QOZON QURILMALARI

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

168.49609375 KB

Скачать

QOZON QURILMALARI
Reja:
1. Asosiy tushunchalar, qozon qurilmalarini bug‘ unumiga, bug‘ bosimiga va
ishlatilishiga ko‘ra klassifikatsiyalanishi.
2. Qozon qurilmasi uning tuzilishi va ishlash tartibi.
3. Qozon agregatining issiqlik balansi .

1 . Asosiy tushunchalar, qozon qurilmalarini bug‘ unumiga, bug‘ bosimiga va
ishlatilishiga ko‘ra klassifikatsiyalanishi . Issiq suv va bug‘ ishlab chiqarish uchun
mo‘ljallangan inshoot va qurilmalar majmui qozon qurilmasi deb aytiladi. Qozon
qurilmasi qozon agregati bilan qo‘shimcha qurilmalardan tashkil topadi.
O‘txonada yoqilgan yoqilg‘idan ajralgan issiqlik hisobiga bosim ostida issiq
suv va bug‘ hosil qiladigan uskunalar majmui qozon agregati deyiladi. Qozon
agregati tarkibiga quyidagilar kiradi: o‘txona qurilmasi (gorelkalar bilan kamera);
qozon agregatining asosiy qismlaridan biri bo‘lgan bug‘ qozoni, unda bug‘ hosil
bo‘ladi; bug‘ berilgan parametrgacha qizdiriladigan bug‘ qizdirgich; bug‘ qozoniga
beriladigan suvni isitish uchun mo‘ljallangan suv yekonomayzeri va yoqilg‘ini
yoqish uchun o‘txonaga beriladigan havoni isituvchi havo isitkich. Qozon
qurilmasining yordamchi qurilmalari jumlasiga mo‘ri, shlak va kul chiqaradigan
qurilmalar, kulni tutib qolish qurilmalari, karkas, ichki qoplama va boshqalarni
kiritish mumkin.
Qozon qurilmasi ishlab chiqargan mahsulot turiga ko‘ra bug‘ qozonlari, suv
isitadigan qozonlar va bug‘-suv isitadigan qozonlarga bo‘linadi. Bug‘-suv
isitadigan qozonlarda bir vaqtning o‘zida yoki har xil vaqtda bug‘ va issiq suv
ishlab chiqariladi, lekin bunday turdagi qozonlar kam qo‘llaniladi. Hozirgi vaqtda
sanoatda qozon-utilizatorlar keng qo‘llaniladi. Bunday qozonlarda issiqlik manbai
sifatida texnologik jarayonlarning ikkilamchi yenergiya manbalari (masalan,
sanoat pechlarining chiqib ketayotgan gazlari), metallurgiya zavodlaridan va
domna pechlaridan chiqqan tutun-gaz aralashmalari ishlatiladi.
Qozon qurilmasining asosiy ish tavsiflariga quyidagilar kiradi:
Bug‘ unumdorligi (qozonning quvvati), bu vaqt birligida hosil bo‘lgan bug‘
miqdori bilan aniqlanadi.
Bug‘ning parametrlari (bosim va o‘ta qizish temperaturasi).
Qozon agregatining F.I.K.
Qozon qurilmalarini quyidagi belgilariga ko‘ra tavsiflash mumkin:
1. Bug‘ unumdorligiga ko‘ra:
a) bug‘ unumdorligi past -(0,01-5,5 kg/s);

b) bug‘ unumdorligi o‘rtacha-(30 kg/s gacha);
v) bug‘ unumdorligi yuqori -(500-1000 kg/s gacha);
2. Bug‘ bosimiga ko‘ra:
a) past bosimli -(P=0,8(1,6 MPa);
б) o‘rta bosimli -(P=2,4(4 MPa);
v) yuqori bosimli- (P=10(14 MPa);
g) o‘ta yuqori bosimli -(P=25(31 MPa)
3. Ishlatilishiga ko‘ra:
a) Yenergetik qozon qurilmalari, bular issiqlik yelektr stansiyalarining bug‘
turbinalarini bug‘ bilan ta’minlaydi;
b) Sanoat qozon qurilmalari, bular sanoat yehtiyojlari (issiqlik apparatlari, issiqlik
almashinuv apparatlari, mashinalarning bug‘ uzatmalari va shu kabilar) uchun bug‘
ishlab chiqaradi;
v) Isitish qozon qurilmalari, bular mahalliy qozon qurilmalari bo‘lib, qozon
qurilmasi yaqinida joylashgan binolarni issiq suv bilan ta’minlaydi.
g) Issiqlik–yenergetik qurilmalar, bularda issiqlikning asosiy qismi yelektr
yenergiyasi olishga sarflanadi, kamroq qismi isitish va turli-tuman texnologik
jarayonlarni bajarish uchun yuboriladi.
Suv isitadigan qozonlarning issiqlik unumdorligi 4(180 Gkal/soat bo‘lishi
mumkin. Issiqlik unumdorligi 30 Gkal/soat bo‘lgan qozonlarda, suvning qozondan
chiqishidagi temperaturasi 423 K, suvning qozonga kirishdagi bosimi 1,6 MPa
bo‘ladi. Issiqlik unumdorligi 30 Gkal/soat va undan yuqori bo‘lgan qozonlarda,
chiqishdagi yeng yuqori temperatura 450-470 K, suvning kirishdagi bosimi 2,5
MPa bo‘ladi. Qozon agregatlari 14.1-rasmda ko‘rsatilgan ketma-ketlikda
takomillashib bordi. Takomillashtirishdan asosiy maqsad metal sarfini kamaytirish,
qozonning tejamliligini va bug‘ unumdorligini oshirish, hamda parametrlari
yanada ham yuqoriroq bo‘lgan bug‘ olishdir. Hozirgi katta quvvatli qozonlarning
boshlang‘ich sxemasi 14.1-rasm (a,b) da keltirilgan silindr shaklidagi oddiy qozon
edi.

XIX asrning o‘rtalarida silindrsimon va o‘t-quvurli qozonlardan (v) suv-
quvurli (v-m) qozonlarga o‘tildi. Qozonlarni takomillashtirish ikki yo‘nalishda
bordi: birinchidan gaz-quvurli, ikkinchidan suv-quvurli qozonlar yaratildi.
Natijada quvurlarning diametrini kamaytirgan holda isish sirtini
kattalashtirishga yerishildi, chunki gazlarga qaraganda suvga issiqlik berish yuqori
bo‘ladi, bu yesa metallni tejash va unumdorlikni ko‘tarish imkonini berdi.
Kamerali gorizontal suv-quvurli qozonlarda (d,ye) qaynatish quvurlar
to‘plami o‘zining uchlari bilan yassi kameralarga ulanar yedi. Bular anker boltlari
ko‘pligi tufayli murakkab bo‘lib, bug‘ bosimini 12-15 bar dan yuqori ko‘tarishga
imkon bo‘lmadi.
Bu kamchiliklar gorizontal suv-quvurli qozonlarda sezilarli darajada bartaraf
yetildi. Bularda yassi kameralar o‘rniga silindrsimon qopqoqlar qo‘llanildi, ularga
to‘g‘ri quvurlar to‘plami ulandi, quvurlar ikki to‘plam holida gorizontal ravishda
barabanga ( j ) birlashdi. Shu tufayli bug‘ning bosimi ortdi, quvurlarning soni va
uzunligi ortishi yesa, qozonning unumdorligini oshirish imkonini yaratdi.
Barabanlar avvalo uzunasiga, keyinroq ko‘ndalangiga joylashtirildi. Suv
yekonomayzerlari va havo isitkichlarni qo‘llash natijasida qozonlarning tejamliligi
va unumdorligi ortdi.
Gorizontal suv-quvurli qozonlar o‘z vaqtida gaz quvurli qozonlarga nisbatan
katta afzalliklarga yega yedi, lekin ularning hozirgi vertikal suv-quvurli qozonlarga
qaraganda muhim kamchiliklari bor. Avvalo, bir necha barabanning bo‘lishi metall
sarfini oshirib yuboradi, qimmat turadigan tutashtirish kameralari esa, qozon
narxini ortishiga sabab bo‘ldi.
Bu kamchiliklar gorizontal suv-quvurli qozonlarda sezilarli darajada bartaraf
yetildi. Bularda yassi kameralar o‘rniga silindrsimon qopqoqlar qo‘llanildi, ularga
to‘g‘ri quvurlar to‘plami ulandi, quvurlar ikki to‘plam holida gorizontal ravishda
barabanga ( j ) birlashdi. Shu tufayli bug‘ning bosimi ortdi, quvurlarning soni va
uzunligi ortishi yesa, qozonning unumdorligini oshirish imkonini yaratdi.
Barabanlar avvalo uzunasiga, keyinroq ko‘ndalangiga joylashtirildi. Suv

yekonomayzerlari va havo isitkichlarni qo‘llash natijasida qozonlarning tejamliligi
va unumdorligi ortdi.
14.1-rasm. Tabiiy sirkulyatsiyali qozonlarning takomillashib borishi:
a – silindrsimon; b-batareyali; v-o‘t quvurli; g-o‘t va tutun quvurli; d,ye-kamerali
gorizontal-suv quvurli; j-bo‘limli gorizontal-suv quvurli; z-qaynatish quvurlari
to‘g‘ri bo‘lgan; i,k-qaynatish quvurlari yegilgan; l- P-simon bir barabanli qozon;
m- T-simon zamonaviy barabanli qozon agregati.
Gorizontal suv-quvurli qozonlar o‘z vaqtida gaz quvurli qozonlarga nisbatan
katta afzalliklarga yega yedi, lekin ularning hozirgi vertikal suv-quvurli qozonlarga
qaraganda muhim kamchiliklari bor. Avvalo, bir necha barabanning bo‘lishi metall
sarfini oshirib yuboradi, qimmat turadigan tutashtirish kameralari yesa, qozon
narxini ortishiga sabab bo‘ldi.
Shuning uchun ularni vertikal suv-quvurli qozonlar siqib chiqardi va hozirgi
paytda gorizontal suv-quvurli qozonlar ishlab chiqarilmaydi. Vertikal suv-quvurli

qozonlar dastlab qozonning yeng qimmat qismining–barabanlarning soni ko‘p qilib
qurilar (z,i) edi.
Vertikal suv-quvurli qozonlarning keyingi takomillashuvi natijasida
barabanlarning soni bittaga keltirildi (k,l,m), qaynatish quvurlarining to‘plami
bevosita baraban bug‘ yig‘gichga tutashtirildi. Shunday qilib, barabanlar soniing
kamayishi bilan bir vaqtda qozon isish sirtining konvektiv qismi qisqardi va
o‘txonada yekranlar tarzida joylashgan radiatsion qismi ko‘paydi.
2. Qozon qurilmasi uning tuzilishi va ishlash tartibi. Zamonaviy bug‘ qozon
qurilmasi (14.2-rasm) qozon agregatidan va yordamchi qurilmalardan (ko‘mirni
maydalash va chang tayyorlash, yoqilg‘i va suvni uzatish, havoni va yoqilg‘i
mahsulotlarini tortish va puflash, nazorat-o‘lchov asboblari, avtomatik boshqarish
asboblari) tashkil topgan. Qozon devorlarining o‘ta qizib ketishi ularning buzilish
xavfini tug‘diradi. Buning oldini olish uchun qozonning qizigan sirtlaridan
issiqlikni tez olib turish kerak. Buning uchun isitish sirtlari bo‘ylab suv va suv-
bug‘ aralashmasining harakatini tegishli tarzda tashkil yetish lozim.
14.2-rasm. Qozon qurilmasining texnologik sxemasi.
1 – transporter; 2 – nam ko‘mir bunkeri; 3 – nam ko‘mir taqsimlagich; 4– ko‘mir
maydalaydigan tegirmon; 5 – separator; 6 – siklon; 7 – chang vinti; 8 – ko‘mir
changi bunkeri; 9 – ko‘mir changi ta’minlagichi; 10 – tegirmon ventilyatori; 11 –
gorelkalar; 12 – baraban; 13 – o‘txona; 14 – sovuq voronka; 15 – shlak yig‘gich;
16 – o‘txona yekranlari (ko‘tarish quvurlari); 17 - yekran kollektorlari; 18 –
tushirish quvurlari; 19 – feston; 20 – bug‘ qizdirgich; 21 – suv yekonomayzeri; 22
– havo qutisi; 23 – puflash ventilyatori; 24 – havo tortishi qutisi; 25 - gaz tozalash

qurilmasi; 26 – so‘rish ventilyatori; 27 – tutun quvuri –mo‘ri; 28 – kul-shlak
chiqarish kanali.
Suv va suv-bug‘ aralashmasining isitish sirtlari bo‘ylab harakatlanish
tavsifiga ko‘ra qozon agregatlari uch turga bo‘linadi:
tabiiy sirkulyatsiyali;
majburiy sirkulyatsiyali;
to‘g‘ri oqimli.
14.3-rasmda suv quvurli qozonlarning sirkulyatsion sxemasi keltirilgan.
14.3- rasm . Qozon sxemalari .
a – tabiiy sirkulyatsiyali ; b – majburiy sirkulyatsiyali ; 1 – baraban ; 2 – isitish
sirtlari ; 3 – bug ‘ qizdirgich ; 4 – yekonomayzer ; 5 – havo isitkich .
Tabiiy sirkulyatsiyali bug ‘ qozonlarida suv yopiq sirkulyatsiyali konturda
(14.3- rasm , a ): « baraban – tushirish quvuri – pastki kollektor – ko ‘ tarish quvuri –
baraban » da harakat qiladi . Bunday qozonlarda suvning va suv – bug ‘
aralashmasining harakatlanishi ularning zichliklari orasidagi farqqa asoslanib
amalga oshiriladi . Majburiy sirkulyatsiyali qozonlarda suv bilan suv-bug‘
aralashmasi sirkulyatsion nasos yordamida harakatlantiriladi.

14.4- rasm. Tabiiy sirkulyatsiyali TP-100 qozon agregati.
1- baraban; 2- bug‘ qizdirgichning konvektiv qismi; 3- ikkilamchi bug‘ qizdirgich;
4- quvurli havo isitkich; 5- yekonomayzer; 6- gaz yo‘llari; 7- regenerativ havo
isitkich; 8- ko‘mir changini yoqish gorelkasi; 9- o‘txonaning tirqishli tagi; 10- suv
vannasi va shlak transporteri; 11- bug‘ qizdirgichning radiatsion qismi.
Zamonaviy qozon agregatlari asosan tabiiy yoki sunpiy gazda, mazutda,
changsimon ko‘mirda ishlaydi. Zamonaviy qozon agregatlarining ishlab
chiqaradigan bug‘ining sarfi 400-450 t/soat, bosimi 2,5 MPa gacha, temperaturasi
700-850 K ga yetadi. Qurilishi jihatidan zamonaviy qozon agregatlariga kam
metall sarflangan, boshqarish yetarli darajada mexanizatsiyalashtirilgan va
avtomatlashtirilgan, yekologik nuqtaiy nazardan atrof muhitga o‘ta zaharli gazlarni
kamroq chiqaradi. Bunga 14.4-rasmda keltirilgan yuqori quvvatli, qattiq yoqilg‘ida
ishlaydigan tabiiy sirkulyatsiyali TP-100 markali (Taganrog zavodi, Rossiya)
qozon agregati misol bo‘la oladi. Bunday qozonning bug‘ unumdorligi 640 t/soat,
bug‘ning bosimi 14 MPa va temperaturasi 5700C, qaynoq havo temperaturasi
4030C, chiqib ketayotgan gazlar temperaturasi 1280C, F.I.K. 90,2%. Hozirgi
vaqtda qozon agregatlarini yig‘ishni arzonlashtirish va tezlashtirish maqsadida
uning qismlari tayyor bloklar tarzida tayyorlanmoqda. Masalan, unumdorligi past

va o‘rtacha (2,5 dan 15 kg/s gacha) bo‘lgan SU va SA turdagi (Belgorod zavodi,
Rossiya) qozonlar olti blokdan tashkil topgan. Bloklar yig‘ish maydoniga oson
tashib keltiriladi va u yerda qozon agregati tezda yig‘iladi.
3. Qozon agregatining issiqlik balansi. Qozon agregatiga issiqlik kelishi va
uni sarflanishi muvozanatlashgan, ya’ni balanslashgan bo‘lish kerak. Issiqlik
balansi asosida yoqilg‘ini sarfi aniqlanadi va qozon agregatining asosiy tavsifi
bo‘lgan F.I.K. hisoblanadi. Issiqlik balansi tenglamasi 1 kg qattiq suyuq yoki 1 m3
gaz yoqilg‘isi uchun tuziladi:Qμ
и= Q1+Q2+Q3+Q4+ Q5+Q6
(14.1)
bunda
Qμ
И - ixtiyorimizdagi issiqlik; Q
1 – foydalanilgan issiqlik; Q
2 – chiqib
ketayotgan gazlar bilan issiqlikning isrof bo‘lishi; Q
3 – kimyoviy to‘la
yonmaslikdan issiqlikning isrof bo‘lishi; Q
4 – mexanik to‘la yonmaslikdan
issiqlikning isrof bo‘lishi; Q
5 – atrof muhitga issiqlikning isrof bo‘lishi; Q
6 –
qozon agregatidan tashqariga chiqariladigan shlak issiqligi hisobiga bo‘ladigan
issiqlik isrofi.
Issiqlik balansi tenglamasini
Qии ga nisbatan foizlarda ifodalash mumkin.
q1+q2+q3+q4+q5+q6= 100 %
(14.2)
bunda
q1= Q1
Qии100 % ;q2= Q2
Qии100 % va h.q.
Ihtiyorimizdagi issiqlik quyidagi kattaliklarni yig‘indisiga teng bo‘ladi:
Qi
i= Qk
i+Q fm+Qx.i+Qb.m
(14.3)
bunda
Qki - yoqilg‘ining quyi yonish issiqligi; Qfm - yoqilg‘ining fizik issiqligi;
Qx.i
- havo bilan kirgan issiqlik; bu issiqlik havo tashqi manbadan isitilganda
hisobga olinadi;
Qb.m - puflanadigan bug‘ bilan mazut yoqishda keladigan issiqlik.
Havo bilan kirgan issiqlikni quydagi tenglamadan hisoblanadi:

Qx.i= αV 0cр
'(Тu .х-Тc .х)bunda
α - ortikcha havo koyeffitsiyenti; cр' - havoning o‘rtacha xajmiy izobar
issiqlik sig‘imi;
Тu .х - isitilgan havo temperaturasi; Тc .х - sovuq havo
temperaturasi;
V0 - 1 kg yoki 1 m3 yoqilg‘ining yonishi uchun zarur bo‘lgan
havoning nazariy miqdori. Bug‘ bilan kirgan issiqlik quyidagi formuladan
aniqlanadi:
Qбb.i=W f(hf−r)
bunda
Wф - bug‘ning forsunkadagi sarfi, 0,3 – 0,4 kg/kg;

hф - bug‘ entalpiyasi, kJ/kg; r - bug‘ hosil qilish issiqligi, kJ/kg.
Yoqilg‘ining fizik issiqligi :
Qf.i= cyo(Тyo−273 )
bunda
cё - yoqilg‘ining issiqlik sig‘imi; Тё - yoqilg‘i temperaturasi, K.
Balans tengalamasidagi
Qf.i+Qi.+Qx.i. yig‘indi Qki ga nisbatan juda kichik
bo‘lganligi sababli ularni ayrim taqribiy hisoblashlarda e’tiborga olmasa ham
bo‘ladi. Unda tenglama quydagi ko‘rinishga keladi:
Qii=Qki
.
Chiqib ketayotgan gazlar bilan issiqliklikning isrof bo‘lishi q
2 eng katta isrof
bo‘lib, asosan chiqib ketayotgan gazlarning temperaturasiga va ortiqcha havo
koyeffitsiyentiga bog‘liq. Gaz va suyuq yoqilg‘i yoqilganda (%) da :
q2=
hг− αrhc.х
Q ii 100
(14.4)
va qattiq yoqilg‘i yoqilganda (%)
q2=
hг− arhc.x(100 − qn)
Q м
м
(14.5)

bunda αr - chiqib ketayotgan gazlardagi ortiqcha havo koyeffitsiyenti; hr -
yonish mahsulotlari entalpiyasi;
hc.х - o‘txonaga kirayotgan sovuq havo entalpiyasi;
h r= V r⋅cr⋅tr
(14.6)
bu yerda V
r - chiqib ketayotgan yonish mahsulotlari hajmi;
cr,tr - chiqib
ketayotgan gazlarning issiqlik sig‘imi va temperaturasi. Xozirgi paytda qozon
qurilmalarini loyihalashda chiqib ketayotgan tutun gazlarning hisoblangan
temperaturasini 120 -170( S ga teng deb qabul qilinadi. Unumdorligi katta bo‘lgan
agregatlarda q
2 = 3-7 % ni tashkil yetadi. Suv yekonomayzeri va havo isitgichlari
bo‘lmagan qozonlarda q
2 = 20-30% ga yetadi.
Kimyoviy to‘la yonmaslikdan bo‘ladigan issiqlik isroflari q
3 ga o‘txonada
havoning umuman yetishmasligi yoki yoqilg‘ining havo bilan yomon aralashishi
natijasida shu joyda havoning yetishmasligi sabab bo‘ladi. Mexanik to‘la
yonmaslikdan bo‘ladigan issiqlik isroflari q
4 , cho‘g‘donlarining teshiklaridan
to‘kilib qozon agregatlaridan kul va shlak bilan birga hamda tutun gazlari bilan
birga chiqib ketadigan yoqilg‘ining yonib bo‘lmagan zarralari miqdoriga bog‘liq.
Kamerali o‘txonada qattiq yoqilg‘i yoqishda isroflar yig‘indisi q
3 +q
4 1-7% ni
tashkil yetadi. O‘txona devorlarining issiqlik izolyatsiyasi orqali issiqlik kam isrof
bo‘ladi. Unumdorligi 2,78 kg/s gacha bo‘lgan bug‘ qozonlari uchun
q5=2÷4% ;
16,7 kg/s gacha -
q5=1÷2% , 16,7 dan yuqori bo‘lsa, q5=1÷0,5 % bo‘ladi. Kul va
shlak bilan bilan birga issiqlik isroflari kam bo‘ladi va u asosan qatlamli va
kamerali yoqishda hisobga olinadi (
q6=1÷1,5 % ).
O‘txonada yoqilg‘i yonganda olingan issiqliklardan foydalanish darajasi
qozon agregatining F.I.K. ga qarab aniqlanadi (% da) :
ηka= q1=
Q 1
Q i
i100
(14.7)
yoki
ηka
br = 100 − (q2+ q3+ q4+ q5+ q6)
, (14.8)

Bunda ηкабр - qozon agregatining brutto F.I.K.
Qozon agregatining o‘ziga sarf bo‘ladigan issiqlik miqdorini hisobga
olmasdan hisoblangan F.I.K. qozonning brutto F.I.K. deyiladi. Agar qozon
agregatining o‘ziga sarflangan issiqlikni etiborga olsak, u holda qozon agregatining
netto F.I.K. ni hosil qilamiz:
ηka
n = ηka
br − qu.z
. (14.9)
Zamonaviy qozon agregatining F.I.K. 90-95% bo‘lib, ular sanoatning turli
sohalarini bug‘ va suv bilan ta’minlaydi hamda bug‘ turbinasi bilan hamkorlikda
yelektr yenergiyasi ishlab chiqaradi. Foydalanilgan issiqlikni quyidagicha aniqlash
mumkin. V bilan yoqilg‘i sarfini, D bilan qozon agregatining bug‘ unumdorligini,
Qka bilan taminlash suvini bug‘ga aylanishi uchun sarflangan issiqlikni
belgilaylik. U holda qozon agregatida issiqlik sarfi quyidagiga teng bo‘ladi:
BQ i
iηka
br = Q ka
(14.10)
(14.10) tenglamadan yoqilg‘i sarfi B ni (kg/s da) aniqlash mumkin:
B=
Q kа
Q и
и⋅ηка
бр
(14.11)
Q
ka ni (kJda) quyidagi formuladan aniqlaymiz:
Q kа= D (hb-h t⋅s)+D P(h'− ht⋅s),
(14.12)
Bunda ҳ
б , ҳ
т.с , ҳ' - o‘ta qizigan bug‘ning, taminlash suvining va to‘yingan bug‘ning
yentalpiyasi, kJ/kg ; D – puflash suvining sarfi, kg.
Puflash suvining sarfi sanoat qozonlarining texnik ishlatish qoidalariga asosan
D ning 5% dan ortmasligi kerak.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. K.SH. Latipov «Gidravlika, gidromashinalar, gidroyuritmalar» // T. «O‘qituvchi»
1992.
2. A.Y u .Umarov «Gidravlika» // T. «O‘zbekiston» 2002.
3. Isyanov R.G., va boshqalar «Gidravlika va gidravlik mashinalar» // T. TDPU
2004.
4. K.SH. Latipov «Gidravlika va gidromashinalar» // T. : «O‘qituvchi» 19 86 .
5. J.Nurmatov. N.A.Halilov. O‘.Q.Tolipov. « Issiqlik texnikasi » // T. : «O‘qituvchi»
19 98 .
6. T.S.Xudoyberdiyev. « Issiqlik texnikasi asoslari » // T. : 2010 .
7. R.A.Zohidov. « Issiqlik texnikasi » // O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati. 2010 .
8. R.V.Daminova, V.K.Muhamedsaidov. « Issiqlik texnikasi » fanidan didaktik
materiallar // T. : TDPU. 2012 .
9. Б . Р . Андерс . «Контрольно-измерительные приборы» //М.: Высшая школа.
1998 .

QOZON QURILMALARI Reja: 1. Asosiy tushunchalar, qozon qurilmalarini bug‘ unumiga, bug‘ bosimiga va ishlatilishiga ko‘ra klassifikatsiyalanishi. 2. Qozon qurilmasi uning tuzilishi va ishlash tartibi. 3. Qozon agregatining issiqlik balansi .

1 . Asosiy tushunchalar, qozon qurilmalarini bug‘ unumiga, bug‘ bosimiga va ishlatilishiga ko‘ra klassifikatsiyalanishi . Issiq suv va bug‘ ishlab chiqarish uchun mo‘ljallangan inshoot va qurilmalar majmui qozon qurilmasi deb aytiladi. Qozon qurilmasi qozon agregati bilan qo‘shimcha qurilmalardan tashkil topadi. O‘txonada yoqilgan yoqilg‘idan ajralgan issiqlik hisobiga bosim ostida issiq suv va bug‘ hosil qiladigan uskunalar majmui qozon agregati deyiladi. Qozon agregati tarkibiga quyidagilar kiradi: o‘txona qurilmasi (gorelkalar bilan kamera); qozon agregatining asosiy qismlaridan biri bo‘lgan bug‘ qozoni, unda bug‘ hosil bo‘ladi; bug‘ berilgan parametrgacha qizdiriladigan bug‘ qizdirgich; bug‘ qozoniga beriladigan suvni isitish uchun mo‘ljallangan suv yekonomayzeri va yoqilg‘ini yoqish uchun o‘txonaga beriladigan havoni isituvchi havo isitkich. Qozon qurilmasining yordamchi qurilmalari jumlasiga mo‘ri, shlak va kul chiqaradigan qurilmalar, kulni tutib qolish qurilmalari, karkas, ichki qoplama va boshqalarni kiritish mumkin. Qozon qurilmasi ishlab chiqargan mahsulot turiga ko‘ra bug‘ qozonlari, suv isitadigan qozonlar va bug‘-suv isitadigan qozonlarga bo‘linadi. Bug‘-suv isitadigan qozonlarda bir vaqtning o‘zida yoki har xil vaqtda bug‘ va issiq suv ishlab chiqariladi, lekin bunday turdagi qozonlar kam qo‘llaniladi. Hozirgi vaqtda sanoatda qozon-utilizatorlar keng qo‘llaniladi. Bunday qozonlarda issiqlik manbai sifatida texnologik jarayonlarning ikkilamchi yenergiya manbalari (masalan, sanoat pechlarining chiqib ketayotgan gazlari), metallurgiya zavodlaridan va domna pechlaridan chiqqan tutun-gaz aralashmalari ishlatiladi. Qozon qurilmasining asosiy ish tavsiflariga quyidagilar kiradi: Bug‘ unumdorligi (qozonning quvvati), bu vaqt birligida hosil bo‘lgan bug‘ miqdori bilan aniqlanadi. Bug‘ning parametrlari (bosim va o‘ta qizish temperaturasi). Qozon agregatining F.I.K. Qozon qurilmalarini quyidagi belgilariga ko‘ra tavsiflash mumkin: 1. Bug‘ unumdorligiga ko‘ra: a) bug‘ unumdorligi past -(0,01-5,5 kg/s);

b) bug‘ unumdorligi o‘rtacha-(30 kg/s gacha); v) bug‘ unumdorligi yuqori -(500-1000 kg/s gacha); 2. Bug‘ bosimiga ko‘ra: a) past bosimli -(P=0,8(1,6 MPa); б) o‘rta bosimli -(P=2,4(4 MPa); v) yuqori bosimli- (P=10(14 MPa); g) o‘ta yuqori bosimli -(P=25(31 MPa) 3. Ishlatilishiga ko‘ra: a) Yenergetik qozon qurilmalari, bular issiqlik yelektr stansiyalarining bug‘ turbinalarini bug‘ bilan ta’minlaydi; b) Sanoat qozon qurilmalari, bular sanoat yehtiyojlari (issiqlik apparatlari, issiqlik almashinuv apparatlari, mashinalarning bug‘ uzatmalari va shu kabilar) uchun bug‘ ishlab chiqaradi; v) Isitish qozon qurilmalari, bular mahalliy qozon qurilmalari bo‘lib, qozon qurilmasi yaqinida joylashgan binolarni issiq suv bilan ta’minlaydi. g) Issiqlik–yenergetik qurilmalar, bularda issiqlikning asosiy qismi yelektr yenergiyasi olishga sarflanadi, kamroq qismi isitish va turli-tuman texnologik jarayonlarni bajarish uchun yuboriladi. Suv isitadigan qozonlarning issiqlik unumdorligi 4(180 Gkal/soat bo‘lishi mumkin. Issiqlik unumdorligi 30 Gkal/soat bo‘lgan qozonlarda, suvning qozondan chiqishidagi temperaturasi 423 K, suvning qozonga kirishdagi bosimi 1,6 MPa bo‘ladi. Issiqlik unumdorligi 30 Gkal/soat va undan yuqori bo‘lgan qozonlarda, chiqishdagi yeng yuqori temperatura 450-470 K, suvning kirishdagi bosimi 2,5 MPa bo‘ladi. Qozon agregatlari 14.1-rasmda ko‘rsatilgan ketma-ketlikda takomillashib bordi. Takomillashtirishdan asosiy maqsad metal sarfini kamaytirish, qozonning tejamliligini va bug‘ unumdorligini oshirish, hamda parametrlari yanada ham yuqoriroq bo‘lgan bug‘ olishdir. Hozirgi katta quvvatli qozonlarning boshlang‘ich sxemasi 14.1-rasm (a,b) da keltirilgan silindr shaklidagi oddiy qozon edi.

XIX asrning o‘rtalarida silindrsimon va o‘t-quvurli qozonlardan (v) suv- quvurli (v-m) qozonlarga o‘tildi. Qozonlarni takomillashtirish ikki yo‘nalishda bordi: birinchidan gaz-quvurli, ikkinchidan suv-quvurli qozonlar yaratildi. Natijada quvurlarning diametrini kamaytirgan holda isish sirtini kattalashtirishga yerishildi, chunki gazlarga qaraganda suvga issiqlik berish yuqori bo‘ladi, bu yesa metallni tejash va unumdorlikni ko‘tarish imkonini berdi. Kamerali gorizontal suv-quvurli qozonlarda (d,ye) qaynatish quvurlar to‘plami o‘zining uchlari bilan yassi kameralarga ulanar yedi. Bular anker boltlari ko‘pligi tufayli murakkab bo‘lib, bug‘ bosimini 12-15 bar dan yuqori ko‘tarishga imkon bo‘lmadi. Bu kamchiliklar gorizontal suv-quvurli qozonlarda sezilarli darajada bartaraf yetildi. Bularda yassi kameralar o‘rniga silindrsimon qopqoqlar qo‘llanildi, ularga to‘g‘ri quvurlar to‘plami ulandi, quvurlar ikki to‘plam holida gorizontal ravishda barabanga ( j ) birlashdi. Shu tufayli bug‘ning bosimi ortdi, quvurlarning soni va uzunligi ortishi yesa, qozonning unumdorligini oshirish imkonini yaratdi. Barabanlar avvalo uzunasiga, keyinroq ko‘ndalangiga joylashtirildi. Suv yekonomayzerlari va havo isitkichlarni qo‘llash natijasida qozonlarning tejamliligi va unumdorligi ortdi. Gorizontal suv-quvurli qozonlar o‘z vaqtida gaz quvurli qozonlarga nisbatan katta afzalliklarga yega yedi, lekin ularning hozirgi vertikal suv-quvurli qozonlarga qaraganda muhim kamchiliklari bor. Avvalo, bir necha barabanning bo‘lishi metall sarfini oshirib yuboradi, qimmat turadigan tutashtirish kameralari esa, qozon narxini ortishiga sabab bo‘ldi. Bu kamchiliklar gorizontal suv-quvurli qozonlarda sezilarli darajada bartaraf yetildi. Bularda yassi kameralar o‘rniga silindrsimon qopqoqlar qo‘llanildi, ularga to‘g‘ri quvurlar to‘plami ulandi, quvurlar ikki to‘plam holida gorizontal ravishda barabanga ( j ) birlashdi. Shu tufayli bug‘ning bosimi ortdi, quvurlarning soni va uzunligi ortishi yesa, qozonning unumdorligini oshirish imkonini yaratdi. Barabanlar avvalo uzunasiga, keyinroq ko‘ndalangiga joylashtirildi. Suv

yekonomayzerlari va havo isitkichlarni qo‘llash natijasida qozonlarning tejamliligi va unumdorligi ortdi. 14.1-rasm. Tabiiy sirkulyatsiyali qozonlarning takomillashib borishi: a – silindrsimon; b-batareyali; v-o‘t quvurli; g-o‘t va tutun quvurli; d,ye-kamerali gorizontal-suv quvurli; j-bo‘limli gorizontal-suv quvurli; z-qaynatish quvurlari to‘g‘ri bo‘lgan; i,k-qaynatish quvurlari yegilgan; l- P-simon bir barabanli qozon; m- T-simon zamonaviy barabanli qozon agregati. Gorizontal suv-quvurli qozonlar o‘z vaqtida gaz quvurli qozonlarga nisbatan katta afzalliklarga yega yedi, lekin ularning hozirgi vertikal suv-quvurli qozonlarga qaraganda muhim kamchiliklari bor. Avvalo, bir necha barabanning bo‘lishi metall sarfini oshirib yuboradi, qimmat turadigan tutashtirish kameralari yesa, qozon narxini ortishiga sabab bo‘ldi. Shuning uchun ularni vertikal suv-quvurli qozonlar siqib chiqardi va hozirgi paytda gorizontal suv-quvurli qozonlar ishlab chiqarilmaydi. Vertikal suv-quvurli

QOZON QURILMALARI

08.08.2023

0

168.49609375 KB

Похожие