logo

Sovuq va mo‘tadil iqlim mintaqalaridagi tabiat zonalari

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

27532.091796875 KB
Sovuq va mo‘tadil iqlim  
mintaqalaridagi tabiat zonalari   Yevrosiyoning tabiat zonalari  Arktika mintaqasining tabiat zonalari. 
Arktika 
mintaqasida
bitta tabiat zonasi 
—  Arktika 
sahrolari  mavjud.1
Arktika 
tuproqlari     Arktika sahrolarida havo juda sovuq va past haroratli davr uzoq 
davom etadi. Yog‘in qor holatida yog‘adi. Ko‘p yillik muzlar 
zonaning deyarli hamma qismini egallagan. Orollarning toshloq 
joylarida faqat mox va lishayniklar o‘sadi. 
mox  lishaynik    Hayvonlardan oq ayiq, morj, tulen, oq kakliklar ko‘p 
tarqalgan.
morj
tulenoq ayiq
oq kaklik      Subarktika mintaqasining tabiat zonalari. 
Subarktika 
mintaqasi ikkita 
tabiat zonasidan: 
tundra va o‘rmon-
tundradan tarkib 
topgan. 2
3     Tundra zonasida  yil davomida harorat ancha past 
bo‘ladi, yog‘in kam yog‘adi. Zonaning janubida eng 
issiq oyning o‘rtacha harorati +10 °C bo‘ladi.   Zonaning asosiy tuproq tipi tundra-gleyli, torfli-gleyli 
tuproqlardir.
tundra-gleyli torfli-gleyli       Ular mox-lishaynik va butalar bilan qoplangan. Pakana 
qayin, butalar, qutb lolaqizg‘aldog‘i ko‘p uchraydi. 
Tundrada shimol bug‘usi, lemminglar yashaydi. 
Pakana qayin
shimol bug‘usi qutb lolaqizg‘aldog‘i 
lemming      O‘rmon-tundra zonasi  iqlimi tundraga nisbatan iliqroq. 
Iyulning o‘rtacha harorati +11 +13 °C ga teng. Yog‘in 
ko‘p (300 — 400 mm) yog‘adi.  Zonada podzolli-gleyli, torfli-podzolli va botqoq 
tuproqlar keng tarqalgan. 
podzolli-gleyli
torfli-podzolli
botqoq tuproq     Zonaning siyrak o‘rmonlarida  pakana qarag‘ay, qayin, 
tilog‘och, tol o‘sadi. Bu yerlarda  qutb tulkisi, qutb 
kakligi, rosomaxa  kabi hayvonlar ko‘p tarqalgan.
pakana qarag‘ay
tol pakana qarag‘aypakana qarag‘ay
qutb tulkisi
rosomaxa        Mo‘tadil mintaqaning tabiat zonalari. 
Bu mintaqada 
shimoldan 
janubga tomon 
quyidagi tabiat 
zonalari almashib 
keladi. 4
5
6 3       Tayga zonasida , asosan, podzol tuproqlar uchraydi.       Tayga o‘rmonlarida ignabargli daraxtlardan —  Yevropa 
qarag‘ayi, qora va oq qarag‘ay, kedr, tilog‘ochlar 
o‘sadi. 
Yevropa qarag‘ayi
qora qarag‘ay
oq qarag‘ay
tilog‘ochqora va oq qarag‘ay
kedr        Bu zonada hayvonlardan  bug‘ular, qo‘ng‘ir ayiq, 
silovsin, olmaxon, karqur  va boshqalar ko‘p uchraydi.   Aralash o‘rmonlar zonasi  materikning g‘arbiy va sharqiy 
qismlarida joylashgan. Zonaning iqlimi ancha iliq, yog‘in ko‘p 
yog‘adi. Zonaning asosiy qismi chimli-podzol tuproq bilan 
qoplangan. 
chimli-
podzol4 4      O‘rmonlar tarkibida  ignabargli  va  keng bargli  daraxtlar 
uchraydi. Aralash o‘rmonlarda buta va o‘t o‘simliklar 
ko‘payadi.   Keng barglilardan  eman, qora qayin, lipa, zarang, grab  
(qayinlar oilasiga mansub daraxt),  jo‘ka  va boshqa 
daraxtlar o‘sadi.
grab jo‘ka  qora qayineman lipa
zarang        Keng bargli o‘rmonlar zonasi  ham materikning faqat 
g‘arbiy va sharqiy qismlarida mavjud. 
4 4    Keng bargli o‘rmonlarning (buk bilan eman) tagida, asosan, 
qo‘ng‘ir o‘rmon tuproqlari tarqalgan. O‘simliklarning ko‘p 
yarusligi keng bargli o‘rmonlar uchun xosdir.
qo‘ng‘ir o‘rmon tuproqlari  emanbuk     O‘rmon-dasht  va  dasht zonalarida  o‘rmon va dasht 
tabiat komplekslari birga uchraydi. 
5
O‘rmon-dasht  
dasht     O‘rmonlarda sur-qo‘ng‘ir tuproqlar, dashtlarda qora 
tuproqlar tarqalgan. O‘t o‘simliklardan  iloq, betaga, 
shuvoq  o‘sadi. 
sur-qo‘ng‘ir tuproq qora tuproq
iloq betaga shuvoq       Hayvonlari  sayg‘oq, sug‘ur, bo‘ri, sassiqko‘zan,   yumronqoziq, qo‘shoyoq, burgut, olaxurjun  va 
sichqonlardan  iborat. 
yumronqoziq
burgut
qo‘shoyoq olaxurjun sichqon       Chalacho‘l zonasida  harorat yuqori, yozda +24 +27 °C, 
yog‘in kam (150 — 250 mm).
6   Zonaning shimolida qoramtir kashtan va tipik kashtan 
tuproqlari, janubda och kashtan tuproqlari tarkib topgan.
qoramtir 
kashtan  tipik 
kashtan  och 
kashtan     Cho‘l zonasi  mo‘tadil mintaqaning janubida joylashgan. Uning 
iqlimi keskin kontinental. Yozi quruq va issiq (+25 +32 °C) 
bo‘ladi. Yog‘ingarchilik, asosan, bahorda va kech kuzda bo‘ladi. 
6   Qishda qattiq sovuqlar tez-tez takrorlanib turadi. 
Cho‘llar faqat erta bahorda yashil rang oladi.   Qoraqum va Qizilqum, Taklamakon, Gobi cho‘llarida 
qumoq, sho‘rxok sur-qo‘ng‘ir, tog‘ etaklarida och bo‘z 
tuproqlar hosil bo‘lgan. 
och bo‘z tuproqsur-
qo‘ng‘irqumoq tuproq 1
2 3 4         Chalacho‘llar va cho‘llarda kemiruvchi hamda tuyoqli 
hayvon turlari ko‘pchilikni tashkil etadi. Osiyoda  ikki 
o‘rkachli tuya, Prjevalskiy oti, jayron, sayg‘oq,   echkemar, toshbaqa, ilonlar va yovvoyi eshaklar 
uchraydi. Cho‘llardan yaylov sifatida foydalaniladi.  ©  Foydalanilgan adabiyotlar:
•
A. Soatov, A. Abulqosimov, M. Mirakmalov. – 
Geografiya (Materiklar va okeanlar tabiiy 
geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- 
sinfi uchun darslik – Toshkent: „O‘qituvchi“, 2017/ 
www.eduportal.uz

Sovuq va mo‘tadil iqlim mintaqalaridagi tabiat zonalari

Yevrosiyoning tabiat zonalari

Arktika mintaqasining tabiat zonalari. Arktika mintaqasida bitta tabiat zonasi — Arktika sahrolari mavjud.1 Arktika tuproqlari

Arktika sahrolarida havo juda sovuq va past haroratli davr uzoq davom etadi. Yog‘in qor holatida yog‘adi. Ko‘p yillik muzlar zonaning deyarli hamma qismini egallagan. Orollarning toshloq joylarida faqat mox va lishayniklar o‘sadi. mox lishaynik

Hayvonlardan oq ayiq, morj, tulen, oq kakliklar ko‘p tarqalgan. morj tulenoq ayiq oq kaklik