logo

Afrika tabiiy, iqlim, iqlim sharoiti va tabiat zonalarini tahlil qilish

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1280.1005859375 KB
M	a	v	z	u	: A	f	r	ik	a	 t	a	b	ii	y,	 i	q	li	m	,	 	
iq	li	m	 	s	h	ar	o	it	i 	v	a	 t	a	b	ia	t	 	
zo	n	a	l	a	ri	n	i t	a	h	li	l 	q	ili	s	h	 R E J A :
1   A F R I K A   M AT E R I G I N I N G  
G E O G R A F I K   O ʻ R N I
2   A F R I K A   M AT E R I G I N I N G  
TA B I AT   Z O N A L A R I
3   A F R I K A N I N G   I Q L I M  
M I N TA Q A L A R I    Geografi k  o’rni va chegaralari. 
Afrik a t o’rt t a yarim sharda
joylashgan va maydonining 
k at t aligi jihat idan sayyoramizda 
Yevrosiyodan
k eyin ik k inchi o’rinda t uradigan 
yirik  mat erik . Mat erik  maydoni 
29,2 mln. 
k m2
, mat erik  at rofi da joylashgan 
orollar bilan birga 30,3 mln. k m2   Afrik a
mat erigi Yev rosiyo bilan 
yaqindan bog’langan bo’lib, 
undan Qizil va O’rt a
dengizlar orqali ajralib 
t uradi. Afrik a k engligi 120 
k m k eladigan Suvaysh
bo’yni orqali Osiyo bilan 
t ut ashgan.  Afrik a k engligi 120 k m k eladigan 
Suvaysh
bo’yni orqali Osiyo bilan t ut ashgan. 
1859-1869 yillarda qazilgan 161 k m
uzunlik dagi Suvaysh k anali ik k i 
mat erik ni bir-biridan ajrat ib, Qizil 
va
O’rt a dengizlarni bir-biri bilan 
bog’laydi. Eng t or joyi 13 k m 
bo’lgan
Gibralt ar bo’g’izi Afrik ani 
Yevropadan ajrat ib t uradi  Mat erik  nomining k elib 
chiqishi hozirga qadar 
ham t o’liq
aniqlanmagan. Qadimgi 
yunon t arixchilari va 
geografl ar Gerodot dan
boshlab (eramizdan 5 asr 
oldin) mat erik ni Liv iya 
deb at ashgan.  Fransiyalik  olim Gaff arel va 
boshqalarning fi k riga k o’ra, Afrik a
at amasi mat erik ning shimoliy 
qismida yashagan qadimgi 
k o’chmanchi
berberlarning afarik  qabilasi 
nomidan olingan. Afrik a so’zi 
lot incha “afria”
iborasidan olingan bo’lib, “sovuqsiz”  
yok i “sovuq bo’lmaydigan joy ”
ma’nosini anglat adi deb ham t ahlil 
qilishadi.  Afrik a g’arbda va shimolda 
At lant ik a ok eani va uning 
t ark ibidagi 
O’rt a dengiz bilan, sharqda va 
shimoli-sharqda Hind ok eani 
t ark ibidagi
Qizil dengiz bilan chegaralanadi. 
Shimol t omonda Afrik aga 
Yevrosiyoning
Pireney, Apennin va Bolqon yarim 
orollari, shimoli-sharqda Arabist on
yarim oroli juda yaqin joylashgan.  A	f	r	i	k	a	 	y	e	r	 y	u	z	a	s	i	n	in	g	 	
a	s	o	s	i	y	 	q	i	s	m	i 	t	e	k	i	s	 	r	e	l	e	f	 	
s	h	a	k	l	i	d	a	n	
t	a	r	k	ib	 	t	o	p	g	a	n	l	i	g	i,	 	iq	l	im	 	
m	i	n	t	a	q	a	l	a	r	i	n	in	g	 	
e	k	v	a	t	o	r	d	a	n	 s	h	i	m	o	l	g	a	 v	a	 	
ja	n	u	b	g	a	
t	o	m	o	n	 a	l	m	a	s	h	i	n	is	h	i	 	
t	u	p	r	o	q	 	q	o	p	l	a	m	i	n	i	n	g	 	
z	o	n	a	l	 	t	a	r	q	a	l	i	s	h	id	a	 h	a	m	 	
o	’	z	
if	o	d	a	s	i	n	i	 	t	o	p	g	a	n	.   Qizil-sariq lat erit  t uproqlar 
ek v at orial o’rmonlar zonasi 
uchun
xarak t erli bo’lib, ular 
g’arbda Gvineya 
sohillaridan sharqda 
Sharqiy Afrik a
yassi t og’ligigacha bo’lgan 
polosada k eng t arqalgan. 
Bunga Kongo
hav zasining ek v at orial 
qismi, Gv ineya qo’lt ig’i 
sohillari k iradi. Ek vat ordan shimolga va janubida 
quruq t ropik  o’rmonlar, siyrak
o’rmonlar va but alar o’sadigan 
savannalarda jigar rang-qizil va 
qo’ng’ir
t uproqlar hosil bo’lgan. Ularda 
qizil t uproqlarga nisbat an gumus 
qat lami
uncha qalin emas, 150-200 sm 
chuqurlik da k arbonat li 
birik malar uchraydi.   Jigar rang-qizil va qizil-
qo’ng’ir t uproqlar orasida 
qora t ropik
t uproqlar k o’p uchraydi. 
Qora t uproqlar gidromorf 
va lit omorf t urlarga
bo’linadi. Ular unumdor 
t uproqlar bo’lib, t ark ibida 
2%  dan k o’proq
chirindi mavjud.  Qora t uproqlar Oq Nil va Shari 
daryolarining
havzalaridagi t ek islik larda, 
Janubiy Afrik aning Baland Veld 
hududlarida
yaxshi rivojlangan. Mat erik ning 
shimoliy va janubiy qismlarida 
qizilqo’ng’ir t uproqlar 
zonasidan k eyin t ropik  va 
subt ropik  cho’l t uproqlari
joylashgan.   Afrik aning deyarli 
mark aziy qismidan 
ek v at or
k esib o’t ganligi t ufayli 
ek v at orial iqlim mint aqasi 
mat erik da bir mart a, 
boshqa iqlim mint aqalari 
esa parallel ravishda 
joylashganligi uchun ik k i
mart a t ak rorlanadi. Ek vat orial mint aqa:  Bu mint aqaga 
Kongo daryosi havzasining k at t a
qismi, t ahminan 5° sh.k . va 5° j.k . 
oralig’i hamda Gvineya qo’lt ig’i
sohillarining 7°-8° sh.k . gacha 
bo’lgan hududlari k iradi. Bu yerda 
yil
davomida ek vat orial havo 
massalari huk mronlik  qiladi. 
O’rt acha yillik  va
oylik  harorat  doim yuqori va bir 
t ek is t aqsimlangan bo’lib, +26°S ga 
t eng,  Subek vat orial mint aqalar. 
Subek vat orial iqlim mint aqalari
ek vat orial iqlim mint aqasini 
k eng polosa bo’ylab o’rab t uradi. 
Subek vat orial mint aqa Shimoliy 
Afrik ada 17° sh.k . gacha, janubiy 
yarim
sharda 20° j.k . gacha k eladi, 
g’arbda At lant ik a ok eanigacha 
yet ib
bormaydi.  Tropik  mint aqalar. Bu 
mint aqalar shimoliy va 
janubiy yarim
sharlarning t ropik  
k englik lariga t o’g’ri k eladi. 
Tropik  iqlim mint aqasi
Shimoliy Afrik ada yaxshi 
riv ojlangan bo’lib, u Sahroi 
Kabirning k at t a
qismini egallagan.  Subt ropik  mint aqalar. Afrik aning 
shimoliy va janubiy chek k a
qismlari subt ropik  mint aqalarda 
joylashgan. Subt ropik larda Quyosh
issiqligi ancha k am, harorat  va 
yog’in fasllarga qarab o’zgaradi. Yoz 
issiq, 
qish esa nisbat an iliq bo’ladi. O’rt a 
dengiz sohillarida iyulning o’rt acha
harorat i +27°,+28°S ga, yanvarning 
o’rt acha harorat i +11°,+12°S ga 
t eng.   EʼTIBORINGIZ 
UCHUN RAHMAT

M a v z u : A f r ik a t a b ii y, i q li m , iq li m s h ar o it i v a t a b ia t zo n a l a ri n i t a h li l q ili s h R E J A : 1 A F R I K A M AT E R I G I N I N G G E O G R A F I K O ʻ R N I 2 A F R I K A M AT E R I G I N I N G TA B I AT Z O N A L A R I 3 A F R I K A N I N G I Q L I M M I N TA Q A L A R I

Geografi k o’rni va chegaralari. Afrik a t o’rt t a yarim sharda joylashgan va maydonining k at t aligi jihat idan sayyoramizda Yevrosiyodan k eyin ik k inchi o’rinda t uradigan yirik mat erik . Mat erik maydoni 29,2 mln. k m2 , mat erik at rofi da joylashgan orollar bilan birga 30,3 mln. k m2

Afrik a mat erigi Yev rosiyo bilan yaqindan bog’langan bo’lib, undan Qizil va O’rt a dengizlar orqali ajralib t uradi. Afrik a k engligi 120 k m k eladigan Suvaysh bo’yni orqali Osiyo bilan t ut ashgan.

Afrik a k engligi 120 k m k eladigan Suvaysh bo’yni orqali Osiyo bilan t ut ashgan. 1859-1869 yillarda qazilgan 161 k m uzunlik dagi Suvaysh k anali ik k i mat erik ni bir-biridan ajrat ib, Qizil va O’rt a dengizlarni bir-biri bilan bog’laydi. Eng t or joyi 13 k m bo’lgan Gibralt ar bo’g’izi Afrik ani Yevropadan ajrat ib t uradi