MATEMATIKA O`QITISH VOSITALARINING MOHIYATI. O`QITISH VOSITALARINING KLASSIFIKATSIYASI

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

148.12890625 KB

Скачать

MATEMATIKA O`QITISH VOSITALARINING MOHIYATI.MATEMATIKA O`QITISH VOSITALARINING MOHIYATI.
O`QITISH VOSITALARINING KLASSIFIKATSIYASI.O`QITISH VOSITALARINING KLASSIFIKATSIYASI.
REJAREJA
1-§.1-§.

Boshlang`ich sinflar uchun matematikadan stabil darsliklar va o`quvBoshlang`ich sinflar uchun matematikadan stabil darsliklar va o`quv
qo`llanmalariqo`llanmalari
2-§. Matematikadan ko`rsatma qo`llanmalar (k.m)2-§. Matematikadan ko`rsatma qo`llanmalar (k.m)
3-§. Matematika darslarida o`qitishning texnik vositalari 3-§. Matematika darslarida o`qitishning texnik vositalari

Asosiy tayanch tushunchalarAsosiy tayanch tushunchalar
O`qitish vositalari tasnifi va mohiyati; model, modellashtirish, ideal modellar,O`qitish vositalari tasnifi va mohiyati; model, modellashtirish, ideal modellar,
material-predmetlar modellari, stabil darsliklar, o`quv qo`llanma, ko`rsatmamaterial-predmetlar modellari, stabil darsliklar, o`quv qo`llanma, ko`rsatma
qo`llanmalar, natural ko`rsatmalar, tasviriy ko`rsatmalar, o`qitishda texnikqo`llanmalar, natural ko`rsatmalar, tasviriy ko`rsatmalar, o`qitishda texnik
vositalar ahamiyati, dinamik va statik qo`llanmalar.vositalar ahamiyati, dinamik va statik qo`llanmalar.
O`qitish faoliyati – bu turli tabiatli modellar majmuasidir. AdabiyotlardaO`qitish faoliyati – bu turli tabiatli modellar majmuasidir. Adabiyotlarda
model va modellashtirishning har xil ta'riflari berilgan. model va modellashtirishning har xil ta'riflari berilgan.
ModelModel
deyilganda har deyilganda har
qanday tabiatli Obyekt tushunilib, u o`rganilayotgan ob'ektning o`rnini shundayqanday tabiatli Obyekt tushunilib, u o`rganilayotgan ob'ektning o`rnini shunday
bosmog’i lozimki, bu Obyektni o`rganish natijasida o`rganilayotgan obyekt haqidabosmog’i lozimki, bu Obyektni o`rganish natijasida o`rganilayotgan obyekt haqida
yangi informatsiyalar bersin. yangi informatsiyalar bersin.
ModellashtirishModellashtirish
deb esa shunday yasashlar va deb esa shunday yasashlar va
Obyektlar haqida yangi bilimlar olish maqsadida modellarni o`rganishga aytiladi. Obyektlar haqida yangi bilimlar olish maqsadida modellarni o`rganishga aytiladi.
Demak, o`qitish vositalarining obyektlar to`plami sifatida xarakterli xususiyatiDemak, o`qitish vositalarining obyektlar to`plami sifatida xarakterli xususiyati
shundan iboratki, ularning har biri:shundan iboratki, ularning har biri:
a) o`rganilayotgan tushunchani to`la tasvirlaydi yoki qisman almashtiradi;a) o`rganilayotgan tushunchani to`la tasvirlaydi yoki qisman almashtiradi;
b) o`rganilayotgan tushuncha haqida yangi informatsiyalar beradi.b) o`rganilayotgan tushuncha haqida yangi informatsiyalar beradi.
O`qitish vositalarini asosan 2 sinfga bo`lishi mumkin: O`qitish vositalarini asosan 2 sinfga bo`lishi mumkin:
ideal modellarideal modellar
sinfi va sinfi va
material predmetlarimaterial predmetlari
modellari sinflari. modellari sinflari.
Ideal modellar:Ideal modellar:
matematikadan stabel darsliklar, o`quv qo`llanmalar, didaktik matematikadan stabel darsliklar, o`quv qo`llanmalar, didaktik
materiallar, uslubiy tavsiya nomalar va hokazolar ideal madellar sinfiga kiradi.materiallar, uslubiy tavsiya nomalar va hokazolar ideal madellar sinfiga kiradi.
Buni quyidagi jadval ko’rinishda ham ko’rsatish mumkin: Buni quyidagi jadval ko’rinishda ham ko’rsatish mumkin:

Material – predmetlar modellari: Material – predmetlar modellari:
sannoq cho`plari, predmet kartinalar,sannoq cho`plari, predmet kartinalar,
geometrik figuralar modellari, jadvallar, instrumyentlar, diafilyem, diapozitivlar.geometrik figuralar modellari, jadvallar, instrumyentlar, diafilyem, diapozitivlar.
Va hokazolarni material predmetlar sinfiga kiritish mumkin. Buni qisqachaVa hokazolarni material predmetlar sinfiga kiritish mumkin. Buni qisqacha
ko’rgazmali qurollar ham deyiladi.bundan ma’lumki, o’qitish vositalari axborotko’rgazmali qurollar ham deyiladi.bundan ma’lumki, o’qitish vositalari axborot
manbai, kantrol qilish, hisobga olish va nihoyat o’quvchilarning mustaqilmanbai, kantrol qilish, hisobga olish va nihoyat o’quvchilarning mustaqil
individual ishlarini tashkil qilish vazifalarini bajaradi.individual ishlarini tashkil qilish vazifalarini bajaradi.
1-§. Boshlang`ich sinflar uchun matematikadan stabil darsliklar va o`quv1-§. Boshlang`ich sinflar uchun matematikadan stabil darsliklar va o`quv
qo`llanmalariqo`llanmalari
Darslik – bu dastur bo’yicha asosiy materiallarning mazmunini jiddiy tizimliDarslik – bu dastur bo’yicha asosiy materiallarning mazmunini jiddiy tizimli
ravishda tushunarli qilib, ravon til bilan bayon qilingan kitobdir. Darslikningravishda tushunarli qilib, ravon til bilan bayon qilingan kitobdir. Darslikning
asosiy vazifasi o`quvchilarga mustaqil bilim olishlarida yordam beradi.asosiy vazifasi o`quvchilarga mustaqil bilim olishlarida yordam beradi.
Shuningdek darslik – o`quvchilar uchun mo`ljallangan asosiy va zaruriy o`qitishShuningdek darslik – o`quvchilar uchun mo`ljallangan asosiy va zaruriy o`qitish
vositasi ham hisoblanadi. Matematika darsligi dasturga mos tuzilib, uning talabigavositasi ham hisoblanadi. Matematika darsligi dasturga mos tuzilib, uning talabiga
javob beradi va har qaysi masala qay darajada qaralishi kerakligi ko`rsatiladi.javob beradi va har qaysi masala qay darajada qaralishi kerakligi ko`rsatiladi.
Darslikning tuzilishi, asosan, dastur bo`yicha tuziladi, darslikdagi bilimlarDarslikning tuzilishi, asosan, dastur bo`yicha tuziladi, darslikdagi bilimlar
dasturda qo’yilgan talablarni ochib beradi va har bir masalaniqay darajada qaralishidasturda qo’yilgan talablarni ochib beradi va har bir masalaniqay darajada qaralishi
kerakligini ko’rsatadi. Bo`limlar esa mavzularga ajratiladi. Ishni darslik bo`yichakerakligini ko’rsatadi. Bo`limlar esa mavzularga ajratiladi. Ishni darslik bo`yicha

rejalashtirishda shuni nazarda tutish kerakki, darslikda hamma darslar sonining 3/4rejalashtirishda shuni nazarda tutish kerakki, darslikda hamma darslar sonining 3/4
qismi alohida dars ko`rinishida ishlab chiqilgan. Qolgan darslardaqismi alohida dars ko`rinishida ishlab chiqilgan. Qolgan darslarda
«Mustahkamlash uchun mashqlar» va «Mustahkamlash uchun mashqlar» va
boshqa manbaboshqa manba
lardan foydalanish kerak.lardan foydalanish kerak.
Darslik o’qituvchiga o’z ishini tejamli rejalashtirishga yordam beradi, yangiDarslik o’qituvchiga o’z ishini tejamli rejalashtirishga yordam beradi, yangi
materialni o’rganish uchun tayyorgarlikni o’z vaqtida ta’minlaydi.materialni o’rganish uchun tayyorgarlikni o’z vaqtida ta’minlaydi.
Darslik bilan ishlashni o`rgatish asosan 2 yo`nalishda olib boriladi. Darslik bilan ishlashni o`rgatish asosan 2 yo`nalishda olib boriladi.
1. Tashkiliy xarakterdagi ish.1. Tashkiliy xarakterdagi ish.
2. Darslik bilan uning mazmuni va mohiyati bo`yicha ishlashga o’rgatish.2. Darslik bilan uning mazmuni va mohiyati bo`yicha ishlashga o’rgatish.
Tashkiliy xarakterdagi ish. Maktabdagi birinchi darslardanoq o`quvchilarTashkiliy xarakterdagi ish. Maktabdagi birinchi darslardanoq o`quvchilar
darslik bilan ishlashga o`rganishlari lozim. Kitob bilan muomala qilish malakasidarslik bilan ishlashga o`rganishlari lozim. Kitob bilan muomala qilish malakasi
deganda uni avaylab saqlash uning tegishli sahifasini topa olish malakalarinideganda uni avaylab saqlash uning tegishli sahifasini topa olish malakalarini
egallashlari nazarda tutiladi. Shundan keyin o’qituvchi o’quvchilarni tegishliegallashlari nazarda tutiladi. Shundan keyin o’qituvchi o’quvchilarni tegishli
sahifani topishgayordam beradigan xat chuplardan foydalanishda o’rgatadi.sahifani topishgayordam beradigan xat chuplardan foydalanishda o’rgatadi.
Keyinroq mashqlarni nomerlash, kitob bo`limlarini ajratish, sarlovhalar bilanKeyinroq mashqlarni nomerlash, kitob bo`limlarini ajratish, sarlovhalar bilan
tanishadilar. O`quvchilar eng boshidan boshlaboq darslikka hech narsa yozmasliktanishadilar. O`quvchilar eng boshidan boshlaboq darslikka hech narsa yozmaslik
kerakligi tushuntiriladi. O’qituvchi katta harflar bilan yozilgan sarlovhalar qaysikerakligi tushuntiriladi. O’qituvchi katta harflar bilan yozilgan sarlovhalar qaysi
tema o’rganilayotganini bildirishini aytadi. So’ngra qoidalar, ta’riflar ramka bilantema o’rganilayotganini bildirishini aytadi. So’ngra qoidalar, ta’riflar ramka bilan
ajratilishi tushuntiriladi.ajratilishi tushuntiriladi.
O’quvchilarga kitob bilan ishlash qoidalarini tushuntirishda darslikda berilganO’quvchilarga kitob bilan ishlash qoidalarini tushuntirishda darslikda berilgan
ko’rsatmalarga amal qilishga o’rgatish zarur. Masalan, darslikda ba’zi ma’lumotlarko’rsatmalarga amal qilishga o’rgatish zarur. Masalan, darslikda ba’zi ma’lumotlar
tushurib qoldirilgan misollar yoki bo’sh kataklariga biror sonni qo’yish keraktushurib qoldirilgan misollar yoki bo’sh kataklariga biror sonni qo’yish kerak
bo’lgan jadvallar beriladi. O’quvchilar ko’p hollarda bu topshiriqlarni bo’shbo’lgan jadvallar beriladi. O’quvchilar ko’p hollarda bu topshiriqlarni bo’sh
o’rinlarni darslikning o’ziga to’ldirishga to’g’ri keladi.o’rinlarni darslikning o’ziga to’ldirishga to’g’ri keladi.
2. Matematika darsligida nazariy va amaliy materiallar ham beriladi. Shu2. Matematika darsligida nazariy va amaliy materiallar ham beriladi. Shu
sababli darslikdan darsning turli bosqichlarida foydalanish mumkin. sababli darslikdan darsning turli bosqichlarida foydalanish mumkin.
Dastlabki vaqtlarda darslik bo`yicha ishlashdan bundan ilgari og`zaki shakldaDastlabki vaqtlarda darslik bo`yicha ishlashdan bundan ilgari og`zaki shaklda
o’tkazilgan tushuntirishlarni mustahkamlash ish sifatida foydalaniladi. Oldino’tkazilgan tushuntirishlarni mustahkamlash ish sifatida foydalaniladi. Oldin
o’qituvchi biror qoidani o’quvchilarga ularning kuchlari yetadigan tushunarlio’qituvchi biror qoidani o’quvchilarga ularning kuchlari yetadigan tushunarli
misollarda tushuntiradi. Bayon davomida hamma narsa o’quvchilarga tushunarlimisollarda tushuntiradi. Bayon davomida hamma narsa o’quvchilarga tushunarli
yoki tushunarsiz bo’lganligini aniqlab oladi va shu maslaning o’zi darslikdayoki tushunarsiz bo’lganligini aniqlab oladi va shu maslaning o’zi darslikda

qanday bayon qilinganligini qarashni buyuradi. qanday bayon qilinganligini qarashni buyuradi.
MasalanMasalan
..
34+20 va 34+2 34+20 va 34+2
ko`rinishdagi hollar uchun qo`shishning yangi usullari bilan o`quvchilarniko`rinishdagi hollar uchun qo`shishning yangi usullari bilan o`quvchilarni
tanishtirishda ko’rsatmali quroldan va o`qituvchining barcha amallarni to`latanishtirishda ko’rsatmali quroldan va o`qituvchining barcha amallarni to`la
yozgandan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shundan keyingina mustahkamlashyozgandan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shundan keyingina mustahkamlash
sifatida rasmlarga va shunday misollar yechimlarining darslikdagi yozilishigasifatida rasmlarga va shunday misollar yechimlarining darslikdagi yozilishiga
murojaat qilish mumkin.murojaat qilish mumkin.
Matematika o’qitishda o’quvchilarga darslikda berilgan matematikMatematika o’qitishda o’quvchilarga darslikda berilgan matematik
yozuvlarning, rasmlarning, sxemalarning va chizmalarning mahiyatini tushuntirishyozuvlarning, rasmlarning, sxemalarning va chizmalarning mahiyatini tushuntirish
katta ahamiyatga ega bular darslikning asosiy mazmunini tashkil qiladi.katta ahamiyatga ega bular darslikning asosiy mazmunini tashkil qiladi.
O`qish malakalarining egallanish darajasiga qarab o`quvchilarni darslikdaO`qish malakalarining egallanish darajasiga qarab o`quvchilarni darslikda
berilgan matnlarni mustaqil o`qishga jalb qilish kerak. Matematik adabiyotniberilgan matnlarni mustaqil o`qishga jalb qilish kerak. Matematik adabiyotni
o`qishga o`rgatishdagi birinchi qadam bu masala matnini o`qishga o’rgatisho`qishga o`rgatishdagi birinchi qadam bu masala matnini o`qishga o’rgatish
hisoblanadi. Lekin o’qilgan masalaning mazmunini hamma o’quvchi ham birdekhisoblanadi. Lekin o’qilgan masalaning mazmunini hamma o’quvchi ham birdek
birdek tushunavermaydi. Shuning uchun o’quvchilarning tushungan yokibirdek tushunavermaydi. Shuning uchun o’quvchilarning tushungan yoki
tushunmaganligini darhol tekshirib ko’rish kerak.tushunmaganligini darhol tekshirib ko’rish kerak.
Matematika darsligida berilgan material ko’p jihatdan boshlang’ich ta’limningMatematika darsligida berilgan material ko’p jihatdan boshlang’ich ta’limning
tarbiyaviy masalalarini hal qilish imkonini beradi. Masalan, matematik darsliklaritarbiyaviy masalalarini hal qilish imkonini beradi. Masalan, matematik darsliklari
rasmlar orqali, o’quvchilarni insonlarning mehnati bilan, atrof borliqning turlirasmlar orqali, o’quvchilarni insonlarning mehnati bilan, atrof borliqning turli
tomonlari bilan tanishtirish imkonini beradi.tomonlari bilan tanishtirish imkonini beradi.
Darslikda berilgan ko’pchilik tekstli masalalardan faqat matematik ta’limDarslikda berilgan ko’pchilik tekstli masalalardan faqat matematik ta’lim
maqsadlaridagina emas, balki o’quvchilarga tarbiya berishda ham foydalanishmaqsadlaridagina emas, balki o’quvchilarga tarbiya berishda ham foydalanish
mumkin. Masalalar matematikasida respublikamiz voqeligi akslanadi. Yanimumkin. Masalalar matematikasida respublikamiz voqeligi akslanadi. Yani
kishilarning turmush va mehnatlari, xalq xo’jaligidagi rivojlanishlar, xom ashyo vakishilarning turmush va mehnatlari, xalq xo’jaligidagi rivojlanishlar, xom ashyo va
vaqtni tejash va hokazolar aks ettiriladi.vaqtni tejash va hokazolar aks ettiriladi.
Matematika o`qitish jarayoning sifati va samaradorligini oshirish maqsadidaMatematika o`qitish jarayoning sifati va samaradorligini oshirish maqsadida
o`quv metodik kompleksi yaratiladi. Bu kompleks tarkibida darslikdan tashqari,o`quv metodik kompleksi yaratiladi. Bu kompleks tarkibida darslikdan tashqari,
o`quvchilar va o`qituvchilarga moslab yozilgan metodik qo`llanmalar,o`quvchilar va o`qituvchilarga moslab yozilgan metodik qo`llanmalar,
kartochkalar, bosma asosli daftarlar, mashqlar to`plamlari va boshqalar kiradi.kartochkalar, bosma asosli daftarlar, mashqlar to`plamlari va boshqalar kiradi.

Metodik qo`llanmalarda kursning har qaysi bo`limi, uchun rejalashtirish,Metodik qo`llanmalarda kursning har qaysi bo`limi, uchun rejalashtirish,
o`quvchilarga qo`yilgan talablar, og`zaki va yozma mashqlar uchun materiallaro`quvchilarga qo`yilgan talablar, og`zaki va yozma mashqlar uchun materiallar
hamda ayrim darslarga doir metodik ko`rsatmalar beriladi.hamda ayrim darslarga doir metodik ko`rsatmalar beriladi.
Kartochkalar – darsliklarga qo`shimcha tariqasida nashr etiladi. Uning asosiyKartochkalar – darsliklarga qo`shimcha tariqasida nashr etiladi. Uning asosiy
maqsadi individual topshiriqlar bo`yicha o`quvchilarning mustaqil ishlarini tashkilmaqsadi individual topshiriqlar bo`yicha o`quvchilarning mustaqil ishlarini tashkil
qilishda, dasturning asosiy materiallarini puxta o`zlashtirishda o’quvchiga yordamqilishda, dasturning asosiy materiallarini puxta o`zlashtirishda o’quvchiga yordam
berishdan iborat.berishdan iborat.
Kartochkalar darslikni mashqlar bilan to’ldirishga mo’ljallangan emas.Kartochkalar darslikni mashqlar bilan to’ldirishga mo’ljallangan emas.
Balkim o’quvchilarni darslikdan tashqari mustaqil o’quv faolyatlariniBalkim o’quvchilarni darslikdan tashqari mustaqil o’quv faolyatlarini
boshqarishning ko’p funksiyalarini ham bajaradi.boshqarishning ko’p funksiyalarini ham bajaradi.
Bosma asosli matematika daftari asosan o`quvchilarning frontal mustaqilBosma asosli matematika daftari asosan o`quvchilarning frontal mustaqil
ishlarini tashkil qilishga mo`ljallangan. Bu daftar matnlarni mexanik ravishdaishlarini tashkil qilishga mo`ljallangan. Bu daftar matnlarni mexanik ravishda
ko`chirib yozishdan ozod qiladi va shu bilan o`quv vaqtidan yaxshi foydalanishko`chirib yozishdan ozod qiladi va shu bilan o`quv vaqtidan yaxshi foydalanish
imkonini beradi. Ammo bu daftarlarda hamma mashqlar bir variantda berilgan, shuimkonini beradi. Ammo bu daftarlarda hamma mashqlar bir variantda berilgan, shu
sababli ular kartochkalardek topshiriqlarni individuallashtirish imkonini bermaydi.sababli ular kartochkalardek topshiriqlarni individuallashtirish imkonini bermaydi.
Shuning uchun ba’zan daftarlari bilan, ba’zi hollarda kartochkalar bilan ishlashShuning uchun ba’zan daftarlari bilan, ba’zi hollarda kartochkalar bilan ishlash
maqsadga muvofiq.maqsadga muvofiq.
«Boshlang`ich ta'lim», «Xalq ta'limi», «Ma'rifat» kabi Gazeta va jurnalardan«Boshlang`ich ta'lim», «Xalq ta'limi», «Ma'rifat» kabi Gazeta va jurnalardan
ham juda ko`p foydali bilim, maslahat va tavsiyalar olish mumkin.ham juda ko`p foydali bilim, maslahat va tavsiyalar olish mumkin.
2-§. Matematikadan ko`rsatma qo`llanmalar (k.m)2-§. Matematikadan ko`rsatma qo`llanmalar (k.m)
Ko`rsatma qo`llanmalarKo`rsatma qo`llanmalar
deb asosida predmetli rial modellar yotuvchi o`qitish deb asosida predmetli rial modellar yotuvchi o`qitish
vositalariga aytiladi. Ko`rsatma qirollar o’qitish jarayonida quyidagi uchtavositalariga aytiladi. Ko`rsatma qirollar o’qitish jarayonida quyidagi uchta
maqsadga qaratilgan bo’lishi kerak. Birinchidan ko’rsatma qurollar dasturmaqsadga qaratilgan bo’lishi kerak. Birinchidan ko’rsatma qurollar dastur
hajmidagi tushunchalarni o’quvchilarning mukammal o’zlashtirishlarinihajmidagi tushunchalarni o’quvchilarning mukammal o’zlashtirishlarini
ta’minlashga yo’naltirilgan bo’lishi kerak. Ikkinchidan o’quvchilarning dasturta’minlashga yo’naltirilgan bo’lishi kerak. Ikkinchidan o’quvchilarning dastur
hajmidagi bilimlarini o’rganishga bo’lgan qiziqishlarini tarbiyalashi kerak.hajmidagi bilimlarini o’rganishga bo’lgan qiziqishlarini tarbiyalashi kerak.
Uchinchidan dastur hajmidagi tushunchalarni o’zlashtirish jarayoni tezlashtirish vaUchinchidan dastur hajmidagi tushunchalarni o’zlashtirish jarayoni tezlashtirish va
o’quv vaqtini tejashdan iboratdir.o’quv vaqtini tejashdan iboratdir.

Haqiqatdan ham boshlang’ich ta’limda ko’rsatmali qurollar o’quvchilarningHaqiqatdan ham boshlang’ich ta’limda ko’rsatmali qurollar o’quvchilarning
abstrakt tafakkurlarini, aniq fikrlashlarini ham rivojlantiradi. Shuningdekabstrakt tafakkurlarini, aniq fikrlashlarini ham rivojlantiradi. Shuningdek
ko’rsatmalikdan foydalanish o’quvchilarni aktivlashtiradi, ularning etiborini,ko’rsatmalikdan foydalanish o’quvchilarni aktivlashtiradi, ularning etiborini,
diqqatini qo’zg’atadi, o’rganilayotgan materialni asosli va tizmli o’zlashtirishdiqqatini qo’zg’atadi, o’rganilayotgan materialni asosli va tizmli o’zlashtirish
imkonini beradi, ularning matematikaga bo’lgan qiziqishini o’stiradi va vaqtniimkonini beradi, ularning matematikaga bo’lgan qiziqishini o’stiradi va vaqtni
tejash imkonini beradi.tejash imkonini beradi.
1. Matematika darslarida ko’rsatmali qurollardan samarali foydalanish uchun1. Matematika darslarida ko’rsatmali qurollardan samarali foydalanish uchun
dastlab har bir o’quv materiali uchun ko’rsatmali qurol tanlanishi lozim.dastlab har bir o’quv materiali uchun ko’rsatmali qurol tanlanishi lozim.
Ko’rsatmali qurollarga qo’yiladigan talablar quyidagicha:Ko’rsatmali qurollarga qo’yiladigan talablar quyidagicha:
a) Yetarlicha miqdorda ko`rsatma material bilan ta'minlash uchuna) Yetarlicha miqdorda ko`rsatma material bilan ta'minlash uchun
umumlashtirish amalga oshiriladi. Masalan, 4 sonini hosil bo`lishi bilanumumlashtirish amalga oshiriladi. Masalan, 4 sonini hosil bo`lishi bilan
tanishtirishda o`qituvchi 3 ta doirachaga 1 ta doirachani 3 ta cho`pga 1 nitanishtirishda o`qituvchi 3 ta doirachaga 1 ta doirachani 3 ta cho`pga 1 ni
qo’shishni taklif qiladi va umumiy savol qo`yiladi, 3 ga 1 ni qo`shilsa, qanday sonqo’shishni taklif qiladi va umumiy savol qo`yiladi, 3 ga 1 ni qo`shilsa, qanday son
hosil bo`ladi.hosil bo`ladi.
O’qituvchi har doim har xil ko’rsatma qurollarni tayyor holda saqlab turishiO’qituvchi har doim har xil ko’rsatma qurollarni tayyor holda saqlab turishi
kerak, bundan maqsad bu ko’rsatma qurollarni butun sinfga yoki ayrimkerak, bundan maqsad bu ko’rsatma qurollarni butun sinfga yoki ayrim
o’quvchilarga qo’shimcha korsatishdir. Ammo ko’rsatmali qurollardan foydalanisho’quvchilarga qo’shimcha korsatishdir. Ammo ko’rsatmali qurollardan foydalanish
chegarasini ham bilish kerak. Chunki haddan tashqari ko’p shug’ullanishchegarasini ham bilish kerak. Chunki haddan tashqari ko’p shug’ullanish
o’quvchilarni zeriktirishi mumkin.o’quvchilarni zeriktirishi mumkin.
b) Har xil (k.m) bilan yetarlicha ta'minlash. Bunda o`quvchilarda to`g`rib) Har xil (k.m) bilan yetarlicha ta'minlash. Bunda o`quvchilarda to`g`ri
umumlashtirishni tarkib toptirishning zaruriy shartini aniqlash muhimdir. Misolumumlashtirishni tarkib toptirishning zaruriy shartini aniqlash muhimdir. Misol
uchun: 3 soni miqdoriy jihatdan muhimdir, predmetning uchun: 3 soni miqdoriy jihatdan muhimdir, predmetning
rangi,rangi,

o`lchami,o`lchami,

o`rnio`rni
muhim emas. muhim emas.
v) Matematika o`qitishda ko`rsatmalilikning bir turidan ikkinchi turiga o`tishv) Matematika o`qitishda ko`rsatmalilikning bir turidan ikkinchi turiga o`tish
ham katta ahamiyatga ega. Buni avvalo masala yechishda ko`ramiz, oldin masalaham katta ahamiyatga ega. Buni avvalo masala yechishda ko`ramiz, oldin masala
sharti illustratsiyalanadi, asta – sekin sxema, rasm yoki chizmadan foydalanib,sharti illustratsiyalanadi, asta – sekin sxema, rasm yoki chizmadan foydalanib,
masala shartining qisqa yozuviga kelinadi.masala shartining qisqa yozuviga kelinadi.
2. Matematika o`qitishda harakatli dinamik qo`llanmalarga, individual2. Matematika o`qitishda harakatli dinamik qo`llanmalarga, individual
ko`rsatma - qo`llanmalar va didaktik materiallarga keng o`rin beriladi. Ko`rsatma -ko`rsatma - qo`llanmalar va didaktik materiallarga keng o`rin beriladi. Ko`rsatma -
qo`llanmalar: qo`llanmalar:
natural va tasviriynatural va tasviriy
bo’ladi. bo’ladi.

Natural ko’rsatmalilik: turmushda uchraydigan atrofimizdagi narsalar:Natural ko’rsatmalilik: turmushda uchraydigan atrofimizdagi narsalar:
daraxtlar, qalamlar, cho`plar, kubchalar va boshqa narsalar kiradi. Sannoq cho`plardaraxtlar, qalamlar, cho`plar, kubchalar va boshqa narsalar kiradi. Sannoq cho`plar
eng muhim va keng qo`llaniladigan naturol ko’rsatma qurollar ulardan nomerlashnieng muhim va keng qo`llaniladigan naturol ko’rsatma qurollar ulardan nomerlashni
o`rganishda; sannoq birliklarini hosil bo`lishi haqida tasavvur oladilar.o`rganishda; sannoq birliklarini hosil bo`lishi haqida tasavvur oladilar.
Tasviriy ko’rsatmalilik ham bir necha turga bo`linadi. Tasviriy ko’rsatmalilik ham bir necha turga bo`linadi.
a) Matematik simvollara) Matematik simvollar
(raqam, ishoralar, munosabat belgilari). (raqam, ishoralar, munosabat belgilari).
Bunday belgi, raqamlar katakli taxtacha va saqlash kassalari bilan birga o`quvBunday belgi, raqamlar katakli taxtacha va saqlash kassalari bilan birga o`quv
– texnika sanoati yoki o`quvchilar qo`li bilan ishlab chiqariladi, bular yordamida– texnika sanoati yoki o`quvchilar qo`li bilan ishlab chiqariladi, bular yordamida
sonlarni raqamlar bilan tasvirlash, sonlarni taqqoslash natural sonlar qatorisonlarni raqamlar bilan tasvirlash, sonlarni taqqoslash natural sonlar qatori
xossalari o`rganiladi, misol masalalarning yechimlari yoziladi. M: + = 7xossalari o`rganiladi, misol masalalarning yechimlari yoziladi. M: + = 7
tenglamani kiritish.tenglamani kiritish.
b) Ko`rsatma rasmlarb) Ko`rsatma rasmlar

..

Ularni nashriyotlarda yoki qo`lda tayyorlanadi, har bir Ularni nashriyotlarda yoki qo`lda tayyorlanadi, har bir
rasmda bitta narsaning rasmi (myevalar, gullar…) bo`ladi. rasmlar qirqilibrasmda bitta narsaning rasmi (myevalar, gullar…) bo`ladi. rasmlar qirqilib
konvyertda saqlanadi, asosan ulardan birinchi 10 lik sonlarni o`rgatishdakonvyertda saqlanadi, asosan ulardan birinchi 10 lik sonlarni o`rgatishda
foydalaniladi. Bundan tashqari, ulardan hisoblash usullari, amal xossalari bilanfoydalaniladi. Bundan tashqari, ulardan hisoblash usullari, amal xossalari bilan
tanishishda qam foydalanish o`rinli va qulay. (2+3)+4.tanishishda qam foydalanish o`rinli va qulay. (2+3)+4.
v) Geometrik figuralar modeliv) Geometrik figuralar modeli

..

Obyekt shaklini to`g`ri idrok qilish, predmet Obyekt shaklini to`g`ri idrok qilish, predmet
shaklini abstraktlashtirish qobiliyatini rivojlantirish uchun o`quvchilarshaklini abstraktlashtirish qobiliyatini rivojlantirish uchun o`quvchilar
figuralarning modellarini kuzatish bilan birga o`zlari ham shunday modellarnifiguralarning modellarini kuzatish bilan birga o`zlari ham shunday modellarni
mustaqil yasashlari juda muhimdir. Masalan,. Burchak modelini tayyorlashi, doira,mustaqil yasashlari juda muhimdir. Masalan,. Burchak modelini tayyorlashi, doira,
ko`pburchaklar detsimetr, metr modellarini yasashlari natijasida ularning buko`pburchaklar detsimetr, metr modellarini yasashlari natijasida ularning bu
tushunchalar haqidagi tasavvurlari yaqqol namoyon bo`ladi.tushunchalar haqidagi tasavvurlari yaqqol namoyon bo`ladi.
g) Sonli figuralarg) Sonli figuralar
predmetlarning miqdoriy guruhlarini taqqoslashga, predmetlarning miqdoriy guruhlarini taqqoslashga,
raqamlar bilan sonlarni mos keltirishga yordam beradi. raqamlar bilan sonlarni mos keltirishga yordam beradi.
2 so’m 3 so’m
?

d) 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100, 200, 500, 1000d) 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100, 200, 500, 1000
..
so`mlik pul modellari. so`mlik pul modellari.
ye) Grafik modellarye) Grafik modellar
(rasm, sxyema, chizma). (rasm, sxyema, chizma).
UlarniUlarni

ko`pincha o`qituvchi o`quvchi yasaydi. Grafik modellarko`pincha o`qituvchi o`quvchi yasaydi. Grafik modellar
o`quvchilarning abstrakt va konkreti tafakkurlarining rivojlanishiga yaxshi asoso`quvchilarning abstrakt va konkreti tafakkurlarining rivojlanishiga yaxshi asos
yaratadi; arifmetik, Algebraik, geometrik materiallar orasida chuqurroq matematikyaratadi; arifmetik, Algebraik, geometrik materiallar orasida chuqurroq matematik
bog`lanishni ta'minlaydi; matematika qiziqishni orttiradi.bog`lanishni ta'minlaydi; matematika qiziqishni orttiradi.
(priborlar):(priborlar):
1) 1)
AsboblarAsboblar
(priborlar): (priborlar):
1. Sinf cho`tlari.1. Sinf cho`tlari.
2. Abaklar 2 va 3 xonali.2. Abaklar 2 va 3 xonali.
3. Tarozi va qadoq toshlar. 1, 2, 5 kg.3. Tarozi va qadoq toshlar. 1, 2, 5 kg.
4. Chizish va o`lchash asboblari. Chizg`ich, go`niya, metr, sirkul, soat,4. Chizish va o`lchash asboblari. Chizg`ich, go`niya, metr, sirkul, soat,
Paletka.Paletka.
5. Kalkulyator.5. Kalkulyator.
2)2)

JadvalarJadvalar
::
1. 1.
InstruktivInstruktiv
(ko`rsatma) jadvallar raqamlarni yozish, arifmetik amallar (ko`rsatma) jadvallar raqamlarni yozish, arifmetik amallar
algoritmlarini bajarish, masalalar yechishga ko`rsatma beradi.algoritmlarini bajarish, masalalar yechishga ko`rsatma beradi.
2. 2.
SpravochnikSpravochnik
(ma'lumotnoma) jadvallar M: qo`shish jadvali, ko`paytirish (ma'lumotnoma) jadvallar M: qo`shish jadvali, ko`paytirish
jadvali.jadvali.
3.3.
O`rgatuvchiO`rgatuvchi
jadvallardan asosan yangi tushunchani shakllantirishda jadvallardan asosan yangi tushunchani shakllantirishda
foydalaniladi. M: vaqt o`lchovlari, massa (og`irlik) o`lchovlari, tezliklar jadvalifoydalaniladi. M: vaqt o`lchovlari, massa (og`irlik) o`lchovlari, tezliklar jadvali
kabilar hisoblashlarni tashkil qilishda yordam beradi. kabilar hisoblashlarni tashkil qilishda yordam beradi.
3-§. Matematika darslarida o`qitishning texnik vositalari3-§. Matematika darslarida o`qitishning texnik vositalari
Boshlang`ich sinflarda texnik vosita sifatida Boshlang`ich sinflarda texnik vosita sifatida
ekranekran
qo`llanmalar keng qo`llanmalar keng
qo`llaniladi:qo`llaniladi:

1. Dinamik1. Dinamik
va va
2.2.
Statik qo`llanmalarga bo`linadi Statik qo`llanmalarga bo`linadi
..
1. Dinamik qo`llanmalarga kinolavha, kinofilm, videotasvir kabi harakatli1. Dinamik qo`llanmalarga kinolavha, kinofilm, videotasvir kabi harakatli
vositalar kiradi. Lekin davlat tomonidan boshlang`ich matematika uchun ularvositalar kiradi. Lekin davlat tomonidan boshlang`ich matematika uchun ular
tayyorlanmagan. tayyorlanmagan.
2. Statik qo`llanmalarga diafilm, diapozitivlar, kiradi.2. Statik qo`llanmalarga diafilm, diapozitivlar, kiradi.
«O`zbekkinoxronika» studiyasi o`zbek tilida bir qator diafilm ishlab«O`zbekkinoxronika» studiyasi o`zbek tilida bir qator diafilm ishlab
chiqargan.chiqargan.
DiafilmDiafilm
– 36-40 kadrli uzluksiz lentadan iborat bo`lib, har bir kadrga – 36-40 kadrli uzluksiz lentadan iborat bo`lib, har bir kadrga
tushurilgan teksti (subtitr) berilgan va kadrlar ma'lum tartibda joylashtirilgan.tushurilgan teksti (subtitr) berilgan va kadrlar ma'lum tartibda joylashtirilgan.
Diafilmlar asosan, o`tilgan materialni mustahkamlash, takrorlash, o`rgatuvchi vaDiafilmlar asosan, o`tilgan materialni mustahkamlash, takrorlash, o`rgatuvchi va
nazorat qiluvchi har xil mustaqil ishlarni o`tkazishda foydalanishni ko`zda tutibnazorat qiluvchi har xil mustaqil ishlarni o`tkazishda foydalanishni ko`zda tutib
tuziladi.tuziladi.
DiapozitivlarDiapozitivlar
ning ning
diafilmdan farqi shuki, diapozitivlar bir – biri bilandiafilmdan farqi shuki, diapozitivlar bir – biri bilan
bog`lanmagan alohida (topshiriq, savol, masala) kadrlardan iborat. Ular mustaqilbog`lanmagan alohida (topshiriq, savol, masala) kadrlardan iborat. Ular mustaqil
va nazorat ishi o`tkazish, so`rashni tashkil qilish imkonini beradi. va nazorat ishi o`tkazish, so`rashni tashkil qilish imkonini beradi.
Bundan tashqari, o`qitishning texnik vositalari Bundan tashqari, o`qitishning texnik vositalari
EpidiaskopEpidiaskop
va va
kodoskoplarkodoskoplar
dandan
keng foydalaniladi.keng foydalaniladi.
EpidiaskopEpidiaskop
– darslik, qo`llanmalardagi rasmlarni ko`rsatadi. Undan – darslik, qo`llanmalardagi rasmlarni ko`rsatadi. Undan
foydalanish uchun sinf xonasini butunlay qorong`u holatga keltirish zarur.foydalanish uchun sinf xonasini butunlay qorong`u holatga keltirish zarur.
KodoskopKodoskop
esa oyna, rentgen plyonkasi, sellofon, polietilen kabi materiallarga esa oyna, rentgen plyonkasi, sellofon, polietilen kabi materiallarga
rangi siyohlarda yozilgan tasvirlarni ko`rsatadi. Kodoskopdan foydalanish uchunrangi siyohlarda yozilgan tasvirlarni ko`rsatadi. Kodoskopdan foydalanish uchun
bir oz qorong`ulashtirilgan yoki yorug` xonadan ham foydalanish mumkin.bir oz qorong`ulashtirilgan yoki yorug` xonadan ham foydalanish mumkin.
Tayyorlangan o`quv materiallari Tayyorlangan o`quv materiallari
kodopozitivlarkodopozitivlar

deb ataladi. deb ataladi.
O`qituvchi misollar, chizmalar, uy vazifalari namunalarini kodopozitivdaO`qituvchi misollar, chizmalar, uy vazifalari namunalarini kodopozitivda
tayyorlab, vaqtni bekor ketishini oldini oladi.tayyorlab, vaqtni bekor ketishini oldini oladi.

ADABIYOTLAR:ADABIYOTLAR:
1.1.

Jumayeva M.E, Tadjiyeva Z.G`. “Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitishJumayeva M.E, Tadjiyeva Z.G`. “Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish
metodikasi”. (O O`Y uchun darslik.) Toshkent. “Fan va texnologiya” 2005.metodikasi”. (O O`Y uchun darslik.) Toshkent. “Fan va texnologiya” 2005.
2. Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda o`qitish metodikasidan praktikum. (O O`Y 2. Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda o`qitish metodikasidan praktikum. (O O`Y
uchun uchun
o`quv qo`llanmao`quv qo`llanma
) Toshkent. “O`qituvchi” 2004 . ) Toshkent. “O`qituvchi” 2004 .
3. Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasidan laboratoriya3. Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasidan laboratoriya
mashg`ulotlari. (O O`Y uchun mashg`ulotlari. (O O`Y uchun
o`quv qo`llanmao`quv qo`llanma
) Toshkent. “Yangi asr avlodi” 2006.) Toshkent. “Yangi asr avlodi” 2006.
Qo`shimcha adabiyotlarQo`shimcha adabiyotlar
1. 1.
Karimov .I.A. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”. Toshkent: Ma’naviyat, 2008 yilKarimov .I.A. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”. Toshkent: Ma’naviyat, 2008 yil
2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil qatiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil qatiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak Toshkent, “O’zbekiston” 2017 yil faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak Toshkent, “O’zbekiston” 2017 yil
3.3.
Axmedov M. N. Abduraxmonova va boshqalar. «Matematika 1-darslik». Toshkent:Axmedov M. N. Abduraxmonova va boshqalar. «Matematika 1-darslik». Toshkent:
«turon - iqbol»-2019 yil.«turon - iqbol»-2019 yil.
4.4.
4. Bikboyyeva N.U. va boshqalar. «Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish4. Bikboyyeva N.U. va boshqalar. «Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish
metodikasi». O`quv qo`llanma. Toshknt: «O`qituvchi» - 1996 yil.metodikasi». O`quv qo`llanma. Toshknt: «O`qituvchi» - 1996 yil.
5.5.
5. Abduraxnonova N.U. va boshqalar. «Matematika 2-darslik». Toshkent: «5. Abduraxnonova N.U. va boshqalar. «Matematika 2-darslik». Toshkent: «

Yangiyo‘lYangiyo‘l
Poligraf ServisPoligraf Servis
» - 2018yil.» - 2018yil.
6.6.
6. S. Burxonova va boshqalar. «Matematika 3-darslik». Toshkent: «Sharq» - 2019 yil.6. S. Burxonova va boshqalar. «Matematika 3-darslik». Toshkent: «Sharq» - 2019 yil.
7.7.
7. Bikboyyeva N.U. va boshqalar. «Matematika 4-darslik». Toshkent: «O`qituvchi» -7. Bikboyyeva N.U. va boshqalar. «Matematika 4-darslik». Toshkent: «O`qituvchi» -
2020 yil.2020 yil.
8.8.
Gardner, H. "Testing for Aptitude, Not for Speed." Gardner, H. "Testing for Aptitude, Not for Speed."
New York TimesNew York Times

18 July 2002.18 July 2002.
9.9.
Gathercoal, F. Gathercoal, F.
judicious Discipline.judicious Discipline.

San Francisco, CA: Caddo Gap Press, 1997.San Francisco, CA: Caddo Gap Press, 1997.
10.10.
Ginsberg, M. Ginsberg, M.
Motivation Matters: A Workbook for School Change.Motivation Matters: A Workbook for School Change.

San Francisco, San Francisco,
CA: Jossey Bass, 2004.CA: Jossey Bass, 2004.

MATEMATIKA O`QITISH VOSITALARINING MOHIYATI.MATEMATIKA O`QITISH VOSITALARINING MOHIYATI. O`QITISH VOSITALARINING KLASSIFIKATSIYASI.O`QITISH VOSITALARINING KLASSIFIKATSIYASI. REJAREJA 1-§.1-§. Boshlang`ich sinflar uchun matematikadan stabil darsliklar va o`quvBoshlang`ich sinflar uchun matematikadan stabil darsliklar va o`quv qo`llanmalariqo`llanmalari 2-§. Matematikadan ko`rsatma qo`llanmalar (k.m)2-§. Matematikadan ko`rsatma qo`llanmalar (k.m) 3-§. Matematika darslarida o`qitishning texnik vositalari 3-§. Matematika darslarida o`qitishning texnik vositalari

Asosiy tayanch tushunchalarAsosiy tayanch tushunchalar O`qitish vositalari tasnifi va mohiyati; model, modellashtirish, ideal modellar,O`qitish vositalari tasnifi va mohiyati; model, modellashtirish, ideal modellar, material-predmetlar modellari, stabil darsliklar, o`quv qo`llanma, ko`rsatmamaterial-predmetlar modellari, stabil darsliklar, o`quv qo`llanma, ko`rsatma qo`llanmalar, natural ko`rsatmalar, tasviriy ko`rsatmalar, o`qitishda texnikqo`llanmalar, natural ko`rsatmalar, tasviriy ko`rsatmalar, o`qitishda texnik vositalar ahamiyati, dinamik va statik qo`llanmalar.vositalar ahamiyati, dinamik va statik qo`llanmalar. O`qitish faoliyati – bu turli tabiatli modellar majmuasidir. AdabiyotlardaO`qitish faoliyati – bu turli tabiatli modellar majmuasidir. Adabiyotlarda model va modellashtirishning har xil ta'riflari berilgan. model va modellashtirishning har xil ta'riflari berilgan. ModelModel deyilganda har deyilganda har qanday tabiatli Obyekt tushunilib, u o`rganilayotgan ob'ektning o`rnini shundayqanday tabiatli Obyekt tushunilib, u o`rganilayotgan ob'ektning o`rnini shunday bosmog’i lozimki, bu Obyektni o`rganish natijasida o`rganilayotgan obyekt haqidabosmog’i lozimki, bu Obyektni o`rganish natijasida o`rganilayotgan obyekt haqida yangi informatsiyalar bersin. yangi informatsiyalar bersin. ModellashtirishModellashtirish deb esa shunday yasashlar va deb esa shunday yasashlar va Obyektlar haqida yangi bilimlar olish maqsadida modellarni o`rganishga aytiladi. Obyektlar haqida yangi bilimlar olish maqsadida modellarni o`rganishga aytiladi. Demak, o`qitish vositalarining obyektlar to`plami sifatida xarakterli xususiyatiDemak, o`qitish vositalarining obyektlar to`plami sifatida xarakterli xususiyati shundan iboratki, ularning har biri:shundan iboratki, ularning har biri: a) o`rganilayotgan tushunchani to`la tasvirlaydi yoki qisman almashtiradi;a) o`rganilayotgan tushunchani to`la tasvirlaydi yoki qisman almashtiradi; b) o`rganilayotgan tushuncha haqida yangi informatsiyalar beradi.b) o`rganilayotgan tushuncha haqida yangi informatsiyalar beradi. O`qitish vositalarini asosan 2 sinfga bo`lishi mumkin: O`qitish vositalarini asosan 2 sinfga bo`lishi mumkin: ideal modellarideal modellar sinfi va sinfi va material predmetlarimaterial predmetlari modellari sinflari. modellari sinflari. Ideal modellar:Ideal modellar: matematikadan stabel darsliklar, o`quv qo`llanmalar, didaktik matematikadan stabel darsliklar, o`quv qo`llanmalar, didaktik materiallar, uslubiy tavsiya nomalar va hokazolar ideal madellar sinfiga kiradi.materiallar, uslubiy tavsiya nomalar va hokazolar ideal madellar sinfiga kiradi. Buni quyidagi jadval ko’rinishda ham ko’rsatish mumkin: Buni quyidagi jadval ko’rinishda ham ko’rsatish mumkin:

Material – predmetlar modellari: Material – predmetlar modellari: sannoq cho`plari, predmet kartinalar,sannoq cho`plari, predmet kartinalar, geometrik figuralar modellari, jadvallar, instrumyentlar, diafilyem, diapozitivlar.geometrik figuralar modellari, jadvallar, instrumyentlar, diafilyem, diapozitivlar. Va hokazolarni material predmetlar sinfiga kiritish mumkin. Buni qisqachaVa hokazolarni material predmetlar sinfiga kiritish mumkin. Buni qisqacha ko’rgazmali qurollar ham deyiladi.bundan ma’lumki, o’qitish vositalari axborotko’rgazmali qurollar ham deyiladi.bundan ma’lumki, o’qitish vositalari axborot manbai, kantrol qilish, hisobga olish va nihoyat o’quvchilarning mustaqilmanbai, kantrol qilish, hisobga olish va nihoyat o’quvchilarning mustaqil individual ishlarini tashkil qilish vazifalarini bajaradi.individual ishlarini tashkil qilish vazifalarini bajaradi. 1-§. Boshlang`ich sinflar uchun matematikadan stabil darsliklar va o`quv1-§. Boshlang`ich sinflar uchun matematikadan stabil darsliklar va o`quv qo`llanmalariqo`llanmalari Darslik – bu dastur bo’yicha asosiy materiallarning mazmunini jiddiy tizimliDarslik – bu dastur bo’yicha asosiy materiallarning mazmunini jiddiy tizimli ravishda tushunarli qilib, ravon til bilan bayon qilingan kitobdir. Darslikningravishda tushunarli qilib, ravon til bilan bayon qilingan kitobdir. Darslikning asosiy vazifasi o`quvchilarga mustaqil bilim olishlarida yordam beradi.asosiy vazifasi o`quvchilarga mustaqil bilim olishlarida yordam beradi. Shuningdek darslik – o`quvchilar uchun mo`ljallangan asosiy va zaruriy o`qitishShuningdek darslik – o`quvchilar uchun mo`ljallangan asosiy va zaruriy o`qitish vositasi ham hisoblanadi. Matematika darsligi dasturga mos tuzilib, uning talabigavositasi ham hisoblanadi. Matematika darsligi dasturga mos tuzilib, uning talabiga javob beradi va har qaysi masala qay darajada qaralishi kerakligi ko`rsatiladi.javob beradi va har qaysi masala qay darajada qaralishi kerakligi ko`rsatiladi. Darslikning tuzilishi, asosan, dastur bo`yicha tuziladi, darslikdagi bilimlarDarslikning tuzilishi, asosan, dastur bo`yicha tuziladi, darslikdagi bilimlar dasturda qo’yilgan talablarni ochib beradi va har bir masalaniqay darajada qaralishidasturda qo’yilgan talablarni ochib beradi va har bir masalaniqay darajada qaralishi kerakligini ko’rsatadi. Bo`limlar esa mavzularga ajratiladi. Ishni darslik bo`yichakerakligini ko’rsatadi. Bo`limlar esa mavzularga ajratiladi. Ishni darslik bo`yicha

rejalashtirishda shuni nazarda tutish kerakki, darslikda hamma darslar sonining 3/4rejalashtirishda shuni nazarda tutish kerakki, darslikda hamma darslar sonining 3/4 qismi alohida dars ko`rinishida ishlab chiqilgan. Qolgan darslardaqismi alohida dars ko`rinishida ishlab chiqilgan. Qolgan darslarda «Mustahkamlash uchun mashqlar» va «Mustahkamlash uchun mashqlar» va boshqa manbaboshqa manba lardan foydalanish kerak.lardan foydalanish kerak. Darslik o’qituvchiga o’z ishini tejamli rejalashtirishga yordam beradi, yangiDarslik o’qituvchiga o’z ishini tejamli rejalashtirishga yordam beradi, yangi materialni o’rganish uchun tayyorgarlikni o’z vaqtida ta’minlaydi.materialni o’rganish uchun tayyorgarlikni o’z vaqtida ta’minlaydi. Darslik bilan ishlashni o`rgatish asosan 2 yo`nalishda olib boriladi. Darslik bilan ishlashni o`rgatish asosan 2 yo`nalishda olib boriladi. 1. Tashkiliy xarakterdagi ish.1. Tashkiliy xarakterdagi ish. 2. Darslik bilan uning mazmuni va mohiyati bo`yicha ishlashga o’rgatish.2. Darslik bilan uning mazmuni va mohiyati bo`yicha ishlashga o’rgatish. Tashkiliy xarakterdagi ish. Maktabdagi birinchi darslardanoq o`quvchilarTashkiliy xarakterdagi ish. Maktabdagi birinchi darslardanoq o`quvchilar darslik bilan ishlashga o`rganishlari lozim. Kitob bilan muomala qilish malakasidarslik bilan ishlashga o`rganishlari lozim. Kitob bilan muomala qilish malakasi deganda uni avaylab saqlash uning tegishli sahifasini topa olish malakalarinideganda uni avaylab saqlash uning tegishli sahifasini topa olish malakalarini egallashlari nazarda tutiladi. Shundan keyin o’qituvchi o’quvchilarni tegishliegallashlari nazarda tutiladi. Shundan keyin o’qituvchi o’quvchilarni tegishli sahifani topishgayordam beradigan xat chuplardan foydalanishda o’rgatadi.sahifani topishgayordam beradigan xat chuplardan foydalanishda o’rgatadi. Keyinroq mashqlarni nomerlash, kitob bo`limlarini ajratish, sarlovhalar bilanKeyinroq mashqlarni nomerlash, kitob bo`limlarini ajratish, sarlovhalar bilan tanishadilar. O`quvchilar eng boshidan boshlaboq darslikka hech narsa yozmasliktanishadilar. O`quvchilar eng boshidan boshlaboq darslikka hech narsa yozmaslik kerakligi tushuntiriladi. O’qituvchi katta harflar bilan yozilgan sarlovhalar qaysikerakligi tushuntiriladi. O’qituvchi katta harflar bilan yozilgan sarlovhalar qaysi tema o’rganilayotganini bildirishini aytadi. So’ngra qoidalar, ta’riflar ramka bilantema o’rganilayotganini bildirishini aytadi. So’ngra qoidalar, ta’riflar ramka bilan ajratilishi tushuntiriladi.ajratilishi tushuntiriladi. O’quvchilarga kitob bilan ishlash qoidalarini tushuntirishda darslikda berilganO’quvchilarga kitob bilan ishlash qoidalarini tushuntirishda darslikda berilgan ko’rsatmalarga amal qilishga o’rgatish zarur. Masalan, darslikda ba’zi ma’lumotlarko’rsatmalarga amal qilishga o’rgatish zarur. Masalan, darslikda ba’zi ma’lumotlar tushurib qoldirilgan misollar yoki bo’sh kataklariga biror sonni qo’yish keraktushurib qoldirilgan misollar yoki bo’sh kataklariga biror sonni qo’yish kerak bo’lgan jadvallar beriladi. O’quvchilar ko’p hollarda bu topshiriqlarni bo’shbo’lgan jadvallar beriladi. O’quvchilar ko’p hollarda bu topshiriqlarni bo’sh o’rinlarni darslikning o’ziga to’ldirishga to’g’ri keladi.o’rinlarni darslikning o’ziga to’ldirishga to’g’ri keladi. 2. Matematika darsligida nazariy va amaliy materiallar ham beriladi. Shu2. Matematika darsligida nazariy va amaliy materiallar ham beriladi. Shu sababli darslikdan darsning turli bosqichlarida foydalanish mumkin. sababli darslikdan darsning turli bosqichlarida foydalanish mumkin. Dastlabki vaqtlarda darslik bo`yicha ishlashdan bundan ilgari og`zaki shakldaDastlabki vaqtlarda darslik bo`yicha ishlashdan bundan ilgari og`zaki shaklda o’tkazilgan tushuntirishlarni mustahkamlash ish sifatida foydalaniladi. Oldino’tkazilgan tushuntirishlarni mustahkamlash ish sifatida foydalaniladi. Oldin o’qituvchi biror qoidani o’quvchilarga ularning kuchlari yetadigan tushunarlio’qituvchi biror qoidani o’quvchilarga ularning kuchlari yetadigan tushunarli misollarda tushuntiradi. Bayon davomida hamma narsa o’quvchilarga tushunarlimisollarda tushuntiradi. Bayon davomida hamma narsa o’quvchilarga tushunarli yoki tushunarsiz bo’lganligini aniqlab oladi va shu maslaning o’zi darslikdayoki tushunarsiz bo’lganligini aniqlab oladi va shu maslaning o’zi darslikda

qanday bayon qilinganligini qarashni buyuradi. qanday bayon qilinganligini qarashni buyuradi. MasalanMasalan .. 34+20 va 34+2 34+20 va 34+2 ko`rinishdagi hollar uchun qo`shishning yangi usullari bilan o`quvchilarniko`rinishdagi hollar uchun qo`shishning yangi usullari bilan o`quvchilarni tanishtirishda ko’rsatmali quroldan va o`qituvchining barcha amallarni to`latanishtirishda ko’rsatmali quroldan va o`qituvchining barcha amallarni to`la yozgandan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shundan keyingina mustahkamlashyozgandan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shundan keyingina mustahkamlash sifatida rasmlarga va shunday misollar yechimlarining darslikdagi yozilishigasifatida rasmlarga va shunday misollar yechimlarining darslikdagi yozilishiga murojaat qilish mumkin.murojaat qilish mumkin. Matematika o’qitishda o’quvchilarga darslikda berilgan matematikMatematika o’qitishda o’quvchilarga darslikda berilgan matematik yozuvlarning, rasmlarning, sxemalarning va chizmalarning mahiyatini tushuntirishyozuvlarning, rasmlarning, sxemalarning va chizmalarning mahiyatini tushuntirish katta ahamiyatga ega bular darslikning asosiy mazmunini tashkil qiladi.katta ahamiyatga ega bular darslikning asosiy mazmunini tashkil qiladi. O`qish malakalarining egallanish darajasiga qarab o`quvchilarni darslikdaO`qish malakalarining egallanish darajasiga qarab o`quvchilarni darslikda berilgan matnlarni mustaqil o`qishga jalb qilish kerak. Matematik adabiyotniberilgan matnlarni mustaqil o`qishga jalb qilish kerak. Matematik adabiyotni o`qishga o`rgatishdagi birinchi qadam bu masala matnini o`qishga o’rgatisho`qishga o`rgatishdagi birinchi qadam bu masala matnini o`qishga o’rgatish hisoblanadi. Lekin o’qilgan masalaning mazmunini hamma o’quvchi ham birdekhisoblanadi. Lekin o’qilgan masalaning mazmunini hamma o’quvchi ham birdek birdek tushunavermaydi. Shuning uchun o’quvchilarning tushungan yokibirdek tushunavermaydi. Shuning uchun o’quvchilarning tushungan yoki tushunmaganligini darhol tekshirib ko’rish kerak.tushunmaganligini darhol tekshirib ko’rish kerak. Matematika darsligida berilgan material ko’p jihatdan boshlang’ich ta’limningMatematika darsligida berilgan material ko’p jihatdan boshlang’ich ta’limning tarbiyaviy masalalarini hal qilish imkonini beradi. Masalan, matematik darsliklaritarbiyaviy masalalarini hal qilish imkonini beradi. Masalan, matematik darsliklari rasmlar orqali, o’quvchilarni insonlarning mehnati bilan, atrof borliqning turlirasmlar orqali, o’quvchilarni insonlarning mehnati bilan, atrof borliqning turli tomonlari bilan tanishtirish imkonini beradi.tomonlari bilan tanishtirish imkonini beradi. Darslikda berilgan ko’pchilik tekstli masalalardan faqat matematik ta’limDarslikda berilgan ko’pchilik tekstli masalalardan faqat matematik ta’lim maqsadlaridagina emas, balki o’quvchilarga tarbiya berishda ham foydalanishmaqsadlaridagina emas, balki o’quvchilarga tarbiya berishda ham foydalanish mumkin. Masalalar matematikasida respublikamiz voqeligi akslanadi. Yanimumkin. Masalalar matematikasida respublikamiz voqeligi akslanadi. Yani kishilarning turmush va mehnatlari, xalq xo’jaligidagi rivojlanishlar, xom ashyo vakishilarning turmush va mehnatlari, xalq xo’jaligidagi rivojlanishlar, xom ashyo va vaqtni tejash va hokazolar aks ettiriladi.vaqtni tejash va hokazolar aks ettiriladi. Matematika o`qitish jarayoning sifati va samaradorligini oshirish maqsadidaMatematika o`qitish jarayoning sifati va samaradorligini oshirish maqsadida o`quv metodik kompleksi yaratiladi. Bu kompleks tarkibida darslikdan tashqari,o`quv metodik kompleksi yaratiladi. Bu kompleks tarkibida darslikdan tashqari, o`quvchilar va o`qituvchilarga moslab yozilgan metodik qo`llanmalar,o`quvchilar va o`qituvchilarga moslab yozilgan metodik qo`llanmalar, kartochkalar, bosma asosli daftarlar, mashqlar to`plamlari va boshqalar kiradi.kartochkalar, bosma asosli daftarlar, mashqlar to`plamlari va boshqalar kiradi.

MATEMATIKA O`QITISH VOSITALARINING MOHIYATI. O`QITISH VOSITALARINING KLASSIFIKATSIYASI

08.08.2023

0

148.12890625 KB

Похожие