Yangi O‘zbekiston milliy tiklanishdan yuksalish sari
![Yangi O‘zbekiston: milliy tiklanishdan yuksalish sari
Reja
1.Yangi O‘zbekistonni yaratishda Harakatlar strategiyasining ahamiyati
2.Yangi O‘zbekistonda demokratiya va fuqarolik jamiyatini kuchli
qilishda Prezident murojaatnomasining ahamiyati
3.Yangi O‘zbekistonda milliy yuksalishning muhim sharti bo‘lgan adolatli
ijtimoiy tartibni o‘rnatishda tarix faning o‘rni](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_1.png)
![Insonda ijtimoiy ong shakllangandan buyon baxtli yashaydigan farovon
jamiyatni orzu qilib kelmoqda. Bosh maqsadimiz bo‘lgan ozod va obod, farovon
jamiyat qurish asosida xalqimizning orzusi bo‘lgan baxtli hayot kechirishini
ta’minlash Yangi O‘zbekistonning milliy yuksalishi bilan bog‘liq. Shuning uchun
O‘zbekistonning eng yangi tarixi milliy tiklanishdan – milliy yuksalish sari g‘oyasi
asosida amalga oshirilayotgan islohotlar bilan xarakterlanadi. Milliy tiklanishdan
milliy yuksalishga o‘tib borayotgan Yangi O‘zbekistonda xalqimizni baxtli,
hayotini farovon qilish borasida keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev ushbu xususda gapirib,
“ Mustaqillik tufayli biz dunyo hamjamiyatining teng huquqli a’zosi bo‘lib, yorug‘
kelajagimizni o‘z qo‘limiz bilan bunyod etmoqdamiz. Istiqlol yillarida erishgan
yutuqlarimizga tayanib, milliy tiklanishdan-milliy yuksalish sari dadil qadam
qo‘ymoqdamiz. Mamlakatimiz taraqqiyotini yanada yuksak bosqichga ko‘tarish
maqsadida Harakatlar strategiyasini qabul qildik.” 1
, – deb alohida
ta’kidladi. O‘zbekiston Prezidentining ushbu so‘zlari Yangi O‘zbekistonda milliy
yuksalish jarayonidagi ishlarimizning yanada samarali bo‘lishiga xizmat qiladigan
omillarni topish bugungi kunning eng dolzarb muammosi ekanligini ko‘rsatib
turibdi.
Yangi O‘zbekistonda milliy yuksalish to‘g‘risida gapirganda, eng avvalo,
Yangi O‘zbekiston tushunchasini mazmun mohiyatini anglab olish lozim.
Ma’lumki bu yorug‘ dunyoda yashayotgan har bir inson baxtli hayot to‘g‘risidagi
orzu umidlar bilan yashaydi. Buni jahon xalqlari siyosiy lug‘atlaridagi “Amerika
orzusi”, “Britaniya orzusi”, “Rossiya orzusi”, “Yaponiya orzusi” va “Xitoy
orzusi” kabi tushunchalarda yaqqol ko‘rish mumkin. O‘zbekiston xalqi ham ana
shunday orzu umidlar bilan yashab Yangi O‘zbekitsonni barpo etish va Yangi
Uyg‘onish davri poydevorini yaratish maqsadi yo‘lida harakat qilmoqda. Bu
maqsad yo‘lida harakat qilganda eng avvalo Yangi O‘zbekiston tushunchasi
nimani ifodalashini chuqur anglab olish kerak bo‘ladi. Chunki inson nimaga
1
Мирзиёев Ш.М. Нияти улуғ халқнинг иши ҳам улуғ, ҳаёти ёруғ ва келажаги фаровон бўлади.
3-том. Тошкент – “Ўзбекистон” – 2019 й., 88-бет.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_2.png)
![intilayotganligini aniq bilgandagina uning faoliyati samarali bo‘ladi. Xo‘sh Yangi
O‘zbekiston tushunchasi nimani ifoda etadi? “Ushbu tushuncha mamlakatimizning
zamonaviy qiyofasini shakllantirish, yurtimizda demokratik davlat, erkin fuqarolik
jamiyatini barpo etish, Uchinchi Renessans poydevorini yaratish borasidagi
islohotlarimizning tayanch g‘oyasini ifoda etadi.” 2
Yangi O‘zbekistonni yaratish barchamizning ezgu orzumiz, mehnatkash,
tinchliksevar xalqimizning orzusi hisosblanadi. Ushbu xususda gaprib O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev “Yangi O‘zbekiston tushunchasida
mujassam bo‘lgan xalq orzusi tarixiy taraqqiyotning barcha davrlarida millatning
yetuk vakillarini uni ro‘yobga chiqarish yo‘lida amaliy harakatlarga undab keldi” 3
deb yozadi. Shunday qilib Yangi O‘zbekiston tushunchasida uzoq o‘tmishdan
hozirgi davrgacha milliy tafakkurimiz negizida shakllanib kelgan, turli g‘oya va
amaliy harakatlarda o‘z ifodasini topgan xalqimizning orzu – umidlari mujassam
bo‘lgan deb aytish mumkin. Xalqimizni baxtli hayot to‘g‘risidagi orzu niyatlarini
amalga oshirish, yangi hayot qurish yo‘lidagi beqiyos o‘zgarishlarni o‘zida
mujassamlagan Yangi O‘zbekiston strategiyasi hammamizdan fidoyilik va
bunyodkorlikni yanada katta jonbozlikni talab qiladi.
Yangi O‘zbekiston barpo etish borasidagi vazifalar O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning Harakatlar strategiyasida 4
belgilab
berilgan. Harakatlar strategiyasi asosida ishlab chiqilgan 2017 yil 22 dekabrdagi,
2018 yil 28 dekabrdagi, 2020 yil 24 yanvardagi va 2020 yil 29 dekabrdagi Oliy
Majlisga qilgan murojaatnomalari islohotlarni amalga oshirishda faol ishtirok
etishga chaqiruv hisoblanadi. Bu murojaatnomalarning mohiyati shundaki ularda
nominal demokratiyadan real demokratiyaga o‘tishga xizmat qiladigan yangi
siyosiy muhit shakllantirish maqsadi yotibdi. Boshqacha qilib aytganda bugungi
kunda mamlakatimizda demokratiyaning shakliga munosib mazmuni shakllanib
bormoqda. Murojaatnomaning mazmun-mohiyatini tushunish uchun Harakatlar
2
Мирзиёев Ш.М. Янги Ўзбекистон стратегияси. Тошкент, 2021 йил, 26-бет.
3
Мирзиёев Ш.М. Янги Ўзбекистон стратегияси. Тошкент, 2021 йил, 16-бет.
4
Мирзиёев Ш.М. 2017 – 2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг беш устувор
йўналишлари бўйича Ҳаракатлар стратегияси. Тошкент 2017 йил 8 феврал.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_3.png)
![strategiyasida belgilab berilgan islohotlarning maqsad va vazifalaridan kelib chiqib
fikrlash kerak. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar O‘zbekistonni
rivojlantirish asosida xalqimiz hayotini baxtli qilishga qaratilgan. Demak,
murojaatnomani mazmun-mohiyati O‘zbekiston xalqini hayotini baxtli qilishga
xizmat qiladigan yangi siyosiy muhitni shakllantirishda faol ishtirok etishga
chaqiriq deb aytish mumkin .
Islohotlarning maqsad va vazifalarni samarali amalga oshirish uchun, eng
avvalo, xalqning dardini bilish va mavjud ijtimoiy muammolarni aniqlab olish
kerak bo‘ladi. Shuning uchun islohotlarni amalga oshirishga qaratilgan 2017
yilning 7 fevralida tasdiqlangan Harakatlar strategiyasining birinchi bosqichi
“Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili” deb nomlandi. Muammolar aniqlab
olingandan so‘ng Harakatlar strategiyasining ikkinchi bosqichiga “Faol
tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili” deb
nom berildi. Bozor munosabatlari sharoitida pul omilini birinchi o‘ringa chiqishi
va iqtisodiy rivojlanish investitsiyaga bog‘liq bo‘lishi sababli, Harakatlar
strategiyasining uchinchi bosqichi “Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili”
deb nomlandi. Milliy tiklanishdan milliy yuksalish g‘oyasining talablaridan va
taraqqiyotning muhim sharti ilm-fan yutuqlariga asoslanish ekanligidan kelib
chiqib 2020 yilga “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” deb
nom berildi. Keng ko‘lamli demokratik islohotlar, jumladan, ta’lim islohotlari
orqali O‘zbekistonda yangi uyg‘onish davri, Uchinchi Renessans poydevorini
yaratish va COVID-19 koronavirusi pandemiyasi oqibatlarini bartaraf qilish va
aholi salomatligini himoya qilish maqsadida 2021 yil “Yoshlarni qo‘llab-
quvvatlash va aholi salomatligini mustahkamlash” deb nom berildi. Harakatlar
strategiyasining mantiqiy ketma-ketlikda bir biriga bog‘langan bosqichlardagi
vazifalarni samarali amalga oshirilishi adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatilganligiga
bog‘liq.
Adolatli ijtimoiy tartibning o‘rnatilganligi Yangi O‘zbekistonni barpo etishning
muhim sharti hisoblanadi. Harakatlar strategiyasi asosida ishlab chiqilgan
murojaatnomalarda adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatishga xizmat qiladigan vazifalar](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_4.png)
![belgilab berilgan. Murojaatnomalarda ijtimoiy hayotning barcha sohalariga doir
vazifalar belgilab berilgan. Har bir soha vakillari murojaatnomani o‘rganganda
o‘zlariga doir vazifalarni aniqlab olishlari va uni ijrosi borasida chora-tadbirlarni
ishlab chiqishlari lozim. Lekin murojaatnomada inson qaysi soha vakili bo‘lishidan
qat’iy nazar hamma uchun bir xil ahamiyatga ega bo‘lgan vazifalar ham
mavjud. Bularga O‘zbekiston tanlagan demokratik taraqqiyot yo‘lidan jadal
rivojlanish borasidagi vazifalar, zamonamiz mohiyati bo‘lgan fuqarolik jamiyatini
kuchli qilish borasidagi vazifalar, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan
islohotlarni asosida yotgan liberallashtirish jarayonini takomillashtirish borasidagi
vazifalar, barcha sohadagi rahbar kadrlarni o‘z ishiga tanqidiy tahlil, qat’iy tartib
intizom va shaxsiy javobgarlik qoidalariga rioya qilgan holda faoliyat olib borishi
borasidagi vazifalar kiradi. Bu vazifalarni amalga oshirish hamma uchun daxli
bo‘lgan korrupsiya muammosini bartaraf qilib, adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatib
O‘zbekiston xalqini hayotini baxtli qilishga qaratilgan.
Baxtli hayot qurish borasida gapirganda yana bir yangilikni aytib o‘tish
adolatdan bo‘lar edi. Harakatlar strategiyasida muhtaram Prezidentimiz Shavkat
Mirziyoev tomonidan baxtli hayot to‘g‘risidagi tushuncha tanqidiy tahlil qilinib
bir yangilik kiritildi. Yangilik shundan iboratki - baxtli hayot kelajakda emas, balki
bugun bo‘lishi kerak degan fikrda. Chunki bizlar baxtli hayot kelajakda bo‘ladi
degan fikrga o‘rganib qolib ertangi kunimiz baxtli bo‘ladi degan fikr to‘g‘ri deb
qabul qila boshladik. Lekin hech kim, nima uchun ertangi kunimiz baxtli deb
yashashimiz kerak, biz bugun yashaymiz bugungi kunimiz qachon baxtli bo‘ladi
degan fikrni hatto xayoliga ham keltirmay keldi. O‘zbekiston Prezidenti ushbu
masalaga tanqidiy yondashib odamlar bugun yashaydi va ular bugun baxtli
bo‘lishlari kerak degan yangi g‘oyani ilgari surdi. Bu yangi taklifning ahamiyati
shundaki agar biz bugun ertangi kunimiz baxtli bo‘ladi deb yashasak, ertaga
farzandlarimiz ham ertangi kunimiz baxtli bo‘ladi deb yashaydi, indinga
nabiralarimiz ham xuddi shunday fikr bilan yashaydi, natijada baxtli hayot
reallikka aylanmay faqat orzu bo‘lib qoladi. Bunga qariyib 80 yil davom etgan
sho‘rolar zamoni yaqqol misol bo‘ladi. Sho‘rolar zamoni tarixi bizga saboq bo‘lib](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_5.png)
![ushbu xatoni takrorlamasligimiz kerak va buning uchun murojaatnomani mazmun-
mohiyatini to‘g‘ri anglab olishimiz kerak.
Murojaatnomalarni asosida yotgan Harakatlar strategiyasi baxtli hayot qurish
bilan bog‘liq ekan, eng avvalo, baxtli hayot nima ekanligini aniqlab olish kerak.
Baxtli hayot nima ekanligini bilgandan keyin murojaatnomani tushinish osonroq
kechadi, chunki biror bir narsaga erishish uchun o‘sha narsaga doir bilim muhim
ahamiyatga ega. Bu boradagi muammo shundan iboratki baxt to‘g‘risida xilma-xil
tushunchalar mavjud, chunki har kim baxtni har xil tushunadi. Natijada, fikrlarning
tarqoqligi va ayrim tushunmovchiliklar kelib chiqadi. Hatto baxt so‘ziga aniq
ta’rif berib bo‘lmaydi, chunki bu nisbiy tushuncha degan fikr ham mavjud. Lekin
bu fikrga to‘liq qo‘shilib bo‘lmaydi, unga faqat qisman qo‘shilish mumkin. Nima
uchun qisman qo‘shilish mumkin, chunki mutlaq haqiqat, mutlaq adolat
bo‘lmaganidaek mutlaq baxt ham bo‘lmaydi. Nima uchun to‘liq qo‘shilib
bo‘lmaydi, chunki insonni millati, dini, irqi va mafkurasidan qat’iy nazar hamma
uchun bir xil to‘g‘ri keladigan baxt ta’rifini berish mumkin. Shuning uchun Abu
Nasr Farobiy tarbiya tajribali o‘qituvchilar tomonidan tashkil etilishi va baxt nima
ekanligi tushuntirilishi kerak, chunki har bir odam baxtni va hodisalarni o‘zicha
bila olmaydi deb ta’kidlagan. Farobiy baxtli hayotni ta’minlaydigan jamiyat qurish
to‘g‘risida gapirib “Insoniyat faqatgina ilm va yuksak axloqiylik asosida yaxlit
fozil jamoaga birlasha olishi mumkin” 5
deb ta’kidlaydi.
Baxtni ta’rifni berishdan oldin, hozirgacha baxtga berilgan ta’rifni aytib o‘tish
va uni kamchiligini aniqlab olish kerak bo‘ladi. Aksariyat lug‘atlarda baxt
insonning moddiy va ma’naviy ehtiyojlarining to‘liq qondirilganlik holati deb
berilgan. Bir qarashda mukammal ta’rifga o‘xshaydi, insonga yana nima kerak
qorni to‘q, usti but bo‘lsa va kamchiligi bo‘lmasa baxtli bo‘lish uchun yetarlidek
ko‘rinadi. Lekin bu ta’rifda bitta kamchilik bor va bu kamchilik qo‘rquvsiz erkin
yashash hissi, xotirjamlikni yo‘qligi hisoblanadi. Agar insonda qo‘rquvsiz erkin
yashash hissi bo‘lmasa uning qor to‘q, usti but va ehtiyojlari qondirilgan bo‘lsa
ham u baxtli bo‘la olmaydi. Hatto qo‘rquvsiz erkin yashash hissi insonning
5
Фаробий Абу Наср. Фозил одамлар шаҳри. Тошкент. 1993 йил. 186 – бет.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_6.png)
![baxtliligining eng muhim sharti deb aytish mumkin. Aslida bunday hissiyot
ta’minlangan muhitda insonning ehtiyojlari ham qondirilgan bo‘ladi, chunki
qo‘rquvsiz erkin yashash hissi bo‘lishi ijtimoiy tartibga bog‘liq va bu tartib
jamiyat taraqqiyotining ham muhim sharti hisoblanadi. Shunday qilib baxt so‘ziga
– qo‘rquvsiz erkin yashash hissi, xotirjamlik ta’minlangan holda moddiy va
ma’naviy ehtiyojlarining to‘liq qondirilganlik holati deb ta’rif berish to‘g‘riroq
bo‘ladi.
Inson baxtli bo‘lishi uchun, u, eng avvalo, qo‘rqmasdan erkin yashashi kerak
ekan va buning uchun nima kerak degan savol kelib chiqadi. Buning uchun
jamiyatda adolatli ijtimoiy tartib o‘rnatilgan bo‘lishi lozim. Ana endi adolatli
ijtimoiy tartibni o‘rnatishda Harakatlar strategiyasi asosida ishlab chiqilgan
murojaatnomaning ahamiyati nimada degan savolni javobini berish kerak bo‘ladi.
Murojaatnoma yuqorida ta’kilaganimizdek ijtimoiy hayotning barcha sohalarini,
jumladan, siyosiy sohani isloh qilish borasidagi vazifalarni belgilab beradi.
Siyosiy islohot deganda demokratlashtirish va fuqarolik jamiyatini kuchli qilish
bog‘liq bo‘lgan vazifalar nazarda tutiladi. Demokratiya deganda hokimiyat xalq
tomonidan shakllantirilishi va nazorat qilinishi tushiniladi. Halq o‘z nazoratini
amalga oshirishi demokratiya talabi hisoblanadi va buning uchun xalq kuchli
bo‘lishi kerak. Kuchli bo‘lishi uchun esa, u birlashgan bo‘lishi lozim va xalqning
bunday birlashganlik holati fuqarolik jamiyati degan tushuncha bilan ifodalanadi.
Fuqarolik jamiyatining xalqaro miqyosda e’tirof etilgan asosiy funksiyasi
ijroiya hokimiyat ustidan nazoratni amalga oshirish funksiyasi hisoblanadi.
Murojaatnomalarda Parlament rolini kuchaytirish borasidagi vazifalarni ya’ni
demokratlashtirish va fuqarolik jamiyatini kuchli qilish vazifalarini amalga
oshirish ijroiya hokimiyat ustidan jamiyat nazoratini samarali qilishga xizmat
qiladi. Demokratiyani takomillashtirish va fuqarolik jamiyatini kuchli qilish esa ,
adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatishning muhim sharti hisoblanadi. Bunday tartib
o‘rnatilgan joyda esa, ijtimoiy hayotning barcha sohalarida rivojlanishni ta’minlash
mumkin bo‘ladi, chunki, tartib jamiyat taraqqiyotining muhim sharti hisoblanadi.
Shunday qilib murojaatnomada belgilab berilgan siyosiy islohotlar adolatli](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_7.png)
![ijtimoiy tartibni o‘rnatish asosida inson baxtliligining muhim sharti bo‘lgan
qo‘rquvsiz erkin yashash hissini ta’minlaydigan Yangi O‘zbekistonni barpo
etadi deb aytish mumkin . Shu bilan birgalikda adolatli ijtimoiy tartib nafaqat
qo‘rkuvsiz erkin yashash hissini balki insonning moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini
qondirilishini ta’minlashga ham sharoit yaratadi, chunki tartib o‘rnatilgan joyda
iqtisodiy o‘sish ham va boshqa barcha sohalarning rivojlanishi ham ta’minlanadi.
Demak, insonning tom ma’noda baxtli bo‘lishi adolatli ijtimoiy tartibga va bunday
tartib esa demokratiya hamda fuqarolik jamiyatining kuchliligiga bog‘liq deb
aytishga barcha asoslar bor.
2.Yangi O‘zbekistonda demokratiya va fuqarolik jamiyatini kuchli
qilishda Prezident murojaatnomasining ahamiyati
Yangi O‘zbekiston tushunchasi mamlakatimizning zamonaviy qiyofasini
shakllantirish, yurtimizda demokratik davlat, erkin fuqarolik jamiyatini barpo
etish, Uchinchi Renessans poydevorini yaratish borasidagi islohotlarimizning
tayanch g‘oyasini ifoda etar ekan demokratiya va fuqarolik jamiyatini kuchli qilish
masalasi bugungi kunimizning eng dolzarb muammosi hisoblanadi. Shuning uchun
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning asosiy e’tibori
mamlakatmizda demokratiya va fuqarolik jamiyatini kuchli qilishga qaratilgan.
Bun Prezidentning Oliy Majlisga qilgan murojaatnomalaridan yaqqol ko‘rish
mumkin. Murojaatnomalar Parlamentni demokratiya va fuqarolik jamiyatini
shakllantirish va kuchli qilish jarayonida faol ishtirok etishga chaqiruv hisoblanadi.
Chunki O‘zbekiston xalqini hayotini baxtli qilish aynan ana shu demokratiya va
fuqarolik jamiyatining kuchlilik darajasiga bog‘liq. Bugungi kunda baxtlilik
darajasi eng yuqori bo‘lgan mamlakatlarda jumladan, Shvesiya va Norvegiya
mamlakatlarida demokratiya va fuqarolik jamiyati ancha ilgarilab ketgan.
Shuning uchun Prezidentning murojaatnomalarida asosiy e’tibor Yangi
O‘zbekistonda demokratiya va fuqarolik jamiyatini kuchli qilishga qratilmoqda.
Ushbu xususda gapirib O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_8.png)
![“Bugungi xalqimiz – kechagi xalq esmas. Bugungi O‘zbekiston – kechagi
O‘zbekiston esmas. Shu bois, demokratik islohotlar yo‘li – biz uchun yakkayu
yagona va eng to‘g‘ri yo‘ldir. Bu borada biz har kuni izlanishdamiz, xorijdagi
ilg‘or tajribalarni chuqur o‘rganib, hayotimzni, ish uslubimizni takomillashtirishga
harakat qilmoqdamiz” deb ta’kidlaydi. Demokratiya va fuqarolik jamiyatini kuchli
qilish borasida gapirganda uularni funksiyasidan kelib chiqib fikrlash lozim.
Ma’lumki demokratiya va fuqarolik jamiyatini birlashtirib turadigan funksiyasi
ularning nazorat faoliyati hisoblanadi. Shuning uchun Prezident
murojaatnomalarida nazorat faoliyatini takomillashtirishga alohida e’tibor
qaratilmoqda.
Demokratiya va fuqarolik jamiyatini kuchli qilish borasidagi muammolardan
biri nazorat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmoqda. Har qanday faoliyat samarali
amalga oshirilishi uchun o‘sha faoliyatga doir bilim kerak bo‘ladi. Xuddi shunday
nazorat faoliyatining samaradorligi ham nazorat faoliyatiga doir bilimga bog‘liq
bo‘ladi. Ma’lumki bilim ta’lim tizimida shakllanadi, lekin bugungi kunda ta’lim
tizimida biror bir fan nazorat faoliyatiga doir bilimni bermaydi. Vaholanki, bu
bilim hech qanday mubolag‘asiz insoniyat jamiyati uchun kerak bo‘lgan eng
muhim bilim hisoblanadi. Chunki bu bilim jamiyat taraqqiyotining muhim sharti
bo‘lgan adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatishga xizmat qiladigan bilim hisoblanadi.
Shuning uchun ta’lim tizimida yoshlarimizga nazorat faoliyatiga doir bilimni
beradigan fanlarni joriy etish zamon talabi hisoblanadi deb aytish mumkin.
Bu borada butun mamlakatimiz miqyosida bo‘lgani kabi Samarqand viloyatida
ham ma’lum bir ishlar amalga oshirilmoqda. Samarqand viloyatida
respublikamizda birinchilar qatorida demokratiya va fuqarolik jamiyati talablaridan
kelib chiqib nazorat faoliyatiga doir bilimlarni ishlab chiqishga qaratilgan ilmiy
tadqiqotlarni olib borildi. Xususan, Samarqand viloyatining yetakchi oliy o‘quv
yurti bo‘lgan SamDUda 2010 yildan boshlab nazorat faoliyatiga doir mavzularda
ilmiy tadqiqotlar olib borildi. Ushbu tadqiqotlar natijasida 2015 yilda Ijtimoiy
nazorat nomli monografiya ishlab chiqildi va nashr etildi. Nazorat faoliyatiga doir](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_9.png)
![ilmiy tadqiqotlar olib borish bilan birgalikda SamDU Ijtimoiy ish yo‘nalishida
2010-2011 o‘quv yilaridan boshlab Ijtimoiy nazorat fani o‘qitib kelinmoqda.
O‘zbekiston markaziy televideniesining “Munosabat” ko‘rsatuvida,
“O‘zbekiston tarixi” telkanalida “Mavzu” ko‘rstuvida, Samarqand viloyat
televideniesi “Dolzarb mavzu”, “Kun mavzusi” va “Jarayon” ko‘rsatuvlari oraqali
nazorat faoliyatiga doir bilimlar nafaqat talabalarga balki keng jamoatchilikka
yetkazilib borildi. Samarqand Davlat universiteti olimlari tomonidan olib borilgan
ilmiy tadqiqot va pedagogik faoliyat natijasida 2020 yilda “Ijtimoiy nazorat” 6
nomli darslik ham ishlab chiqildi. Bugungi kunda Ijtimoiy nazorat fani
universitetning bir nechta yo‘nalishlarida talabalarga o‘qitilmoqda. SamDUda joriy
qilingan “Ijtimoiy nazorat” nomli fan nafaqat Samarqand viloyati balki
mamlakatimiz yoshlarini demokratiya va fuqarolik jamiyati sharotida yashashga
qodir qilib tarbiyalashda muhim ahamiyatga ega. Ijtimoiy nazorat fani beradigan
bilim Yangi O‘zbekiston taraqqiyotining va inson baxtliligining muhim sharti
bo‘lgan adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatishga xizmat qilishini inobatga olib
ushbu yangi fanni Oliy ta’lim tizimiga joriy qilish zamon talabi hisoblanadi.
Bu talabdan kelib chiqib taniqli olimlar akademik A.X.Saidov 7
va akademik
A.A.Asqarov 8
tomonidan Yangi O‘zbekistonda yangi darslik nomi bilan maqola
chiqarildi.
Bugungi kungacha demokratiya va fuqarolik jamiyatini kuchli qilish borasidagi
asosiy muammolardan yana biri mamlakat iqtisodida qishloq xo‘jaligining
ulushini yuqoriligi va qishloq xo‘jaligida esa ko‘p suv iste’mol qiladigan
ekinlarning, jumladan, paxtaning ulushining ko‘pligi sabab bo‘lib keldi. Chunki
sun’iy sug‘orishga asoslangan dehqonchilikda davlat hokimiyati organlarini
qonunga qat’iy rioya qilishini ta’minlash muammo bo‘lib qoladi. Bunday holat
demokratiyani va fuqarolik jamiyatini kuchli qilishga yo‘l qo‘ymaydi va oxir
oqibatda tarixdan ma’lum bo‘lgan Sharqona despotizmni keltirib chiqaradi.
6
Набиев Ф.Х. Ижтимоий назорат. Дарслик.Самарқанд – 2020 йил.
7
Саидов А.Х. Янгиланаётган Ўзбекистонда янги дарслик. Ўзбекистон овози газетаси. 2020 йил 21 сентябрь.
8
Асқаров А. Янгиланаётган Ўзбекистонда назорат фаолиятига доир билимни берадиган янги дарслик.
Таълим, фан ва инновация журнали. 2021 йил 3 – сон.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_10.png)
![Shuning uchun bugungi kunda mamlakatimiz iqtisodida qishloq xo‘jaligini
ulushini qisqartirish va sanoatni rivojlantirishga qaratilgan siyosat yuritilmoqda.
Buni murojaatnomada paxta va bug‘doyga davlat buyurtmasini bekor qilish
kerakligi to‘g‘risidagi fikrdan yaqqol ko‘rsa bo‘ladi. Bu borada turizmni
rivojlantirish muhim ahamiyatga ega, chunki turizm paxta ekiniga o‘xshab
davlatning suv taqsimoti funksiyasiga bog‘liq emas. Iqtisodiyotimizda paxta ekini
beradigan daromadni pasayishini asta-sekinlik bilan turizm hisobidan qoplab
borish demokratiyani va fuqarolik jamiyatini kuchli qilishga xizmat qiladi deb
aytish mumkin. Shuning uchun O‘zbekiston Prezidenti chiqishlarida va
murojaatnomlarida turizmni rivojlantirish masalasiga alohida e’tibor qaratildi.
Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari juda yuqori, lekin biz
hozircha mavjud imkoniyatlardan to‘liq foydalana olmayapmiz. O‘zbekistonning
tarixiy yodgorliklarga boy Samarqand, Buxora va Xorazm kabi shaharlarini turistik
imkoniyatlarini rivojlantirish borasida olib borayotgan ishlar talab darajasida emas.
Birgina Samarqand shahrining turistik imkoniyatlari to‘g‘risida gapirganda
sho‘rolar zamonida Samarqand shahri turistlarni qabul qilish bo‘yicha sho‘rolar
mamlakatida birinchi o‘nlikka kirganligini ta’kidlash lozim. Lekin hozircha
Samarqand viloyati va Zarafshon vohasining boshqa viloyatlari turizmni
rivojlantirish borasida olib borayotgan ishlari talab darajasida emas. Adolat
yuzasidan shuni e’tirof etish kerakki Samarqand viloyatida ziyorat turizmini
rivojlantirish borasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Birgina Imom
Buxoriy majmuasini qayta rekonstruksiya qilish ishlari hech qanday mubolag‘asiz
nafaqat Samarqand viloyatini balki mamlakatimiz turizm salohiyatini oshirishda
muhim ahamiyatga ega.
Turizm sohasini rivojlantirish, eng avvalo, ushbu sohaga investitsiyani jalb
qilishga va investitsiyani jalb qilish esa qulay investitsion muhit
shakllanganligiga bog‘liq. Qulay investitsion muhit yaratish borasidagi asosiy
muammo byurokratiya, porxo‘rlik va korrupsiya illati bilan bog‘liq. Ushbu
muammoni bartaraf qilishning eng maqbul yo‘li demokratiyani takomillashtirish
va fuqarolik jamiyatini kuchli qilish bilan bog‘liqdir. Shuning uchun xalqaro](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_11.png)
![miqyosda u yoki bu davlatdagi korrupsiyaning darajasiga qarab demokratiya va
fuqarolik jamiyatining kuchlilik darajasiga baho beriladi. Qaerda byurokratiya,
poraxo‘rlik va korrupsiya jilovlangan bo‘lsa, o‘sha yerda demokratiya va
fuqarolik jamiyati kuchli degan xulosa qilinadi va aksincha. Demak dunyodagi eng
daromadli sohalardan biri bo‘lgan turizm sohasini rivojlanishi ham, demokratiya
va fuqarolik jamiyatini kuchli qilish orqali adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatishga
bog‘liq.
Murojaatnomaning maqsad va vazifalarini amalga oshirish odamlarning
hayotga ongli munosabatda bo‘lishlariga bog‘liq. Hayotga ongli munosabatda
bo‘lish deganda befarqlik kayfiyatini jilovlab daxldorlik hissi bilan yashash
tushiniladi. Hayotga ongli munosabatda bo‘lish, eng avvalo, demokratlashtirish va
fuqarolik jamiyatini kuchli qilish jarayonida ishtirok etish degani. Mamlakatimizda
amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlarda, va eng avvalo,
demokratlashtirish va fuqarolik jamiyatini kuchli qilish jarayonida ishtirok etish
murojaatnoma talabiga muvofiq harakat qilish hisoblanadi. Shuning uchun
murojaatnomani jamiyatni hayotga ongli munosabatda bo‘lishiga chaqiruv deb
aytish mumkin.
Bu boradagi muammolardan yana biri fuqarolik pozitsiyasining zamon
talablaridan orqada qolayotganligi. Fuqarolik pozitsiyasi deganda bir fuqaroning
ikkinchi bir fuqaroga va jamiyatga nisbatan befarq bo‘lmasdan daxldorlik hissi
bilan yashashi tushuniladi. Befarqlik kayfiyatini jilovlab daxldorlik hissini
shakllantirish fuqarolik pozitsiyasining muhim sharti hisoblanadi. Befarqlik
kayfiyatini jilovlash uchun eng avvalo uni sababini topish kerak bo‘ladi.
Befarqlikni sababi nodonlik hisoblanadi, nodonlikning sababi esa ma’naviy
qashshoqlikdir. Demak, befarqlik kayfiyatini jilovlab daxldorlik hissini
shakllantirish uchun ma’naviyatni yuksaltirish kerak ekan. O‘zbekiston
Prezidenti o‘z chiqishlaridan birida befarqlik dushmanlik deb aytganlarida juda
katta ma’no bor. Chunki befarq odam - menga nima, o‘lib ketmaydimi degan
qabilda yondashgan bo‘ladi. Befarq odamda mas’uliyat bo‘lmaydi, mas’uliyat esa
har qanday faoliyatni samarali qiluvchi omillardan biri hisoblanadi. Aslida](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_12.png)
![faoliyatni samarali qiluvchi ikkita asosiy omil: mas’uliyat va kompetentlik
mavjud. Bulardan qaysi biri muhimroq desak mas’uliyat muhim deb aytish to‘g‘ri
bo‘ladi. Chunki bilimi bo‘lsa-yu lekin befarq bo‘lsa uning bilimidan na o‘ziga va
na jamiyatga foyda bor. Befarqlikni sababi bo‘lgan ma’naviy qashshoqlikni qanday
bartaraf qilish mumkin yoki ma’naviyatni qanday yuksaltirish mumkin degan savol
kelib chiqadi. Bu o‘ta murakkab savol, chunki insonni bilimini baholaydigan
mezonlar aniq, lekin ma’naviyatini baholaydigan mezonlar aniq emas.
Ma’naviyatni yuksaltirish uchun eng avvalo ma’naviyatni yuksaltirishga
xizmat qiladigan g‘oyalar ishlab chiqilgan bo‘lishi va profilaktika jarayonida
odamlarning ongu qalbiga singdirilishi kerak. Ushbu xususda gapirib O‘zbekiston
Prezidenti Shavkat Mirziyoev “Lekin faqat qilich va qamchi bilan ijobiy
natijalarga erishib bo‘ladimi? Bu nafaqat – xato fikr, balki chuqur yangilish, deb
hisoblayman. Bu borada profilaktika ishlarini kim samarali olib boradi?” 9
deb
savol bilan murojaat qildilar. Bu borada SamDU professor o‘qituvchilari
tomonidan universitet rektori rahbarligida qo‘llanma funksiyasini bajaradigan
”Baxtli hayot sharoitlari” 10
nomli monografiya ishlab chiqilgan. Ushbu
monografiya beradigan bilim va g‘oyalar ma’naviyatni yuksaltirib befarqlik
kayfiyatini jilovlashga xizmat qilar ekan uni oliy ta’lim tizimida yangi
akademik fan sifatida joriy qilish taklifini berish mumkin. Murojaatda
korrupsiyaga qarshi kurashda profilaktika ishlarini samarali qilish maqsadida
“halollik vaksinasi” to‘g‘risida gapirildi. Bunday profilaktika ishlarini amalga
oshirish uchun oldin “halollik vaksinasi” ishlab chiqilgan bo‘lishi kerak.
Ma’naviyatni yuksaltirishga xizmat qiladigan yuqorida qayd qilingan monografiya
“halollik vaksinasi” bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Yangi O‘zbekiston xalqi, jumladan Samarqand viloyati aholisi islohotlarga
befarq bo‘lmasdan daxldorlik hissi bilan yashab hayotga ongli munosabatda bo‘lib
harakat qilmoqda. Murojaatnomalar har birimizning hayotimizni baxtli qilishga
qaratilgan Yangi O‘zbekistonni barpo etishda faol ishtirok etishga chaqiruv
9
Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар
фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент – “Ўзбекистон” – 1917 йил, 31 – бет.
10
Набиев Ф.Х. Бахтли ҳаёт шароитлари. Монография. Самарқанд - 2018 йил.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_13.png)
![hisoblanadi. Islohotlarga befarq bo‘lmasdan daxldorlik hissi bilan yashash davlat
va jamiyat o‘rtasida sheriklikni shakllantirib inson baxtliligining muhim sharti
bo‘lgan adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatishga xizmat qiladi. Adolatli ijtimoiy
tartib esa inson orzu qilayotgan baxtli hayotni muhim sharti hisoblanadi.
Murojaatda belgilab berilgan vazifalarni amalga oshirish adolatli ijtimoiy tartibni
o‘rnatish orqali xalqimiz hayotini baxtli qilishga qaratilgan. Bugungi kunda Yangi
O‘zbekistonda shakllanib borayotgan ijtimoiy sharoitlar ya’ni mustaqillik, tinchlik
va adolatli ijtimoiy tartib orzu qilinayotgan baxtli hayotni ta’minlaydigan farovon
jamiyatni barpo qilishda asos bo‘lib hizmat qiladi.
3.Yangi O‘zbekistonda milliy yuksalishning muhim sharti bo‘lgan adolatli
ijtimoiy tartibni o‘rnatishda tarix faning o‘rni
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvarda qabul
qilingan “2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning Taraqqiyot
strategiyasi”da belgilab berilgan maqsad va vazifalaridan kelib chiqib milliy
yuksalish jarayonidagi ishlarimizning yanada samarali bo‘lishiga xizmat qiladigan
omillarni topish bugungi kunning eng dolzarb muammosi ekanligini ko‘rsatib
turibdi. Bunday omillarni shakllantirish ilmiy yondashuvni talab qiladi, chunki
yuksalish qonuniyatlarini topish jamiyatshunos olimlarning vakolati hisoblanadi.
Jamiyatshunos olimlarimiz, jumladan, tarixchilar jamiyat taraqqiyotiga xizmat
qiladigan omillarni aniqlashga va ularni ta’minlashga qaratilgan tadqiqotlarni olib
borishmoqda. Buning uchun, eng avvalo, jamiyat taraqqiyotining muhim sharti
nima ekanligini aniqlab olish va o‘shandan kelib chiqib fikrlash kerak. Ma’lumki,
jamiyat taraqqiyotining muhim sharti bo‘lib adolatli ijtimoiy tartibning
o‘rnatilganligi xizmat qiladi.
Bunday tartibning o‘rnatilganligi nazorat faoliyatiga, aniqroq aytganda
davlat va jamiyatning sheriklikdagi nazorat faoliyatiga bog‘liq bo‘lmoqda. Adolatli
ijtimoiy tartibni o‘rnatishga qodir bo‘lgan nazorat tizimini shakllantirish masalasi
jamiyatshunos olimlarning dolzarb izlanish ob’ekti bo‘lib kelmoqda.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_14.png)
![O‘zbekistonda siyosiy fanlarning rivojlanishi asosan mustaqillik yillarida
boshlanganligini va o‘tgan yillar tarix uchun uncha katta davr emasligini inobatga
olsak siyosiy mavzulardagi izlanishlarni, jumladan, adolatli ijtimoiy tartibni
o‘rnatishda nazorat faoliyatining o‘rni masalasi mavzusini yetarli darajada
o‘rganilmaganligini ko‘rish mumkin. Shunday bo‘lishiga qaramasdan mustaqillik
yillarida nazorat faoliyatining ilmiy-nazariy asoslariga va jamoatchilik nazoratiga
bag‘ishlangan ko‘plab ilmiy izlanishlar amalga oshirildi. 11
Albatta ushbu asarlar, ilmiy ishlar demokratiya va fuqarolik jamiyatini
kuchli qilishga xizmat qiladigan nazorat faoliyatini o‘rganishda ilmiy metodologik
asos bo‘lib xizmat qilishda va nazorat tizimining muhim elementi bo‘lgan
jamoatchilik nazoratining rivojlanishi masalasini ilmiy jihatdan tadqiq qilishda
muhim ahamiyatga ega. Lekin ular asosan nazorat tizimining u yoki bu elementiga
bag‘ishlangan bo‘lib, uni tizim sifatida o‘rganish va jamoatchilik nazoratini
samarali qilishda nazorat faoliyatiga doir bilimni ishlab chiqish masalasi nazardan
chetda qolib kelgan. Vaholanki, nazorat samarali bo‘lishi uchun u tizim shaklida
11
1.Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, катъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик барча даражадаги
раҳбарларнинг кундалик ҳаёт қоидаси бўлиши керак. Тошкент. Ўзбекистон. 2017 йил.
2. Мирзиёев Ш.М. 2017-2021 йиллварда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг беш устувор
йўналиши бўйча Ҳаркатлар стратегияси. Тошкент. Ўзбекистон. 2017 йил.
3.Мирзиёев Ш.М. Янги Ўзбекистон стратегияси. Тошкент, 2021 йил.- 464 б.
4.Каримов И. А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик
жамиятини ривожлантириш концепцияси. Т. Ўзбекистон. 2010 й.
5.Бафоев Ш. Жамоатчилик назорати демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамияти қуришнинг муҳим
омили сифатида // Ижтимоий фикр. Инсон ҳуқуқлари. – 2007 № 1.
6.Мустафоев М. Жамоатчилик назорати – жамият мувозанати // Мулоқот 2004 й. № 4
7.Мухторов Н. Амнистия актларини қўлланилишида жамоатчилик назорати: давлат бошқарув органлари ва
фуқаролик жамияти институтларининг ҳамкорлиги // Фуқаролик жамияти – Гражданское общество – Civil
Society. 2010 й. № 3
8.Набиев Т., Солеев А. Ўзини ўзи бошқариш органлари жамоатчилик назоратининг субъекти сифатида //
Фуқаролик жамияти – Гражданское общество – Civil Society. 2008 й. № 4
9.Набиев Ф. Обеспечение и совершенствование об щ ественного контроля в программн ых документах
полит и ческих партий Узбекистана // Фу қаролик жамияти – Гражданское общество – Civil Society. 2010 № 3
10.Набиев Ф. Ижтимоий назорат. Самарқанд. 2016 йил.
11.Насриев И. Далнейшее совершенствование системы общественного контроля // Фу қаролик жамияти –
Гражданское общество – Civil Society. 2010 й. № 3
12.Чоршанбиев Ж. Фуқаролик жамияти шаклланишида жамоатчилик назоратининг аҳамияти //
Демократлаштириш ва инсон ҳуқуқлари. 2008 й. №2
13.Ҳакимов Р. Мамлакатни модернизация қилиш ва кучли фуқаролик жамиятини барпо этишда
жамоатчилик назоратини такомиллаштиришнинг долзарб масалалари // Фуқаролик жамияти – Гражданское
общество – Civil Society. 2010 й. № 3
14.Ҳафизов Т. Жамоатчилик назорати ижтимоий адолат кафолатидир // Жамият. 2007 й. 9 – июн
15.Ниёзов М. “Ўзбекистоннинг демократик ривожланиши ва жамоатчилик назорати” ўқув қўлланмаси. Т.:
ЮМОМ. 2012](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_15.png)
![bo‘lishi va nazorat faoliyati ushbu faoliyatga doir bilim bilan qurollangan bo‘lishi
lozim. Agar nazorat tizim shaklida bo‘lmasa, ya’ni nazoratni faqat yuqoridan
davlat amalga oshirsa va jamiyat nazoratda ishtirok etmasa bunday nazorat
ijtimoiy tartibni o‘rnatishga qodir bo‘lmaydi. Bunday holat bo‘lmasligi uchun
nazorat borasida davlat bilan jamiyat o‘rtasida ijtimoiy sheriklik o‘rnatilgan
bo‘lishi kerak. Ushbu maqsad yo‘lida 2014 yil 25 sentyabrda “Ijtimoiy sherkilik
to‘g‘risida” qonun qabul qilindi. Ijtimoiy sheriklikka asoslangan nazorat
faoliyatini samarali qilish esa, uni tizim sifatida ilmiy tadqiq qilishni va uni tarixini
o‘rganishni taqozo etadi. Fuqarolik jamiyati nazorat tizimining muhim elementi
hisoblanadi va davlat nazorati bilan birgalikda nazorat tizimini tashkil qiladi.
Nazorat faoliyatiga doir bilim bilan qurollangan ana shunday nazorat tizimigina
adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatishga qodir bo‘ladi. Nazorat faoliyatini rivojlanishi
masalasi kompleks tarzda o‘rganilmagan va shuning uchun ham ushbu mavzuda
tadqiqot olib borish bugungi kunning dolzarb muammosi hisoblanadi .
Jamiyat taraqqiyotining muhim sharti bo‘lgan adolatli ijtimoiy tartibning
o‘rnatilishi nazorat faoliyatiga, nazorat faoliyatining samradorligi esa nazoratga
doir bilimga bog‘liqdir. Jamiyat taraqqiyoti to‘g‘risida gapirishdan oldin milliy
tiklanishdan milliy yuksalish sari tushunchasining mazmun-mohiyatini anglab
olish lozim. Milliy tiklanish deganda mustamlaka mamlakatning milliy
davlatchiligining tiklanishi va mustaqil taraqqiyot yo‘liga o‘tishi bilan bog‘liq
jarayon tushuniladi . Mustamlaka mamlakatlar milliy tiklanish partiyasini tuzib,
yillar davomida kurashib, minglab qurbonlar berib, mustaqillikka erishadi.
Mustaqillikka erishish bilan milliy davlatchilikning tiklanish jarayoni boshlanadi
va bu tiklanishdan yuksalishga o‘tish uchun faqat mustaqillikning o‘zigina yetarli
emas. Mustaqillik o‘z-o‘zidan yuksalishni ta’minlamaydi, balki yuksalish uchun
sharoit va imkoniyat yaratadi, xolos. Mustaqillik beradigan ana shunday
imkoniyatdan foydalana olgan davlat o‘z yuksalishini ta’minlay oladi va jahonda
rivojlangan mamlakatlar qatoridan munosib o‘rin egallaydi. Buning uchun, eng
avvalo, mustaqillikning ahamiyatini va u beradigan imkoniyatlarni chuqur anglab
olish kerak bo‘ladi.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_16.png)
![Mustaqillikning ahamiyati shundan iboratki, mustaqil davlat o‘z xalqiga
insonlar baxtli bo‘lishining muhim sharti hisoblangan erkinlikni beradi. Erkinlik
nafaqat baxtli hayotning, balki jamiyat taraqqiyotining ham muhim sharti
hisoblanadi. Lekin yuqorida ta’kidlaganimizdek mustaqillik beradigan erkinlik
o‘z-o‘zidan taraqqiyotni ta’minlamaydi balki unga sharoit yaratadi xolos. Buning
uchun yana bir sharoit, ya’ni adolatli ijtimoiy tartib o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
Qachon va qaerdaki mustaqillik va adolatli ijtimoiy tartib o‘rnatilgan
bo‘lsagina, o‘sha vaqtda va o‘sha joyda yuksalish bo‘ladi. Demak, mustaqillik
bergan milliy tiklanishdan milliy yuksalishga o‘tish uchun mamlakatda adolatli
ijtimoiy tartib o‘rnatilgan bo‘lishi lozim. Bunday tartibning o‘rnatilishi esa
demokratik davlat va fuqarolik jamiyatining kuchlilik darajasiga bog‘liq. Chunki
demokratiya va fuqarolik jamiyati adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatishning eng
maqbul yo‘li hisoblanadi. Shunday qilib milliy yuksalish deganda mustaqil
mamlakatda adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatish va ijtimoiy taraqqiyotni
yuksak bosqichga ko‘tarish asosida xalqimiz hayotini baxtli qilish jarayoni
tushuniladi.
Mamlakatimizda demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini shakllantirish
borasidagi vazifalarni amalga oshirish uchun demokratiyaning mohiyatidan kelib
chiqib harakat qilish kerak. Demokratiya sharoitida xalq hokimiyatga emas, balki
hokimiyat xalqqa xizmat qilishi kerak. Buning uchun esa, eng avvalo, hokimiyat
xalqning dardini bilishi va mavjud ijtimoiy muammolarni aniqlab olishi kerak
bo‘ladi. Shuning uchun islohotlarni amalga oshirishga qaratilgan 2017 yilning 7
fevralida tasdiqlangan Harakatlar strategiyasining birinchi bosqichi “Xalq bilan
muloqot va inson manfaatlari yili” deb nomlandi. Muammolar aniqlab olingandan
so‘ng Harakatlar strategiyasining ikkinchi bosqichi bo‘lgan 2018 yilga “Faol
tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili” deb
nom berildi. Bozor munosabatlari sharoitida pul omilining birinchi o‘ringa chiqishi
va iqtisodiy rivojlanish investitsiyaga bog‘liq bo‘lganligi sababli Harakatlar
strategiyasining uchinchi bosqichi, ya’ni 2019 yil “Faol investitsiyalar va ijtimoiy
rivojlanish yili” deb nomlandi. Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_17.png)
![g‘oyasining talablaridan va taraqqiyotning muhim sharti ilm-fan yutuqlariga
asoslanish ekanligidan kelib chiqib, 2020 yilga “Ilm, ma’rifat va raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirish yili” deb nom berildi. Mamlakat kelajagi oxir oqibatda
yoshlarga ya’ni ularni qanchalik barkamol qilib tarbiyalashga bog‘liqligidan kelib
chiqib 2021 yilga “Yoshlarni qo‘llab-quvvatlash va aholi salomatligini
mustahkamlash yili” deb nom berildi. Harakatlar strategiyasining mantiqiy ketma-
ketlikda bir biriga bog‘langan bosqichlardagi vazifalarning samarali amalga
oshirilishi adolatli ijtimoiy tartibning o‘rnatilganligiga bog‘liq.
Milliy yuksalishning muhim sharti bo‘lgan adolatli ijtimoiy tartib
o‘rnatilishi demokratik siyosiy tartibotga bog‘liq. O‘zbekistonda shakllanayotgan
demokratik davlatning asosiy vazifasi adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatishdan
iborat. Shuning uchun adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatish muammosi fan
faoliyatining ham eng dolzarb muammosi bo‘lishi lozim. Chunki, fan
muammosining dolzarbligi zamon talabidan kelib chiqadi va davlat tomonidan
belgilab beriladi. Tarixga nazar solsak, barcha davrlarda ijtimoiy tartib
muammosi jamiyatshunos olimlar oldida turgan eng dolzarb va eng murakkab
muammo bo‘lib kelgan. Masalan, yunon faylasufi Platon “Davlat” nomli asarida
ijtimoiy tartib o‘rnatilishi uchun jamiyatni intellektual elita boshqarishi kerak
deb yozadi. Qadimgi dunyo faylasuflaridan yana biri Aristotel o‘zining “Siyosat”
nomli asarida asosiy e’tiborni jamiyat strukturasini tahlil qilishga qaratgan va
jamiyatda tartib bo‘lishi uchun “ o‘rta sinf kuchli bo‘lishi kerak” 12
, – deb yozadi.
G‘arb olimu donishmandalaridan farq qilib, Sharqda ijtimoiy tartibni
o‘rnatishda asosiy e’tibor ma’naviyatni yuksaltirishga qaratilgan. Masalan,
qadimgi Xitoy mutafakkiri Konfutsiy ta’limotida ijtimoiy tartibni o‘rnatishda
ma’naviy yuksaklikka alohida e’tibor qaratilganligini ko‘rish mumkin. Konfutsiy
insoni yat jamiyat i da ma’naviyat ning roli yuqori ekanligini quyidagicha ko‘rsatgan:
“ Agar jamiyat qonunlar yordamida boshqarilsa va tartibot jazolashlar vositasida
12
.Рубанов А.В. Социальн ый порядок: традиции и современные подходы к изучению. Журн. Белорус. Гос.
Ун-та. Философия. Психология. 2017. №1.С. 46.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_18.png)
![amalga oshirilsa, odamlar jazolashlardan o‘zlarini olib qochishga intiladilar, lekin
ular o‘zlarida or-nomusni his qilmay qo‘yadilar ; agar jamiyat axloq vositasida
boshqarilsa, tartibot axloqiy qadriyatlar bilan ta’minlansa, odamlar or-nomusni his
qiladilar, halol va sofdil bo‘ladilar ” 13
. Konfutsiy ijtimoiy tartib o‘rnatishni axloqiy
tarbiya negizida ma’naviyatni yusaltirish bilan bog‘lagan ligini tushunish qiyin
emas. Sharq Arastusi deb nom olgan Abu Nasr Farobiyning asarlarida ham
ijtimoiy tartibni o‘rnatishda ma’naviyatga alohida e’tibor qaratilganligini ko‘rish
mumkin.
Bugungi kunda ham ijtimoiy tartib muammosi fan faoliyatining dolzarb
muammosi bo‘lib qolmoqda, chunki hali hanuz insoniyat qanday qilsak
jamiyatda tartib bo‘ladi, degan savolning mukammal javobini topa olgani yo‘q.
Ushbu muammoning yechimi fan faoliyatiga, va, eng avvalo, ijtimoiy-gumanitar
fanlarga, jumladan, tarix faniga bog‘liqdir. Shuning uchun ijtimoiy tartibni
o‘rnatish maqsadida i jtimoiy-gumanitar fanlar ichida, eng avvalo, tarix fanining
rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar ochib berish lozim. Tarixiy bilimsiz biror-
bir ijtimoiy fan rivojlana olmaydi, aniqroq qilib aytganda, faylasuf ham,
sotsiolog ham, politolog ham, iqt i sodchi ham, psixolog ham faqat tarixiy bilim
negizidagini tadqiqot olib borishi mumkin. Chunki tarixiy bilim insonga fikrlash
uchun kerak bo‘lgan materialni berada va uning tafakkurini rivojlantiradi.
Umuman, tarixni bilmasdan turib inson s a vodli bo‘lishi mumkin emas,
chunki tarixiy bilim , yuqorida ta’kidlaganimizdek , tafakkurni rivojlantirib,
barcha ijtimoiy fanlarning negizini tashkil qiladi. Mashhur donishmandlardan
biri ning tarixni bilmagan odam ma’lumotli bo‘la olmaydi va o‘zini tasodif deb
hisoblashi lozim , deb yozgani bejiz emas. Mustaqillik sharofati bilan biz da o‘z
tariximizni ob’ektiv o‘rganish imkoniyati paydo bo‘ldi va shuning uchun ham
b ugungi kunda O‘zbekiston tarixini o‘rganish milliy g‘oya ruhi bilan sug‘orilgan
bo‘lishi lozim. Eng avvalo, “O‘zbekiston tarixini xolisona, ob’ektiv o‘rganishda
mustaqillikning ahamiyati” va “Milliy davlatchiligimizning tiklanishida
13
3 . История политических и правовых учений. Древний мир. М.: Наука, 1985. с.170.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_19.png)
![mustaqillikning ahamiyati” mavzu lar ida ilmiy tadqiqot lar olib borish lozim ,
chunki milliy g‘oyaning asosida mustaqillikni anglash yotadi .
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev 2021 yil 19
yanvarda “ Milliy tarixni milliy rux bilan yaratish kerak. Aks holda uning
tarbiyaviy ta’siri bo‘lmaydi. Biz yoshlarimizni tarixdan saboq, xulosa
chiqarishga o‘rgatishimiz, ularni tarix ilmi, tarixiy tafakkur bilan
qurollantirishimiz kerak” 14
deb ta’kidladilar. Bu esa, bugun milliy tiklanishdan
milliy yuksalishga o‘tib borayotgan O‘zbekistonda tarix fanining dolzarb
muammolarini aniqlab olishni talab qiladi.
Tarixiy tadqiqotlar milliy g‘oya ruhida bo‘lishi uchun tarixiy jarayon
xronologik ketma-ketlikda o‘rganilib, vatanni tashqi dushmandan himoya qilish
va mustaqillik uchun olib borilgan kurashlar tarixiga alohida e’tibor qaratish
lozim. Bunda tashqi dushmanga qarshi mardonavor kurash olib borgan
To‘maris,Sparangiz, Shiroq, Spitamen va Jaloliddin kabi buyuk shaxslar tarixini
o‘rganish muhim tarbiyaviy ahamiyatga ega. Aytaylik, 1916 yil qo‘zg‘aloni
mardikorlikka bormaslik uchun kurash tarzida kelib chiqqan bo‘lsa ham, uning
mohiyatida istiqlol g‘oyasi yotganligini ochib berish muhim ahamiyatga ega
bo‘lgan tadqiqot hisoblanadi. Bundan tashqari, totalitar sho‘rolar zamonida
ming lab ziyolilarning istiqlol g‘oyasi uchun qurbon bo‘lganliklarini ham
alohida tadqiqot mavzusi sifatida yanada kengroq o‘rganish lozim. Sho‘ro
mustabid tuzumining rivojlanish imkoniyatlari tugaganligini yorituvchi
“Ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan totalitar sho‘ro tuzumidagi xato va
kamchiliklar” mavzu s idagi ilmiy tadqiqot bozor munosabatlari yo‘lini tanlagan
va davlat ni demokratlashtirish, jamiyatni liberallashtirish yo‘lidan borayotgan
mamlakat uchun muhim tarixiy saboq bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Ijtimoiy-gumanitar fanlarning eng dolzarb muammosi , yuqorida
ta’kidlanganligidek, ijtimoiy tartibni o‘rnatish bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun
14
Мирзиёев Ш.М. Маънавий-маърифий ишлар тизимини тубдан такомиллаштириш, бу борада давлат ва
жамоат ташкилотларининг ҳамкорлигини кучайтириш масалалари бўйича видеоселектр йиғилишидаги
маърузаси. 2021 йил 19 январь.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_20.png)
![tarixchilar tomonidan o‘tmishda ijtimoiy tartib qanday qilib o‘rnatilganligini
tarixiy tahlil qilish muhim ilmiy ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun tarixchi
olimlar, insoniyat tarixini ijtimoiy tartibni o‘rnatish nuqtai nazaridan o‘rganishlari
zamon talabi hisoblanadi deb aytish mumkin. Insoniyat tarixining turli davrlarida
ijtimoiy tartib qanday o‘rnatilganligini tadqiq qilish bugungi kunda tartibni
o‘rnatish borasida muhim amaliy tavsiyalar ishlab chiqish imkoniyatini beradi. Bu
borada buyuk bobokalonimiz Amir Temur davrida ijtimoiy tartibni o‘rnatish va,
umuman, o‘sha davr tarixiy tajribasini o‘rganish va ijodiy qo‘llash alohida
ahamiyatga ega. Chunki Amir Temur bobomiz zamonasida ijtimoiy tartibni
o‘rnatish “Kuch – adolatda” tamoyili asosida amalga oshirilgan. Bugungi kunda
ushbu tamoyilni ijodiy qo‘llash taraqqiyotning o‘zbek modeli tamoyillaridan biri
bo‘lgan qonun ustuvorligini hamda Taraqqiyot strategiyasida belgilab berilgan
adolat tamoyilini ta’minlashga xizmat qiladi.
Sobiq sho‘rolar zamoni va mustaqillik davri tarixiga ijtimoiy tartibni
o‘rnatish nuqtai nazaridan qarash bugungi kunda ijtimoiy tartibni o‘rnatish
borasida muhim tarixiy saboq bo‘lishi mumkin. Sobiq sho‘rolar davlatida
XXasrning 70-yillarga kelib turg‘unlik va inqiroz alomatlari namoyon bo‘la
boshladi. Bunday holatning kelib chiqishi mamlakatdagi buzuq byurokratiya va
korrupsiya illatida namoyon bo‘lgan ijtimoiy tartibsizlik bilan bog‘liq edi .
Shuning uchun sho‘rolar davlati oliy rahbariyati ijtimoiy tartibni saqlash
maqsadida jamiyat nazoratini joriy qilishga xizmat qiladigan qonun qabul qiladi 15
.
Chunki, faqat davlat nazoratining o‘zi bilangina ijtimoiy tartibni o‘rnatish ilojsiz
ekanligi yaqqol namoyon bo‘lgan edi. Ular ijtimoiy tartibni o‘rnatish uchun
nazorat jarayoniga jamiyatni ham jalb qilish kerakligini tushunib yetishgan va
anglab olishgan edi. Lekin ushbu qonun asosida tashkil topgan xalq nazorati
qo‘mitalari ularga yuklatilgan vazifani, ya’ni jamiyat nazoratini tashkil qila
olmadilar va buning oqibatida sho‘rolar mamlakati parokandalikka uchrab,
barbod bo‘ldi. Endi yangi tashkil topgan mustaqil mamlakatlar bundan tegishli
15
“СССРда халқ назорати тўғрисида”ги қонун. 30 ноябрь 1979 йил.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_21.png)
![xulosa chiqarib, ijtimoiy tartib muammosini o‘zlari mustaqil ravishda hal qilishlari
kerak bo‘ladi.
Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan siyosiy
islohotlar – demokratlashtirish va liberallashtirish jarayonini yanada
chuqurlashtirib, mamlakatda mukammal nazorat jarayonini shakllantirishga
qaratil gan . Buni 2010 yil 12 noyabrda o‘tkazilgan Parlamentning qo‘shma
majlisida O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov tomonidan
bayon qilingan “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish
va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi” va 2017 yil 7 fevralda
muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev tomonidan ishlab chiqilgan “2017-
2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning besh ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi” da hamda 2022 yil 28 yanvarda
tasdiqlagan “2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning
Taraqqiyot strategiyasi”da nazorat tizimini takomillashtirish borasidagi
vazifa lardan yaqqol ko‘rish mumkin. Ushbu vazifalar adolatli ijtimoiy tartibni
o‘rnatishga qodir bo‘lgan davlat boshqaruvi va nazoratini shakllantirishda muhim
ahamiyatga ega.
Mamlakatni modernizatsiyalash konsepsiya si, Harakatlar strategiyasi va
Taraqqiyot strategiyasi da asosiy e’tibor nazorat tizimining samarali ishlab turishini
ta’minlaydigan mexanizm ni shakllantirish va u ning huquqiy asosini yaratishga
qaratilgan. Xususan, qabul qilingan 2014 yil 5 mayda qabul qilingan “Davlat
hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida”gi, 2014 yil
25 sentyabrda qabul qilingan “Ijtimoiy sherikchilik to‘g‘risida”gi , 2017 yil 3
yanvarda qabul qilingan “Korrupsiyaga qarshi kurash to‘g‘risida”gi, 2018 yil 12
aprelda qabul qilingan “O‘zbekistonda jamoatchilik nazorati to‘g‘risida”gi va
boshqa qonunlar nazorat mexanizmining huquqiy asosi bo‘lib xizmat qiladi.
Nazorat faoliyatini samarali qilishda ochiqlik va oshkoralik to‘g‘risidagi qonun
muhim ahamiyatga ega ekanligini alohida ta’kidlash lozim. Chunki, ochiqlik va
oshkoralik ta’minlanmagan holda demokratiya ham, fuqarolik jamiyati ham kuchli
bo‘la olmaydi.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_22.png)
![Albatta, nazorat jarayonining samarali ishlashi uchun huquqiy asos muhim
ahamiyatga ega, lekin, shu bilan birgalikda, ushbu qonunlarning ishlashi uchun
kerak bo‘lgan siyosiy-huquqiy madaniyat yanada muhimroq ahmiyatga ega.
Shuning uchun mamlakatni modernizatsiyalash konsepsiyasi , Harakatlar
strategiyasi va Taraqqiyot strategiyasi da jamiyatning siyosiy-huquqiy madaniyatini
oshirishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqish vazifasi belgilab
berilgan. Ushbu vazifalarni amalga oshirishda tarixchi olimlarimiz ham o‘zlarining
munosib o‘rinlariga ega bo‘lishlari lozim. Buning uchun insoniyat tarixini
siyosiy-huquqiy madaniyat prizmasi orqali o‘rganish maqsadga muvofiq. Bu
borada asosiy e’tibor bilim va ma’naviyatning uyg‘unlikda rivojlanishini
ta’minlashga qaratilmoqda. Chunki siyosiy-huquqiy madaniyat ta’lim tizimida
shakllanadigan siyosiy-huquqiy bilim va ma’naviyat negizida shakllanadi.
Jamiyatning siyosiy va huquqiy madaniyatining yuksaklik darajasi nafaqat
nazorat tizimi jarayoni ishlashini ng , balki , umuman demokratlashtirish
jarayonining ham eng muhim sharti hisoblanadi. Chunki demokratiya o‘rnatilishi
uchun, eng avvalo, demokratiya sharoitida yashay oladigan va fuqarolik pozitsiyasi
shakllangan shaxslar kerak. Agar jamiyatning siyosiy va huquqiy madaniyati
yetarli bo‘lmasa, demokratiya namoyon bo‘lmaydi va oxlokratiyadan farq qilmay
qoladi. Shuning uchun bo‘lsa kerak , Aristotel o‘zining “Siyosat” nomli asarida
demokratiya to‘g‘risida gapirib, unga salbiy baho bergan va demokratiya
boshqaruvning yomon shakli deb aytgan. Chunki Aristotel zamonida odamlarning
siyosiy-huquqiy madaniyati past bo‘lgan va , demak, demokratiya talablari
darajasida bo‘lmagan. Agar bugungi kunda ham jamiyatning siyosiy va huquqiy
madaniyati zamon talablariga javob bermasa, demokratiya yuzaga kelmaydi va u,
ya’ni demokratiya oxlokratiyadan farq qilmay qoladi. Shuning uchun, bugungi
kunda mamlakatimizda, asosiy e’tibor jamiyatning siyosiy va huquqiy
madaniyatini oshirish masalalariga qaratilmoqda. Bugun bizlarda demokratiyaning
shakli bor, endi biz ana shu shaklga munosib mazmunni yaratishimiz kerak.
Mazmun deganda siyosiy-huquqiy madaniyati shakllangan va demokratiya
sharoitida yashashga qodir bo‘lgan jamiyat tushuniladi. Ana shunday jamiyat](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_23.png)
![shakllanishi demokratiya va fuqarolik jamiyatining muhim sharti hisoblanadi.
Buning uchun tarixchi olimlarimiz zamon talabidan kelib chiqib, keng ko‘lamli
tadqiqotlar olib borishlari lozim.
Zamon talabi esa, mamlakatimizda demokratik davlat va fuqarolik
jamiyatini qurish hisoblanadi. Shuning uchun tarixchilar demokratiya va
fuqarolik jamiyatini rivojlantirishga xizmat qiladigan yangi g‘oyalarni ishlab
chiqishmoqda. Buning uchun demokratiya va fuqarolik jamiyatining talabidan
kelib chiqib fikrlash lozim. Demokratiya ham, fuqarolik jamiyati ham nazorat
faoliyati bilan bog‘liq. Chunki demokratiya bu nafaqat hokimiyat xalq tomonidan
shakllantirilishi, balki nazorat qilinishi hamdir. Fuqarolik jamiyatining asosiy
funksiyasi hokimiyat tomonidan huquq va axloq normalariga rioya etilishini
nazorat qilishdan iborat. Nazorat faoliyati kuchayishi uchun esa jamiyatning
nazorat faoliyatiga doir bilimi kuchli bo‘lishi kerak. Hozirgacha oliy ta’lim
tizimida biror-bir fan jamiyatga nazoratga doir bilimni berayotgani yo‘q.
Demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini kuchli qilish nazorat faoliyatiga doir
bilimga ehtiyojni keltirib chiqaradi. Ana shu ehtiyojdan kelib chiqib, nazorat
faoliyatiga doir bilimni ishlab chiqish, nafaqat tarixchilar, balki barcha
jamiyatshunos olimlarning kompleks yondashuvini taqozo etadigan zamon
talabi hisoblanadi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, Yangi O‘zbekistonda milliy yuksalish
adolatli ijtimoiy tartibga, tartib esa nazorat faoliyatiga bog‘liq ekan asosiy e’tibor
nazorat faoliyatini takomillashtirishga qaratilmoqda. Nazorat faoliyatini
takomillashtirish, har qanday faoliyat bilan bo‘lgani kabi, o‘sha faoliyatga doir
bilimga bog‘liq. Insoniyat jamiyatida nazorat faoliyatining o‘rni, uning
vujudga kelishi va rivojlanishi masalasi tarixchi olimlarimizning bugungi
kundagi eng dolzarb muammosi hisoblanadi. Ushbu mavzuda olib boriladigan
tadqiqotlar jarayonida shakllanadigan bilimlarni jamiyatga berish demokratiya va
fuqarolik jamiyati sharoitida yashashga qodir bo‘lgan avlodni tarbiyalaydi. Ana
shunday avlod milliy yuksalishning muhim sharti bo‘lgan adolatli ijtimoiy tartibni](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_24.png)
![o‘rnatishga va xalqimiz hayotini baxtli qiladigan davlatni shakllantirishga qodir
bo‘ladi.
Yangi O‘zbekistonda milliy yuksalishning muhim sharti bo‘lgan adolatli
ijtimoiy tartibni o‘rnatishga qodir nazorat tizimini shakllantirishga xizmat
qiladigan quyidagi ilmiy – amaliy takliflarni berish mumkin:
1.Nazorat faoliyatiga doir bilimlarni ishlab chiqishga qaratilgan ilmiy
tadqiqotlarni olib borishga keng sharoit yaratish;
2.Ishlab chiqilgan nazorat faoliyatiga doir bilimlarni talabalarga berish
maqsadida oliy ta’lim tizimida Ijtimoiy nazorat fanini joriy etish;
3.Demokratiya va fuqarolik jamiyatini kuchli qilish maqsadida jamiyatga
nazorat faoliyatiga doir bilimni berish asosida jamoatchilik nazoratini kuchli qilish
choralarini ko‘rish;
4. Nazorat faoliyatiga doir kompleks bilimlarni ishlab chiqish va yoshlarni
ongiga singdirish jarayonini samarali qilish maqsadida oliy o‘quv yurtida fanlararo
jamiyatshunos olimlarni birlashtiradigan maxsus kafedra ochish;
5.Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevning “Milliy tarixni milliy ruh
bilan yaratish kerak” degan dono so‘zlari tarixchi olimlarning ilmiy faoliyatining
leytmotiviga aylanishi lozim.
6.Yangi O‘zbekiston Taraqqiyot strategiyasida belgilab berilgan maqsad va
vazifalarni amalga oshirish borasida davlat va jamiyat o‘rtasida ijtimoiy sherikilik
amaliyotiga asoslanish zamon talabi hisoblanadi.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_25.png)
![Foydalanilgan manba va adabiyotlar:
.Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, kat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik
barcha darajadagi rahbarlarning kundalik hayot qoidasi bo‘lishi kerak. Toshkent.
O‘zbekiston. 2017 yil.
2. Mirziyoev Sh.M. 2017-2021 yillvarda O‘zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning besh ustuvor yo‘nalishi bo‘ycha Harkatlar strategiyasi. Toshkent.
O‘zbekiston. 2017 yil.
3.Mirziyoev Sh.M. Yangi O‘zbekiston strategiyasi. Toshkent, 2021 yil.- 464 b.
4.Karimov I. A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish
va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. T. O‘zbekiston. 2010 y.
5.Bafoev Sh. Jamoatchilik nazorati demokratik huquqiy davlat va fuqarolik
jamiyati qurishning muhim omili sifatida // Ijtimoiy fikr. Inson huquqlari. – 2007
№ 1.
6.Mustafoev M. Jamoatchilik nazorati – jamiyat muvozanati // Muloqot 2004 y. №
4
7.Muxtorov N. Amnistiya aktlarini qo‘llanilishida jamoatchilik nazorati: davlat
boshqaruv organlari va fuqarolik jamiyati institutlarining hamkorligi // Fuqarolik
jamiyati – Grajdanskoe obщestvo – Civil Society. 2010 y. № 3
8.Nabiev T., Soleev A. O‘zini o‘zi boshqarish organlari jamoatchilik nazoratining
sub’ekti sifatida // Fuqarolik jamiyati – Grajdanskoe obщestvo – Civil Society.
2008 y. № 4
9.Nabiev F. X. Obespechenie i sovershenstvovanie obщestvennogo kontrolya v
programmnыx dokumentax politicheskix partiy Uzbekistana // Fuqarolik jamiyati
– Grajdanskoe obщestvo – Civil Society. 2010 № 3
10.Nabiev F. X. Ijtimoiy nazorat. Samarqand. 2016 yil.](/data/documents/d8cec260-e223-4cf1-a025-8fce0717302b/page_26.png)
Yangi O‘zbekiston: milliy tiklanishdan yuksalish sari Reja 1.Yangi O‘zbekistonni yaratishda Harakatlar strategiyasining ahamiyati 2.Yangi O‘zbekistonda demokratiya va fuqarolik jamiyatini kuchli qilishda Prezident murojaatnomasining ahamiyati 3.Yangi O‘zbekistonda milliy yuksalishning muhim sharti bo‘lgan adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatishda tarix faning o‘rni
Insonda ijtimoiy ong shakllangandan buyon baxtli yashaydigan farovon jamiyatni orzu qilib kelmoqda. Bosh maqsadimiz bo‘lgan ozod va obod, farovon jamiyat qurish asosida xalqimizning orzusi bo‘lgan baxtli hayot kechirishini ta’minlash Yangi O‘zbekistonning milliy yuksalishi bilan bog‘liq. Shuning uchun O‘zbekistonning eng yangi tarixi milliy tiklanishdan – milliy yuksalish sari g‘oyasi asosida amalga oshirilayotgan islohotlar bilan xarakterlanadi. Milliy tiklanishdan milliy yuksalishga o‘tib borayotgan Yangi O‘zbekistonda xalqimizni baxtli, hayotini farovon qilish borasida keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev ushbu xususda gapirib, “ Mustaqillik tufayli biz dunyo hamjamiyatining teng huquqli a’zosi bo‘lib, yorug‘ kelajagimizni o‘z qo‘limiz bilan bunyod etmoqdamiz. Istiqlol yillarida erishgan yutuqlarimizga tayanib, milliy tiklanishdan-milliy yuksalish sari dadil qadam qo‘ymoqdamiz. Mamlakatimiz taraqqiyotini yanada yuksak bosqichga ko‘tarish maqsadida Harakatlar strategiyasini qabul qildik.” 1 , – deb alohida ta’kidladi. O‘zbekiston Prezidentining ushbu so‘zlari Yangi O‘zbekistonda milliy yuksalish jarayonidagi ishlarimizning yanada samarali bo‘lishiga xizmat qiladigan omillarni topish bugungi kunning eng dolzarb muammosi ekanligini ko‘rsatib turibdi. Yangi O‘zbekistonda milliy yuksalish to‘g‘risida gapirganda, eng avvalo, Yangi O‘zbekiston tushunchasini mazmun mohiyatini anglab olish lozim. Ma’lumki bu yorug‘ dunyoda yashayotgan har bir inson baxtli hayot to‘g‘risidagi orzu umidlar bilan yashaydi. Buni jahon xalqlari siyosiy lug‘atlaridagi “Amerika orzusi”, “Britaniya orzusi”, “Rossiya orzusi”, “Yaponiya orzusi” va “Xitoy orzusi” kabi tushunchalarda yaqqol ko‘rish mumkin. O‘zbekiston xalqi ham ana shunday orzu umidlar bilan yashab Yangi O‘zbekitsonni barpo etish va Yangi Uyg‘onish davri poydevorini yaratish maqsadi yo‘lida harakat qilmoqda. Bu maqsad yo‘lida harakat qilganda eng avvalo Yangi O‘zbekiston tushunchasi nimani ifodalashini chuqur anglab olish kerak bo‘ladi. Chunki inson nimaga 1 Мирзиёев Ш.М. Нияти улуғ халқнинг иши ҳам улуғ, ҳаёти ёруғ ва келажаги фаровон бўлади. 3-том. Тошкент – “Ўзбекистон” – 2019 й., 88-бет.
intilayotganligini aniq bilgandagina uning faoliyati samarali bo‘ladi. Xo‘sh Yangi O‘zbekiston tushunchasi nimani ifoda etadi? “Ushbu tushuncha mamlakatimizning zamonaviy qiyofasini shakllantirish, yurtimizda demokratik davlat, erkin fuqarolik jamiyatini barpo etish, Uchinchi Renessans poydevorini yaratish borasidagi islohotlarimizning tayanch g‘oyasini ifoda etadi.” 2 Yangi O‘zbekistonni yaratish barchamizning ezgu orzumiz, mehnatkash, tinchliksevar xalqimizning orzusi hisosblanadi. Ushbu xususda gaprib O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev “Yangi O‘zbekiston tushunchasida mujassam bo‘lgan xalq orzusi tarixiy taraqqiyotning barcha davrlarida millatning yetuk vakillarini uni ro‘yobga chiqarish yo‘lida amaliy harakatlarga undab keldi” 3 deb yozadi. Shunday qilib Yangi O‘zbekiston tushunchasida uzoq o‘tmishdan hozirgi davrgacha milliy tafakkurimiz negizida shakllanib kelgan, turli g‘oya va amaliy harakatlarda o‘z ifodasini topgan xalqimizning orzu – umidlari mujassam bo‘lgan deb aytish mumkin. Xalqimizni baxtli hayot to‘g‘risidagi orzu niyatlarini amalga oshirish, yangi hayot qurish yo‘lidagi beqiyos o‘zgarishlarni o‘zida mujassamlagan Yangi O‘zbekiston strategiyasi hammamizdan fidoyilik va bunyodkorlikni yanada katta jonbozlikni talab qiladi. Yangi O‘zbekiston barpo etish borasidagi vazifalar O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning Harakatlar strategiyasida 4 belgilab berilgan. Harakatlar strategiyasi asosida ishlab chiqilgan 2017 yil 22 dekabrdagi, 2018 yil 28 dekabrdagi, 2020 yil 24 yanvardagi va 2020 yil 29 dekabrdagi Oliy Majlisga qilgan murojaatnomalari islohotlarni amalga oshirishda faol ishtirok etishga chaqiruv hisoblanadi. Bu murojaatnomalarning mohiyati shundaki ularda nominal demokratiyadan real demokratiyaga o‘tishga xizmat qiladigan yangi siyosiy muhit shakllantirish maqsadi yotibdi. Boshqacha qilib aytganda bugungi kunda mamlakatimizda demokratiyaning shakliga munosib mazmuni shakllanib bormoqda. Murojaatnomaning mazmun-mohiyatini tushunish uchun Harakatlar 2 Мирзиёев Ш.М. Янги Ўзбекистон стратегияси. Тошкент, 2021 йил, 26-бет. 3 Мирзиёев Ш.М. Янги Ўзбекистон стратегияси. Тошкент, 2021 йил, 16-бет. 4 Мирзиёев Ш.М. 2017 – 2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг беш устувор йўналишлари бўйича Ҳаракатлар стратегияси. Тошкент 2017 йил 8 феврал.
strategiyasida belgilab berilgan islohotlarning maqsad va vazifalaridan kelib chiqib fikrlash kerak. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar O‘zbekistonni rivojlantirish asosida xalqimiz hayotini baxtli qilishga qaratilgan. Demak, murojaatnomani mazmun-mohiyati O‘zbekiston xalqini hayotini baxtli qilishga xizmat qiladigan yangi siyosiy muhitni shakllantirishda faol ishtirok etishga chaqiriq deb aytish mumkin . Islohotlarning maqsad va vazifalarni samarali amalga oshirish uchun, eng avvalo, xalqning dardini bilish va mavjud ijtimoiy muammolarni aniqlab olish kerak bo‘ladi. Shuning uchun islohotlarni amalga oshirishga qaratilgan 2017 yilning 7 fevralida tasdiqlangan Harakatlar strategiyasining birinchi bosqichi “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili” deb nomlandi. Muammolar aniqlab olingandan so‘ng Harakatlar strategiyasining ikkinchi bosqichiga “Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili” deb nom berildi. Bozor munosabatlari sharoitida pul omilini birinchi o‘ringa chiqishi va iqtisodiy rivojlanish investitsiyaga bog‘liq bo‘lishi sababli, Harakatlar strategiyasining uchinchi bosqichi “Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili” deb nomlandi. Milliy tiklanishdan milliy yuksalish g‘oyasining talablaridan va taraqqiyotning muhim sharti ilm-fan yutuqlariga asoslanish ekanligidan kelib chiqib 2020 yilga “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” deb nom berildi. Keng ko‘lamli demokratik islohotlar, jumladan, ta’lim islohotlari orqali O‘zbekistonda yangi uyg‘onish davri, Uchinchi Renessans poydevorini yaratish va COVID-19 koronavirusi pandemiyasi oqibatlarini bartaraf qilish va aholi salomatligini himoya qilish maqsadida 2021 yil “Yoshlarni qo‘llab- quvvatlash va aholi salomatligini mustahkamlash” deb nom berildi. Harakatlar strategiyasining mantiqiy ketma-ketlikda bir biriga bog‘langan bosqichlardagi vazifalarni samarali amalga oshirilishi adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatilganligiga bog‘liq. Adolatli ijtimoiy tartibning o‘rnatilganligi Yangi O‘zbekistonni barpo etishning muhim sharti hisoblanadi. Harakatlar strategiyasi asosida ishlab chiqilgan murojaatnomalarda adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatishga xizmat qiladigan vazifalar
belgilab berilgan. Murojaatnomalarda ijtimoiy hayotning barcha sohalariga doir vazifalar belgilab berilgan. Har bir soha vakillari murojaatnomani o‘rganganda o‘zlariga doir vazifalarni aniqlab olishlari va uni ijrosi borasida chora-tadbirlarni ishlab chiqishlari lozim. Lekin murojaatnomada inson qaysi soha vakili bo‘lishidan qat’iy nazar hamma uchun bir xil ahamiyatga ega bo‘lgan vazifalar ham mavjud. Bularga O‘zbekiston tanlagan demokratik taraqqiyot yo‘lidan jadal rivojlanish borasidagi vazifalar, zamonamiz mohiyati bo‘lgan fuqarolik jamiyatini kuchli qilish borasidagi vazifalar, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarni asosida yotgan liberallashtirish jarayonini takomillashtirish borasidagi vazifalar, barcha sohadagi rahbar kadrlarni o‘z ishiga tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik qoidalariga rioya qilgan holda faoliyat olib borishi borasidagi vazifalar kiradi. Bu vazifalarni amalga oshirish hamma uchun daxli bo‘lgan korrupsiya muammosini bartaraf qilib, adolatli ijtimoiy tartibni o‘rnatib O‘zbekiston xalqini hayotini baxtli qilishga qaratilgan. Baxtli hayot qurish borasida gapirganda yana bir yangilikni aytib o‘tish adolatdan bo‘lar edi. Harakatlar strategiyasida muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev tomonidan baxtli hayot to‘g‘risidagi tushuncha tanqidiy tahlil qilinib bir yangilik kiritildi. Yangilik shundan iboratki - baxtli hayot kelajakda emas, balki bugun bo‘lishi kerak degan fikrda. Chunki bizlar baxtli hayot kelajakda bo‘ladi degan fikrga o‘rganib qolib ertangi kunimiz baxtli bo‘ladi degan fikr to‘g‘ri deb qabul qila boshladik. Lekin hech kim, nima uchun ertangi kunimiz baxtli deb yashashimiz kerak, biz bugun yashaymiz bugungi kunimiz qachon baxtli bo‘ladi degan fikrni hatto xayoliga ham keltirmay keldi. O‘zbekiston Prezidenti ushbu masalaga tanqidiy yondashib odamlar bugun yashaydi va ular bugun baxtli bo‘lishlari kerak degan yangi g‘oyani ilgari surdi. Bu yangi taklifning ahamiyati shundaki agar biz bugun ertangi kunimiz baxtli bo‘ladi deb yashasak, ertaga farzandlarimiz ham ertangi kunimiz baxtli bo‘ladi deb yashaydi, indinga nabiralarimiz ham xuddi shunday fikr bilan yashaydi, natijada baxtli hayot reallikka aylanmay faqat orzu bo‘lib qoladi. Bunga qariyib 80 yil davom etgan sho‘rolar zamoni yaqqol misol bo‘ladi. Sho‘rolar zamoni tarixi bizga saboq bo‘lib