Mavzu:O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati Reja Kirish 1. O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati 2. O’rta Osiyo madrasalari 3. Madrasalar ham ilm maskani ham me’moriy va madaniy meros Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati  O’rta asrlarda madrasalar va ularning ta’lim tizimida tutgan ahamiyati  Madrasa (arab, darasa—o rganmoq) — musulmonlarning o rta va oliyʻ ʻ o quv yurti. Ulamolar va maktabdorlar, Yaqin va O rta Sharq ʻ ʻ mamlakatlarida davlat organlari xizmatchilarini ham tayyorlaydi.  VII—VIII asrlarda islom dini ulamolari musulmon ilohiyoti masalalarini sharhlab berib turadigan markaz sifatida arab davlatlarida paydo bo lgan. ʻ O’rta Osiyo madrasalari  O’rta Osiyo madrasalari  IX—XII asrlarda islom diniga e tiqod qilinadigan mamlakatlarda, ʼ jumladan, Markaziy Osiyoda tarqaldi. Madrasalarda milliy ziyolilar tayyorlangan. Narshaxiyning «Buxoro tarixi» asarida aytib o tilgan 937- ʻ yilgi yong inda zarar ko rgan Forjak madrasasi Markaziy Osiyodagi ʻ ʻ dastlabki madrasalardandir. Madrasalarning xon madrasalari, eshon madrasalari, xususiy madrasalar kabi turlari bo lgan. Madrasa muassislari ʻ madrasani ta minlash uchun maxsus mulk — vaqf ajratishgan va bu mulkni ʼ boshqaruvchi mutavvalini tayinlashgan. Madrasalarning vaqf daromadlaridan bir qismi vaqf mulkini saklab turish, madrasa binosini ta mirlash uchun ajratilgan, ma lum qismi mutavvali, mudarrislar, ʼ ʼ talabalar, masjid imomi, muazzini, sartaroshi, farroshi va boshqa xizmatchilarga berilgan.  Ulug’bek madrasasi Movarounnahr hukmdori, buyuk olim va munajjim Mirzo Ulug’bekning buyrug’iga ko’ra 1417-1420 yillarda qurilgan. Ushbu madrasa Markaziy Osiyoda saqlanib qolgan eng qadimgi o’quv yurti binosidir. 

 Ulug’bekning ko’rsatmasiga binoan Buxoro va G’ijduvonda ham madrasalar qurilgan. Barchaning fikriga ko’ra, Samarqanddagi madrasa me’moriy jihatdan ularning orasida eng mukammalidir. Madrasaning old qismi maydonga qaragan va unda qat’iy nisbatlarda qurilgan ulug’vor peshtoq ajralib turadi. Peshtoqqa ustida hozirda saqlanib qolmagan darsxonalar gumbazlari qad ko’targan devorlar kelib tutashadi. Madrasaning burchaklarida tik minoralar mavjud (ularning uzunligi 30 metrdan ziyod). Minoralar faqat azon aytish yeri bo’lib xizmat qilmagan, balki konstruktiv-texnik maqsadlarga ham xizmat qilgan - peshtoq arkining bosimini ozaytirgan, shu bilan birga, bino kompozisiyasiga vertikal yo’nalishlar baxsh etishdek estetik vazifani bajargan.  Ulug’bek madrasasi Markaziy Osiyoning eng yirik o’quv yurtlaridan biri edi. Diniy ta’lim muassasi Ulug’bek davrida boshqacha ahamiyat kasb etdi. Bu yer nafaqat diniy, balki dunyoviy: astronomiya, matematika, so’fizmning diniy qobiqqa o’ralgan hurfikrli falsafasi fanlaridan bilim beradigan maskanga aylandi. Madrasada davrining Qozizoda Rumiy kabi olimlari va Ulug’bekning o’zi leksiya o’qiganlar. XX – asrda Ulug’bek madrasasi bir necha bor qayta ta’mirlandi. Mutaqillik

yillarida madrasa yana bir bor tubdan ta’mirlandi va binoning tarixiy ko’rinishi qayta tiklandi.

Madrasaga maktabxonani tugatganlar qabul qilingan. Talabalar yoshi 10 dan 40 yoshgacha bo lgan. Ular madrasa yotoqxonalarida yashash huquqiga ega bo lganʻ ʻ kunduzgi bo lim va darslarga erkin qatnovchi sirtqi bo lim talabalari toifalariga ʻ ʻ ajratilgan. Madrasa o quv dasturining umumiy jihatlari X—XII asrlarda ishlab ʻ chiqilgan va keyinchalik takomillashib borgan. Mashg ulotlar, odatda, sentabrda ʻ boshlanib, may oyigacha davom etgan. Yoz oylari va ramazon oyida ta tilga ʼ chiqilgan. Madrasada hafta kunlari tahsil (shanba, yakshanba, dushanba, seshanba) — mashg ulot kunlari va ta til (chorshanba, payshanba, juma) — ʻ ʼ o tilganlarni takrorlash hamda dam olish kunlariga bo lingan. ʻ ʻ  Madrasaga maktabxonani tugatganlar qabul qilingan. Talabalar yoshi 10 dan 40 yoshgacha bo lgan. Ular madrasa yotoqxonalarida yashash ʻ huquqiga ega bo lgan kunduzgi bo lim va darslarga erkin qatnovchi sirtqi ʻ ʻ bo lim talabalari toifalariga ajratilgan. Madrasa o quv dasturining umumiy ʻ ʻ jihatlari X—XII asrlarda ishlab chiqilgan va keyinchalik takomillashib borgan. Mashg ulotlar, odatda, sentabrda boshlanib, may oyigacha davom ʻ etgan. Yoz oylari va ramazon oyida ta tilga chiqilgan. Madrasada hafta ʼ kunlari tahsil (shanba, yakshanba, dushanba, seshanba) — mashg ulot ʻ kunlari va ta til (chorshanba, payshanba, juma) — o tilganlarni takrorlash ʼ ʻ hamda dam olish kunlariga bo lingan. ʻ Darslar quyosh chiqish payti (bomdod nomozidan keyinoq) boshlangan. Madrasada ta lim 3 bosqichda: boshlang ich (adno), o rta (avsat) va yuqori (a lo) ʼ ʻ ʻ ʼ guruhlarda olib borilgan. Adno bosqichi «Aqoid» kitobini o qishga o tguncha ʻ ʻ davom etgan, avsat bosqichi «Aqoid» kitobini o qishdan boshlanib, «Sharhi ʻ mulla» kitobini o rganguncha bo lgan va undan keyingi murakkab qo llanmalarni ʻ ʻ ʻ o rganuvchilar a lo bosqichi talabalari hisoblangan. Madrasada o qish talabalar ʻ ʼ ʻ iqtidoriga qarab, 7—12 yil davom etgan. Markaziy Osiyodagi madrasalarda arab va fors tilida yozilgan kitoblar o qitilgan, ular talabalarga mudarris tomonidan ʻ