logo

MTMgacha ta’lim muassasalaridagi ta’lim-tarbiyada ota-onalar bilan hamkorlik

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

42.671875 KB
MTMgacha ta’lim muassasalaridagi ta’lim-tarbiyada ota-onalar bilan
hamkorlik
1.   MTMda ota-onalar bilan hamkorlik faoliyati.
2.  Oilada va bolalar bog‘chasida olib boriladigan musiqaviy faoliyatni
tashkil etish vazifalari
3.   Bayram ertaliklarini tashkil etish. Bolalar   musiqasi   ularning   dunyoviy   his-tuyg‘usidir.   Dunyo   eshigini
ochish   uchun   uning   iste ’ dodini   rivojlantirish   kerak.   Buning   uchun:   1.
Birinchi  navbatda  musiqaviy  nutqini  o‘stirish.   2.  Hissiyotini  o‘stirish  lozim.
«Aks holda, musiqa tarbiyaviy vazifani bajarmaydi» N.A.Vetlugina. Musiqiy
tarbiya kattalar va bolalar o‘rtasidagi eng chiroyli, yoqimli, qulay muloqotdir.
Har bir inson ham bolalar dunyosi bilan doimo hamnafas yashay olmaydi, bu
imkoniyat   faqat   tarbiyachilardagina   mavjuddir.   Tarbiyachilar   bolalar   bilan
birga   orzu   qilib,   ertaklar   olamiga,   musiqa   dunyosiga   kirib   boradilar,   ular
bilan birgalikda o‘ynab, rasm chizib, ijod qiladilar. Bolalar o‘z tarbiyachisiga
ishonib,   ularni   do‘st   ko‘rib,   ularga   orzulari,   his   tuyg‘ulari,   sirlari   haqida
gapirib berishadi. Bolalar bog‘chasida musiqaviy faoliyatni amalga oshirshda
barcha   tarbiya   o‘zaro   bog‘lab   olib   boriladi.   Bolalar   yoshiga   xos   musiqa
asarlari kichkintoylarga unutilmas ta’surot qoldiradi. Musiqaviy faoliyat bilan
o‘yinlarni   qo‘shib   olib   borilsa   bolalarning   obrazli   fikrlashi   va   obrazli
xotirlash harakat, malaka ko‘nikmalarini yaxshi rivojlantiradi. Bu har ikkala
psixologik-parallel rivojlanish uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Bolalarning   o‘yin   dunyosi   xilma-xildir.   O‘yin   bobida   ular   ijodkordir.
Ammo   musiqaviy   faoliyatning   o‘yin   bilan   birga   bog‘lab   olib   borish   ancha
qiyinchilik   tug‘diradi.   Bunda   tarbiyachi   dasturga   tayangan   bolalarning   yosh
xususiyatlarini hisobga olgan holda, ish ko‘rishi lozim. Bola musiqa va o‘yin
jarayonida   o‘zining   ehtiyoj   va   qiziqishlarini   aks   ettiradi.Oilada   va   bolalar
bog‘chasida   olib   boriladigan   musiqaviy   faoliyatni   tashkil   etish   vazifalari
quydagilardan iborat:
1. Boalarning musiqaga qiziqishini oshirish va uni sevishga   orgatish.
2.   Musiqa   asarlari   bilan   tanishtirish   jarayonida   bolalarda   e motsional
his-tuyg‘ular   hosil   qilish   yoli   bilan   ularning   musiqa   haqidagi   tasavvurini
boyitib borish.   3.   Bolalarni   oddiy   musiqa   tushunchalari   bilan   tanishtirish,   tinglash,
ashula aytish, musiqa bilan harakat qilish, raqsga tushish va bolalarda oddiy
musiqa   asboblarida   kuy   chalish   ko‘nikmalarini   hosil   qilish   va   ijodiy
qobiliyatlarini   o‘stirib   borish.   Bolalarning   yoshi   va   xususiyatlarini   hisobga
olgan holda, oila tarbiyachisi xonani jihozlar bilan to‘g‘ri ta’minlashi lozim.
Albatta   xonada   musiqaviy   asboblar,   turli   xildagi   musiqaviy   adabiyotlar
bo‘lishi   kerak,   chunki   bola   har   bir   musiqa   asbobining   tarixi,   uning   kelib
chiqishi   hamda   adabiyotdagi   tovushlarning   yo‘nalishlarini   bilishi   kerak.
Oilada   musiqaviy   faoliyatni   tashkil   etishda   musiqaviy   repertuarlar   tanlashi,
xalq o‘yinlaridan o‘rinli foydalanish katta ahamiyatga ega. Xaql o‘yinlari oila
hayotida   eng   muhum   va   tarkibiy   qismiga   aylangan   bo‘lib,   tantanavorlik,
xursandlik   va   shodlik   holatini   vujudga   keltiradi.   Bolalarni   badiiy   didini
tarbiyalaydi.   Oilada   tashkil   etilgan   bayram   ertaklari   umumxalq
bayramlarining   bir   parchasi   bo‘lishi   kerak.   Bunda   bolalarning   yoshi   va
rivojlanish   xususiyatlarini   hisobga   olgan   holda   xalq   o‘yinlaridan
foydalanamiz   Musiqaning   inson   ruhiyatiga   ta’sir   qilishining   tugallanmas
imkoniyatlari   haqida   qadimdan   musiqashunoslar,   mutafakkirlar   va   olimlar
diqqatini   o‘ziga   tortgan.   Faylasuflar,   psixologlar,   pedagoglar   va   jamoat
arboblari   san’atlar   ichida   musiqa   san’atining   insonni   shaxs   sifatida
shakllanishiga   ta’sir   qiladigan   xususiyatlari   haqida   aniqlashga   uringanlar.
Qadim   zamonlardan   musiqaning,   ayniqsa,   uning   komponentlari   –   ritm   va
kuyning   inson   kayfiyatiga   ta’siri,   uning   ichki   dunyosini   o‘zgartirishi   haqida
fikrlar   mavjud   bo‘lgan.   Musiqa   san’ati   estetik   tarbiyaning   muhim   omili
sifatida   shaxs  shakllanishiga   kuchli   ta’sir   etadi.   Oilada,   bog‘chada,   MTMda
musiqa   mashg‘ulotlarini   maqsadga   muvofiq   tarzda   uyushtirish,   yosh
avlodning ichki dunyosini boyitish va san’atni to‘g‘ri tushunishdagi samarali
yo‘ldir.   Musiqa   inson   his-tuyg‘ularini,   orzu-umidlarini,   xohish-istaklarini
o‘ziga   xos   badiiy   tilda   ifoda   etadi   va   kishining   his-tuyg‘ulariga   faol   ta’sir etadi. Musiqa ham fan, ham san’atdir. U fizika va matematikaga asoslanadi,
bu   fanlar   musiqani   fanga   aylantiradi.   Lekin   musiqa   asariga   shu   fanning
turg‘un   tushunchasi   sifatida   qarab   bo‘lmaydi.   Chunki   musiqa   har   doim
rivojlanib   turuvchi   jonli   san’atdir.   Musiqa   san’ati   inson   hayotining   ilk
yillaridanoq   uning   hamrohiga   aylanib,   umumiy   madaniy   rivojlanishiga
salmoqli hissa qo‘shadi. Musiqa inson umrining doimiy yo‘ldoshi. 
Stendalning   aytishiga   ko‘ra,   musiqa   san’at   turlari   ichida   insonning
yuragiga   chuqur   kirib,   uning   ichki   kechinmalarini   aks   ettirishga   qodirdir.
«Musiqa   san’atning   ifodali   turi   tizimiga   kiradi.   Musiqa   ham   voqea-
hodisalarni   ifodali   aks   ettiradi.   Ammo   u   me’morchilikdagi   kabi   fazo   va
moddiy   ashyo   o‘lchovlari   bilan   belgilanmaydi.   Musiqa   ko‘rish   orqali   emas,
balki eshitish vositasida idrok qilinadi. Musiqa mavzui o‘z xususiyatiga ega
bo‘lib, inson va voqelikdagi barcha tomonlarni qamrab ololmaganligi uchun,
eng   avvalo,   inson   ichki   ma’naviy   dunyosini,   uning   tuyg‘u   va   kayfiyatini
ifodalaydi... musiqa voqelikning his-tuyg‘uli qiyofasini yaratadi.»  GURUHLARDA HAMKORLIKDA ISHLASHNI
TASHKILLASHTIRISH TEXNOLOGIYASI
Texnologik ishlar
1. Guruhlarda hamkorlikda 
ishlashni tashkillashtirish 
tayyorgarligini  o'zi 
baholashi, tahlil қilishi Ta ’ lim beruvchi faoliyati
2. Ma q sad belgilash Quyidagi savollarga javob izlaydi:
Nima uchun men tahlim oluvchilar guruhlarda ishlashlarini hohlayman? 
Men bunga o’zim tayyormanmi? 
Men buni qanday amalga oshirishni bilamanmi?
Ta ’ lim oluvchilarni o’zlari bunga tayyormilar?
Ular guruhli shakl sharoitida tahlim olish qoidalarini биладиларми?
Tahlimiy ma q sadni belgilaydi va natijalarni rejalashtiradi.
Guruhlar uchun quyidagilarni tayyorlaydi: yozma  yo’riqnomalar: 
topshiriqni guru h  tushunishi va uni bajarish yo’li bularga bog’liq; faqat 
yo’riqnomani tushunishi ichki guruhlar ishini natijasini ta ’ minlaydi.7.  O'q uv materiallari va 
y o’ ri q nomalarni tayyorlash Mavjud  o' quv  rejasiga  muvofiq,  belgilangan  maqsad  va  ko’zlanayotgan 
natijalarga  erishishni  amalga  oshirish  uchun  muhim  bo’lgan    vaqt 
bo’lagi vaqtga nisbatan bo g’ lanishda. Guru h li ishni  o' tkazish mumkinligi 
to’ g’ risida xulosa chi q aradi.
4. O’ q uv   mash g’ ulotining odelini 
tanlash3.  Guru hli  ishga  ajratilgan  zarur 
bo’lgan  vaqt  bo’lagi  va  o’quv 
rejasidagi o’zaro nisbat
Eng yaxshi model: 1) o’quv topshirig’ini barcha o’quv guruhlariga 
tushuntirdi, 2) kichik guruhlarda, avval alohida,so’ngra birgalikda ishni 
tashkillashtirish, 3) guruhli ish taqdimoti va uni jamoaviy yakunlash .
Ta ’ limiy  maqsadga  mos  keluvchi  bir  xil/tabaqalashgan  topshiriqlarni 
tanlaydi.  Uni  tahlim  oluvchilarning    qobiliyatlari,  BMK  darajasi  va 
xususiyatlaridan  kelib  chiqib  ifodalaydi.  Bu  esa  barcha  guruh  ahzolarini 
topshiriqni  bajarishda  birgalikda  ishtirok  etishini  tahminlash  imkonini 
beradi.Auditoriya shunday bo’lishi kerakki, bunda guruhlar bir-birlariga halaqit 
bermasdan, bir necha guruh ishlashi zarur. 
6.  Topshiri q ni tanlash va uni 
ifodalash5.  Gur h lar ish joyini tanlash   Tashk iliy  bos qich Musiqa kayfiyat holatini ifodalashda keng imkoniyatga ega. Inson kayfiyati 
murakkab hissiyot bo‘lib, u hech narsa bilan bog‘lanmagan. Kayfiyat 
umumlashgan xususiyatga ega bo‘lib, undan ikkilamchi tomonlar chiqarib 
tashlanadi va insonning voqelikka bo‘lgan tuyg‘u munosabatini belgilaydigan
eng muhim tomonlari ajratib olinadi. Musiqaning kuch-qudrati shundaki, u 
shodlanish, qayg‘urish, hayol surish, bardamlik, jasurlik, tushkunlik va 
shunga o‘xshash inson ruhiy holatlarini xususiy va umumiy tarzda o‘zaro 
bog‘liqlikda, bir-biriga singib ketishida namoyish qila oladi. Musiqa «til»i 
barcha qismlarning uzviy birligini, asar shaklini ifodalaydi. Shakl – musiqa 
mazmunining moddiy ifodasidir. Bastakor fikri, tuyg‘ulari, tasavvurlari 
eshituvchilarga musiqiy shakl orqali yetib boradi. Shu bois musiqa «til»ini 
egallashga, uning mazmun-mohiyatini anglashga, musiqadagi fikrlar, 
tuyg‘ular, kechinmalar boyligini o‘zlashtirishga keng yo‘l ochadi. O‘sib 
kelayotgan avlod uchun musiqiy tarbiyaning ahamiyatini nihoyatda buyuk 
ekanligini qadimiy mutafakkirlar alohida urg‘u bilan ta’kidlashgan. 
Kelajak   jamiyat   a’zosining   insoniy   va   ijobiy   fazilatlari   aynan
bolalikdan   boshlab   shakllana   boradi.   Aynan   shu   davrda   musiqa   ijobiy
sifatlarni shakllantiruvchi vosita hisoblangan.  Adabiyotlar:
1. G.SHaripova, Sh. Yakubova. MTMgacha ta’lim  muassasalarda musiqa 
o`qitish metodikasi.Toshkent. 2007
2.D.Soipova “Musiqa o‘qitish nazariyasi va metodikasi”
3..B.Boltayev “MTMgacha ta’lim muassasalarida musiqa mash’gulotlari”
4. .“Bolajon” tayanch dasturi :Toshkent.-2016
1. A.   Zimina   Osnova   muzыkalnogo   vospitaniya   i   razvitiya   ditey   mladщego
vozrosta. M., 2000 g.
2. M.S.Osenneva”Teoriya   i   metodika   muzikalnogo
vospitaniya”:”Akademiya” Moskva. 2012 . 
3. Gogoberidze   A.G.   “Teoriya   i   metodika   muzыkalnogo   vospitaniya   detey
doshkolnogo vozrasta”: 
4. И. Ю. Дьяченко.   “ Теория и методика музыкального вос питания”
5. RadыnovaO. Nastroyeniya, chustva v muzыke. M;2009

MTMgacha ta’lim muassasalaridagi ta’lim-tarbiyada ota-onalar bilan hamkorlik 1. MTMda ota-onalar bilan hamkorlik faoliyati. 2. Oilada va bolalar bog‘chasida olib boriladigan musiqaviy faoliyatni tashkil etish vazifalari 3. Bayram ertaliklarini tashkil etish.

Bolalar musiqasi ularning dunyoviy his-tuyg‘usidir. Dunyo eshigini ochish uchun uning iste ’ dodini rivojlantirish kerak. Buning uchun: 1. Birinchi navbatda musiqaviy nutqini o‘stirish. 2. Hissiyotini o‘stirish lozim. «Aks holda, musiqa tarbiyaviy vazifani bajarmaydi» N.A.Vetlugina. Musiqiy tarbiya kattalar va bolalar o‘rtasidagi eng chiroyli, yoqimli, qulay muloqotdir. Har bir inson ham bolalar dunyosi bilan doimo hamnafas yashay olmaydi, bu imkoniyat faqat tarbiyachilardagina mavjuddir. Tarbiyachilar bolalar bilan birga orzu qilib, ertaklar olamiga, musiqa dunyosiga kirib boradilar, ular bilan birgalikda o‘ynab, rasm chizib, ijod qiladilar. Bolalar o‘z tarbiyachisiga ishonib, ularni do‘st ko‘rib, ularga orzulari, his tuyg‘ulari, sirlari haqida gapirib berishadi. Bolalar bog‘chasida musiqaviy faoliyatni amalga oshirshda barcha tarbiya o‘zaro bog‘lab olib boriladi. Bolalar yoshiga xos musiqa asarlari kichkintoylarga unutilmas ta’surot qoldiradi. Musiqaviy faoliyat bilan o‘yinlarni qo‘shib olib borilsa bolalarning obrazli fikrlashi va obrazli xotirlash harakat, malaka ko‘nikmalarini yaxshi rivojlantiradi. Bu har ikkala psixologik-parallel rivojlanish uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Bolalarning o‘yin dunyosi xilma-xildir. O‘yin bobida ular ijodkordir. Ammo musiqaviy faoliyatning o‘yin bilan birga bog‘lab olib borish ancha qiyinchilik tug‘diradi. Bunda tarbiyachi dasturga tayangan bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda, ish ko‘rishi lozim. Bola musiqa va o‘yin jarayonida o‘zining ehtiyoj va qiziqishlarini aks ettiradi.Oilada va bolalar bog‘chasida olib boriladigan musiqaviy faoliyatni tashkil etish vazifalari quydagilardan iborat: 1. Boalarning musiqaga qiziqishini oshirish va uni sevishga orgatish. 2. Musiqa asarlari bilan tanishtirish jarayonida bolalarda e motsional his-tuyg‘ular hosil qilish yoli bilan ularning musiqa haqidagi tasavvurini boyitib borish.

3. Bolalarni oddiy musiqa tushunchalari bilan tanishtirish, tinglash, ashula aytish, musiqa bilan harakat qilish, raqsga tushish va bolalarda oddiy musiqa asboblarida kuy chalish ko‘nikmalarini hosil qilish va ijodiy qobiliyatlarini o‘stirib borish. Bolalarning yoshi va xususiyatlarini hisobga olgan holda, oila tarbiyachisi xonani jihozlar bilan to‘g‘ri ta’minlashi lozim. Albatta xonada musiqaviy asboblar, turli xildagi musiqaviy adabiyotlar bo‘lishi kerak, chunki bola har bir musiqa asbobining tarixi, uning kelib chiqishi hamda adabiyotdagi tovushlarning yo‘nalishlarini bilishi kerak. Oilada musiqaviy faoliyatni tashkil etishda musiqaviy repertuarlar tanlashi, xalq o‘yinlaridan o‘rinli foydalanish katta ahamiyatga ega. Xaql o‘yinlari oila hayotida eng muhum va tarkibiy qismiga aylangan bo‘lib, tantanavorlik, xursandlik va shodlik holatini vujudga keltiradi. Bolalarni badiiy didini tarbiyalaydi. Oilada tashkil etilgan bayram ertaklari umumxalq bayramlarining bir parchasi bo‘lishi kerak. Bunda bolalarning yoshi va rivojlanish xususiyatlarini hisobga olgan holda xalq o‘yinlaridan foydalanamiz Musiqaning inson ruhiyatiga ta’sir qilishining tugallanmas imkoniyatlari haqida qadimdan musiqashunoslar, mutafakkirlar va olimlar diqqatini o‘ziga tortgan. Faylasuflar, psixologlar, pedagoglar va jamoat arboblari san’atlar ichida musiqa san’atining insonni shaxs sifatida shakllanishiga ta’sir qiladigan xususiyatlari haqida aniqlashga uringanlar. Qadim zamonlardan musiqaning, ayniqsa, uning komponentlari – ritm va kuyning inson kayfiyatiga ta’siri, uning ichki dunyosini o‘zgartirishi haqida fikrlar mavjud bo‘lgan. Musiqa san’ati estetik tarbiyaning muhim omili sifatida shaxs shakllanishiga kuchli ta’sir etadi. Oilada, bog‘chada, MTMda musiqa mashg‘ulotlarini maqsadga muvofiq tarzda uyushtirish, yosh avlodning ichki dunyosini boyitish va san’atni to‘g‘ri tushunishdagi samarali yo‘ldir. Musiqa inson his-tuyg‘ularini, orzu-umidlarini, xohish-istaklarini o‘ziga xos badiiy tilda ifoda etadi va kishining his-tuyg‘ulariga faol ta’sir

etadi. Musiqa ham fan, ham san’atdir. U fizika va matematikaga asoslanadi, bu fanlar musiqani fanga aylantiradi. Lekin musiqa asariga shu fanning turg‘un tushunchasi sifatida qarab bo‘lmaydi. Chunki musiqa har doim rivojlanib turuvchi jonli san’atdir. Musiqa san’ati inson hayotining ilk yillaridanoq uning hamrohiga aylanib, umumiy madaniy rivojlanishiga salmoqli hissa qo‘shadi. Musiqa inson umrining doimiy yo‘ldoshi. Stendalning aytishiga ko‘ra, musiqa san’at turlari ichida insonning yuragiga chuqur kirib, uning ichki kechinmalarini aks ettirishga qodirdir. «Musiqa san’atning ifodali turi tizimiga kiradi. Musiqa ham voqea- hodisalarni ifodali aks ettiradi. Ammo u me’morchilikdagi kabi fazo va moddiy ashyo o‘lchovlari bilan belgilanmaydi. Musiqa ko‘rish orqali emas, balki eshitish vositasida idrok qilinadi. Musiqa mavzui o‘z xususiyatiga ega bo‘lib, inson va voqelikdagi barcha tomonlarni qamrab ololmaganligi uchun, eng avvalo, inson ichki ma’naviy dunyosini, uning tuyg‘u va kayfiyatini ifodalaydi... musiqa voqelikning his-tuyg‘uli qiyofasini yaratadi.»

GURUHLARDA HAMKORLIKDA ISHLASHNI TASHKILLASHTIRISH TEXNOLOGIYASI Texnologik ishlar 1. Guruhlarda hamkorlikda ishlashni tashkillashtirish tayyorgarligini o'zi baholashi, tahlil қilishi Ta ’ lim beruvchi faoliyati 2. Ma q sad belgilash Quyidagi savollarga javob izlaydi: Nima uchun men tahlim oluvchilar guruhlarda ishlashlarini hohlayman? Men bunga o’zim tayyormanmi? Men buni qanday amalga oshirishni bilamanmi? Ta ’ lim oluvchilarni o’zlari bunga tayyormilar? Ular guruhli shakl sharoitida tahlim olish qoidalarini биладиларми? Tahlimiy ma q sadni belgilaydi va natijalarni rejalashtiradi. Guruhlar uchun quyidagilarni tayyorlaydi: yozma yo’riqnomalar: topshiriqni guru h tushunishi va uni bajarish yo’li bularga bog’liq; faqat yo’riqnomani tushunishi ichki guruhlar ishini natijasini ta ’ minlaydi.7. O'q uv materiallari va y o’ ri q nomalarni tayyorlash Mavjud o' quv rejasiga muvofiq, belgilangan maqsad va ko’zlanayotgan natijalarga erishishni amalga oshirish uchun muhim bo’lgan vaqt bo’lagi vaqtga nisbatan bo g’ lanishda. Guru h li ishni o' tkazish mumkinligi to’ g’ risida xulosa chi q aradi. 4. O’ q uv mash g’ ulotining odelini tanlash3. Guru hli ishga ajratilgan zarur bo’lgan vaqt bo’lagi va o’quv rejasidagi o’zaro nisbat Eng yaxshi model: 1) o’quv topshirig’ini barcha o’quv guruhlariga tushuntirdi, 2) kichik guruhlarda, avval alohida,so’ngra birgalikda ishni tashkillashtirish, 3) guruhli ish taqdimoti va uni jamoaviy yakunlash . Ta ’ limiy maqsadga mos keluvchi bir xil/tabaqalashgan topshiriqlarni tanlaydi. Uni tahlim oluvchilarning qobiliyatlari, BMK darajasi va xususiyatlaridan kelib chiqib ifodalaydi. Bu esa barcha guruh ahzolarini topshiriqni bajarishda birgalikda ishtirok etishini tahminlash imkonini beradi.Auditoriya shunday bo’lishi kerakki, bunda guruhlar bir-birlariga halaqit bermasdan, bir necha guruh ishlashi zarur. 6. Topshiri q ni tanlash va uni ifodalash5. Gur h lar ish joyini tanlash Tashk iliy bos qich