Mavzu: Shaxsiy kompyuterlarning asosiy va qo'shimcha qurilmalari Reja: 1. Shaxsiy kompyuterning haqida tushuncha 2. Shaxsiy kompyuterning asosiy qurilmalari 3. Shaxsiy kompyuterning qo`shimcha qurilmalari

1. Shaxsiy kompyuterning haqida tushuncha.                     Birinchi shaxsiy  kompyuter  1973  yilda  Fransiyada  Nruohg  Trohg  Ti   tomonidan  yaratilgan.  Dastlab  yaratilgan  maskur  shaxsiy  kompyuter  elektron   o`yinchoq  sifatida  qabul  qilindi.  Bu  kompyuter  1977  yilda  amerikalik  Stiv  Jobs   boshchiligidagi  "Apple  Computer"  firmasi  tomonidan  mukammallashtirilib,   dasturlarning  katta  majmuini  tatbiq  etib,  ommaviy  ravishda  chiqarila  boshladi.   Shundan  beri  kompyuter  hayotimizga  mustaxkam  joylashib,  axborotni  qayta   ishlashning  eng  zamonaviy  vositasiga  aylandi.                     Kompyuter, deganda turli hajmdagi, har xil ko`rinishdagi axborotlarni

tezlik bilan ishlab berishni ta`minlovchi universal avtomatik qurilmani tushunish mumkin.                     Hozirda hilma-hil  zamonaviy  kompyuterlar  insonga  holis  hizmat  qilmoqda. Ularning  tashqi  ko`rinishi  ham  turlicha.  Lekin  ularni  tashkil  etuvchi  qurilmalar, (ya`ni  apparatli  ta`minoti)  bilan  yaqindan  tanishsak,  turli  turkumdagi mashinalardagi  qurilmalarda  o`xshashlik  borligini  ko`ramiz.  Har  qanday kompyuter  apparatli  ta`minoti,  asosiy  va  qo`shimcha  qurilmalardan  tashkil  topgan. Asosiy  qurilmalar  kompyuter  ishlashini  ta`minlasa,  qo`shimcha  qurilmalar kompyuter  bilan  ishlash  imkoniyatini  kengaytiradi. 2. Shaxsiy kompyuterning asosiy qurilmalari Asosiy  qurilmalarga  sistema  bloki,  monitor  va  klaviatura  kiradi.  Qo`shimcha qurilmalarga  "sichqoncha"  manipulyatori,  printer,  plotter,  skaner,  nurli  pero  va boshqalar  misol  bo`ladi. Sistema  blokini  asosiy  xotira,  protsessor  va  elektron  sxema  tashkil  etadi. Asosiy  xotira  o`z  navbatida  tezkor  xotira  qurilmasi  (TXQ)  va  doimiy  xotira qurilmasidan  (DXQ)  iborat.  Tezkor  xotira  qurilmasida  kompyuterga  kiritiladigan va  uning  ish  jarayoni  davomida  hosil  bo`luvchi  barcha  axborotlar  va  ma`lumotlarni ishlash  uchun  zarur  bo`ladigan  dasturlar  vaqtincha  saqlanadi.  Chunki,  tezkor  xotira qurilmasida  saqlanib  turgan  ma`lumotlar  kompyuterlar  elektr  manba`dan  uzilganda yoki  qayta  yuklangan  vaqtda  o`chib  ketadi.                     Tezkor  xotira  qurilmasi  registrlardan  tashkil  topgan. Registr   - ma`lumotlarni  ikkilik  shaklida  vaqtinchalik  saqlab  turish  uchun mo`ljallangan  qurilma.  Har  bir  registr  o`z  navbatida  triggerlardan  tashkil  topadi. Trigger  mitti  kondensator  bo`lib,  u elektr  toki  bilan  zaryadlangan  holda  - "1", zaryadlanmagan  holatda  "0"  ni  ifodalaydi.  Registrdagi  triggerlarning  miqdori kompyuterning  necha   razryadli   ekanini  belgilaydi.  Registrlar   uyachalar (yacheykalar)  deb  ham  yuritiladi.  Uyachalarning  har  bir  razryadida  bir  bit  axborot joylashadi,  ya`ni  0 yoki  1.  8 bit  axborot  birlashganda  1 bayt  miqdordagi  axborotni  hosil  qiladi.  Har  bir  bayt  o`z tartib   raqamiga,   ya`ni   adresiga   ega   bo`ladi.

Uyachaning sig`imi   mashina so`zi   uzunligini  belgilab  beradi.  Mashina  so`zining uzunligi  baytlarda  o`lchanadi.  Mashina  so`zining  uzunligi  2,  4,  8 baytga  teng bo`lishi  mumkin.  Demak,  ketma-ket  joylashgan  ikki,  to`rt  yoki  sakkiz  bayt birlashib  bitta  mashina  so`zini  tashkil  etishi  mumkin  ekan.  Har  bir  xotira  uyachasi ham  o`z  adresiga  ega,  u esa  shu  uyachadagi  boshlang`ich  bayt  adresi  bilan ifodalanadi.  Tezkor  xotira  qurilmasining  boshqacha  nomi  - RAM  (Random  Access Memory  - tanlov  bo`yicha  istagan  qismiga  o`tish  mumkin  bo`lgan  xotira),  chunki undagi  bor,  istagan  adresli  uyachaga  to`g`ridan-to`g`ri  o`tish  imkoniyati  mavjud.                       Tezkor  xotira  qurilmasining  bir  qismida  kompyuter  ekranidagi  joriy  tasvirga mos  keluvchi  ma`lumotlar  saqlanadi,  uni  shartli  ravishda   videoxotira   deb yuritiladi.  Agar  tezkor  xotirani  IBM  PC  rusumidagi  kompyuterlar  uchun  olsak,  u quyidagicha  taqsimlanadi:  dastlabki  640  Kbayti  foydalanuvchi  dasturlari  va ma`lumotlar  uchun,  1 Mbaytgacha  bo`lgan  qismi  sistemali  foydalanish  uchun.                     Doimiy  xotira  qurilmasida  kompyuter  ishlagan  paytda  yozilgan  axborot o`zgarmasdan  doim  saqlanadi.  Unda  odatda,  kompyuterning  har  yoqilishida   uning   barcha   asosiy   qurilmalarining   sozligini   tekshiruvchi   dasturlar, diskyurituvchi,  monitor,  klaviatura  qurilmalarining  ishini  boshqaruvchi  dasturlar, operatsion  sistema  diskning  qaysi  joyida  joylashganligi  haqidagi  axborotlar joylashgan  bo`ladi.                     Protsessor   - kompyuterning  asosiy  qurilmasi.  Protsessor  arifmetik  va mantiqiy  amallar  bajaradi,  xotira  bilan  bog`lanadi  va  barcha  mahalliy qurilmalarning  ishini  boshqaradi.  Protsessorning  asosiy  ishi  tezkor  xotira qurilmasida  joylashgan  dasturdan  navbatdagi  buyruqni  o`qish  va  bajarish,  natijani yozib  qo`yish  hamda  keyingi  bajariladigan  buyruqni  aniqlashdan  iborat takrorlanuvchi  jarayon.   Dastur   - kompyuter  bajarishi  lozim  bo`lgan  buyruq  va  ko`rsatmalarining izchil  ketma-ketligi.  Bundan  tashqari  protsessor  dastur  mazmunidagi  boshqarishni amalga  oshirish,  ma`lumotlarni  zarur  joydan  o`qish,  lozim  joyga  yozish,  kerak joyga  uzatish  boshqa  qurilmalarning  izlanishini  muvofiqlashtirish  vazifasini  ham bajaradi.

Demak, protsessor berilgan dastur va zarur malumotlar asosida odam aralashuvisiz kompyuterning avtomatik ishlashini ta`minlovchi qurilma ekan.                     Zamonaviy kompyuterlarda  protsessor  vazifasini  mikroprotsessor,  ya`ni  o`ta katta  integral  sxemalar  bajarmoqda,  u 10  mm  kvadratdan  ham  kichik  yuzada joylashgan  yagona  yarim  o`tkazgichli  kristalda  (kremniy  yoki  germaniy) joylashgan  millionlab  mitti  tranzistorlardan  tashkil  topadi.  Misol  sifatida ko`radigan  bo`lsak,  Intel  Pentium  Pro  mikroprotsessori  o`z  ichida  5,5  milliondan ortiq  tranzistorlarni  saqlaydi.                     Protsessorning  ish  unumdorligi  uning  tezligi  (taktli  chastota)  va  razryadlar soni  bilan  belgilanadi  Tezlik  protsessorni  1 sekundda  bajargan  amallar  miqdori bilan  belgilanadi  va  Gs  bilan  ifodalanadi.  Masalan,  i8086  protsessori  10  MGs (sekundiga  10  million  amal)  tezlikka  ega  bo`lsa  Pentium  protsessori  uchun  bu ko`rsatkich  850  MGsga  teng.  Protsessorning  razryadlari  soni  uning  bir  vaqtning o`zida  baravariga  ishlash  mumkin  bo`lgan  bitlar  miqdori  bilan  aniqlanadi.  Hozirgi kunda  8,  16,  32,  64,  128  razryadli  prssessorlar  keng  qo`llanmoqda.  Protsessorning tezligini   oshirish   uchun   hozirgi   vaqtda   kesh-xotira,   turli   matematik hamprotsessorlar   kabi   vositalardan   foydalanish   yo`lga   qo`yilgan.                     Komppyuter  qurilmalari  orasidagi  axborot  almashinuvi  sistema  magistrali  - shinalar  (elektr  simlarining  bog`lamlari)  ko`magida  amalga  oshiriladi.  Shinadagi simlar  kompyuterning  hamma  qurilmalariga  parallel  holda  ulanadi.  Kompyuter  ishi uchun  uch  xil  shina  xizmat  ko`rsatadi:  berilganlar  (berilgan  malumotlar)  shinasi, adreslar  shinasi,  boshqarish  shinasi.  Bog`lamdagi  simlarning  miqdori,  shinaning razryadlari  sonini  belgilaydi.  Aniq  protsessorga  mos  i80386,  16Ғ32  yozuvi,  ushbu protsessor  16  razryadli  berilganlar  shinasi  va  32  razryadli  adreslar  shinasiga  ega ekanligini,  ya`ni  bir  vaqtning  o`zida  16  bit  axborot  va  2^32қ  4 Gbayt  hajmdagi adreslar  (adreslar  sohasi)  bilan  ishlash  imkoniyatini  mavjudligini  bildiradi. Protsessor  va  asosiy  xotira  kompyuterning  sistema  bloki  ichidagi  asosiy  platada joylashadi.  Unga  diskyurituvchi,  printer  kabi  qo`shimcha  qurilmalarni  ulash  uchun kontrollerlardan,  ya`ni  maxsus  platalardan  foydalaniladi.  Ular  ona  platadagi