Sport klubi mavzusi bo’yicha relyatsion model tayyorlash

Загружено в:

14.12.2024

Скачано:

0

Размер:

545.916015625 KB

Скачать

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI
SAMARQAND DAVLAT
UNIVERSITETI

Intellektual tizimlar va kompyuter texnologiyalar fakulteti
Kompyuter ilmlari va dasturlash texnologiyalari yo‘nalishi
202-guruh talabasi
Berilganalar bazasi fanidan
2-LABARATORIYA ISHI
Mavzu:Sport klubi mavzusi bo’yicha relyatsion model tayyorlash
SAMARQAND 2024

Relyatsion model (relation model) ma'lumotlar bazasini tashkil
etishning asosiy usullaridan biridir. U 1970-yilda, Amerika informatika olimi
Edgar F. Codd tomonidan taklif qilingan. Coddning asari "A Relational
Model of Data for Large Shared Data Banks" (1970) ma'lumotlar bazalari
uchun yangi paradigma yaratdi va bu model so'ngi 50 yilda ma'lumotlar
bazalari sohasida katta o'zgarishlarga olib keldi.
Relyatsion model, o'zining soddaligi, aniqligi va tizimlarni tashkil
qilishda yangi usullarni taklif qilgani sababli tezda mashhur bo'ldi va hozirgi
ma'lumotlar bazasi tizimlarining ko'pchiligi relyatsion modelga asoslangan.
model ma'lumotlarni jadval shaklida saqlashni va ishlov berishni taklif qiladi.
Har bir jadval (relation) bir nechta ustun (attribute) va qatorlardan (tuples)
iborat. Har bir jadvalning o'ziga xos nomi, ustunlari va qatorlari bor.
Bu modelning ba'zi asosiy tushunchalari quyidagilardir:
1.Relation (Jadval): Bu ma'lumotlar bazasining asosiy elementidir. Jadval bir
yoki bir nechta ustunlardan iborat bo'ladi. Masalan, "Studentlar" jadvali
o'quvchilarning ismi, familiyasi, yoshini saqlashi mumkin.
2.Tuple (Qator): Jadvaldagi har bir qatorni "tuple" deb atashadi. Har bir tuple,
jadvalda saqlanayotgan ma'lumotlar to'plamini ifodalaydi. Har bir tuple bir
xil tuzilishga ega bo'lib, ustunlar (attribute) bo'yicha ma'lumotlar saqlanadi.
3.Attribute (Ustun): Har bir jadvalda ma'lumotlarni saqlovchi ustunlar
mavjud. Ustunlar turli tiplarda bo'lishi mumkin, masalan, matn, sana yoki
raqam.
Relyatsion Modelning Afzalliklari:
Oddiylik va tushunarlilik: Ma'lumotlar bazasini tashkil qilish juda oson va
mantiqan aniq. Jadval ko'rinishidagi ma'lumotlar bazasi tuzilmasi
foydalanuvchi uchun tushunarli va ishlatish oson.
Matematik asos: Relyatsion modelni ishlab chiqishda matematik logic,
algebralar va kalkulyuslar asosida yondashilgan.
Relyatsion Modelga Asoslangan Dasturlar:
MySQL
PostgreSQL
Oracle Database
Microsoft SQL Server
Bu tizimlar relyatsion modelni amalga oshirishda asosiy tizim sifatida
xizmat qiladi.

1-rasm:Relyatsion model
RELYATSION MODEL JADVALLARI:
2-rasm:Sport_Klubi jadvali
Relyatsion modelning Sport_Klub nomli jadvalini yaratishda quyidagi
ustunlardan foydalandik.
a. Nomi TEXT(90)
b. Derektori TEXT(45)
c. Manzil VARCHAR(45)
d. Xodim_Soni INT
e. Ish_vaqti VARCHAR(45)
f. Haftalik_foyda INT

3-rasm:o’quvchilar nomli jadval
Relyatsion modelning o’quvchilar nomli jadvalini yaratishda quyidagi
ustunlardan foydalandik.
a. Jadvali INT
b. Soni INT
c. Vaqti VARCHAR(45)
d. FISH TEXT(30)
e. Tel_raqami VARCHAR(45)
f. Tug’ulgan_sana VARCHAR (45)
g. Ish_Manzili TEXT(80)

4-rasm:Bo’lim nomli jadval.
Relyatsion modelning bo’lim nomli jadvalini yaratishda quyidagi
ustunlardan foydalandik.
a. Nomi TEXT (45)
b. Raxbar_FISH TEXT (45)
c. Ish_vaqti VARCHAR(45)
d. Xodim_soni INT
e. Xodimlar_maoshi INT
f. O’quvchilar_soni INT
g. Manzil VARCHAR(45)

5-rasm:Xodim nomli jadval.
Relyatsion modelning xodim nomli jadvalini yaratishda quyidagi ustunlardan
foydalandik.
a. FISH TEXT(45)
b. Manzil VARCHAR(45)
c. Ish_joyi VARCHAR(45)
d. Malumoti TEXT(45)
e. Maoshi INT
f. Tug’ulgan_sana INT
g. Ish_vaqti VARCHAR(45)

6-rasm:To’garak nomli jadval.
Relyatsion modelning to’garak nomli jadvalini yaratishda quyidagi
ustunlardan foydalandik.
a. Nomi TEXT(45)
b. O’quvchilar_soni INT
c. Murabbiy_FISH TEXT(45)
d. Manzil TEXT(45)
e. O’quvchilar_tel_raqami INT
f. Narxi INT
g. Jadval VARCHAR(45)

7-rasm:Sport_Jihozlar nomli jadval.
Relyatsion modelning sport_jihozlar nomli jadvalini yaratishda quyidagi
ustunlardan foydalandik.
a. Nomi TEXT(45)
b. Soni INT
c. Rangi TEXT(10)
d. Vazifasi VARCHAR(45)
e. Narxi VARCHAR(45)
f. Firmasi VARCHAR(45)
8-rasm:Tariflar nomli jadval.

Relyatsion modelning tariflar nomli jadvalini yaratishda quyidagi ustunlardan
foydalandik.
a. Nomi TEXT(90)
b. Narxi INT
c. Foydalanuchi VARCHAR(45)
d. Vaqti INT
e. Faoliyat_boshlagan_yil VARCHAR(90)
INT turi bu- idonline dokon ustunida saqlanadigan malumot turi yani
idonline dokon ustunida butun turdagi malumotlar saqlanadi.
VARCHAR turi bu- malumotlar bazasidagi matnli malumotlarni saqlash
uchun ishlatiladigan malumotlar turi. U “variable charakter “(o’zagaruvchan
uzunlikdagi belgilar) degan manoni anglatadi. VARCHAR malumot turi
quyidagicha ishlaydi:
1.O’lchami oldindan belgilangan: varchar tipidagi ustun uchun maksimal
uzunlikni belgilaymiz.(masalan 255 ta belgi)
2.Hajm tejamkorligi: malumotlar uzunligi belgilangan maksimal qiymatdan
kichik bo’lsa, ortiqcha joyni egallamaydi. Masalan: VARCHAR(50) ustuniga
“Muhayyo” yozilsa, bu faqat 7 ta belgi uchun joy egallaydi, qolgan 43 ta
belgidan foydalanilmaydi.
Jadval o'rtasida aloqalar o'rnatish :
Foreign Key yordamida bog'lanish: Boshqa jadvaldagi birlamchi kalitlarni
tashqi kalit sifatida ishlatib, jadval o'rtasida bog'lanishlar o'rnatiladi. Masalan,
"Buyurtmalar" jadvalidagi "Talaba_ID" atributi "Talaba" jadvalidagi
"Talaba_ID"ga tashqi kalit sifatida bog'lanadi.
Aloqalarni diagramma shaklida ko'rsatish:
ER diagrammasi yordamida bu aloqalarni ko'rsatish, har bir entity va
ularning atributlarini to'g'ri tartibda joylashtirish kerak.

XULOSA
Relyatsion model, ma'lumotlarni jadval shaklida saqlash va boshqarish
imkonini beruvchi samarali yondashuvdir. Sport klubi misolida, bu model
yordamida sportchilarning shaxsiy ma'lumotlari, o‘yinlar natijalari, trening
jadvali, jamoalar va boshqa tegishli ma'lumotlar tartiblangan va oson
boshqariladigan tarzda saqlanishi mumkin. Relyatsion modelda har bir
ma'lumotlar to‘plami (masalan, sportchilar, jamoalar, musobaqalar) alohida
jadval sifatida taqdim etiladi, va bu jadvallar orasida bog‘lanishlar o‘rnatiladi.
Jadvaldagi har bir qator ma'lum bir voqeani yoki obyektni (sportchi, jamoa,
musobaqa) ifodalashi mumkin, ustunlar esa uning xususiyatlarini (ism,
familiya, sport turi, musobaqa natijasi) aks ettiradi.
Masalan: sportchilar jadvali (Player) sportchining ismi, familiyasi, tug‘ilgan
sanasi, sport turi kabi atributlarni o‘z ichiga oladi. Musobaqalar jadvali
(Competition) musobaqa nomi, sanasi, joyi kabi ma'lumotlar saqlanadi.
Sportchilar va musobaqalar o‘rtasidagi bog‘lanish sportchining musobaqada
qatnashganligi va natijalari orqali amalga oshiriladi. Relyatsion modelning
afzalliklari orasida ma'lumotlarning noaniqlikdan xoli bo‘lishi,
boshqarishning oddiyligi va jadvallar o‘rtasidagi aniq bog‘lanishlar (foreign
key) o‘rnatilishi mavjud. Bu tizim yordamida ma'lumotlar tez va oson qayta
ishlanishi, yangilanishi va tahlil qilinishi mumkin. Natijada, sport klubi
uchun relyatsion model, uning faoliyatini boshqarish, monitoring qilish va
sportchilar bilan bog‘liq barcha ma'lumotlarni tizimli va samarali tarzda
saqlash uchun muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Bu model nafaqat
ma'lumotlarni samarali tashkil qilishga, balki klubning barcha faoliyatini
kuzatish va tahlil qilishda ham yordam beradi. Shuningdek, relatsion
modelning o'ziga xos afzalligi shundaki, bu ma'lumotlar bazasini o'zgartirish
va kengaytirish jarayonlarini osonlashtiradi. Agar yangi elementlar (masalan,
yangi sport turi yoki yangi o'yin formati) qo'shilsa, bu o'zgarishlarni modelga
qo'shish oddiy va samarali bo'ladi.
Shu bilan birga, sport klubi uchun relatsion modelni yaratishda, ma'lumotlar
xavfsizligi va maxfiyligi ham alohida e'tibor talab qiladi, chunki sportchilar
va boshqa a'zolar haqida shaxsiy ma'lumotlar mavjud. Bu esa xavfsiz
texnologiyalardan foydalanishni taqozo etadi.
Umuman olganda, sport klubi relatsion modeli sport tashkilotining samarali
va tizimli ishlashiga katta yordam beradigan muhim vosita hisoblanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. G'ulomov, B. (2021). Ma'lumotlar bazalari va Relyatsion model. Toshkent:
Farg'ona universiteti nashriyoti.
2. Tursunov, A. (2019). Ma'lumotlar bazalarini loyihalash va boshqarish.
Toshkent: Fan va texnologiya nashriyoti.
3. Xolmatov, N., & Abduraxmonov, Sh. (2020). Ma'lumotlar bazalari va
SQL. Toshkent: Universitet nashriyoti.
4. A'zamov, Sh. (2018). Relyatsion model va ma'lumotlar bazalari tizimlari.
Samarqand: Samarqand davlat universiteti nashriyoti.
5. Abduraxmonov, A. (2017). Sport klubi va uning faoliyatini
avtomatlashtirish. Toshkent: Yangi avlod nashriyoti.
6. Yuldoshev, F. (2020). Informatika va ma'lumotlar bazalari. Toshkent: TDIU
nashriyoti.
7. Shodiev, S. (2022). Ma'lumotlar bazalari tizimlarini o'rganish. Toshkent:
O'zbekiston milliy universiteti nashriyoti.

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI Intellektual tizimlar va kompyuter texnologiyalar fakulteti Kompyuter ilmlari va dasturlash texnologiyalari yo‘nalishi 202-guruh talabasi Berilganalar bazasi fanidan 2-LABARATORIYA ISHI Mavzu:Sport klubi mavzusi bo’yicha relyatsion model tayyorlash SAMARQAND 2024

Relyatsion model (relation model) ma'lumotlar bazasini tashkil etishning asosiy usullaridan biridir. U 1970-yilda, Amerika informatika olimi Edgar F. Codd tomonidan taklif qilingan. Coddning asari "A Relational Model of Data for Large Shared Data Banks" (1970) ma'lumotlar bazalari uchun yangi paradigma yaratdi va bu model so'ngi 50 yilda ma'lumotlar bazalari sohasida katta o'zgarishlarga olib keldi. Relyatsion model, o'zining soddaligi, aniqligi va tizimlarni tashkil qilishda yangi usullarni taklif qilgani sababli tezda mashhur bo'ldi va hozirgi ma'lumotlar bazasi tizimlarining ko'pchiligi relyatsion modelga asoslangan. model ma'lumotlarni jadval shaklida saqlashni va ishlov berishni taklif qiladi. Har bir jadval (relation) bir nechta ustun (attribute) va qatorlardan (tuples) iborat. Har bir jadvalning o'ziga xos nomi, ustunlari va qatorlari bor. Bu modelning ba'zi asosiy tushunchalari quyidagilardir: 1.Relation (Jadval): Bu ma'lumotlar bazasining asosiy elementidir. Jadval bir yoki bir nechta ustunlardan iborat bo'ladi. Masalan, "Studentlar" jadvali o'quvchilarning ismi, familiyasi, yoshini saqlashi mumkin. 2.Tuple (Qator): Jadvaldagi har bir qatorni "tuple" deb atashadi. Har bir tuple, jadvalda saqlanayotgan ma'lumotlar to'plamini ifodalaydi. Har bir tuple bir xil tuzilishga ega bo'lib, ustunlar (attribute) bo'yicha ma'lumotlar saqlanadi. 3.Attribute (Ustun): Har bir jadvalda ma'lumotlarni saqlovchi ustunlar mavjud. Ustunlar turli tiplarda bo'lishi mumkin, masalan, matn, sana yoki raqam. Relyatsion Modelning Afzalliklari: Oddiylik va tushunarlilik: Ma'lumotlar bazasini tashkil qilish juda oson va mantiqan aniq. Jadval ko'rinishidagi ma'lumotlar bazasi tuzilmasi foydalanuvchi uchun tushunarli va ishlatish oson. Matematik asos: Relyatsion modelni ishlab chiqishda matematik logic, algebralar va kalkulyuslar asosida yondashilgan. Relyatsion Modelga Asoslangan Dasturlar: MySQL PostgreSQL Oracle Database Microsoft SQL Server Bu tizimlar relyatsion modelni amalga oshirishda asosiy tizim sifatida xizmat qiladi.

1-rasm:Relyatsion model RELYATSION MODEL JADVALLARI: 2-rasm:Sport_Klubi jadvali Relyatsion modelning Sport_Klub nomli jadvalini yaratishda quyidagi ustunlardan foydalandik. a. Nomi TEXT(90) b. Derektori TEXT(45) c. Manzil VARCHAR(45) d. Xodim_Soni INT e. Ish_vaqti VARCHAR(45) f. Haftalik_foyda INT

3-rasm:o’quvchilar nomli jadval Relyatsion modelning o’quvchilar nomli jadvalini yaratishda quyidagi ustunlardan foydalandik. a. Jadvali INT b. Soni INT c. Vaqti VARCHAR(45) d. FISH TEXT(30) e. Tel_raqami VARCHAR(45) f. Tug’ulgan_sana VARCHAR (45) g. Ish_Manzili TEXT(80)

Sport klubi mavzusi bo’yicha relyatsion model tayyorlash

14.12.2024

0

545.916015625 KB

Похожие