SIY OSI Y MA DAN IY A T VA ZIDDIY A TLA R Reja 1. Siyosiy madaniyat va terrorizm 2.Siyosiy madaniyat va millatlararo mojoralar

1. Siy osiy madaniy at v a t errorizm AKShning Nyu-York shaxrida 2001 yil 11 sentyabrda sodir etilgan fojiali xodisalar munosabati bilan turli mamlakatlarning siyosiy doiralari va ekspertlari orasida mazkur xodisani tushuntirishga nisbatan xar xil yondashuvlar vujudga keldi, Ularning eng kengtarkalgan uchtasini ajratib kursatamiz. Birinchisi: ayni vaziyatda biz butunlay yangi xodisa — xalkaro terrorizmga, jaxon sivilizatsiyasiga taxdid solayotgan odamlar jamoasiga tuknash keldik. Nazarimizda, terrorizmni siyosiylashtirish yoki mafkuraviylashtirish mumkin emas. Terrorizmga nisbatan fakat bitta yondashuv bulishi mumkin. U vaxshiylik va banditizmdir. Terrorizm va terrorchilarni ulim va kasosdan boshka xech kanday istikbol kutmaydi. Shu urinda Uzbekiston Prezidentining 2001 yil 6 oktyabrdagi Bayo notini eslab utmaslik mumkin emas: «Xozirgi kunda ayrim davlatlar va siyosiy kuchlar terrorchilarping tudalariga, umuman, terrorizmga karshi kurashga birlashish, buning uchun barcha kuch va imkoniyatlarni safarbar etish xakdda balandparvozlik bilan ogaz kupirtirmokda. Afsuski, amalda esa barcha xalklar va mintakalarning takdirigategishli bulgan mazkur xayotiy muxim masala atrofidagi siyosiy uyinlarga kshilmokdalar» 1 1 . Ayrim siyosatchilarning terroristik urushdan uzlarining shaxsiy siyosiy manfaatlarini kuzlab xarakat kdlayotgani terrorizmni baynalmilallashtirish yoki mafkuraviylashtirishga bulgan urinishlardan 1 http :// jahon . mfa . uz / spcech /] I scptcmbcr . htm . Жахон ахборот агент лиги. Президент Ислом Каримовнинг 2001 Йил 6 октябрдаги Баёноти. 11 феврал 2001. 12:00:24.

xam kaltis kadamdir. Prezident I. A. Karimov kayd etib utganidek: «Terrorizmning kurinishlarigagina karshi emas, balki, eng avvalo, katta moddiy va boshka imkoniyatlarga ega bulgan xolla, terrorchilarni uyushtirayotgan, yunaltirayotgan xamda eng zamonaviy kurollar va vositalar bilan ularni kurollantirayotgan xalkaro markazlarga krshi kurash tashkil etilgan takdirdagima biz terrorizmga va ekstremizmga birgalikda karshi tura olishimizga ishonchim komil» 2 . «Terrorizm» atamasi lotincha « t e rr o r » — kurkuv, daxshat suzidan kelib chikkan. Birinchi marta terror siyosiy Xarakat usuli sifatida Buyuk fransuz revolyusiyasi davrida paydo buldi. Radikal inkilobchilar bu usuldan uz siyosiy muxoliflariga karshi katagonlar uyushtir i shd a fo yd al a n d i. Shunday kilib, terror (terrorizm) siyosiy muammolarni kuch ishla tish puli bilan xalkilish usuli xisoblanadi. Siyosatda zurlik ishlatish usullari davlatlarning kurollangan si - yosiy muxolafatga nisbatan xam, xar xil yashirin guruxlarning xukmron sinflar va davlat institutlariga karshi xam kullaniladi. Shuning uchun bu xodisalarni aloxida kurib chikish kerak Terror deganda, karshilik kursatishga bulgan irodani sindirish va uz xukmronligini urnatish maksadida davlatning fukarolar va si yosiy muxolafatga karshi repressiyalar kilishi tushuniladi. X VIII asrdan boshlab va X I X aerning uchdan ikki kismi mobaynida davlat diktaturasining ochik zuravonlik shakli xam, bir martalik siyosiy suikaedlar amaliyoti xam «terror» tushunchasi bilan belgilangan. Keyinchalik bu tushuncha urushlar paytida amalga 2 Узбекистон Республикаси Прсзидснти И слом Каримовнинг БМТ Бош Ассамблеясидаги нутки // Халк сузи. 2000. 12 сент.

oshiriladigan repressiyalarga va urushlarning uziga nisbatan xam kullangan. «Terrorizm» tushunchasi «terror» tushunchasi bixtan bir xil ma’noda kullangan, ammo ayrim xollarda ularda ma’lum tafovutlar bulgan. Masalan, «terrorizm» terrorni amalga oshirish deb tushunilgan. Xanuzgacha bu yendashuvning tarafdorlari kup bulib, ular ilgari surgan mantikiy dalillarning bir kator kurinishlarini yoritishga xarakat kilamiz. Terrorizmga muxolif kurollangan siyosiy guruxlarga xos faoliyat deb karaladi. Muxolafatchilar daachatning siyosiy yon berishiga erishish uchun fukarolarga, shu jumladan chet el fukarolariga nisbatan zurlik ishlatadilar yoki zurlik ishlatish bilan kurkitadilar. Terrorchilik xarakatlarining maksadi — xokimiyatga, axoliga, chetdavlatlar va xalkarotashkilotlarning vakillariga kurkituvchi ta’sir kursatish orkali siyosatda uzgarishlarga erishish. Utgan asrning oxirida surunkali terrorchilik xarakatlarini uyushtiruvchi tashkilotlar paydo buldi xamda «terror» va «terrorizm» tushunchalari xarbiy xarakatlar soxasiga tatbiketilmay kuydi. Ular endi fakat siyosiy kurashning ma’lum turiga nisbatan kullanib, bir-biridan ma’lum darajada tafovutlana boshlandi. «Terrorizm» tushunchasi orkali — asosan siyosiy krtilliklar uyushtirish bilan shugullanadigan muxolif tashkilotlar, «terror» tushunchasi bilan esa davlat apparatining repressiv xarakatlari belgilana boshlandi. Fakat umumiy nuktai nazardan, terrorchilik faoliyatini belgilashda va uni siyosiy zuravonlikning boshka turlaridan ajratishda mazkur tushunchalar ma’nosi bir xil bxlib koldi. Bunda «terrorizm» tushunchasini

zuravonlikning istalgan shakllariga nisbatan kullash mumkin buladigan ta’riflashga xam urinishlar buldi. Terrorizm vazuravonlikni, ayniksa, xalkaro va maxdpliy xususiyatga ega bulgan mojaroda kullanadigan zuravonlikni farkkilish aloxida axamiyatga ega. Kurolli mojarolar jarayonida odamlarni garovga olish va boshka shunga uxshagan xarakatlar gayrikonuniy bulib, munosib jazolanishi kerak Ammo, yuridik nuktai nazardan, ular terrorchilik xarakatlari emas, balki urush konunlari va udumlarini buzish xlkyublanadi. Professor L. A. Mojoryanning fikricha, «...urush xarakatlarini olib borish koidalarini buzish xech kachon jazosiz koldirilmasligi kerak ammo ularni xalkaro terrorchilik xarakatlari deb emas, balki urush konun va udumlarini buzish deb tasniflash zarur...» 3 . Terrorizmni ta’riflash bilan boglik kiyinchiliklar xakidagi fikrimizga yakun yasar ekanmiz, kuyidagi turt asosiy muammoni kayd etib utmokchimiz: birinchidan, terrorizmga berilgan ta’riflar vakt utishi bilan uzgarib boradi, zotan Ikkinchi jaxon urushidan sung terrorizmning «yangi» shakllari payds buldi va paydo bulishda davom etmokda; ikkinchidan, «terrorchi» atamasi salbiy yorlik bulib, uni birovga yopishtirysh jiddiy okibatlarga olib keluvchi siyosiy xdoakatdir; uchinchidan, terrorizmni kupincha muammoning barcha murakkab tomonlarini tushunish istagi yoki imkoniyatlariga ega bulmagan xar xil davlat amaldorlari, yozuvchilar va jurnalistlar «ta’riflashadi»; 3 Моджорян Л. А. К вопросу о сотрудничестве государств в борьбе с междуна родним терроризмом // Сов. гос. и право. 1990. №3. С . 119.