logo

O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

94.5 KB
Mavzu:O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati
Reja
Kirish 
1. O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati 
2. O’rta Osiyo madrasalari 
3. Madrasalar ham ilm maskani ham me’moriy va madaniy meros 
Xulosa 
Foydalanilgan adabiyotlar O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati 
 O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati 
 Madrasa   (arab,   darasa—o rganmoq)   —   musulmonlarning   o rta   va   oliyʻ ʻ
o quv   yurti.   Ulamolar   va   maktabdorlar,   Yaqin   va   O rta   Sharq	
ʻ ʻ
mamlakatlarida davlat organlari xizmatchilarini ham tayyorlaydi.
 VII—VIII   asrlarda   islom   dini   ulamolari   musulmon   ilohiyoti   masalalarini
sharhlab berib turadigan markaz sifatida arab davlatlarida paydo bo lgan.	
ʻ
O’rta Osiyo madrasalari 
 O’rta Osiyo madrasalari 
 IX—XII   asrlarda   islom   diniga   e tiqod   qilinadigan   mamlakatlarda,	
ʼ
jumladan,   Markaziy   Osiyoda   tarqaldi.   Madrasalarda   milliy   ziyolilar
tayyorlangan.   Narshaxiyning   «Buxoro   tarixi»   asarida   aytib   o tilgan   937-	
ʻ
yilgi   yong inda   zarar   ko rgan   Forjak   madrasasi   Markaziy   Osiyodagi	
ʻ ʻ
dastlabki   madrasalardandir.   Madrasalarning   xon   madrasalari,   eshon
madrasalari, xususiy madrasalar kabi turlari bo lgan. Madrasa muassislari	
ʻ
madrasani ta minlash uchun maxsus mulk — vaqf ajratishgan va bu mulkni	
ʼ
boshqaruvchi   mutavvalini   tayinlashgan.   Madrasalarning   vaqf
daromadlaridan   bir   qismi   vaqf   mulkini   saklab   turish,   madrasa   binosini
ta mirlash   uchun   ajratilgan,   ma lum   qismi   mutavvali,   mudarrislar,	
ʼ ʼ
talabalar,   masjid   imomi,   muazzini,   sartaroshi,   farroshi   va   boshqa
xizmatchilarga berilgan.
 Ulug’bek   madrasasi   Movarounnahr   hukmdori,   buyuk   olim   va   munajjim
Mirzo   Ulug’bekning   buyrug’iga   ko’ra   1417-1420   yillarda   qurilgan.   Ushbu
madrasa   Markaziy   Osiyoda   saqlanib   qolgan   eng   qadimgi   o’quv   yurti
binosidir.
  Ulug’bekning ko’rsatmasiga binoan Buxoro va G’ijduvonda ham madrasalar
qurilgan.   Barchaning   fikriga   ko’ra,   Samarqanddagi   madrasa   me’moriy
jihatdan   ularning   orasida   eng   mukammalidir.
Madrasaning   old   qismi   maydonga   qaragan   va   unda   qat’iy   nisbatlarda
qurilgan   ulug’vor   peshtoq   ajralib   turadi.   Peshtoqqa   ustida   hozirda   saqlanib
qolmagan   darsxonalar   gumbazlari   qad   ko’targan   devorlar   kelib   tutashadi.
Madrasaning   burchaklarida   tik   minoralar   mavjud   (ularning   uzunligi   30
metrdan   ziyod).   Minoralar   faqat   azon   aytish   yeri   bo’lib   xizmat   qilmagan,
balki konstruktiv-texnik maqsadlarga ham xizmat qilgan - peshtoq arkining
bosimini   ozaytirgan,   shu   bilan   birga,   bino   kompozisiyasiga   vertikal
yo’nalishlar baxsh etishdek estetik vazifani bajargan.

Ulug’bek   madrasasi   Markaziy   Osiyoning   eng   yirik   o’quv   yurtlaridan   biri
edi. Diniy ta’lim muassasi Ulug’bek davrida boshqacha ahamiyat kasb etdi.
Bu yer nafaqat diniy, balki dunyoviy: astronomiya, matematika, so’fizmning
diniy   qobiqqa   o’ralgan   hurfikrli   falsafasi   fanlaridan   bilim   beradigan
maskanga   aylandi.   Madrasada   davrining   Qozizoda   Rumiy   kabi   olimlari   va
Ulug’bekning   o’zi   leksiya   o’qiganlar.
XX – asrda Ulug’bek madrasasi bir necha bor qayta ta’mirlandi. Mutaqillik yillarida   madrasa   yana   bir   bor   tubdan   ta’mirlandi   va   binoning   tarixiy
ko’rinishi qayta tiklandi. Madrasaga maktabxonani tugatganlar qabul qilingan. Talabalar yoshi 10 dan 40
yoshgacha bo lgan. Ular madrasa yotoqxonalarida yashash huquqiga ega bo lganʻ ʻ
kunduzgi   bo lim   va   darslarga   erkin   qatnovchi   sirtqi   bo lim   talabalari   toifalariga
ʻ ʻ
ajratilgan.   Madrasa   o quv   dasturining   umumiy   jihatlari   X—XII   asrlarda   ishlab	
ʻ
chiqilgan va  keyinchalik  takomillashib  borgan.  Mashg ulotlar,  odatda,  sentabrda	
ʻ
boshlanib,   may   oyigacha   davom   etgan.   Yoz   oylari   va   ramazon   oyida   ta tilga	
ʼ
chiqilgan.   Madrasada   hafta   kunlari   tahsil   (shanba,   yakshanba,   dushanba,
seshanba)   —   mashg ulot   kunlari   va   ta til   (chorshanba,   payshanba,   juma)   —	
ʻ ʼ
o tilganlarni takrorlash hamda dam olish kunlariga bo lingan. 	
ʻ ʻ
 Madrasaga   maktabxonani   tugatganlar   qabul   qilingan.   Talabalar   yoshi   10
dan   40   yoshgacha   bo lgan.   Ular   madrasa   yotoqxonalarida   yashash	
ʻ
huquqiga   ega   bo lgan   kunduzgi   bo lim   va   darslarga   erkin   qatnovchi   sirtqi	
ʻ ʻ
bo lim talabalari toifalariga ajratilgan. Madrasa o quv dasturining umumiy	
ʻ ʻ
jihatlari   X—XII   asrlarda   ishlab   chiqilgan   va   keyinchalik   takomillashib
borgan. Mashg ulotlar, odatda, sentabrda  boshlanib,  may oyigacha davom	
ʻ
etgan.   Yoz   oylari   va   ramazon   oyida   ta tilga   chiqilgan.   Madrasada   hafta	
ʼ
kunlari   tahsil   (shanba,   yakshanba,   dushanba,   seshanba)   —   mashg ulot	
ʻ
kunlari va ta til (chorshanba, payshanba, juma) — o tilganlarni takrorlash	
ʼ ʻ
hamda dam olish kunlariga bo lingan. 	
ʻ
Darslar   quyosh   chiqish   payti   (bomdod   nomozidan   keyinoq)   boshlangan.
Madrasada ta lim 3 bosqichda: boshlang ich (adno), o rta (avsat) va yuqori (a lo)	
ʼ ʻ ʻ ʼ
guruhlarda   olib   borilgan.   Adno   bosqichi   «Aqoid»   kitobini   o qishga   o tguncha	
ʻ ʻ
davom   etgan,   avsat   bosqichi   «Aqoid»   kitobini   o qishdan   boshlanib,   «Sharhi	
ʻ
mulla» kitobini o rganguncha bo lgan va undan keyingi murakkab qo llanmalarni	
ʻ ʻ ʻ
o rganuvchilar a lo bosqichi talabalari hisoblangan. Madrasada o qish talabalar	
ʻ ʼ ʻ
iqtidoriga qarab, 7—12 yil davom etgan. Markaziy Osiyodagi madrasalarda arab
va   fors   tilida   yozilgan   kitoblar   o qitilgan,   ular   talabalarga   mudarris   tomonidan	
ʻ turkiy   tilda   sharhlab   berilgan.   Madrasa   o quv   kursi,   odatda,   «Avvali   ilm»   debʻ
nomlangan fors tilidagi o quv qo llanmasini o zlashtirish bilan boshlangan. Keyin	
ʻ ʻ ʻ
o rta   asrlarning   ilmiy   tili   hisoblangan   arab   tili   grammatikasi   (arab   tili	
ʻ
morfologiyasi   —   sarfi   va   sintaksisi   —   nahvi   «Bidon»,   «Kofiya»   kabi   darsliklar
asosida) o qitilgan. 	
ʻ
 Darslar   quyosh   chiqish   payti   (bomdod   nomozidan   keyinoq)   boshlangan.
Madrasada ta lim 3 bosqichda: boshlang ich (adno), o rta (avsat) va yuqori	
ʼ ʻ ʻ
(a lo)   guruhlarda   olib   borilgan.   Adno   bosqichi   «Aqoid»   kitobini   o qishga	
ʼ ʻ
o tguncha   davom   etgan,   avsat   bosqichi   «Aqoid»   kitobini   o qishdan
ʻ ʻ
boshlanib, «Sharhi mulla» kitobini o rganguncha bo lgan va undan keyingi	
ʻ ʻ
murakkab   qo llanmalarni   o rganuvchilar   a lo   bosqichi   talabalari	
ʻ ʻ ʼ
hisoblangan. Madrasada o qish talabalar iqtidoriga qarab, 7—12 yil davom	
ʻ
etgan.   Markaziy   Osiyodagi   madrasalarda   arab   va   fors   tilida   yozilgan
kitoblar   o qitilgan,   ular   talabalarga   mudarris   tomonidan   turkiy   tilda	
ʻ
sharhlab   berilgan.   Madrasa   o quv   kursi,   odatda,   «Avvali   ilm»   deb	
ʻ
nomlangan fors tilidagi o quv qo llanmasini o zlashtirish bilan boshlangan.	
ʻ ʻ ʻ
Keyin   o rta   asrlarning   ilmiy   tili   hisoblangan   arab   tili   grammatikasi   (arab	
ʻ
tili   morfologiyasi   —   sarfi   va   sintaksisi   —   nahvi   «Bidon»,   «Kofiya»   kabi
darsliklar asosida) o qitilgan. 	
ʻ
Arab   tili   grammatikasidan   so ng   o quv   kursi   2   bo limga:   umumta lim   kursi   —	
ʻ ʻ ʻ ʼ
mushkulot   va   fiqh   kursi   —   masala   bo limlariga   ajratilgan.   Madrasalarda   fiqh	
ʻ
kursining faroiz — meros huquqi qismi bilan birga matematika fani ham majburiy
o quv   kursiga   kiritilgan.   Talabalar   o z   xohish-istaklari   va   qobiliyatlariga   qarab	
ʻ ʻ
mushkulot yoki masala bo limlaridan birini, agar istasalar har ikki bo limni o qib	
ʻ ʻ ʻ
tamomlashlari   mumkin   bo lgan.   Madrasalarda   to liq   kursni   o qib   tamomlash
ʻ ʻ ʻ
uchun   talabalardan   falsafa   va   huquq   fanlariga   oid   taxminan   137   darslik   —
qo llanmani o zlashtirish talab etilgan. 	
ʻ ʻ  Arab tili grammatikasidan so ng o quv kursi 2 bo limga: umumta lim kursiʻ ʻ ʻ ʼ
— mushkulot va fiqh kursi — masala bo limlariga ajratilgan. Madrasalarda	
ʻ
fiqh   kursining   faroiz   —   meros   huquqi   qismi   bilan   birga   matematika   fani
ham   majburiy   o quv   kursiga   kiritilgan.   Talabalar   o z   xohish-istaklari   va	
ʻ ʻ
qobiliyatlariga   qarab   mushkulot   yoki   masala   bo limlaridan   birini,   agar	
ʻ
istasalar   har   ikki   bo limni   o qib   tamomlashlari   mumkin   bo lgan.	
ʻ ʻ ʻ
Madrasalarda to liq kursni o qib tamomlash uchun talabalardan falsafa va	
ʻ ʻ
huquq fanlariga oid taxminan 137 darslik — qo llanmani o zlashtirish talab	
ʻ ʻ
etilgan. 
Darsliklarning   aksariyatini   markaziy   osiyolik   allomalarning   asarlari,   jumladan,
Imom Buxoriy va Imom Termiziylarning  hadis to plamlari, Moturidiyning „Kitob	
ʻ
attavhid”,   Burhoniddin   Marg inoniyning   „al-Hidoya   fi   sharh   al-bidoya”,	
ʻ
Najmiddin   Ali   ibn   Umar   Qazviniyning   „ar-risola   ash-shamsiya   fil   qavoid   al-
mantiqiya”, Abdurahmon Jomiyning „al-Favoid ad-diyoiya”, Mahmud ibn Ahmad
Mahbubiyning   „Viqoyat   ar-rivoya   fi   masoil”,   Ubaydulloh   ibn   Mas ud	
ʼ
Mahbubiyning   „an-Nuqoya”   („Muxtasar   al-viqoya”)   kabi   asarlari   tashkil   etgan.
Madrasalarda  talabalarning qiziqishlari  va mudarrislarning  mavjudligiga qarab,
falakiyot,   handasa,   tibbiyot,   kimyo,   jug rofiya,   tarix,   adabiyot,   aruz   ilmi,	
ʻ
me morlik asoslari, xattotlik, musiqa, axloq, notiqlik kabi fanlar ham o qitilgan.	
ʼ ʻ
 Darsliklarning   aksariyatini   markaziy   osiyolik   allomalarning   asarlari,
jumladan,   Imom   Buxoriy   va   Imom   Termiziylarning   hadis   to plamlari,	
ʻ
Moturidiyning „Kitob attavhid”, Burhoniddin Marg inoniyning „al-Hidoya	
ʻ
fi  sharh   al-bidoya”,  Najmiddin Ali  ibn  Umar  Qazviniyning  „ar-risola  ash-
shamsiya fil  qavoid al-mantiqiya”, Abdurahmon Jomiyning „al-Favoid ad-
diyoiya”, Mahmud ibn Ahmad Mahbubiyning „Viqoyat ar-rivoya fi masoil”,
Ubaydulloh   ibn   Mas ud   Mahbubiyning   „an-Nuqoya”   („Muxtasar   al-	
ʼ
viqoya”)   kabi   asarlari   tashkil   etgan.   Madrasalarda   talabalarning
qiziqishlari   va   mudarrislarning   mavjudligiga   qarab,   falakiyot,   handasa, tibbiyot,   kimyo,   jug rofiya,   tarix,   adabiyot,   aruz   ilmi,   me morlik   asoslari,ʻ ʼ
xattotlik, musiqa, axloq, notiqlik kabi fanlar ham o qitilgan.	
ʻ
Madrasalar ham ilm maskani ham me’moriy va madaniy meros 
 Madrasalar ham ilm maskani ham me’moriy va madaniy meros 
 Madrasalar  musulmon olamida me morlik  inshooti  sifatida X—XI  asrlarda	
ʼ
vujudga   kelgan.   Ilk   madrasalar   bir   qavatli,   o rtasi   hovli   va   uning   atrofi	
ʻ
hujralardan   iborat   bo lgan.   Ba zan   gumbazli   go rxona   qurilib,   madrasaga	
ʻ ʼ ʻ
homiylik qilgan kishining sag anasi qo yilgan. XIV—XVI asrlardan boshlab	
ʻ ʻ
hashamatli   madrasa   binolari   qurish   avj   oldi.   Ular   2—3   qavatli   qurilib,
odatda,   katta   va   go zal   peshtoqli,   atrofi   hujralar   bilan   o ralgan   hovlisi,	
ʻ ʻ
darsxona, kutubxona va masjidi bo lgan. Keyinroq, katta madrasalar yoniga	
ʻ
minora   qurish   rasm   bo lgan.   Kirish   peshtoqining   ro parasida,   peshayvon	
ʻ ʻ
bo lib, u yozgi darsxona vazifasini bajargan hamda hovliga salobat bergan.	
ʻ
Ba zan   madrasalarda   hujralarning   hovli   tomoni   ravoqli   ayvonlar   bilan
ʼ
o ralib,   hovli   o rtasida   hovuz   qilingan.   Madrasalarning   tashqi   va   ichki
ʻ ʻ
qismi   har   xil   rangli   koshinkori   va   ganchkori   bezaklar   bilan   pardozlangan.
Qur ondan   oyatlar   va   hadislar   ko chirib   yozilgan.   Masalan,   Buxorodagi	
ʼ ʻ
Ulug bek   madrasasi   eshiklariga   «Bilim   olmoq   har   bir   musulmon   erkak   va
ʻ
ayolning burchidir» degan hadisi-sharif bitilgan.
Madrasa   umumiy   qurilish   tipologiyasi   (tasnifi)   loyihasi   va   qurilmasiga   ko ra,	
ʻ
ajralib   turadi.   Markaziy   Osiyo   me morligida   masjid   va   darsxona   qoidaga   ko ra,	
ʼ ʻ
peshtoqning   ikki   yon   qanotida   joylashgan.   Suriya   va   Misrda   ular   kiraverishda
hovlining to rida ko ndalangiga ayvonli qilib qurilgan. Turkiyada hovli tepasi ham	
ʻ ʻ
gumbaz bilan qoplangan. Markaziy Osiyo va G arbiy Osiyoda odatdagidek ravoqli	
ʻ
qilib   yopish   uslubi   qo llangan.   Shimoliy   Afrikada   to sinli   tomlar   bo lgan.   Arab	
ʻ ʻ ʻ
mamlakatlarida   dastlabki   madrasa   vazir   Nizomulmulk   tomonidan   Bag dodda   (XI	
ʻ
asrning 2-yarmida) qurilgan.   Madrasa   umumiy   qurilish   tipologiyasi   (tasnifi)   loyihasi   va   qurilmasiga
ko ra,   ajralib   turadi.   Markaziy   Osiyo   me morligida   masjid   va   darsxonaʻ ʼ
qoidaga ko ra, peshtoqning ikki yon qanotida joylashgan. Suriya va Misrda	
ʻ
ular   kiraverishda   hovlining   to rida   ko ndalangiga   ayvonli   qilib   qurilgan.	
ʻ ʻ
Turkiyada   hovli   tepasi   ham   gumbaz   bilan   qoplangan.   Markaziy   Osiyo   va
G arbiy   Osiyoda   odatdagidek   ravoqli   qilib   yopish   uslubi   qo llangan.	
ʻ ʻ
Shimoliy   Afrikada   to sinli   tomlar   bo lgan.   Arab   mamlakatlarida   dastlabki	
ʻ ʻ
madrasa   vazir   Nizomulmulk   tomonidan  Bag dodda  (XI   asrning   2-yarmida)	
ʻ
qurilgan. 
Markaziy   Osiyoda   madrasa   maxsus   me morlik   inshooti   sifatida   qurilgani   haqida	
ʼ
tarixiy   ma lumotlar   saqlangan.   Ba zi   bir   olimlarning   fikricha,   Shohizinda	
ʼ ʼ
tarkibida   Samarqand   hokimi   Tamg och   Bug roxon   Ibrohim   qurdirgan   (XI   asr)	
ʻ ʻ
madrasa   qoldiqlari   topilgan.   Buxorodagi   Mir   Arab   madrasasi,   Abdullaxon
madrasasi,   Abdulazizxon   madrasasi,   Samarqanddagi   Ulug bek   madrasasi,	
ʻ
Sherdor   Madrasa,   Tillakori   madrasasi,   Xivadagi   Muhammad   Rahimxon
madrasasi,   Muhammad   Amin   inoq   madrasasi,   Toshkentdagi   Ko kaldosh	
ʻ
madrasasi,   Baroqxon   madrasasi,   Abulqosim   madrasasi,   Qo qondagi   Kamol   qozi	
ʻ
madrasasi,   Andijondagi   Gumbaz   madrasa   va   boshqalar   me moriy   yodgorliklar
ʼ
sifatida mashhur.
Markaziy   Osiyoda   madrasa   maxsus   me morlik   inshooti   sifatida   qurilgani   haqida	
ʼ
tarixiy   ma lumotlar   saqlangan.   Ba zi   bir   olimlarning   fikricha,   Shohizinda	
ʼ ʼ
tarkibida   Samarqand   hokimi   Tamg och   Bug roxon   Ibrohim   qurdirgan   (XI   asr)	
ʻ ʻ
madrasa   qoldiqlari   topilgan.   Buxorodagi   Mir   Arab   madrasasi,   Abdullaxon
madrasasi,   Abdulazizxon   madrasasi,   Samarqanddagi   Ulug bek   madrasasi,	
ʻ
Sherdor   Madrasa,   Tillakori   madrasasi,   Xivadagi   Muhammad   Rahimxon
madrasasi,   Muhammad   Amin   inoq   madrasasi,   Toshkentdagi   Ko kaldosh	
ʻ
madrasasi,   Baroqxon   madrasasi,   Abulqosim   madrasasi,   Qo qondagi   Kamol   qozi	
ʻ
madrasasi,   Andijondagi   Gumbaz   madrasa   va   boshqalar   me moriy   yodgorliklar
ʼ
sifatida mashhur. Xulosa
 O’rta   asrlarda   ilm-fan   taraqqiyotini   madrasalarsiz   tasavvur   qilish   qiyin.
Madrasalar   nafaqat   ilm   va   ma’rifat   maskani   ,balki   o’sha   davr   hayoti,
me’morchilik   va   turmush   tarzi   aks   etgan   maskandir.   O’rta   asrlarda
madrasalar   juda   katta   ahamiyat   kasb   etgan   ,negaki   ilm-fan   bilan   birga
madaniyat ham shakllana borgan, ilmiy risolalar,buyuk kashfiyotlar va tengi
yo’q   ilmiy   adabiyotlar   ham   yaratilgan   maskandir.   Madrasalar   ahamiyati
jihatidan   hozirgi   kundagi   oliygohlar   va   dorilfununlar   shu   jumladan
madaniyat maskanlari kabi ahamiyati yuqori bo'lgan. Xulosa o’rnida shuni
ta’kidlash   lozimki   O’rta   asrlarda   madrasalar   nafaqat   ilm   o’chog’i   balki
sivilizatsiya markazlari ham bo’lib xizmat qilgan. Foydlanilgan adabiyotlar 
 O’zbekiston tarixi 7-sinf uchun darslik  A Muhammadjonov Toshkent 2017.
 O’rta asrlar madaniyati nomli qo’llanma 
 www.manba.uz     
 www.vikipediya.com     
 www.ziyonet.uz     
http://hozir.org

Mavzu:O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati Reja Kirish 1. O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati 2. O’rta Osiyo madrasalari 3. Madrasalar ham ilm maskani ham me’moriy va madaniy meros Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati  O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati  Madrasa (arab, darasa—o rganmoq) — musulmonlarning o rta va oliyʻ ʻ o quv yurti. Ulamolar va maktabdorlar, Yaqin va O rta Sharq ʻ ʻ mamlakatlarida davlat organlari xizmatchilarini ham tayyorlaydi.  VII—VIII asrlarda islom dini ulamolari musulmon ilohiyoti masalalarini sharhlab berib turadigan markaz sifatida arab davlatlarida paydo bo lgan. ʻ O’rta Osiyo madrasalari  O’rta Osiyo madrasalari  IX—XII asrlarda islom diniga e tiqod qilinadigan mamlakatlarda, ʼ jumladan, Markaziy Osiyoda tarqaldi. Madrasalarda milliy ziyolilar tayyorlangan. Narshaxiyning «Buxoro tarixi» asarida aytib o tilgan 937- ʻ yilgi yong inda zarar ko rgan Forjak madrasasi Markaziy Osiyodagi ʻ ʻ dastlabki madrasalardandir. Madrasalarning xon madrasalari, eshon madrasalari, xususiy madrasalar kabi turlari bo lgan. Madrasa muassislari ʻ madrasani ta minlash uchun maxsus mulk — vaqf ajratishgan va bu mulkni ʼ boshqaruvchi mutavvalini tayinlashgan. Madrasalarning vaqf daromadlaridan bir qismi vaqf mulkini saklab turish, madrasa binosini ta mirlash uchun ajratilgan, ma lum qismi mutavvali, mudarrislar, ʼ ʼ talabalar, masjid imomi, muazzini, sartaroshi, farroshi va boshqa xizmatchilarga berilgan.  Ulug’bek madrasasi Movarounnahr hukmdori, buyuk olim va munajjim Mirzo Ulug’bekning buyrug’iga ko’ra 1417-1420 yillarda qurilgan. Ushbu madrasa Markaziy Osiyoda saqlanib qolgan eng qadimgi o’quv yurti binosidir. 

 Ulug’bekning ko’rsatmasiga binoan Buxoro va G’ijduvonda ham madrasalar qurilgan. Barchaning fikriga ko’ra, Samarqanddagi madrasa me’moriy jihatdan ularning orasida eng mukammalidir. Madrasaning old qismi maydonga qaragan va unda qat’iy nisbatlarda qurilgan ulug’vor peshtoq ajralib turadi. Peshtoqqa ustida hozirda saqlanib qolmagan darsxonalar gumbazlari qad ko’targan devorlar kelib tutashadi. Madrasaning burchaklarida tik minoralar mavjud (ularning uzunligi 30 metrdan ziyod). Minoralar faqat azon aytish yeri bo’lib xizmat qilmagan, balki konstruktiv-texnik maqsadlarga ham xizmat qilgan - peshtoq arkining bosimini ozaytirgan, shu bilan birga, bino kompozisiyasiga vertikal yo’nalishlar baxsh etishdek estetik vazifani bajargan.  Ulug’bek madrasasi Markaziy Osiyoning eng yirik o’quv yurtlaridan biri edi. Diniy ta’lim muassasi Ulug’bek davrida boshqacha ahamiyat kasb etdi. Bu yer nafaqat diniy, balki dunyoviy: astronomiya, matematika, so’fizmning diniy qobiqqa o’ralgan hurfikrli falsafasi fanlaridan bilim beradigan maskanga aylandi. Madrasada davrining Qozizoda Rumiy kabi olimlari va Ulug’bekning o’zi leksiya o’qiganlar. XX – asrda Ulug’bek madrasasi bir necha bor qayta ta’mirlandi. Mutaqillik

yillarida madrasa yana bir bor tubdan ta’mirlandi va binoning tarixiy ko’rinishi qayta tiklandi.

Madrasaga maktabxonani tugatganlar qabul qilingan. Talabalar yoshi 10 dan 40 yoshgacha bo lgan. Ular madrasa yotoqxonalarida yashash huquqiga ega bo lganʻ ʻ kunduzgi bo lim va darslarga erkin qatnovchi sirtqi bo lim talabalari toifalariga ʻ ʻ ajratilgan. Madrasa o quv dasturining umumiy jihatlari X—XII asrlarda ishlab ʻ chiqilgan va keyinchalik takomillashib borgan. Mashg ulotlar, odatda, sentabrda ʻ boshlanib, may oyigacha davom etgan. Yoz oylari va ramazon oyida ta tilga ʼ chiqilgan. Madrasada hafta kunlari tahsil (shanba, yakshanba, dushanba, seshanba) — mashg ulot kunlari va ta til (chorshanba, payshanba, juma) — ʻ ʼ o tilganlarni takrorlash hamda dam olish kunlariga bo lingan. ʻ ʻ  Madrasaga maktabxonani tugatganlar qabul qilingan. Talabalar yoshi 10 dan 40 yoshgacha bo lgan. Ular madrasa yotoqxonalarida yashash ʻ huquqiga ega bo lgan kunduzgi bo lim va darslarga erkin qatnovchi sirtqi ʻ ʻ bo lim talabalari toifalariga ajratilgan. Madrasa o quv dasturining umumiy ʻ ʻ jihatlari X—XII asrlarda ishlab chiqilgan va keyinchalik takomillashib borgan. Mashg ulotlar, odatda, sentabrda boshlanib, may oyigacha davom ʻ etgan. Yoz oylari va ramazon oyida ta tilga chiqilgan. Madrasada hafta ʼ kunlari tahsil (shanba, yakshanba, dushanba, seshanba) — mashg ulot ʻ kunlari va ta til (chorshanba, payshanba, juma) — o tilganlarni takrorlash ʼ ʻ hamda dam olish kunlariga bo lingan. ʻ Darslar quyosh chiqish payti (bomdod nomozidan keyinoq) boshlangan. Madrasada ta lim 3 bosqichda: boshlang ich (adno), o rta (avsat) va yuqori (a lo) ʼ ʻ ʻ ʼ guruhlarda olib borilgan. Adno bosqichi «Aqoid» kitobini o qishga o tguncha ʻ ʻ davom etgan, avsat bosqichi «Aqoid» kitobini o qishdan boshlanib, «Sharhi ʻ mulla» kitobini o rganguncha bo lgan va undan keyingi murakkab qo llanmalarni ʻ ʻ ʻ o rganuvchilar a lo bosqichi talabalari hisoblangan. Madrasada o qish talabalar ʻ ʼ ʻ iqtidoriga qarab, 7—12 yil davom etgan. Markaziy Osiyodagi madrasalarda arab va fors tilida yozilgan kitoblar o qitilgan, ular talabalarga mudarris tomonidan ʻ