. 	
Bu 	- odamlar kollektivi bo’lib, unda sotsial aloqalar etakchi rol o’ynagan. 	 	
Odamlar  tabiat  kuchlari  bilan  shiddatli  kurashda  taraqqiyot  yulidan  asta	-sekin 	
siljib borishgan. Ibtidoiy 	odamlar mehnat uchun kerakli tosh va suyak qurollarni tobora 	
takomillashtirib,  atrofdagi  muhitni  qadam	-baqadam  buysundirganlar,  ayni  zamonda 	
ularning o’z  tabiati  ham  o’zgara borgan. Qariyb  40  ming  yil  ilgari  insoniyat  jamiyatida 
katta sifat o’zgarishi yuz 	bergan: hozirgi zamon jismoniy tipidagi odam paydo bo’lgan, 	
odamlarning  hayvonot  dunyosidan  ajralib  chiqish  protsessida  tugallangan,  uch  asosiy 
irq tarkib topgan, san’at va din vujudga kelgan. 	 	
Gala  negizidan  urug’  jamoasi  tashkil  topgan.  Jinsiy  munosabatl	ar  o’zgarishlarga 	
uchragan:  promesskuntetdan  gruppaviy  nikohning  turli  formalariga  o’ta  borilgan, 
so’ngra  bu  formalar  juft  oilaga  o’rin  bo’shatib  bergan.  ishlab  chiqaruvchi  xo’jalik  bu 
formalari  va  urug’chilik  demokratiyasining  rivojlanishi  urug’chilik  tuz	umining  ravnaq 	
topgan davriga oiddir. 	 	
Mehnat  uchun  kerakli  qurollarning  keng  yoyilishi  bilan,  plugdan  foydalanib 	
qilinadigan  dehqonchilikning,  chorvachilik  va  ixtisoslashtirilgan  maxsuldor  baliq 
ovlashning vujudga kelishi bilan bog’liq bo’lgan ishlab  chiq	aruvchi kuchlarning  tobora 	
o’sa  borishi  natijasida  matriarxat  o’rnini  patriarxat  egallagan.  Patriarxatning  tashkil  topishi  urug’chilik  tuzumi  buzilishining  boshlanishi  bo’lgan.O’sha  zamonga  kelib 
xususiy  mulk,  dastlab  faqat  boshqa  qabilalarga  mansub  bo’lga	n  odamlarni  qul  qilish 	
(harbiy asirlar) shaklidagi, keyinroq esa boshqa qabiladosh odamlarni qul qilish (qarzini 
to’lay olmaydigan qarzdorlar) shaklidagi qullik paydo bo’lgan.	 	
Patriarxat  qaror  topshi  bilan  patriarxal  oila  yuzaga  kelgan  (qullar  uning  tarkib	iy 	
bir  qismi  bo’lgan),  urug’chilik  tuzumininng  emirilish  davrida  bu  oila  o’rnini  monogam 
oila  egallagan.Yakka  xo’jalik  rivojlanishi  bilan  territorial  aloqalari  qon	-qarindoshlik 	
aloqalarini  siqib  chiqargan  qo’shni  jamoa  vujudga  keladi,  yangi  tashkil  topgan 	ijtimoiy 	
sinflarning to’qnashuvi natijasdi sifatida davlat vujudga kelgan.	 	
 Ishlab  chiqaruvchi  kuchlar  va  ishlab  chiqarish  munosabatlari  notekis 	
rivojlanganligi  sababli,  Er  yuzining  har  xil  oblastlarida  turli  vaqtda,  ibtidoiy  jamiyat 
o’rnini  sinfiy  jamiyat	 oladi  jismoniy  tipidagi  odam  paydo  bo’lgan,  odamlarning 	
hayvonot  dunyosidan  ajralib  chiqish  protsessida  tugallangan,  uch  asosiy  irq  tarkib 
topgan,  san’at  va  din  vujudga  kelgan.  Gala  negizidan  urug’  jamoasi  tashkil  topgan. 
Jinsiy  munosabatlar  o’zgarishlarg	a  uchragan:  promesskuntetdan  gruppaviy  nikohning 	
turli  formalariga  o’ta  borilgan,  so’ngra  bu  formalar  juft  oilaga  o’rin  bo’shatib  bergan. 
Ishlab  chiqaruvchi  xo’jalik  bu  formalari  va  urug’chilik  demokratiyasining  rivojlanishi 
urug’chilik tuzumining ravnaq t	opgan davriga oiddir. 	 	
 	 	
 
 
 
 
 
 
   
2.	bob	. 	Ibtidoiy	jamiyat tuzimida	san’at	 	 	
2.1. 	Ibtidoiysan’at	 	
San`at  ijtimoiy  ong  shakillaridan  biri  bo`lib  ibtidoiy  jamiyat  tarixining 	
tongida emas, balki ancha kеyinroq vujudga kеlgan, dеgan fikr kеng tarqalgan. 	 	
Lеkin  ibtidoiy  san`atning  kеlib  chiqishi  masalasi  haqida  olimlar  orasida 	
kuchli tortishuvlar mavjuddir. 	Olimlarning bir guruhi san`atni dinga, afsungarlikka 	
va  totolizimga  bohlaydilar.  Olimlarning  boshqa  bir  guruhi  «san`at  uchun»  dеgan  
mantiqsiz  nazariyag	a  yopishib  olib,  san`atni  kishilik  jamiyati  hayotidan  ajratib 	
qo`yishga  urindilar  va  urinmoqdalar.  Ibtidoiy  san`at  va  uning  kеlib  chiqishini 
tushunishida.  G.  V.  Plеxanovning  «Adrеssiz  xat»  maqolasi  muxim  axamiyatga 
egadir. Kеyingi vaqtda yer kurrasining tu	rli joylaridan kishilikning ibtidoiy davriga 	
mansub bo`lgan ko`pgina san`at obidalari topildi. 	 	
Ilg`or  fikrli  olimlar  ibtidoiy  san`atning  barcha  turlari  o`z  moxiyati  va 	
mazmuni  bilan  shak	-shubxasiz  insonning  mehnat  faoliyati  bilan  uning  izchil 	
tafakkuri,  k	ayfiyati  va  fikr	-muloxazasi  bilan  bohliq  ekanligini  ta`kidlaydilar. 	
Ibtidoiy  san`atning  vujudga  kеlishini  o`ziga  xos  shart	-sharoiti  bo`lib,  ibtidoiy 	
kishilarning ongi ma`lum darajaga еta boshlagach vujudga kеla boshlagan. Ibtidoiy 
san`at  to`satdan,  birdani	ga  vujudga  kеlmagan  albatta.  U  mеhnat  jarayonida 	
vujudga kеldi va rivojlanib kamol topdi. 	 	
Million, nеcha yuz ming yillar davomida ibtidoiy insonning ongi tafakkuri 	
mеhnatda bo`lgan munosabati, malakasi rivoj topdi va o`zgardi. Bu hol o`z	-o`zidan 	
ibtidoiy 	san`atning vujudga kеlishi uchun zamin xozirlagan edi.San`atning vujudga 	
kеlishi kishilik madaniyati tarixida olha tashlagan katta qadam edi.	 	
Arxеologik  qazilmalardan  shu  narsa	-ayonki  kishilikning  ibtidoiy  to`da 	
davrida san`at, din va ma`naviy	-madaniyat ma	vjud bo`lmagan. 	  Ma`naviy  madaniy,  uning  bir  turi  hisoblangan  san`at  kishilik  jamiyatning 	
ancha  kеyingi  bosqichida  urug`chilik  tuzumining  shakillana  boshlagan.Chunki  bu 
vaqtga  kеlib odamlar  tafakkur,  til,  atrofni  bilish,  narsalarni  farqlash,  qurol ishlash,	 	
uy	-ro`zg`or  buyumlarini  tayyorlashda  ma`lum  darajada  muvaffaqiyatlarga 	
erishdilar.  Ibtidoiy  san`at  hazirgi  zamon  kishisiga  oddiy  ko`rinadi.  Lеkin  ibtidoiy 
inson  tomonidan  yaratilgan  ilk  san`at  ko`p  qirrali  bo`lib,  tosh,  loydan  ishlangan 
odam xayvon xaykal	chalar oxra bilan chizilgan rasmlar, toshga, suyakka va boshqa 	
buyumlarga,  o`yib  chizilgan  xilma	-xil  rasmlar  ibtidoiy  san`atning  eng  dastlabki 	
namunalari  xisoblanadi.  Bu  jihatdan  qora,  qizil,  sariq,  yashil  bo`yoqlar  bilan 
chizilgan  mamont,  yovvoyi  ot,  arsl	on,  fil,  bug`i,  yovvoyi  echki,  karkidon  yovvoyi 	
sigir, buqa to`ng`iz kabi boshqa yovvoyi xayvon va narsalarning tasvirlari ayniqsa 
diqqatga sazovordir. 	 	
Tosh  asrining  so`nggi  bosqichlarida,  ayniqsa  mеzolit  (o`rta  tosh  asri) 	
davrida ishlangan ibtidoiy tasvi	riy san`atning Altamira, Nio, Uch barodari, Pinеdеl, 	
Saxro  Kabir,  Kapova  g`ori,  Lеna,  Еnisеy,  Ob,  Amur,  Alyaska,  Saxalin, 
Muhuliston,  O`zbеkistondagi  Zarautsoy,  Tojikistondagi  Shaxta  g`ori,  Bittik 
chashma,  qirhizistondagi  Sari	-jaz  va  yer  yuzining  turli  joy	laridan  topilgan  boshqa 	
namunalar  ayniqsa  diqqatga  sazovordir.  Ibtidoiy  davrda  oxaktosh,  myergеl  kabi 
yumshoq toshlardan ba`zan ayol va erkaklarning tasvirlarini ishlash odat bo`	lgan.	 	
Yer  yuzining  turli  joylaridan,  xususan  sobiq  SSSR  dagi  Gagarino, 	
Kostyon	ka,  Malta  va  boshqa  yerlaridan topilgan  xaykallar shular  jumlasiga kiradi. 	
Ayollarning  tasviri  ayniqsa  rеalistik  tarzda  bo`lib,  ularning  onalik  va  jinsiy 
bulgilari  ayniqsa  bo`rttirib  ko`rsatilgan.  Lеkin  tosh  asridagi  rassomlardan  ko`p 
narsa  kutib  bo`lmas  e	di  albatta.  U  davrda  ishlangan  qoya  tosh  suratlari  odam 	
xaykalchalari  o`zining  saddaligi  bilan  ajralib  turardi.  Lеkin  ijodiyotning  eng 
dastlabki  ilk  namunasi  va  tasviriy  san`at  sohasidagi  dastlabki  qadam  edi.  Uning 
madaniy	-tarixiy ahamiyatga ham shunda edi	. 	
Bu  xol  kеyingi  davr  tasviriy  san`ati  uchun  dastlabki  poydеvor  toshi 	
xisoblanadi.qo`shiq  ertak,  muzika,  maqol  va  xalq  ijodiyotining  boshqa  turlari  ibtidoiy  san`atning  ajralmas  qismini  tashkil  qiladi.  qo`shiq  ertak,  maqol,  matal  va 
boshqalarning vujudga kеlishi ham kishilikning ibtidoiy davriga borib taqaladi. 	 	
San`atning  xilma	-xil  turlari  singari  xususan  muzika  ham  mеhnat 	
jarayonida  vujudga  kеlganlig	i  shak	-shubhasizdir.  XIX  asrning  oxirlarida  yashagan 	
nеmis  Karl  Byuxer  muzika  mеhnat  jarayonida  paydo  bo`lgan,  dеgan  nazariya 
yaratdi.	 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   	
 
2.	2	. IBTIDOIY SAN’AT MAZILGOHLARI:	 	
Ma’naviymadaniyatvauningbirturihisoblangansan’atkishilikjamiyatininganchakeyi	
ngibosqichidaurug‘chiliktuzuminingshakillanishidadir	. 	
Tosh	,   	loydanishlanganodamxaykalchalaroxrabilanchizilganrasimlar	,   	toshga	,  	
suyakkavaboshqabuyumlarga	,  	
o‘yibchizilganxilmaxilrasimlaribtidoiysan’atningengdastlabkinoibtidoiynamunalarihiso
blanadi	. 	
Ibtidoiysan’atningkelibchiqishmasalasihaqidaolimlarorasidakuchlitortishuvlarmavj	
uddir	.   	Olimlarningbirguruhisan’atnidinga	,   	affsungarlakkavatotomezimgabog‘laydilar	.  	
Olimlarningboshqabirguruhi	  	“san’atuchun	”   	deganmantiqsiznazariyagayopishibolib	,  	
san’atnikishilikjamiyatihayotidanajratibqo‘yishgaurinadilarvaurinmoqdalar	.  	
Ibtidoiysan’atvauntngkelibchiqishinitushunishdaG	.V	. 	Plexanovning	 	“adiressizxat	”  	
maqolasimuhima	hamiyatgaegadir	.  	
Keyingiva	qtdaerkurrasiningturlijoylaridankishilikningibtidoiydavirgamansub	bo’	lganku	
pginasan’atobidalaritopildi	.  	
Ilg‘orfikrliolimlaribtdoiysan’atningbarchaturlario‘zmohiyativamazmunibilanshak	-	
shubhasizinsonningmehnatfaoliyatibilanizchilta	fakkuri	,  	
kayfiyativafikrmulohazasibilanbog‘liqekanliginita’kidlaydilar	.Ibtidoiysan’atningvujudg	
akelishinio‘zigaxosshart	-sharoitibo‘lib	,  	
ibtidoiykishilarningongimalumdarajadaetaboshlagachvujudgakelaboshlagan	.  	
Ib	tidoiysan’atto‘satdan	,  	
birdanigavujudgakelmaganalbatta	.Umehnatjarayonidavujudgakeldivarivojlanibkamolto	
pdi	. 
Million	,  	
nechayuzmingyillardavomidaibtidoiyinsonningongitafakkurimehnatdabo‘lganmunosaba timalakasirivojtopdivao‘zgardi	.     	Buholo‘z	-	
o‘zidanibtidoiysan’atningvujudgakelishi	uchunzaminhozirlaganedi	.  	
San’atningvujudgakelishikishilikmadaniyatitarixidaolg‘atashlagankattaqadamedi	. 	
Arxeologikqazilmalardanshunarsaayonkikishilikningibtidoiytudadavridisan’at	,  	
dinvama’naviymadaniyatmavjudbo‘lmagan	. 	
Ma’naviymadaniyat	,  	
uningbirturihis	oblangansan’atkishilikjamiyatiningancha	ky	ingibosqichidaurug‘chiliktuz	
uminingshakillanaboshlashidir	.   	Chunkibudavirgakelibodamlartafakkur	,   	til	,  	
atrofinibilish	,   	narsalarnianglash	,   	qurolishlash	,  	
uyruzg‘orbuyumlarinitayyorlashdama’lumdarajadamuoffaqiyatla	rgaerishdilar	.  	
Ibtidoiysan’athozirgizamonkishisigaoddiyko‘rinadi	.  	
Lekinibtidoiyinsontomonidanyaratilganilksan’atko‘pqirralibo‘lib	,tosh	,loydanishlangano	
damvaxayvonxaykalchalari	,   	oxrabilanchizilganrasimlar	,   	toshga	,  	
suyakkavaboshqabuyumlargao‘yilibchizilganxilma	xilrasimlaribtidoiysan’atningengdastl	
abkinamunalaridanhisoblanadi	.   	Bujihatidanqora	,   	qizilsariq	,  	
yashilbo‘yoqlarbilanchizilganmamont	,   	yovvoyiot	,   	arslon	,   	fel	,   	bug‘i	,   	yovvoyiechki	,  	
karkidon	,   	yovvoyisigir	,   	buqa	,  	
tug‘izkabiboshqayovvoyihayvonvanarsalarningtasvirlariayniqsadiqqatgasazovvardir	. 	
Tosh    asrining    sungii    bosq	ichlarida,    ayni?sa    mezolit    (urta    tosh    asri)    davrida  	
ishlangan    ibtidoiy    tasviriy    san'atning      Altamira,    N	eo,    Binedel,    Saqroyi	 Kabir,  	
Kakova    q	ori,    Lena,    Еnisiy,    Obь,    Amur,    Alyaska,    Sahalin.    Mu?iliston,  	
O'zbekistondagi    Zarautsoy,    Tojikistondagi    Sheh	ta    Qori,    Bitik    chashma,  	
qirqizistondagi    Sari	-jaz    er    yuzining    turli    joylaridan    topilgan    boshqa    namunalar  	
ayni	qsa    diqqatga    saz	ovvardir.    Ibtidoiy    davirda    ox	ak    tosh    Mirgelь    kabi    yumshoq  	
toshlardan    ba'zan    ayol    va    erkaklarning    tasvirlarini    ishlash    odat    bo'lgan.    Еr  
yuzining  turli  joylaridan,  hususan  sobiq  SSR dagi  Gagarina,  Kostinka,  Malьta 	 va  	
boshqa    erlardan    topilgan    haykallar    shular    jumlasiga    kiradi.   	Ayollarning    tasviri  	
ayniqsa    reolistik    tarzda    bo'lib,    ularning    onalik    va    jinsiy    belgilari    burtirib  
ko'rsatilgan.	  Lekin    tosh    asridagi    rassomlardan    ko'p    narsa    kutib    bo'	lmas    edi    albatta.    U 	
davirda    ishlangan    qoyatosh    sur'atlari,    odam    haykallari    o'zining    soddaligi    bilan  
ajralib    turardi,    lekin    ijodiyotning      eng    dastlabki    ilk   naьmunasi    va    tasviriy    san'at  
soqasidagi  dastlabki  qadam  edi.  Uning  moddiy	  tarihiy  aqamiyati  xam  shunda  edi.	 	
Bu    xol    keyingi    davir    tasviriy    san'ati    uchun    dastlabki    loy    devor    toshi  	
xisoblanadi.	Qo'shiq	,    ertak,    musiqa,    maqol    va    halq    iqtisodiyotining    boshqa    turlari  	
ibtidoiy  san'atning   ajralmas  qismini  tas	hkil  qiladi.  qo'shiq,  ertak,   musiqa,   maqol,  	
matal    va    boshqalarning    vujudga    kelishi    qam    kishilikning    ibtidoiy    davriga    borib  
taqaladi.	 	
“San'atning  hilma  hil  turlari  singari  hususan  musiqa  xam  mexnat  jarayonida  	
vujudga    kelganligi    s	hubxasizdir.      19  asrning    ohirilarida    yashagan    nemis    Karel  	
Byuher  musiqa  mexnat  jarayonida  paydo  bo'lgan  degan  nazariya  yaratdi.  Ibtidoiy  
davirdagi  diniy  tushunchalar.  Gap,  din  xaqida  borar  ekan,  u  qamisha  barxaror  va  
azaldan  ma	vjud  bo'lgan  emas.”	 	
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 	
    	2.1. IBTIDOIY SAN'AT MAZILGO	X	LARI:	 	
 
Tosh    asrining    sungi    bosqichlarida    ayniq	sa    mezolit 	 (urta    tosh    asri) 	
davridagi    q	immatli    yodgorliklarni    oladigan    bo'lsak    bu    davirda    tasviriy  	
san'atning    Altamer,	  Neo,    Uch    birodar,    Pinedel,    Sa?royi  Kabir,    Kakova    ?ori,  	
Lena,    Еnisiy,    Obь,    Amur,    Alyaska,    Sakalin,    Mu?iliston,        O'zbekistondagi  
Zarau	tsoy,   Tojikistondagi  Shehta  Qori,  Bitik  chashma,   Qirg’	izistondagi  Sari	-	
jaz  er  yuzining  turli  jo	ylaridan  topilgan  bosh	qa  namunalar  ayni	qsa  di	qq	atga  	
sazovvardir. 	 	
 
 
2.2 TASVIRIY SAN'AT	 	
 	
“Ibtidoiy    davirda    o	xak    tosh    Mirgelь    kabi    yumsho	q  toshlardan    ba'zan  	
ayol    va    erkaklarning    tasvirlarini    ishlash    odat    bo'lgan.    Еr    yuzining    turli  
joylaridan,    hususan    sobi	x  SSR  dagi    Gagarina,    Kostinka,    Malьta    va    bosh	qa  	
erlardan    topilgan    haykallar    shular    jumlasiga    kiradi.    Ayollarnin	g    tasviri  	
ayni	qsa    reolistik    tarzda    bo'lib,    ularning    onalik    va    jinsiy    belgilari    burtirib  	
ko'rsatilgan.”	 	
              	2.3  IBTIDOIY MUSI?A	 	
 “Q	o'shi	q,    ertak,    musi	qa,    ma	qol    va    hal	q  	iqtisodiyotining    bosh	qa    turlari  	
ibtidoiy    san'atning    ajr	almas   	qismini    tashkil   	qiladi 	qo'shi	q,    ettak,    musi	qa,  	
ma	qol,    matal    va    bosh	qalarning    vujudga    kelishi   	qam    kishilikning    ibtidoiy  	
davriga  borib  ta	qaladi.”	 	
   
 	
 	
X	ULOSA.	 	
      	Odamlar  tabiat  bilan  kurashda,  uni  bo'ysindirish  yo'	lida  juda  	kup  g’ayrat  	
va    mex	nat    sarf   	qildilar.    Da	xal    shakilsiz    tosh    parchalarining    eng    birinchi  	
oddiy   	qurollarga    aylanishi,    odamlarni    olovdan    foydalanishni    bilib    olishlari.  	
Go'shtni    olovda    pishirib    eyishni,    suyakdan   	qurollarni    yasashlari,    doimiy  	
yashaydigan  dastlabki  turar  joylarning  vujudga  kelishi  uchun  necha  yuz  ming  
xatto  million  yillar  kerak  buldi.  Inson  oddiy  termachilik  va  de	qq	onchilikdan  	
su	g’	orma  de	qq	onchilik  va  chorvachilikka  etib  k	elguncha  ajoyib  sopol  idishlar  	
va   	xar    hil    buyumlar,    ya'ni    metalldan    ishlangan    ashyolar   	qamda 	qurollarni  	
kashf  	qilguncha  juda  katta  davirni  2	-2.5   million  yillik  tarihiy  davirni  bosib  	
o'tdi.  	 	
              	Lekin    bu    yo'lda    juda    ka	tta   	qiyinchiliklarga    duch    kelib,    kuplab  	
qurbonlar   	xam    berdi.    Ammo 	xar   	qancha    masha	qq	atlarga    duch    kelishiga  	
qaramay,    inson   	qiyinchilikni    enga    borib,    il	xor    tarihiy    rivojlanishi    yo'lida  	
ol	g’	a 	qarab   odim    tashlab,   kelajak   avlod    uchun 	 zarur   bo'lgan    jamiyatga   asos  	
soldi.	 	
              	Ibtidoiy    poda   davrining   ohiriga    kelib,   ibtidoiy    kishilar 	xayotida    juda  	
katta    o'zgarishlar    sodir    bo'ldi.    Bu    o'zgarishlar    kishilarning    avvola    tash	qi  	
qiyofasi,    tafakkur    doirasi,    nut	qi,  	ishlab    chi	qarish   	qurollari    va    ho'jaligida  	
ko'zga    tashlanadi.    Insonning    tafakkuri    va    nut	qi    ularning    birlashib   	qilgan  	
me	xnati    nati	jasida    vujudga    keldi.    Inson 	tafakkur   	qilmasa    toshdan    oddiy   	
bo'lsada  	qurollar  yasay  olmasdi.  Demak  	inson  tafakkuri,  nut	qi  va  oddiy  tosh  	
qurollar    ular    me	xnatining    samarasi    edi.   	Yuqorida   	ta'kidlab    o'tilganidek,  	
qadimgi    tosh    asrining    boshlariga    kelib    insonning    tafakkur    doirasi    nut	qi  	
yan	ada    rivojlana    boshlaldi.    Bu 	xol    ular    yaratg	an    madaniyatda    ya	qq	ol    ko'zga  	
tashlanadi.	             	Urug’	chilik    jamoasi    va    uning    emirilishi    davrida    uy   	qurilishi    ibtidoiy  	
de	qq	onchilik,    chovachilik,    to	g’	-kon    sanoati,    metallsozlik.    ?urolsozlik,  	
kulolchilik  va  	xunarmandchilikning  bosh	qa  tarmo	qlariga  asoslanib,  bu  so	xada  	
kupgina  katta  muvaffa	qiyatlarga  erishildi. 	xozirgi  zamon  kishilarining  ho'jalik  	
va    madaniyat    so?asida   	qo'lga    kiritgan    yuti?larining    negizi    ibtidoiy    jamoa  	
tuzumi    davrida    yaratilgan    ekan.    Bu 	xol    L	evl	-Bryulь    va    bosh	qa    burjua  	
olimlarining  ibtidoiy  odamlar  va  shuningdek  	xozirgi  zamondagi  	xolo	xx	abilalar  	
fikrlash   	xobiliyatiga    ega    emas,    binobarin    madaniyat    yaratishga    ?odir    emas  	
degan  uydurma 	xarashlarni  fosh  ?ilgan.	 	
             	Shunday   	qilib,    ibtidoiy    jamoa    tuzumining    keyingi    jamiyat    kishilari  	
uchun    olamshumul    tarihiy    a	xamiyatga    ega    ekan,    uni    bashariyatning  	
boshlan	g’	ich    maktabi    deb    aytish    ma	qsadga    muvofi	qdir.    Diniy   	qarashlarning  	
paydo    bo'lishi    va    dinning    dastlabki    shakillari   	xam    aynan    shu 	qarashlar    va  	
izlanishlar    natijasida    yahshi    o'rganilganligi    sabali    uning    kelib    chi	qish  	
bos	qichlari  chu	qur  o'rganib,  fan  sifatida  shakillandi.	 	
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  Foydalangan adabiyotlar	: 	
 	
1.	 Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. 	– T.,	 1998.	 	
2.	 Karimov I.A.	 Yuksak ma`naviyat 	– yengilmas kuch. 	– T., 2008.	 	
3.	 Першиц  А.И.,  Алексеев  В.П.,  Монгайт  A.M.  История 	первобытного 	
общества. 	- М., Наука, 1967.	 	
4. Косвен  О.М.  Очерки 	истории  первобытн	ой  культуры. 	- 	М.,	 	
Просвещение, 1953.	 	
5. Kosven	О.М	. Ibtidoiymadaniyattarixidanocherklar	. - Т.,1	960.	 	
6. Алексеев  В.П.,  Першиц  А.И.  История  первобытного  общества.	 	
М., Высшая школа., 1990.	 	
7. 	Алексеев  В.П.  Историческая  антропология. 	- 	М.,  Высшая 	школа,	 	
1979.	 	
8. Алексеев  В.	П.  Становление  человечества. 	- 	М.,  Высшая  школа,	 	
1984.	 	
9. Генинг  В.Ф.  Этнические  процессы  в  первобытности. 	- Свердловск,Изд	-во 	
Уральского университета, 1970.	 	
10.	 E.B. Taylor. Pervobmtnaya kultura M., 1989	 	
11.	 Dj.Dj. Frezer. Zolotaya Vetv M., 	1980	 	
12.	 A. Kabirov    “Ibtidoiy jamiyat tarixi” 2001y.	 	
13.	 A. Bobobekov    “Ma’ruzalar  matni”	 	
14.	 Yu	. L. Ij. Proisxojdenie veshey M, 1954	 	
15.	 Qadimgi dunyo tarixi 	- 1 qism Yu.S. Krupskaya taxriri ostida Toshkent, 1974	 	
16.	 S.A.Tokarev    “Rannie formы religii i ix razvitie” 	M.1964y.	 	
17.	 Z. Raxmonova    “Xronologiya”.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI KURS ISHI MAVZU: IBTIDOIY JAMIYAT TUZUMIDA MODDIY MADANIYAT Bajardi: Egamberdiyeva S Tekshirdi: BOBOBEKOV A TOSHKENT

REJA: KIRISH: 1. Bob .Ibtidoyi jamiyatda foydali bilimlarning o‘sishi . 1.1. Moddiy madaniyatning rivojlanishi 1.2. Tafakkur va nutq 1.3. Ilmiy bilim larva yozuvning vujudga kelishi 2 .bob . Ibtidoiy jamiyat tuzimida san’at . 2.1 .Ibtidoiysan’at 2.2 .Tasviriysan’at 2.3 .Ibtidoiymusiqa XULOSA FOYDALANILGANADABIYOTLAR .

KIRISH KURS ISHINING DOLZARBLIGI: Ibtidoiy davir jahon tarixigao‘z ta ’sirin iko‘rsatgaligi muhim o‘ringa egaligini ko‘rsatib, bugungi kunda shu ta ’sir qanday rivojlarga olib kelganligni asoslab berish. Arxaik yoki ibtidoiy madaniyat -mavjud insoniyat madaniyatining ibtidosi va eng uzoq davom etgan davridir . Bu davir insoniyat tarixi umumiy kulamining 99% ni tashkil qilgan holda zamonaviy madaniyatga beqiyos tasirini ko‘rsatib kelmoqda . Usha vaq tda vujudga kelgan arxaik madaniyatning ayrim ko‘rinishlari bo‘lish , fikrlash tarzi , fe’l -atvori , hozirga qadar yo‘qolgan emas . Insoniyat hayotining boshlang‘ich davri keying barcha o‘zgarishlarga zamin tug‘dirganligi sababli bu davirni o‘rganish insoniyat evolyusiyasi asoslarini uning madaniyati negizini tushunish va sharhlashga yordam beradi . ISHNING MAQSADI : ibtidoiy madaniyatga asosiy tushuncha berish , taraqqiyot qonunlarini tushunish , ibtidoiy davir bilan tanishish , antik , o’ rta va yangi davirda ibtidoiy madaniyat tarixiga oid bilimlarning taraqqiyotini qiyosiy tahlil qilish , ibtidoiy madaniyat tarixini o‘rganishda turli ilmiy ma nbaalarning o‘rniga baho berish , ibtidoiy madaniyat tarixi bilan sh ug‘ullangan tarixchilar va ularninga sarlarini ko‘rib chiqish . KURS ISHININGVAZIFASI - ibtidoiy madaniyat tushunchasiga molik xarakteristika berib , ibtidoiy davirning umumjahon madaniyatining taraqqiyotida tutgan muhim o‘rnini ko‘rsatish . KURS ISHINING DOLZARBLIGI : Ibtidoiy davir jahon tarixiga o‘z ta ’sirini ko‘rsatgaligi muhim o‘ringa egaligini ko‘rsatib , bugungi kunda shu ta ’sir qanday rivojlarga olib kelganligni asoslab berish .

1.Bob. Ibtidoyi jamiyatda foydali bilimlarning o‘sishi . 1.1. Moddiy madaniyatning rivojlanishi Amaliy bilimlar. Odamning tabiat bilan juda og’ir kurashida mehnat qurollari murakkablasha va takomillasha borgan; bunda suyiltayoqlar va kupol tarashlangan tosh parchalaridan kamon va o’qlar, silliqlangan tosh boltalar va suyak buyumlar, metallardai foydalaiish, juda oddiy dastgohlar ixtiro qilish sari rivojlanish yuli bosib o’tilgan. Eng sodda mexanik moslamalar: er kovlaydigan tayoq va chopqich asosida yuzaga kelgan richag -dastak va pona bo’lmay turib hozirgi texnika mavjud bo ’la olmas edi. Odamlar tabiiy g’orlardan foydalanish ishlaridan turli -tuman sun’iy uy -joylar qurishga asta -sekin o’ta borishgan. Novdalar, xodalar, pustloq, terilar, namat, keng barglar, poxol, kolish, turli hayvon suyaklari, chim, daraxt, loy, tosh, keyin rooq g’isht, avval boshda quritilgan g’isht, so’ngra pishirilgan g’isht uy -joylar qurish uchun material sifatida xizmat qilgan. Dastlabki turar joylar parda devorsiz, eshiksiz va derazasiz bo’lgan. Arxeologlar doimiy turar joylarning gulxanlar yordamida is itila boshlanishining orinyak -solyutre bosqichiga oid deb hisoblaydilar. Turar joyning tepasidan ochilgan tuynukdan yorug’ ham tushib turgan. Arxeologik ma’lumotlarga ko’ra, madlen davrida sun’iy yoritish paydo bo’lgan.Uy -joyni yoritish uchun pilikli tosh kosalarga yog’ solib ishlatilgan. Shuningdek, qorachiroqdan foydalanilgan. Dastlab hech qanday mebel bo’lmagan, erga buyra, terilar solib, bosh ostiga yostiq o’rniga yog’och taglik quyib uxlashgan Suri va mebel keyinroq paydo bo’lgan. Amerika indeetslari g amaklarda (osma tur belanchaqlarda) uxlaganlar. Uy -ruzg’or buyumlari navdalardan, qayin po’stlog’idan, bambuk, kokos yong’og’i po’chog’i, qovoq yogoch, loy va teridan yasalgan. Dastavval maxsulotlar to’qima, usti loy bilan suvalgan idishlarda saqlashan, ov qat esa qizitilgan toshlar yordamida yog’och tog’orachalarda pishirilgan.Faqat keramika ixtiro qilingandan keyingina chinakam ovqat pishirish mumkin bo’lgan. Ovqat eyish vaqtida kosa, tovoq, qoshiq, pichoq va cho’plar ishlatilgan. Don

maydalash - talqon qil ish uchun toshdan yasalgan don yanchgichlar, yog’och o’g’irldar mavjud bo’lgan. Ibtidoiy kiyim -boshning turlari juda xilma -xildir. Uning yuzaga kelishi va rivojlanishi iqlim sharoitlariga bog’liq bo’lgan. Hammadan aaval sovuq o’lkalarda kiyim -bosh paydo bo ’lgan. Fartuk, kamar (belbog’), plash, yupka erkak va ayollarning kiyim -boshining eng qadimgi elementlari deb hisoblanadi. Engil kiyim va ishton keyinroq iaydo bo’lgan. Tabiiy sharoitlarga qarab barglardan, teri, o’simlik tolasidan va yungdan kiyimlar tiki lgan. Kiyim -boshni suyak ninalar bilan tikishgan. Yog’ochdan, pustloq -chiptadan, teridan, namat va yungdan qilipgan oyoq kiyimlari kiyim -boshga nisbatan keyinroq vujudga kelgan va hamma joyda birdan paydo bo’lavermagan. Uy -joylar qurilishi, kiyim -bosh, oyo q kimiyi, uy -ro’zg’or anjomlari ishlab chiqarish xona kasblarining yog’och, daraxt po’stlog’i va teri ishlash, terilar tayyorlar va to’qish shaklida rivojlana borishi bilan bevosita bog’liqdir. Avval boshda qayiqlar, chana, chang’i, keyiiroq bronza asrida ixtiro etilgan g’ildirakli aravalar transport vositasi bo’lib xizmat qilgan.Inson faoliyatining barcha sohalaridagi tajribalar saqlanmay turib progressiv tarixiy taraqqiyot mumkin bo’lmagan bulur edi. Urug’ning, qabilanitng zo’r berishlari tufayli orttiril gai bilimlarpi keksa avlod ijtimoiy xarakterga ega bo’lgan ta’lim vositasi bilan yosh avlodga berib kelgan.Ilk yoshidagi bolalar kattalarning ishlab chiqarish faoliyatiga jalb etilgan. Lekin initsnatsiya vaqtida yigit va qizlarga chinakam ta’lim berilgan. Odamlarning amaliy bilimlari maqollar va matallarda aks etgan Insonning tabiat bilan kurashida aks sadolarini xalq og’zaki ijodida (folklorda) uchratamiz. Afsonalarda, miflarda, ertaklarda qahramonlarning mardonavor ish -xarakatlari aks ettiriladi, ko’pinc ha urug’larning, qabilalarning kelib chiqishlari haqida, dunyoning paydo bo’lishi to’g’risida hikoya qilinadi.Ibtidoiy jamiyatda yozuv bo’lmagan, shuning uchun afsonalar avloddanavlodga og’zaki ko’chib yurgan.