MAVZU: Qaror qabul qilishni qo’llab-quvvatlash tizimi. Reja: Kirish 1. Qaror     qabul     qilishni     qo’llab-quvvatlash     tizimi.     Uning     evolyutsiyasi. 2. Qaror qabul  qilishga  yordamlashuvchi  tizim  darajalari.  Ekspert  tizimi. 3. Qarorlarni  qabul  qilishga  ko’maklashuvchi  tizim  va  boshqaruv  ishini avtomatlashtirish  tizimi  kontseptsiyasining  evolyutsiyasi. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar.

                      Menejerlarning  faoliyati   turli   murakkablikdagi  qarorlarni  qabul  qilish zaruriyati  bilan   bog’liq(masalan,   firmani rivojlantirish   yo’nalishini   tanlash,   kompaniya   faoliyatini   avtomatlashtirish variantlari,   ofis  uchun binoni  tanlash,   filiallarni  joylashtirish  variantlarini  belgilash,   ishlab   chiqariladigan yoki   sotib olinadigan   tovarlar   turlari,   asbob-uskuna   turlari,   kreditor,   ishning hamijrochisi,   vakant   joylarga nomzodlardan   birini   tayinlash).   Bu   birinchi   galda   axborot   qarorlarni qabul   qilish   uchun  talab etiladigan  yig’in   zaruriyati  bilan  bog’liq.   Axborotlarga  ega  bo’lish  zarur,  biroq to’g’ri   qaror qabul   qilish  uchun  bu  yetarli   emas.  Buning  uchun   predmet  sohasini   yaxshi  bilish, qaror  qabul qilish  ko’nikmasini  hosil  qilish,   bir   qator  vosita  va   usullarga  ega   bo’lishi  lozim.     Shuning   uchun   ham   ancha   murakkab   qarorlarni   qabul   qilishda   turli   sohalardagi   ek spert- mutaxassislarni  jalb   etish   kerak   bo’ladi.   Biroq,   ekspertlar   bilimidan   samarali foydalanish  uchun , birinchidan,  qanday   ekspertlar  zarurligini,   ikkinchidan,  ular  oldiga  qanday masalalarni   qo’yishni va  nihoyat,  qaror  qabul   qilish  uchun   ularning  bilimidan   qanday   foydalanishni bilish   kerak bo’ladi.   Ayni   paytda  qaror   qabul   qilish  vazifasi  baribir   menejer   zimmasida  qoladi.    Qaror   qabul   qilishdagi   asosiy   vazifa   –   bu   alternativ   (muqobil)   variantlarni   tanlas h   yoki  ularning  bir   nechtasini  maqsadga  yetishish  uchun  qanchalik  ahamiyatligiga ko’ra  qatorlashtirib chiqish.   Axborotlashtirish  variantlarini   tanlashda,  avvalo   firmaning   asosiy  maqsadi

sifatida firma rentabelligini  oshirishni  ko’rsatish   mumkin.   Variantlarni  baholash   mezonlari sifatida   esa axborotlashtirishga   ketgan  harajatlar,  boshqa  faoliyat  turiga  moslashish  imkoniyati, axborotlarni himoyalash  imkoniyati,  so’rovga  javob   berish   tezligi,  asbob-uskunalarning ishonchliligi  va hokazo   omillarniqo’llash   mumkin.            Qarorlar     qabul   qilish   bosqichlarida   va   jarayonlarida   yuzaga   keladigan   muammolar ni   hal etishning  ko’plab  usullari  mavjud.  Bu  barcha  usullar   maxsus  axborot     tizimlari   – qaror  qabul qilishni  qo’llab-quvvatlash  tizimi  (QQQT)   orqali   amalga   oshiriladi.   QQQTni loyhalash  iqtisodiy jihatdan   maqsadga   muvofiqlikka   asoslangan   bo’lib   vazifalarning murakkabligi   bilan  aniqlanadi. Mazkur   tizim   dialog   ko’rinishidagi   avtomatlashtirilgan   tizimdir. U   boshqaruvning   axborot tizimlaridagi   muhim   darajalardan(kategoriya)   biri   sanaladi.   So’ngi   paytlarda QQQT   kichik biznesda ham   (masalan,   savdo   nuqtalarini   joylashtirish variantlarini   tanlash)   qo’llanila  boshlandi. Umuman   olganda,  ular  alohida  yakka   uslubni  qo’llab-quvvatlash  va  menejerning shaxsiy talablariga  ega.               Aviakompaniya   tizimi.   Aviatashish   tarmog’ida   «Boshqaruvning   Tahliliy Axborot   Tizimi» deb   nomlangan   qaror   qabul   qilishni   qo’llab-quvvatlash   tizimidan foydalaniladi.   U   American

Airlines   tomonidan  yaratilgan,   ammo   boshqa   kompaniyalar, samolyot   ishlab   chiqaruvchilar        va    assosiasiyalar,   tahlilchilar   tomonidan  ham   foydalaniladi.   Bu   tizim  transportdan foydalanish  chog’ida   to’plangan  ma’lumotlarni   tahlil  etish,  yuk  oqimini  baholash jadvalini  statistik  tahlil etish   orqali   ko’pincha   qarorlarni   qo’llab-quvvatlaydi.   Masalan,   u kompaniyalar   ulushi,   tushumi va  rentabellik  bo’yicha   aviabozorlar  uchun   bashoratlash  imkonini  beradi. Mazkur   tizim   shu tarzda   aviakopaniyalar   rahbariyatlariga   chiptalar   narxi,   taransportga bo’lgan   talab   va   hokazo masalalar   yuzasidan   qaror   qabul   qilishgako’maklashadi.             Geografik     tizim.   Geografik   axborot   tizimi   –bu   qarorlar qabul   qilishga   ko’maklashuvchi tizimning   maxsus   kategoriyasi   bo’lib,   kompyuter   grafikasini   geografik ma’lumotlar   bazasi hamda   tizimning   boshqa   vazifalari   bilan   integrallash   imkonini va   odamlarni   geografik   jihatdan taqsimlashga  oid   qarorlar   qabul qilishda   ko’maklashuvchi   xaritalar   va   shunga   o’xshash obyektlarni   tuzish  hamda  ko’rsatish  imkoniyatini   yaratadi.  Misol   uchun,  u jinoyatchilikka tegishli  geografik  xaritani   tuzish  va  milisiya   kuchini   to’g’ri   taqsimlashga  katta yordam   beradi. Shuningdek  undan   urbanizatsiya  darajasini,  o’rmonchilik   san’atini,  temir   yo’l biznesini o’rganishdafoydalaniladi.          Qarorlar     qabul     qilishga     ko’maklashuvchi     tizim     darajalari.    

Hal   etiladigan   vazifalarning   murakkabligi va   qo’llanilish   sohasiga   bog’liq   xolda   QQQTning 3-ta darajasini   ajratib  ko’rsatish  mumkin.             Birinchi  darajali  QQQT   ko’plab  vazifalarni  bajarish   imkoniyatiga  ega. U   yuqori   darajadagi davlat  boshqaruvi   (prezident,  hukumat,  vazirliklar   ma’muriyati)  organlarida va   katta kompaniyalarning   boshqaruv   organlari   (korporatsiyalar   direktorlar kengashi)da   foydalanish uchun   mo’ljallangan.   Mazkur   darajali   tizim   turli   siyosiy,   ijtimoiy   va iqtisodiy        tadbirlarni    dasturga   kiritishga   oid   qarorlarni   asoslash   uchun   yirik   kompleksli dasturlarni   rejalashtirishda katta  yordam  beradi.   U   jamoa   bo’lib   foydalanish   tizimi  sanalib   ma’lumotlar   bazasi turli   bilim sohasidagi   ko’plab   ekspert-mutaxassislar   tomonidan   tashkil   qilinadi.                       Ikkinchi     darajali     QQQT   yakka   tartibda   foydalanish   tizimi  hisoblanadi  va bunda ma’lumotlar  bazasini  bevosita  foydalanuvchilarning  o’zi  yaratadi.  Ular  o’rta rangdagi   davlat xizmatchilari,   shuningdek,  kichik  va  o’rta  firmalar  rahbarlari   tomonidan boshqaruvning   tezkor vazifalarini   hal   etish   uchun   mo’ljallangan.           Uchinchi     darajali     QQQT   ham   foydalanuvchining   tajribasiga moslashtiriladigan,   yakka tartibda  foydalanish   tizimi  sanaladi.  Ular  tez-tez   uchrab   turadigan   tizimli   tahlil  va boshqaruvning amaliy  vazifalarini(masalan,  kreditlash  subyektini  tanlash,   ish  ijrochisini