logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Общий
  4. Mediatsiya uchun milliy va xalqaro huquqiy asoslar

Mediatsiya uchun milliy va xalqaro huquqiy asoslar

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

60.8466796875 KB
Скачать
MAVZU: Mediatsiya uchun milliy va xalqaro huquqiy asoslar Reja: 1. Mediatsiya uchun milliy huquqiy asoslar 2. Mediatsiya uchun xalqaro huquqiy asoslar O‘zbekistonda 2019 yil 1 yanvardan 2018 yil 3 iyulda qabul qilingan "Mediatsiya to‘g‘risida" gi qonun kuchga kirdi. Shuningdek, Prezidentimizning 2019 yil 12 martdagi "Sud hujjatlari va boshqa organlarning hujjatlari ijrosi samaradorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida" gi qarori bilan sud hujjatlarini majburiy ijro etish jarayonida mediatsiya tartibini amalga oshirish va boshqa organlarning aktlari da’vogarning iltimosiga binoan ijro ishlarini o‘n besh kundan ortiq bo‘lmagan muddatga to‘xtatib turish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek, taraflarning ijro mavzusi bo‘yicha kelisha olmaganligi, ulardan bittasining mediatsiyani davom ezxje\.g‘0741 ttirishdan bosh tortishi, shuningdek, uni amalga oshirish muddati tugashi ignort67y fyayo1ro ishi qayta tiklanishini anglatadi. Bunday holda, mediatsiya protsedurasini takroriy bajarilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Qonunda, ijroning istalgan bosqichida protsedura natijalari bo‘yicha ijro predmeti to‘g‘risida tomonlar o‘rtasida kelishuv tuzilgan taqdirda, davlat ijrochisi ijro ishini tugatadi va davlat ijrochisining ushbu jarayonga aralashishini taqiqlaydi. 2020 yil 17 iyunda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti "Nizolarni muqobil ravishda hal qilish mexanizmlarini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida" gi qarorni imzoladi, unda davlatimizdagi mediatorlar faoliyatiga bir qator ijobiy o‘zgarishlar kiritildi. Avvalo, hujjatga muvofiq, nizolarni nodavlat notijorat tashkilotlari shaklida muqobil usullar bilan hal qilish uchun vositachilik markazlarini yaratish mumkin bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasining "Mediatsiya to‘g‘risida" gi qonunining maqsadi mediatsiya sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Harakat doirasi. Ushbu qonun fuqarolik huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan nizolarga, shu jumladan tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish bilan bog‘liq holda, shuningdek individual mehnat nizolari va oilaviy huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarga, agar qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, mediatsiyani qo‘llash bilan bog‘liq munosabatlarga nisbatan qo‘llaniladi. Ushbu Qonun vositachilikda qatnashmaydigan uchinchi shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini, jamoat manfaatlarini ta’sir qiladigan yoki ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan nizolarga nisbatan qo‘llanilmaydi. Mediatsiyaning asosiy prinsiplari. Mediatsiya maxfiylik, ixtiyoriylik, hamkorlik va tomonlarning teng huquqliligi, vositachining mustaqilligi va xolisligi tamoyillari asosida amalga oshiriladi. Meditatsiya ishtirokchilari. Meditatsiya taraflari tomonlar va vositachidir. Ham jismoniy, ham yuridik shaxslar mediatsiya taraflari bo‘lishi mumkin. Mediatsiya ikki yoki undan ortiq tomonlar o‘rtasida bo‘lishi mumkin, shuningdek, bir yoki bir nechta vositachilar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Tomonlar mediatsiyada shaxsan yoki o‘z vakili orqali qonun hujjatlariga muvofiq qatnashadilar. Mediatsiya taraflarining huquqlari va majburiyatlari . Meditatsiya taraflari:ixtiyoriy ravishda vositachini tanlash; vositachidan voz kechish; meditatsiyaning istalgan bosqichida, unda qatnashishdan bosh tortish; mediatsiya protsedurasida shaxsan yoki o‘z vakillari orqali qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ishtirok etish. Meditatsiya taraflari o‘zlari o‘rtasida tuzilgan vositachilik shartnomasini ushbu shartnomada nazarda tutilgan tartibda va muddatlarda bajarishlari shart. Mediatsiya taraflari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ega bo‘lishlari va boshqa majburiyatlarni o‘z zimmalariga olishlari mumkin. Mediatorga qo‘yiladigan talablar. Mediatorning faoliyati professional yoki professional bo‘lmagan asosda amalga oshirilishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan mediatorlar tayyorlash dasturi bo‘yicha maxsus o‘quv kursini tamomlagan, shuningdek , Professional mediatorlar reestriga kiritilgan shaxs mediator faoliyatini professional asosda amalga oshirishi mumkin. Yigirma besh yoshga to‘lgan va mediator vazifalarini bajarishga rozilik bergan shaxs mediator faoliyatini kasbiy asosda amalga oshirishi mumkin. Biror kishi vositachi bo‘lolmaydi: davlat funksiyalarini bajarishga vakolatli yoki unga tenglashtirilgan, notariuslar bundan mustasno; unga nisbatan kiritilgan uni qisman muomalaga layoqatli yoki muomalaga layoqatsiz deb topish to‘g‘risidagi sud qarorining qonuniy kuchi; sudlanganligi yoki o‘qib chiqilmaganligi to‘g‘risida; nisbatan jinoiy javobgarlikka tortish ishlari olib borilmoqda. Mediatorning faoliyati biznes faoliyati yemas. Professional mediatorlar reestri Qoraqalpog‘iston Respublikasi Adliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar adliya boshqarmalari, ularning rasmiy veb-saytlarida, shuningdek vazirlikning rasmiy veb-saytlarida joylashtirilgan Professional mediatorlar reestrini yuritadilar. Shaxsni professional mediatorlar reestriga kiritish uchun asos vositachilarni tayyorlash dasturi bo‘yicha maxsus o‘quv kurslarini tamomlashdir. Mediatorning faoliyati uchun to‘lov. Mediatorning kasbiy asosdagi faoliyati pullik yoki bepul amalga oshirilishi mumkin. Mediatorning kasbiy bo‘lmagan asosdagi faoliyati bepul. Professional bo‘lmagan mediatorga vositachilik protsedurasi bilan bog‘liq xarajatlar, shu jumladan yo‘l xarajatlari, turar joy va ovqatlanish xarajatlari qoplanishi mumkin. To‘lov va xarajatlarni qoplash, agar ular boshqacha kelishuvga yega bo‘lmasa, tomonlar teng ulushlarda amalga oshiriladi. Meditatsiyadan foydalanish shartlari. Meditatsiya tomonlarning irodasi asosida qo‘llaniladi. Mediatsiya suddan tashqarida, sudda nizoni ko‘rib chiqish jarayonida, sud aktini qabul qilish uchun alohida (maslahat) xonasiga olib ketilgunga qadar, shuningdek sud hujjatlari va aktlarini ijro etish jarayonida qo‘llanilishi mumkin. Meditatsiya, hakamlik sudi tomonidan qaror qabul qilinishidan oldin nizoni hakamlik sudida ko‘rib chiqish jarayonida ham qo‘llanilishi mumkin. Agar mediatsiya sud hujjatlari va boshqa organlarning hujjatlarini ijro etish jarayonida qo‘llanilsa, faoliyatni professional asosda olib boradigan mediatorning majburiy ishtiroki talab qilinadi. Meditatsiyadagi ishtirok etish haqiqati aybni tan olishga dalil bo‘la olmaydi. Mediatsiya shartnomasi. Meditatsiyani qo‘llash to‘g‘risidagi bitim shartnomaning ajralmas qismi bo‘lgan shartnomada yoki alohida bitim shaklida band shaklida yozma ravishda tuziladi. Meditatsiyani qo‘llash to‘g‘risidagi bitimda tomonlar o‘rtasida yuzaga kelgan yoki yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan barcha yoki ba’zi nizolar vositachilik protsedurasi bilan hal qilinishi kerakligi to‘g‘risidagi qoidalar bo‘lishi kerak. Meditatsiyadan foydalanish to‘g‘risidagi bitimda nizo mavzusi, mediatsiya protsedurasini o‘tkazish tartibi, tomonlarning uni o‘tkazish bilan bog‘liq xarajatlarda ishtirok yetish shartlari, mediatsiya protsedurasi muddati to‘g‘risidagi ma’lumotlar bo‘lishi mumkin. Ishda mediatsiya protsedurasi davomida davlat organining harakatlari. Qonunda nazarda tutilgan hollarda vakolatli davlat organi protsessni keyinga qoldirgandan keyin mediatsiya protsedurasi uchun muddat belgilashi mumkin. Agar mediatsiya protsedurasi sud hujjatlari va boshqa organlarning hujjatlarini ijro yetish jarayonida amalga oshirilsa, uni ijro yetish muddati davomida to‘xtatib turiladi. Agar nizo mediatsiya shartnomasi bilan vositachilik yo‘li bilan hal yetilsa, to‘langan davlat boji qaytarib berilishi kerak, faqat sud hujjatlari va boshqa organlarning hujjatlarini ijro yetish jarayonida vositachilik shartnomasini tuzish hollari bundan mustasno. Davlat organi ishtirokidagi nizolarda meditatsiyadan foydalanish. Davlat organi bilan bog‘liq nizo yuzaga kelgan taqdirda, davlat organi meditatsiyani qo‘llash choralarini ko‘rishi shart. Mediatsiya shartnomasi. Tomonlar mediatsiya protsedurasi natijalari bo‘yicha kelib chiqqan nizo yoki majburiyatlarni bajarish shartlari bo‘yicha o‘zaro maqbul qarorga kelishgan taqdirda, tomonlar o‘rtasida yozma ravishda mediatsiya shartnomasi tuziladi. Mediatsiya shartnomasi uni tuzgan tomonlar uchun majburiydir va ular tomonidan ixtiyoriy ravishda unda ko‘zda tutilgan tartibda va muddatlarda rasmiylashtiriladi. Mediatsiya shartnomasi bajarilmagan taqdirda, tomonlar o‘z huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida sudga murojaat qilish huquqiga yega.Mediatsiya shartnomasining bajarilmasligi oqibatlari tomonlar tomonidan bir xil shartnomada belgilanishi mumkin. BMT Bosh assambleyasining so‘nggi yig‘ilishida "Meditatsiya natijasida yerishilgan xalqaro kelishuv shartnomalari to‘g‘risida" BMT Konvensiyasi qabul qilindi (tomonlar tomonidan 2018 yil 7 avgustdan imzolanishi uchun ochiq). Ushbu xalqaro huquqiy hujjat vositachilik nizolarini hal qilish masalalari, xalqaro huquqning birinchi universal qoidasidir va 60 yildan so‘ng 1958 yilda xorijiy hakamlik sudlarining qarorlarini tan olish va ijro yetish to‘g‘risidagi konvensiya (Nyu-York, 1958) qabul qilinganidan keyin tijorat nizolarini hal qilishning birinchi alternativasi hisoblanadi. Kirish 1959 yil 7 iyunda kuchga kirgan). Mediatsiya natijasida yerishilgan Xalqaro hisob-kitoblar to‘g‘risidagi BMT Konvensiyasi (BMT GAning 2018 yil 20-dekabrdagi 73/198 sonli qarori) tijorat nizolarida muhim hujjat hisoblanadi, chunki u tomonlarga o‘z nizolarini an’anaviy sud protsessisiz hal qilishga imkon beradi, bu ko‘pincha rasmiy, qimmat va juda uzoq, shuning uchun ham natijada biznes sohasida har doim ham samarali bo‘lmaydi. Ushbu Konvensiya xalqaro savdoni engillashtirish va vositachilikni savdo nizolarini hal qilishning muqobil va samarali usuli sifatida rag‘batlantirish vositasidir. Majburiy xalqaro hujjat sifatida xalqaro miqyosda aniqlik va barqarorlikni ta’minlashi kutilmoqda vositachilik doirasi va shu bilan Barqaror rivojlanish maqsadlariga (SDM) erishishga hissa qo‘shadi. Konvensiya qoidalari xalqaro dunyoda qo‘llaniladi. Vositachilik natijasida tuzilgan va tijorat nizosini hal qilish maqsadida tomonlar yozma ravishda tuzgan shartnomalar. Konvensiya iste’molchi tomonidan shaxsiy, oilaviy yoki uy-ro‘zg‘or maqsadlarida yoki oila, meros yoki mehnat qonunchiligi uchun tuzilgan kelishuv bitimlari hisobga olinmasligini belgilaydi. Shuningdek, Konvensiya doirasidan hal qilinadigan kelishuv shartnomasi chiqarib tashlangan bo‘lib, u amaldagi yoki kelajakdagi konvensiyalar bilan takrorlanishining oldini olish uchun sud qarori yoki hakamlik qarori sifatida ijro etilishi mumkin (Chet yellik arbitraj qarorlarini tan olish va ijro etish to‘g‘risidagi konvensiya / 1958 /), Sudni tanlash bo‘yicha shartnomalar to‘g‘risidagi konvensiya / 2005 yil /, fuqarolik yoki tijorat ishlari bo‘yicha xorijiy sud qarorlarini tan olish va ijro yetish to‘g‘risidagi konvensiya / 2019 /). Shunday qilib, yuqorida aytib o‘tilgan Konvensiya «Xalqaro dunyo to‘g‘risida mediatsiya natijasida erishilgan kelishuvlar "2018 yilgi sub’ektlar o‘rtasidagi xalqaro tijorat munosabatlaridagi nizolarni hal etish samaradorligini oshirish, ularni yangi mexanizm - ADR mexanizmi bilan organik ravishda to‘ldirish, alternativa va YuNCITRAL 2018 yildagi namunaviy qonuni va ularga muvofiq 2002 yilgi YuNCITRAL Xalqaro tijorat yarashtirish to‘g‘risidagi namunaviy qonuni. Konvensiya Xalqaro tijorat vositachiligi va vositachilik natijasida yuzaga keladigan xalqaro kelishuv shartnomalari bo‘yicha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro savdo huquqi namunaviy qonuni (11MSGCA1- / YuNCITRAL) bilan muvofiq keladi (2018). Ushbu yondashuv davlatlarga Konvensiyani yoki Namunaviy qonunni yakka tartibdagi matn sifatida, yoki ikkala Konvensiyani va Namunaviy qonunni vositachilik bilan bog‘liq keng qamrovli qonunchilik bazasini to‘ldiruvchi vositalar sifatida qabul qilish uchun moslashuvchanlikni ta’minlashga qaratilgan. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro savdo qonunchiligi bo‘yicha komissiyasi, Mediatsiya natijasida yerishilgan xalqaro hisob-kitob shartnomalari to‘g‘risidagi konvensiyadan tashqari, bu haqda jamoatchilik ye’tiborida mavjud bo‘lgan axborot risolasini tayyorladi. 2019 yil sentyabr oyidan boshlab 51 ta davlat ushbu konvensiyani imzoladi (Eron va Belorusiya rezervasyonlar bilan). O‘zbekiston BMTning "Meditatsiya natijasida yerishilgan xalqaro kelishuvlar to‘g‘risida" gi Konvensiyasiga hali qo‘shilmagan, ammo, bilasizki, ushbu masala tegishli darajada o‘rganilmoqda. Mediatsiyadan kelib chiqqan xalqaro hisob-kitoblar to‘g‘risida Birlashgan Millatlar Tashkilotining Konvensiyasi (Nyu-York, 2018 y.) ("Mediatsiya to‘g‘risida Singapur konvensiyasi") (Qabul qilingan sana: 20 dekabrIyun 2018 Imzo uchun ochilish: 2019 yil 7-avgustda Singapurda va keyinchalik Nyu-Yorkdagi Birlashgan Millatlar Tashkilotining shtab-kvartirasida). Konvensiya maqsadi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Mediatsiyadan kelib chiqadigan xalqaro hisob-kitoblar to‘g‘risidagi konvensiyasi, 2018 yil dekabr oyida qabul qilingan, shuningdek "Mediatsiya to‘g‘risida Singapur konvensiyasi" ("Konvensiya") deb nomlanuvchi, vositachilik ("kelishuv") natijasida yuzaga keladigan xalqaro kelishuvlar ... U kelishuv shartnomalarini tuzish huquqini ta’minlash, shuningdek ularni ijro yetish uchun kelishilgan huquqiy asoslarni yaratadi. Konvensiya xalqaro savdoni yengillashtirish va vositachilikni savdo nizolarini hal qilishning muqobil va samarali usuli sifatida targ‘ib qilish vositasidir. Majburiy xalqaro hujjat sifatida xalqaro vositachilik doirasiga aniqlik va barqarorlik olib kelishi va shu bilan Barqaror rivojlanish maqsadlariga (SDM) yerishishga hissa qo‘shishi kutilmoqda. Asosiy qoidalar. 1-moddada Konvensiya vositachilik natijasida yerishilgan va tijorat nizosini hal qilish maqsadida tomonlar yozma ravishda tuzgan xalqaro kelishuv shartnomalariga nisbatan qo‘llaniladi. 1- moddada, shuningdek, Konvensiya doirasidagi istisnolar, ya’ni iste’molchi tomonidan shaxsiy, oilaviy yoki uy-ro‘zg‘or maqsadlari uchun tuzilgan yoki oila, meros yoki mehnat qonunchiligiga oid kelishuv shartnomalari keltirilgan. Shuningdek, Konvensiya doirasidan chetlatilgan, mavjud yoki kelajakdagi konvensiyalar bilan takrorlanishning oldini olish uchun sud qarori yoki arbitraj qarori sifatida bajarilishi mumkin bo‘lgan kelishuv shartnomasi, masalan, Xorijiy arbitraj qarorlarini tan olish va ijro yetish to‘g‘risidagi Nyu-York konvensiyasi ( 1958), Sud bitimlarini tanlash to‘g‘risidagi konvensiya (2005) va fuqarolik yoki tijorat ishlari bo‘yicha chet yel sudlarini tan olish va ijro yetish to‘g‘risidagi konvensiya (2019). Bundan tashqari, 3-modda Konvensiya Tomonlarining kelishuv bitimlarining bajarilishi va nizoli tomonlarning Konvensiyada ko‘zda tutilgan kelishuv bitimini tuzish huquqiga nisbatan asosiy majburiyatlariga bag‘ishlangan. Konvensiyaning har bir ishtirokchisi Konvensiyada hech qanday talablarni nazarda tutmagan hollarda kuzatilishi mumkin bo‘lgan protsessual jihatlarni belgilashi mumkin. 4-modda, kelishuv bitimiga tayanish imkoniyati bilan bog‘liq rasmiyatchiliklarni o‘z ichiga oladi, bu, xususan, nizo tomoni vakolatli organga tomonlar tomonidan imzolangan kelishuv bitimini taqdim yetishidan va kelishuv bitimining tasdiqlanishidan iboratdir. vositachilik natijasida yerishildi. Vakolatli organ Konvensiya talablari bajarilganligini tekshirish uchun zarur bo‘lgan har qanday hujjatni talab qilishi mumkin. Konvensiyaning 5-moddasida sudga qarshi yordam so‘ralayotgan nizoli tomonlarning iltimosiga binoan yordam berishni rad yetish asoslari aniqlangan. Ushbu asoslarni uchta asosiy toifaga ajratish mumkin, xususan, nizo tomonlari, kelishuv bitimi va mediatsiya protseduralariga tegishli. 5- moddada sud o‘z tashabbusi bilan yordam berishni rad yetishi mumkin bo‘lgan ikkita qo‘shimcha asosni o‘z ichiga oladi. Ushbu asoslar davlat siyosati va nizo predmeti vositachilik yo‘li bilan hal qilinishi mumkin yemasligi bilan bog‘liq. Hisob-kitob kelishuvlari uchun yanada qulay asoslarni qo‘llashni ta’minlash uchun 7-modda yanada qulay qonun hujjatlari yoki xalqaro shartnomani qo‘llashni nazarda tutadi. Birinchi band Konvensiyaning bir ishtirokchisiga o‘zi ishtirok etgan yoki har qanday davlat idorasi yoki davlat idorasi nomidan ish yuritadigan shaxs ishtirok yetgan kelishuv bitimlarini ushbu Konvensiyaning qo‘llanilishidan chiqarib tashlashga imkon beradi. deklaratsiyada. Ikkinchi band Konvensiyaning bir ishtirokchisiga Konvensiyani faqat shu darajada qo‘llaganligini ye’lon qilishga imkon beradi Tomonlar Konvensiyaning qo‘llanilishiga kelishib oldilar. Mediatsiyaning bugungi kundagi zamonaviy ko‘rinishi dastlab AQSh, Buyuk Britaniya, Avstraliya kabi anglo-sakson xukuki oilasiga mansub xorijiy davlatlarda XX asrning ikkinchi yarmida vujudga kelgan. Keyinchalik Yevropa davlatlarida xam rivojlanishni boshlagan. AKShda mediatsiyani tartibga solishga karatilgan yagona federal konun yuk. Xar bir shtatda nafakat mediatsiya, balki nizolarni mukobil hal etish usullarini Hukukiy tartibga solish va kullashga oid o‘ziga xos amaliët shakllangan. Jumladan, AQShda dastlab mediatsiyani ko‘llash oila xukuki soxasida vujudga kelgan. 1981 yilda Kaliforniya shtatida mediatsiya ilk bor bola bilan ko‘rishish va unga nisbatan vasiylikni belgilashga oid nizolarda kullanilgan. 1983 yilda Michigan shtatida "Michigan shtatining G‘arbiy okrugi federal sudi tomonidan kullaniladigan vositachilik kondalari" kabul kilingan. Unga ko‘ra, nizolarni mukobil xal kilish usullari fukarolik sud ishlarini yuritishning istalgan boskichida ko‘llanilishi mumkinligi mustaxkamlangan. Bundan tashqari, 1990 yil Djordjiya shtatida Nizolarni mukobil xal kilish bo‘yicha ko‘shma komissiya tuzilgan. Natijada Djordjiya shtatining Oliy sudi tomonidan shtatda nizolarni mukobil xal kilish usullarini ko‘llash bo‘yicha xarakatlar rejasiga ond koidalar tasdiklangan va bu borada maxsus Komissiya tashkil kilingan. Komissiya nizolarni mukobil xal kilish dasturlarini, prinsiplarini ishlab ChIKISh Va sertifikatlashtirish. vositachilarni ukitish va ular faoliyatining asosiy mezonlarini belgilab beruvchi muvofiklashtiruvchi organ xisoblanadi. O‘z navbatida, AKShda shtatlar kesimida nizolarni mukobil xal etish usullarini tartibga solish va uni kullashga karatilgan yagona konunchilikni shakllantirish bo‘yicha izchil isloxotlar ham amalga oshirilganligini kayd etish lozim. Jumladan, 1990 yil AQSh Kongressi tomonidan "Fukarolik odil sudlovni islox kilish tugrisida" Akt kabul qilingan. Ushbu konun bilan fukarolik sudlariga ilk bor nizolarni mukobil hal qilish usullarini ko‘llashga ko‘maklashish vazifasi yuklatildi. Natijada ko‘plab shtatlarning protsessual konunchiligiga tegishli o‘zgartish va kushimchalar kiritilib sudyalarga nizolashuvchi taraflarning dastlab mediatorga majburiy murojaat kildirishlari bo‘yicha keng vakolatlar berildi. 1998 yilda "Nizolarni mukobil hal kilish to‘g‘risida"9 Akt kabul kilindi. Akt federal okrug sudlariga nizolarni mukobil xal kilish usullarini kullash beradigan maxalliy kondalarni kabul kilishga ko‘rsatma bergan, shuningdek sudlar xar bir okrugda nizolarni hal qilishning mukobil usullaridan foydalanishni ragbatlantirishi va kullab kuvvatlashi lozimligini belgilagan. Ushbu qoidalar AQShning barcha okruglarida kabul kilingan. 2001 yilda esa na’munaviy "Yagona mediatsiya tugrisida"gi Akt kabul kilinib, ushbu Akt mediatsiyaga oid shtatlarda mavjud 2500 mingdan ortik federal konunlarni uzida birlashtirdi. Ushbu Aktga kura, mediatsiya deganda, ixtiyoriy kelishuv orkali taraflar o‘rtasida vujudga kelgan nizoni xal kilishga yordam berish maksadida vositachining mulokot va muzokaralarni ko‘maklashadigan jarayon tushuniladi. olib borishga AQShning "Yagona mediatsiya tugrisida"gi Akti konstitutsiyaviy xukuk masalalari bilan boglik bo‘lmagan fukarolik va tijorat nizolarida mediatsiyaning kullanilishini nazarda tutadi. Germaniya Federativ Respublikasida mediatsiya 2012 yil 21 iyulda kabul qilingan na 2012 yil 26 iyuldan kuch kirgan "Mediatsiyani na nizolarni suddan tashkari xal taomillarini kullab-kuvvatlash tugrisida"gi maxsus konun bilan tartibga solinadi. Mazkur konun rasman kiskartirilgan xolda "Mediatsiya tugrisida"gi konun deb yuritiladi. Ushbu konun jami to‘qqizta paragrafdan iborat bulib, mediatsiya tushunchasi (1-4),mediatorning axborot takdim kilishdagi Majburiyati faoliyatidagi cheklovlar (3-5), maxfiylik (4-8), mediatori mediatsiya tartib-taomili va mediatorning vazifalari (2-8), va tayyorlash va malakasini oshirish, sertifikatlangan mediator tushunchasi (5-5), Adliya vazirligi tomonidan mediatorlar uchun ukuv dasturlariga buyurtmalar berish vakolati (6-5), mediatsiyani ilmiy tadkikot loyixalari va moliyaviy ko‘llab-kuvvatlash (7-$), baholash konunning amal kilish natijalarini baholash (8-3) va o‘tish kondalari (9-$) nn o‘z ichiga oladi. "Mediatsiya to‘grisida"gi konunning birinchi paragrafiga ko‘ra, "Mediatsiya - bu maxfiy va tizimli jarayon bo‘lib, unda tomonlar bir yoki bir nechta mediatorlar ko‘magida ixtiyoriy ravishda va o‘z mas’uliyati ostida ziddiyatni o‘zaro manfaatli hal qilishga intilishadi". -Mediator" deganda taraflarni mediatsiya tartib-taomili bo‘yicha olib boradigan, nizoni xal kilish vakolatiga ega bo‘lmagan mustakil va xolis shaxs tushuniladi. Germaniya tajribasida "sud mediatsiyasi", "sud xuzuridagi mediatsiya" va "suddan tashkari mediatsiya" terminlari bir-biridantfarklanadi. Mediatsiya: sud tomonidan amalga oshirilganda -"sud mediatsiyasi": sudyaning taklifiga ko‘ra mustakil mediator tomonidan amalga oshirilganda - "sud huzuridagi mediatsiya": shartnoma asosida mustakil mediator tomonidan amalga oshirilganda "suddan tashkari mediatsiya" terminlari ko‘llaniladi. Konun bilan mediatsiyani ko‘llashga maxsus cheklovlar belgilanmagan, barcha soxadagi munosabatlardan kelib chikadigan nizolarni mediatsiya orkali hal qilish mumkin. Shuningdek, mediatsiya tartib-taomilini ko‘llash ixtiyoriy jarayon xisoblanadi. Konun asosida yoki sudning karoriga ko‘ra majburiy tartibda o‘tkazilishi mumkin emas. Shu bilan birga, oilaviy nizolar (nikoxdan ajratish, bolalar ishtirokidagi nizolarni xal kilishda), sud taraflarni mediatsiyadan foydalanish imkoniyatini ko‘rib chikish uchun majburiy tartibda mediator bilan axborot sessiyasini o‘tkazishga yuborishga haqli xisoblanadi. O‘z navbatida. FPK 253-moddasi uchinchi kismiga ko‘ra nizolashayotgan taraflar sudga nizoni mediatsiya yoki nizolarni mukobil hal etishning boshka usullari orkali xal kilishga uringanliklari tugrisida ma’lumot berishlari shart xisoblanadi 13 Birok, maxsus qonun qabul kilinganligiga karamasdan, mediatsiyani tartibga solishga karatilgan ayrim normalar Fukarolik kodeksi va fukarolik protsessual kodekslarida xam mustaxkamlangan. Jumladan, Germaniya Federativ Respublikasi Fukarolik protsessual kodeksi 4 278a-moddasi ikkinchi kismida taraflar mediatsiya yoki nizolarni mukobil hal etish protsedurasini tanlagan takdirda sud tomonidan yuritish tuxtatilishi belgilangan. Yaponiyada vositachilik(mediatsiya) keng tarkalgan bo‘lib, uning sud, shuningdek boshka davlat organlari (ma’muriy organlar) va xususiy sektor - nodavlat organlar tomonidan o‘tkazilishiga ko‘ra: sud mediatsiyasi, ma’muriy mediatsiya va xususiy mediatsiya shakllari bir-biridan farklanadi. Sud mediatsiyasi (Chotei) o‘z navbatida ko‘llanilish soxasiga kura ikki toifaga bulinadi: fukarolik ishlari buyicha mediatsiya va oilaviy mediatsiya. Fukarolik ishlari bo‘yicha mediatsiya barcha fukarolik ishlari va shu jumladan tijorat nizolari bo‘yicha qo‘llaniladi. Oilaviy mediatsiya ja fakat oilaviy xukukiy munosabatlardan kelib chikadigan nizolarga nisbatan tadbik etiladi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2018 yilda fukarolik ishlari bo‘yicha mediatsiya 34019 ta ishda, oilaviy mediatsiya 135 793 ta ishda kullanilgan 5 "Fukarolik ishlari buyicha yarashuv tugrisida"gi konun sudlarda mediatsiyani o‘tkazish tartibini va mediatorga kuyilgan talablarni belgilaydi. Ish kaysi sudning ish yurituvida bo‘lsa, o‘sha sud tomonidan mediatsiyani o‘tkazish bo‘yicha maxsus ko‘mita tuziladi. Mazkur kumitaning tarkibi bir nafar professional sudya va sudning shtatdagi xodimlari tarkibiga kiruvchi ikki nafar professional mediator vositachi)lardan iborat bo‘ladi. Chotei natijasiga ko‘ra taraflarning kelishuvi umumiy tartib va konunga zid bo‘lmasa, sud tomonidan kayd etiladi. Kelishuv yozma (chosho) shaklda rasmiylashtirildi va yuridik kuchiga kura sudning xal kiluv qaroriga tenglashtiriladi. Agar taraflar nizoni mazmunan xal kilishga kelishmasa kumita ransi tomonidan taraflarning takliflarini hisobga olgan xolda "sud mediatsiyasi o‘rniga nizolarni hal qilish tugrisida karor" chikariladi. Taraflar karorni olganidan so‘ng ikki xafta muddat nchila ushubu karaor ustidan shikoyat kilishlari mumkin. Agar shikoyat kelib tushsa, karor xakikiy emas deb xisoblanadi. Agar belgilangan muddatda taraflar karor ustidan shikoyat kilmasa, karor sud jarayonida tuzilgan kelishuv bitimiga tenglashtiriladi, ijro kilinishi majburiy xisoblanadi. Sud mediatsiyasi har ikkala tarafning tashabbusiga ko‘ra, shuningdek Qo‘mitaning karori bilan agar taraflarni yarashtirish imkoniyati yuk deb xisoblagan takdirda tugatilishi mumkin. Kelishuv tuzilmasdan yoki "sud mediatsiyasi o‘rniga nizolarni xal kilish to‘g‘risida karor" chikarilmasdan Chotei tugatilgan barcha xollarda sud tomonidan ishni mazmunan kurish kayta tiklanadi. Agar ish kuzgatilmagan bo‘lsa va manfaatdor taraf tomonidan sud mediatsiyasi tugatilgan kundan ikki xafta muddat ichida da’vo ariza berilgan bo‘lsa, lavo sudga murojaat kilingan yoki sud tomonidan Chotei taklif kilingan kundan e’tibor berilgan xisoblanadi O‘z navbatida, Yaponiyada fukarolik protsessining o‘ziga xosligi turli kelishuv bitimlarining keng ko‘llanilishi bilan belgilanadi, aynan shuning uchun ham sudning faoliyati ishni mazmunan kurib xal kilishga emas, balki taraflarni yarashtirishga yo‘naltirilgan. Birok, vositachilik(mediatsiya) va yarashtirish bir biridan farklanadi. Yarashtirish tartib-taomilini amalga oshirishda vositachi tomonlarga maslaxat berishi va ularga o‘zining nizoni xal kilish buyicha yechimlarini taklif kilishi mumkin. Mediatsiyada esa vositachi nizoni xal kilishga ko‘maklashuvchi xolis shaxs xisoblanadi. Ma’muriy mediatsiya asosan mexnat va iste’molchilar nizolari buyicha ko‘llaniladi. Jumladan, Yaponiya xukumati tomonidan 1970 yilda Yaponiya iste’molchilar ishlari buyicha milliy markaz tashkil kilingan bo‘lib, u iste’molchilar ishtirokidagi nizolar bo‘yicha mediatsiya protsedurasini amalga oshiradi. Yaponiyada xususiy mediatsiya 2004 yil kabul kilingan va 2007 yil 1 apreldan kuchga kirgan "Nizolarni mukobil xal kilish usullaridan foydalanishni kullab kuvvatlash tugrisida"gi konun bilan tartibga solinadi. Xususiy mediatsiya Yaponiya tijorat arbitraj assotsiatsiyasi (JCAA), hududiy Yaponiya advokatlar assotsiatsiyasining "Arbitraj va mediatsiya" markazlari kabi turli nodavlat organlar tomonidan amalga oshiriladi. Rossiya Federatsiyasida mediator ishtirokida nizolarni xal etish Rossiya kodeksi v Kodeksi19. vositachi ishtirokida mukobil hal etish (mediatsiya protsedurasi) tugrisida"gi Federal konuni 20 bilan tartibga solinganligini kurishimiz mumkin. Federatsiyasining Arbitraj protsessual fukarolik protsessual shuningdek Rossiya Federatsiyasi APKning 138-moddasiga asosan, arbitraj sudi taraflarning kelishuvi uchun choralarni ko‘radi, ularga nizolarni xal etishda ko‘maklashadi. Federal konunga zid bo‘lmagan takdirda, taraflar nizolarni kelishuv bitimini tuzish yoki boshqa kelishuv protseduralarini, shu jumladan mediatsiya protsedurasini kullash orkali xal etishlari mumkin. Shuningdek, APKning 158 moddasiga muvofik, arbitraj sudi ikkala tarafning iltimosnomasi buyicha nizoni kelishuv yo‘li bilan hal kilish maksadida sud yoki vositachi, shu jumladan mediatordan ko‘maklashishni so‘rab murojaat kilgan takdirda sud muxokamasini keyinga koldirishi mumkin. RF FPKning 169-moddasida sud ikkala tarafning iltimosnomasi buyicha ular tomonidan mediatsiya protsedurasini o‘tkazish tugrisida karor kabul kilgan takdirda, oltmish kundan oshmagan muddatga sud muxokamasini keyinga koldirishi mumkinligi belgilangan. Belarus Respublikasi xujalik protsessual konunchiligini taxlil kilar ekanmiz, nafakat iktisodiy nizolarni mediator ishtirokida xal etish, balki uning ijrosini ta’minlashning protsessual mexanizmlari mavjudligini ko‘rishimiz mumkin. Chunki, Belarus Respublikasi Xo‘jalik protsessual kodeksida mediator ishtirokida nizolarni xal etish tartibi (40-modda) bilan birgalikda taraflar tomonidan mediativ kelishuvga erishilib, ular tomonidan mediativ kelishuv ixtiëriy ijro etilmagan takdirda majburiy ijro etish tartibiga ond maxsus protsessual normalar mustaxkamlangan (2621-2623 moddalar). Nizo taraflar tomonidan mediator (mediatorlar) ishtirokida xal kilinishi uchun topshirilganda sud tomonidan arizani ko‘rmasdan koldirilishi tugrisida ajrim chikariladi. Mediativ kelishuv ixtiëriy ijro etilmagan takdirda, kelishuv bitimini majburiy ijro etish koidalari tatbik etiladi. Qozog‘iston Respublikasida nizolarni mediatsiya orkali xal tartibi etish Qozog‘iston Respublikasi fukarolik protsessual Kodeksi21 va "Mediatsiya to‘grisida"gi konuni bilan tartibga solinadi. Kozogiston Respublikasi FPK 179-moddasiga asosan, taraflar birinchi instansiya, apellyatsiya, kassatsiya instansiya sudlarida sud maslaxatxonaga kirguniga kadar nizoni mediatsiya tartibida xal kilinishini so‘rab murojaat kilish xukukiga ega. Taraflar tomonidan birinchi va apellyatsiya instansiyasi sudiga mediatsiyani mediator ishtirokida o‘tkazish to‘g‘risidagi iltimosi arz kilingan na taraflarning mediator bilan kelishuvi takdim kilingan takdirda, sud FPKning 272- moddasi 7-bandiga muvofik, bir oy muddatdan oshmagan muddatga ish yuritishni tuxtadi. "Mediatsiya tugrisida"gi konunda mediatsiyani o‘tkazishning bundanda uzokrok muddatlari belgilangan. birok ushbu muddatlar mediatsiya fukarolarning sudga murojaat kilmasdan kilgan murojaatlari asosida o‘tkazilganda tadbik etiladi". Taraflar tomonidan birinchi va apellyatsiya instansiya sudi tomonidan mediatsiyani o‘tkazish tugrisidagi iltimosi arz kilingan bo‘lsa, sud FPKning 273 moddasi 7-bandiga muvofiq, o‘n ish kunidan oshmagan muddatga ish yuritishni to‘xtatadi. Mediatsiya taraflarning iltimosiga ko‘ra ishni ko‘rayotgan sud tomonidan o‘tkazilishi mumkin, boshka xollarda esa boshka sudyaga o‘tkaziladi. Mediatsiya tartibida nizoni hal etish to‘grisidagi kelishuvga erishilgan takdirda, ushbu kelishuvning mazmuni tegishli ish qaysi sud ish yurituvida turgan bo‘lsa, shu sudya tomonidan tekshiriladi. Sudya tomonidan mediatsiya kelishuvi tasdiklansa, uni tasdiklash va ish yuritishni tugatish to‘g‘risida ajrim chikariladi. Agar taraflar tomonidan mediatsiya tartibida kelishuvga erishilmagan Yeki sudya tomonidan kelishuv tasdiklanmagan takdirda, ish umumiy tartibda kurib chikiladi. Yukorida kayd etilgan xorijiy davlatlarning protsessual konunchiligidan kelib chikkan xolda aytishimiz mumkinki, ish kuzgatilgandan so‘ng nizolarni mediatsiya orkali xal etish tartibi barcha davlatlarda o‘ziga xos protsessual xususiyatlar bilan farklanadi. Chunki ko‘rib turganimizdek, birgina taraflar tomonidan nizoni mediatsiya orkali xal etish tugrisida kelishilganda, sud tomonidan ish ko‘rish keyinga koldirilishi yoki ariza ko‘rmasdan koldirilishi yoxud ish yuritish to‘xtatilishi, shuningdek, ish yuritish tugatilishi mumkinligi belgilangan. Ushbu sohadagi islohotlar doirasida dastlab, 2006 yil 16 oktyabrda O‘zbekiston Respublikasining "Hakamlik sudlari to‘g‘risida"gi Qonuni qabul qilindi. Mazkur qonun 2007 yil 1 yanvardan e’tiboran kuchga kirishi bilan yurtimizda hakamlik sudlari - fuqarolik huquqiy munosabatlardan kelib chiquvchi nizolarni, shu jumladan tadbirkorlik sub’ektlari o‘rtasida vujudga keluvchi iqtisodiy nizolarni hal etuvchi nodavlat organ sifatida o‘z faoliyatini boshladi. Fuqarolik va iqtisodiy protsessual qonunchilikda fuqarolik huquqiy munosabatlaridan kelib chiqib, yuzaga keladigan yoki yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan nizolar taraflarning kelishuviga binoan, fuqarolik va iqtisodiy sud hal qiluv qarori chiqarguniga qadar g‘akamlik sudiga ko‘rish uchun topshirilishi mumkinligi mustahkamlandi. 2018 yil 3 iyulda O‘zbekiston Respublikasining "Mediayiya to‘g‘risida"gi Qonunining qabul qilinishi va 2019 yil 1 yanvardan kuchga kirishi bilan mamlakatimizda nizolarni hal qilishning muqobil (ADR - alternative dispute resolution) yangi usuli - mediatsiya joriy etildi. Mediatsiya - kelib chiqqan nizoni taraflar o‘zaro maqbul qarorga erishishi uchun ularning ixtiyoriy roziligi asosida mediator ko‘magida hal qilish usuli bo‘lib hisoblanadi. O‘z navbatida, "Mediatsiya to‘g‘risida"gi Qonunning qabul qilinishini mamlakatimizda nizolarni hal qilishning muqobil usullarini amaliyotga keng tadbiq etish bo‘yicha islohotlarning yangi bosqichini boshlab berdi. Jumladan, 2019 yil 20 martdagi O‘zbekiston Respublikasining "Mamlakatda ishbilarmonlik muhitini yaxshilash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar qabul qilinganligini munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida"gi qonuni bilan moddiy va protsessual qonunchilikka nizolarni mediatsiya orqali hal etish va uni qo‘llashning protsessual mexanizmlarga doir yangi normalar kiritildi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi 156-moddasiga tegishli o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilib da’vo muddati o‘tishining to‘xtatilish asoslari doirasi kengaytirildi. Endilikda mediatsiya tartib-taomilini amlga oshirish to‘g‘risida kelishuv tuzilgan taqdirda da’vo muddati o‘tishi to‘xtatilishi belgilanadi. Fuqarolik va iqtisodiy protsessual qonunchilikka "Yarashtirish tartibtaomillari" sifatida kelishuv bitimi bilan mediatsiya alohida mustahkamlanadi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining 2006 yil 16 oktyabrda qabul qilingan "Hakamlik sudlari to‘g‘risida"gi qonuniga 37 1 - modda kiritilib, "Hakamlik muhokamasida mediatsiyaning qo‘llanishi"ga oid yangi norma mustahkamlanadi. Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 17 iyundagi "Nizolarni muqobil hal etishning mexanizmlarini yanada takomillashtirish chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi PQ-4754-son qarori qabul qilinganligini alohida qayd etish darkor. Qaror bilan jismoniy va yuridik shaxslarning huqulari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish tizimini takomillashtirish, nizolarni hal qilishning muqobil imkonitlarini kengaytirish, shuningdek sudlarda ish hajmini maqbullashtirishda mediatsiya instituti, hakamlik sudlari va xalqaro arbitrajlarning rolini tubdan oshirish nazada tutildi. Jumladan, ishni sudda ko‘rishga tayyorlash vaqtida sudya taraflarda kelishuv bitimini tuzish ehtimolini yoki nizoni ko‘rib chiqishning muqobil usullarini qo‘llash mumkinligini aniqlashi, nizo suddan tashqarida hal etilishining huquqiy oqibatlarini tushuntirishi belgilandi. Shuningdek muqobil institut sifatida "Jismoniy va yuridik shaxslar hamda davlat organlari o‘rtasidagi nizolarni sudgacha hal qilish bo‘yicha apellyatsiya kengashlari" faoliyat yuritishi mustahkamlandi. Apellyatsiya kengashida jismoniy va yuridik shaxslarning davlat organlari yoki mansabdor shaxslarning g‘ayriqonuniy hatti-harakatlari yoki qabul qilgan qarorlari yoxud haraktsizligi natijasida o‘z huquqlari va erkinliklari hamda qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlari bo‘zilganligi haqidagi murojaatlari ko‘rib chiqiladi. Bundan tashqari, mazkur qaror bilan Apellyatsiya kengashi to‘g‘risidagi nizom tasdiqlanib, unda kengashning vazifalari, huquq va majburiyatlari, faoliyatini tashkil etish tartibi belgilandi. O‘z navbatida amalga oshirilgan ushbu islohotlar fuqarolarimiz va tadbirkorlarimizga o‘z huquqlari va qonuniy manfaatlarini nafaqat davlat sudlarida himoya qilish balki nizolarni hal qilishni muqobul usullaridan foydalangan holda hal qilish imkonini yaratdi. Biroq, islohotlarning hozirgi bosqichida davlat organlarida nizolarni sudgacha ko‘rib chiqishning yagona tizimini yaratish, mediatsiya, hakamlik sudlari hamda xalqaro arbitraj faoliyatini takomillashtirish, nizolarni hal etuvchi samarali muqobil institutlar sifatida fuqarolar hamda tadbirkorlarning ularga bo‘lgan ishonchini oshirishni taqozo etmoqda. Mediatsiya deb atalmasa ham, unga o‘xshash yarashtiruv taomillari amalda mahalla qo‘mitalari tomonidan mahalla a’zolari o‘rtasida vujudga keladigan turli nizolarni (qo‘shnilar o‘rtasidagi, oilaviy nizolarni) hal etishda qo‘llanib kelinmoqda. O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov to‘g‘ri ta’kidlaganidek, bizning xalqimizda or-nomus, andisha, hayo va ibo degan tushunchalar nihoyatda kuchli. Bu esa ko‘pincha uydagi mojaroni hal qilish uchun ariza yozib, sudga chopishga yo‘l bermaydi. Oilaviy kelishmovchiliklarni nari borsa mahalla doirasida, ko‘pni ko‘rgan keksalar, faollar yordamida hech kimga ovoza qilmay, ortiqcha rasmiyatchilikka yo‘l qo‘ymay hal etish – bu ota-bobolarimiz amal qilib kelgan azaliy odat. Mediatsiyani fuqarolik jamiyatining elementi sifatida ko‘rish mumkin. Fuqarolik jamiyatida davlat organlarining ayrim vakolatlari “kuchli davlatdan kuchli jamiyat sari” tamoyili asosida nodavlat va jamoat institutlariga o‘tkaziladi. Shu tarzda O‘zbekiston Respublikasida fuqarolik jamiyati rivojlanayotganligini e’tiborga olgan holda jamiyat o‘z nizolarini o‘zining imkoniyatlari bilan davlat odil sudlov tizimiga murojaat etmasdan hal etish g‘oyasi mantiqan to‘g‘ri va maqsadga muvofiqdir. Shu ma’noda mediatsiya ijtimoiy yukdan xalos etuvchi sifatida xizmat qiladi. Fuqarolar tomonidan mediatsiyaga o‘xshash yarashtiruv taomillarini qo‘llash yuqori huquqiy madaniyatli a’zolari bo‘lgan etuk jamiyat shakllanganligidan dalolat beradi. Shu bilan birga mediatsiya har bir fuqaroning huquqiy ongi va ishchanlik odobini yuksaltirishga katta hissa qo‘shadi. U nizoli holatlarda shaxs o‘zini qanday tutishni, muzokaralar o‘tkazish orqali nizolarni o‘zaro qanday hal etishni, vujudga kelgan nizoga o‘zaro maqbul echimga qanday erishishni va umuman nizolarni kelajakda vujudga kelishini kanday bartaraf etishni o‘rgatadi. Shunday qilib mediatsiya jamiyatda tarbiyalash vazifasini bajaradi. Hozirgi kunda mediatsiya xalqaro tijorat nizolarini hal etishda keng qo‘llanmoqda. Bu sohada xalqaro miqiyosda yarashtiruv taomillarini tartibga soluvchi normalarni birxillashtirish olib borilmoqda. Bunga BMT Bosh Assambleyasining Rezolyusiyasi (2002 y. № A/57/562) bilan qabul qilingan Xalqaro savdo huquqi bo‘yicha Komissiyasining (YUNSITRAL) Xalqaro tijorat kelishuv taomili to‘g‘risidagi Namunaviy qonuni dalolat beradi. Xalqaro tijorat nizolarni hal etishning samarali usuli sifatida mediatsiyaga tez-tez murojaat qilib kelinmoqda. Mediatsiya jamiyat a’zolari o‘rtasidagi nizolarni tartibga solish usuli sifatida qadimdan beri mavjud. Ushbu yarashtirish jarayoni qadimgi Yunonistonda qo‘llanilganligi to‘g‘risida ma’lumotlar mavjud. Mediatsiya xalqaro munosabatlarda nizolarni tinch hal qilish vositasi sifatida samarali qo‘llanib kelingan va “xayrli xizmatlar taklifi” nomi bilan ma’lum. Mediatsiya zamonaviy ko‘rinishida 1960 yillarda AQShda paydo bo‘lib, keyinchalik Avstraliya va Angliyada, 1980 yillarning oxiri – 1990 yillarning boshlarida esa kontinental huquq tizimiga mansub davlatlar – Fransiya, Belgiya, Niderlandiya, Germaniya, Avstriya, Italiya, Shveysariyada rivojlandi. AQShda mediatsiya va NMHning boshqa usullarini rivojlanishi va keng tarqalishi Paund konferensiyasi (1976 y.) bilan bog‘liq bo‘lib, unda ishtirokchilar asosan ikkita masalani muhokama qilishdi: nizolarni suddan tashqari hal qilish va sud ish yuritishi uchun tez va arzon taomillar. Ushbu konferensiyada professor Frenk Sander birinchi marotaba AQShda sud tizimiga nisbatan jamoatchilik noroziligini kamaytirish uslubi sifatida ko‘p eshikli sud (multi-door courthouse) konsepsiyasini bayon qildi. Ushbu konsepsiyaga muvofiq, sud nizolashayotgan tomonlarga ularning nizolarini hal qilishning rasmiy sud ish yurituvidan farq qiluvchi turli yo‘llarini taklif qilishi mumkin edi. Bunda sudlar qoshidagi nizolarni muqobil hal qilish bo‘yicha mutaxassislar nizo bilan tanishib chiqadi va uni hal qilishning maqbul usulini belgilaydi. Bunday usullar jumlasiga dastlabki betaraf baholash, mediatsiya, arbitraj, mini (kichik)-sud, prisyajniylarning soddalashtirilgan sudi va boshqalar kiradi. Mediatsiyaga ko‘plab ta’rif va izohlar berilgan. Mediatsiya inglizcha “ mediation ” so‘zidan olingan bo‘lib, vositachilik deb tarjima qilinadi. Bu atama lotincha medius o‘zagidan olingan bo‘lib, ikki xil qarash yoki ikki tomon o‘rtasini egallash, o‘rtadagi yo‘lni tavsiya etish, betaraf, xolis bo‘lish degan ma’nolarni bildiradi. Ilmiy adabiyotlar va xorijiy davlatlar qonunchiligini tahlil qilib, mediatsiya tushunchasini quyidagicha ta’riflash mumkin: mediatsiya – bu taraflar o‘rtasidagi nizoni xolis mediator yordamida hal etish usuli bo‘lib, unda qaror qabul qilish huquqiga ega bo‘lmagan mediator taraflarga o‘zaro maqbul bitimga erishishga ko‘maklashadi.

MAVZU: Mediatsiya uchun milliy va xalqaro huquqiy asoslar Reja: 1. Mediatsiya uchun milliy huquqiy asoslar 2. Mediatsiya uchun xalqaro huquqiy asoslar

O‘zbekistonda 2019 yil 1 yanvardan 2018 yil 3 iyulda qabul qilingan "Mediatsiya to‘g‘risida" gi qonun kuchga kirdi. Shuningdek, Prezidentimizning 2019 yil 12 martdagi "Sud hujjatlari va boshqa organlarning hujjatlari ijrosi samaradorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida" gi qarori bilan sud hujjatlarini majburiy ijro etish jarayonida mediatsiya tartibini amalga oshirish va boshqa organlarning aktlari da’vogarning iltimosiga binoan ijro ishlarini o‘n besh kundan ortiq bo‘lmagan muddatga to‘xtatib turish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek, taraflarning ijro mavzusi bo‘yicha kelisha olmaganligi, ulardan bittasining mediatsiyani davom ezxje\.g‘0741 ttirishdan bosh tortishi, shuningdek, uni amalga oshirish muddati tugashi ignort67y fyayo1ro ishi qayta tiklanishini anglatadi. Bunday holda, mediatsiya protsedurasini takroriy bajarilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Qonunda, ijroning istalgan bosqichida protsedura natijalari bo‘yicha ijro predmeti to‘g‘risida tomonlar o‘rtasida kelishuv tuzilgan taqdirda, davlat ijrochisi ijro ishini tugatadi va davlat ijrochisining ushbu jarayonga aralashishini taqiqlaydi. 2020 yil 17 iyunda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti "Nizolarni muqobil ravishda hal qilish mexanizmlarini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida" gi qarorni imzoladi, unda davlatimizdagi mediatorlar faoliyatiga bir qator ijobiy o‘zgarishlar kiritildi. Avvalo, hujjatga muvofiq, nizolarni nodavlat notijorat tashkilotlari shaklida muqobil usullar bilan hal qilish uchun vositachilik markazlarini yaratish mumkin bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasining "Mediatsiya to‘g‘risida" gi qonunining maqsadi mediatsiya sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Harakat doirasi. Ushbu qonun fuqarolik huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan nizolarga, shu jumladan tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish bilan bog‘liq holda, shuningdek individual mehnat nizolari va oilaviy huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarga, agar qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, mediatsiyani qo‘llash bilan bog‘liq munosabatlarga nisbatan qo‘llaniladi. Ushbu Qonun vositachilikda qatnashmaydigan uchinchi shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini, jamoat manfaatlarini ta’sir qiladigan yoki ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan nizolarga nisbatan qo‘llanilmaydi. Mediatsiyaning asosiy prinsiplari. Mediatsiya maxfiylik, ixtiyoriylik, hamkorlik va tomonlarning teng huquqliligi, vositachining mustaqilligi va xolisligi tamoyillari asosida amalga oshiriladi. Meditatsiya ishtirokchilari. Meditatsiya taraflari tomonlar va vositachidir. Ham jismoniy, ham yuridik shaxslar mediatsiya taraflari bo‘lishi mumkin. Mediatsiya ikki yoki undan ortiq tomonlar o‘rtasida bo‘lishi mumkin, shuningdek, bir yoki bir nechta vositachilar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Tomonlar mediatsiyada shaxsan yoki o‘z vakili orqali qonun hujjatlariga muvofiq qatnashadilar. Mediatsiya taraflarining huquqlari va majburiyatlari . Meditatsiya taraflari:ixtiyoriy ravishda vositachini tanlash; vositachidan voz kechish;

meditatsiyaning istalgan bosqichida, unda qatnashishdan bosh tortish; mediatsiya protsedurasida shaxsan yoki o‘z vakillari orqali qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ishtirok etish. Meditatsiya taraflari o‘zlari o‘rtasida tuzilgan vositachilik shartnomasini ushbu shartnomada nazarda tutilgan tartibda va muddatlarda bajarishlari shart. Mediatsiya taraflari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ega bo‘lishlari va boshqa majburiyatlarni o‘z zimmalariga olishlari mumkin. Mediatorga qo‘yiladigan talablar. Mediatorning faoliyati professional yoki professional bo‘lmagan asosda amalga oshirilishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan mediatorlar tayyorlash dasturi bo‘yicha maxsus o‘quv kursini tamomlagan, shuningdek , Professional mediatorlar reestriga kiritilgan shaxs mediator faoliyatini professional asosda amalga oshirishi mumkin. Yigirma besh yoshga to‘lgan va mediator vazifalarini bajarishga rozilik bergan shaxs mediator faoliyatini kasbiy asosda amalga oshirishi mumkin. Biror kishi vositachi bo‘lolmaydi: davlat funksiyalarini bajarishga vakolatli yoki unga tenglashtirilgan, notariuslar bundan mustasno; unga nisbatan kiritilgan uni qisman muomalaga layoqatli yoki muomalaga layoqatsiz deb topish to‘g‘risidagi sud qarorining qonuniy kuchi; sudlanganligi yoki o‘qib chiqilmaganligi to‘g‘risida; nisbatan jinoiy javobgarlikka tortish ishlari olib borilmoqda. Mediatorning faoliyati biznes faoliyati yemas. Professional mediatorlar reestri Qoraqalpog‘iston Respublikasi Adliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar adliya boshqarmalari, ularning rasmiy veb-saytlarida, shuningdek vazirlikning rasmiy veb-saytlarida joylashtirilgan Professional mediatorlar reestrini yuritadilar. Shaxsni professional mediatorlar reestriga kiritish uchun asos vositachilarni tayyorlash dasturi bo‘yicha maxsus o‘quv kurslarini tamomlashdir. Mediatorning faoliyati uchun to‘lov. Mediatorning kasbiy asosdagi faoliyati pullik yoki bepul amalga oshirilishi mumkin. Mediatorning kasbiy bo‘lmagan asosdagi faoliyati bepul. Professional bo‘lmagan mediatorga vositachilik protsedurasi bilan bog‘liq xarajatlar, shu jumladan yo‘l xarajatlari, turar joy va ovqatlanish xarajatlari qoplanishi mumkin. To‘lov va xarajatlarni qoplash, agar ular boshqacha kelishuvga yega bo‘lmasa, tomonlar teng ulushlarda amalga oshiriladi. Meditatsiyadan foydalanish shartlari. Meditatsiya tomonlarning irodasi asosida qo‘llaniladi. Mediatsiya suddan tashqarida, sudda nizoni ko‘rib chiqish jarayonida, sud aktini qabul qilish uchun alohida (maslahat) xonasiga olib ketilgunga qadar, shuningdek sud hujjatlari va aktlarini ijro etish jarayonida qo‘llanilishi mumkin. Meditatsiya, hakamlik sudi tomonidan qaror qabul qilinishidan oldin nizoni hakamlik sudida ko‘rib chiqish jarayonida ham qo‘llanilishi mumkin. Agar mediatsiya sud hujjatlari va boshqa organlarning hujjatlarini ijro etish jarayonida qo‘llanilsa, faoliyatni professional asosda olib boradigan mediatorning

majburiy ishtiroki talab qilinadi. Meditatsiyadagi ishtirok etish haqiqati aybni tan olishga dalil bo‘la olmaydi. Mediatsiya shartnomasi. Meditatsiyani qo‘llash to‘g‘risidagi bitim shartnomaning ajralmas qismi bo‘lgan shartnomada yoki alohida bitim shaklida band shaklida yozma ravishda tuziladi. Meditatsiyani qo‘llash to‘g‘risidagi bitimda tomonlar o‘rtasida yuzaga kelgan yoki yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan barcha yoki ba’zi nizolar vositachilik protsedurasi bilan hal qilinishi kerakligi to‘g‘risidagi qoidalar bo‘lishi kerak. Meditatsiyadan foydalanish to‘g‘risidagi bitimda nizo mavzusi, mediatsiya protsedurasini o‘tkazish tartibi, tomonlarning uni o‘tkazish bilan bog‘liq xarajatlarda ishtirok yetish shartlari, mediatsiya protsedurasi muddati to‘g‘risidagi ma’lumotlar bo‘lishi mumkin. Ishda mediatsiya protsedurasi davomida davlat organining harakatlari. Qonunda nazarda tutilgan hollarda vakolatli davlat organi protsessni keyinga qoldirgandan keyin mediatsiya protsedurasi uchun muddat belgilashi mumkin. Agar mediatsiya protsedurasi sud hujjatlari va boshqa organlarning hujjatlarini ijro yetish jarayonida amalga oshirilsa, uni ijro yetish muddati davomida to‘xtatib turiladi. Agar nizo mediatsiya shartnomasi bilan vositachilik yo‘li bilan hal yetilsa, to‘langan davlat boji qaytarib berilishi kerak, faqat sud hujjatlari va boshqa organlarning hujjatlarini ijro yetish jarayonida vositachilik shartnomasini tuzish hollari bundan mustasno. Davlat organi ishtirokidagi nizolarda meditatsiyadan foydalanish. Davlat organi bilan bog‘liq nizo yuzaga kelgan taqdirda, davlat organi meditatsiyani qo‘llash choralarini ko‘rishi shart. Mediatsiya shartnomasi. Tomonlar mediatsiya protsedurasi natijalari bo‘yicha kelib chiqqan nizo yoki majburiyatlarni bajarish shartlari bo‘yicha o‘zaro maqbul qarorga kelishgan taqdirda, tomonlar o‘rtasida yozma ravishda mediatsiya shartnomasi tuziladi. Mediatsiya shartnomasi uni tuzgan tomonlar uchun majburiydir va ular tomonidan ixtiyoriy ravishda unda ko‘zda tutilgan tartibda va muddatlarda rasmiylashtiriladi. Mediatsiya shartnomasi bajarilmagan taqdirda, tomonlar o‘z huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida sudga murojaat qilish huquqiga yega.Mediatsiya shartnomasining bajarilmasligi oqibatlari tomonlar tomonidan bir xil shartnomada belgilanishi mumkin. BMT Bosh assambleyasining so‘nggi yig‘ilishida "Meditatsiya natijasida yerishilgan xalqaro kelishuv shartnomalari to‘g‘risida" BMT Konvensiyasi qabul qilindi (tomonlar tomonidan 2018 yil 7 avgustdan imzolanishi uchun ochiq). Ushbu xalqaro huquqiy hujjat vositachilik nizolarini hal qilish masalalari, xalqaro huquqning birinchi universal qoidasidir va 60 yildan so‘ng 1958 yilda xorijiy hakamlik sudlarining qarorlarini tan olish va ijro yetish to‘g‘risidagi konvensiya (Nyu-York, 1958) qabul qilinganidan keyin tijorat nizolarini hal qilishning birinchi alternativasi hisoblanadi. Kirish 1959 yil 7 iyunda kuchga kirgan). Mediatsiya natijasida yerishilgan Xalqaro hisob-kitoblar to‘g‘risidagi BMT Konvensiyasi (BMT GAning 2018 yil 20-dekabrdagi 73/198 sonli qarori)

tijorat nizolarida muhim hujjat hisoblanadi, chunki u tomonlarga o‘z nizolarini an’anaviy sud protsessisiz hal qilishga imkon beradi, bu ko‘pincha rasmiy, qimmat va juda uzoq, shuning uchun ham natijada biznes sohasida har doim ham samarali bo‘lmaydi. Ushbu Konvensiya xalqaro savdoni engillashtirish va vositachilikni savdo nizolarini hal qilishning muqobil va samarali usuli sifatida rag‘batlantirish vositasidir. Majburiy xalqaro hujjat sifatida xalqaro miqyosda aniqlik va barqarorlikni ta’minlashi kutilmoqda vositachilik doirasi va shu bilan Barqaror rivojlanish maqsadlariga (SDM) erishishga hissa qo‘shadi. Konvensiya qoidalari xalqaro dunyoda qo‘llaniladi. Vositachilik natijasida tuzilgan va tijorat nizosini hal qilish maqsadida tomonlar yozma ravishda tuzgan shartnomalar. Konvensiya iste’molchi tomonidan shaxsiy, oilaviy yoki uy-ro‘zg‘or maqsadlarida yoki oila, meros yoki mehnat qonunchiligi uchun tuzilgan kelishuv bitimlari hisobga olinmasligini belgilaydi. Shuningdek, Konvensiya doirasidan hal qilinadigan kelishuv shartnomasi chiqarib tashlangan bo‘lib, u amaldagi yoki kelajakdagi konvensiyalar bilan takrorlanishining oldini olish uchun sud qarori yoki hakamlik qarori sifatida ijro etilishi mumkin (Chet yellik arbitraj qarorlarini tan olish va ijro etish to‘g‘risidagi konvensiya / 1958 /), Sudni tanlash bo‘yicha shartnomalar to‘g‘risidagi konvensiya / 2005 yil /, fuqarolik yoki tijorat ishlari bo‘yicha xorijiy sud qarorlarini tan olish va ijro yetish to‘g‘risidagi konvensiya / 2019 /). Shunday qilib, yuqorida aytib o‘tilgan Konvensiya «Xalqaro dunyo to‘g‘risida mediatsiya natijasida erishilgan kelishuvlar "2018 yilgi sub’ektlar o‘rtasidagi xalqaro tijorat munosabatlaridagi nizolarni hal etish samaradorligini oshirish, ularni yangi mexanizm - ADR mexanizmi bilan organik ravishda to‘ldirish, alternativa va YuNCITRAL 2018 yildagi namunaviy qonuni va ularga muvofiq 2002 yilgi YuNCITRAL Xalqaro tijorat yarashtirish to‘g‘risidagi namunaviy qonuni. Konvensiya Xalqaro tijorat vositachiligi va vositachilik natijasida yuzaga keladigan xalqaro kelishuv shartnomalari bo‘yicha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro savdo huquqi namunaviy qonuni (11MSGCA1- / YuNCITRAL) bilan muvofiq keladi (2018). Ushbu yondashuv davlatlarga Konvensiyani yoki Namunaviy qonunni yakka tartibdagi matn sifatida, yoki ikkala Konvensiyani va Namunaviy qonunni vositachilik bilan bog‘liq keng qamrovli qonunchilik bazasini to‘ldiruvchi vositalar sifatida qabul qilish uchun moslashuvchanlikni ta’minlashga qaratilgan. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro savdo qonunchiligi bo‘yicha komissiyasi, Mediatsiya natijasida yerishilgan xalqaro hisob-kitob shartnomalari to‘g‘risidagi konvensiyadan tashqari, bu haqda jamoatchilik ye’tiborida mavjud bo‘lgan axborot risolasini tayyorladi. 2019 yil sentyabr oyidan boshlab 51 ta davlat ushbu konvensiyani imzoladi (Eron va Belorusiya rezervasyonlar bilan). O‘zbekiston BMTning "Meditatsiya natijasida yerishilgan xalqaro kelishuvlar to‘g‘risida" gi Konvensiyasiga hali qo‘shilmagan, ammo, bilasizki, ushbu masala tegishli darajada o‘rganilmoqda. Mediatsiyadan kelib chiqqan xalqaro hisob-kitoblar to‘g‘risida Birlashgan Millatlar Tashkilotining Konvensiyasi (Nyu-York, 2018 y.) ("Mediatsiya to‘g‘risida Singapur konvensiyasi") (Qabul qilingan sana: 20 dekabrIyun 2018 Imzo uchun ochilish:

Похожие

Ta’limdagi xalqaro hamkorlik – milliy ta’lim tizimi rivojining muhim omili
Xalqaro tashkilotlarning xalqaro
O‘simliklardan alkaloidlarni ajratish usullari Tuzlar, erkin asoslar
O’zbekiston Respublikasida Mediatsiyani Tartibga Solish Asoslari
Nizolarni muqobil hal qilishni rivojlantirish bo'yicha xalqaro amaliyot