Ayirish aʼzolari va Jinsiy aʼzolarning anatomiyasi
![« Ayirish a zolari va Jinsiy ʼ
a zolarning anatomiyasi
ʼ ».](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_1.png)
![Buyrak – Ren .
Bel soxasi (regio lumablis), umurtqa pog’onasidan ikki tomonlama oldinda
joylashga. Qorin pardasi buyrakni fakat old tomondan berkitib turadi
va u korin pardasidan tashkaridagi a zolar guruxiga kiradi. Tuzilishi ʼ
jixatidan buyrak bezsimon a zo xisoblanadi.
ʼ
Buyrakning uzunligi katta odamda 10 -12 sm, eni 5 – 6 si, kalinligi 4 si ga
teng. Ogirligi 120 – 200 g gacha.
Buyrakning joylanishi skelet suyaklariga nisbatan olinganda - chap buyrak
yukori uchi XI va XII kukrak umurtkalari oraligi soxasidagi kundalang
chizikda, kuyi uchi esa II – III bel umurtkalari urtasidan k o’ ndalang
chizikda turadi. Ung buyrakning yukori uchi XII kukrak umurtkasining
tanasi urtasidan utgan kundalang chizikda, kuyi uchi III bel umurtkasi
tanasining urtasidan utgan kundalang chizik soxasida turadi.
Buyrak joylashishini qovurgalarga nisbatan olinsa XII qovurga chapda
buyrakning qoq urtasidan, o’ngda esa buyrakning yuqori soxasidan
kesib o’tadi .](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_2.png)
![Buyrakning ichki organlarga nisbatan
joylashishi.
Buyrakning orqa yuzasi uning fassiya va kapsulalari bilan birga
diafragma, belning kvadrat muskuli, katta bel muskuliga tegib
turadi.
Chap buyrak oldingi yuzasining ustki 1/3 kismi me daga, urtadagi ʼ
1/3 kismi me da osti beziga, pastki 1/3 kismi medial tomondan
ʼ
och ichakka, lateral tomondan flexura coli sinistra ga tegib
turadi, tashki kirgogining old kismi talok bilan yopiladi.
Buyrakning yukori va kuyi uchlari – extremitas superior et inferior,
iuki va tashki kirgoklari – margo medialis et lateralis, oldingi va
orka yuzalari – facies anterior et posterior tafovut kilinadi.
Buyrakning tuzilishi. Buyrakni frontal kesmaga kesib kurganimizda,
un ikki xil moddada pustlok kism (cortex renalis) – kizgish (jigar)
rangda bulib, kalinligi 0,4 – 0,7 sm va miya kism (medulla renalis)
qizil-kukish rangda bo’lib, qalinligi 2 – 2,5 sm ekanligini
ko’ramiz.](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_3.png)
![Cortex renalis – Po’stloq moddasi miya moddasi ichiga kirib borib
buyrak ustunlarini (Columna renalis) ni xosil kiladi. Po’stloq qism
nogomagen bulib, ketma-ket keluvchi och va tuk kismlardan
iboratdir. Och qismlari konussimon shaklda bo’lib nursimon qism
(pars radiata) ni tashkil etadi. U tugri buyrak kanallari uz ichiga
oladi. Tuk kism esa kayrilgan kism (pars convaluta) deyilib, uz
ichiga buyrak tanachalari, ularning proksimal va distal egri-
bugriliklarini oladi.
Medulla renalis – Miya moddasi piramida shaklida aloxida-aloxida
bulib joylashgan buyrak piramidalari (pyramides renalis) dan
iborat. Xar bir piramidada asosi (basis pyramidis) pustlokka
karagan va uch kismi buyrak surgichi (papilla renalis) buyrak
bushligiga karagan buladi. Piramida uz ichiga buyrakning yiguvchi
naychalarini oladi. Bu naychalar uzaro kushilib buyrak surgich
soxasida 15 -20 tacha kiska surgich okimlarini xosil qilib
foramina papillaga ochiladi.](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_4.png)
![Buyrakning struktur va funksional birligi – Nefron.
Tuzilishi: koptok kapsulasi (capsula glomeruli yoki Shumlyanskiy-
Boumen kapsulasi); shaklan ikki kavat bakalga uxshaydi. Uning
ichida Malpigi tanachasi buladi, kapsula bushligi proksimal kanal
(pars proximalis tubuli nephroni) ga davom etadi. Undankeyin
nefron xaltasini xosil kiladi (ansa nephroni yoki Genli xalkasi).
Oxirisi distal kanal (pars distalis tubuli nephroni) bulib, u
yiguvchi naychalarga (tubulus renalis colligens) ochiladi.
Yiguvchi kanallar esa uz navbatida surgichsimon yullarga davom
etadi.
Qon tomir kapillarlari (vas afferens) kapsulaga kirib o’ralgan koptok
glomerulus ni xosil kiladi. Shu kapilyarning kapsulaga tegib
turgan yupka devorlari orqali qondagi ortiqcha suyuqlik kapsula
bushligiga surilib utadi vaortikcha suyuklikdan kutilgan kon
kapsuladan vas efferens orqali chiqib ketadi.](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_5.png)
![](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_6.png)
![](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_7.png)
![](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_8.png)
![](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_9.png)
![](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_10.png)
![Nefron koptoklari asosan pustloq qismda joylashgan bo’ladi (nephronum
corticale) 80% ni tashkil etadi va 20% i miya kismida joylashadi.
Nefronning xalqasi bilan pastga va yuqoriga ketuvchi tug’ri kanallari
miya qismida joylashgan bo’ladi. Bunday nefronlar – nephronum
juxtamedullare deyiladi.
Xar bir buyrakda 1 mln atrofida nefron bulib, ikkala buyraka 2 – 2,5 mln ni
tashkil etadi.
Xar bir buyrak so’rg’ichlari piramida uchida varonkasimon kichik buyrak
kosachasini xosil kiladi (calyx renalis minor). 2 – 3 kichik buyrak
kosachalari uzaro kushilib katta buyrak kosachasini (calyx renalis
major) ni xosil kiladi. Uz navbatida 2 – 3 ta katta buyrak kosachalari
qo’shilib umumiy bo’shlik – buyrak jomi (pelvis renalis) xosil kiladi. Jom
qon tomirlar orkasida joylashib buyrak davozasidan chiqishi bilan siydik
yo’li (uretr)ga davom etadi .](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_11.png)
![Buyrak qavatlari:
Fibroz kapsula – Capsula fibrosa buyrak ustini o’rab turadi, uni juda
osonlik bilan pardadan ajratish mumkin. Pardaning buyrakka
tegib turgan qavatida silliq muskul tolalari bor, ular tunica
muscularis deyiladi.
Yog’ kapsulasi – Capsula adiposa fibroz pardaning sirtida joylashgan
qavat. U buyrak darvozasi orqali darvoza bo’shlig’iga kirib
boradi. Buyrakning orqa yuzasida esa kuchli rivojlangan bo’lib
yog’simon yostiq xosil qiladi – corpus adiposum.
Fascia renalis – yog’ kapsulasining ustidan o’rovchi biriktiruvchi
to’qimadan tuzilgan parda. Uning old varag’i – lamina prerenalis,
orqasida orqa varagi – lamina retrorenalis joylashgan.
Varaqlarning oldingisi medial tomonga yo’nalib, o’z yo’lidagi qon
tomirlarni (buyrak arteriyasi, aorta, pastki kavak vena) oldindan
qoplab, qarama-qarshi tomondan kelayotgan oldingi varaq bilan
tutushadi. Orqadagi varaq esa umurtqa tanalarining oldingi
yuzalariga yopishadi. Bu ikki varaqlar buyrakning tashqi qirg’og’i
soxasida va ustki uchida o’zaro qo’shilib ketadi.](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_12.png)
![Ajoyib arteriya to’ri.
Qorin аортаси―› Buyrak arteriyasi (a. renalis) ―› oldingi va orqa
шохлар―› simementar arteriya―› piramidalararo arteriyalar (a.
lobares) ―› ravoq arteriyasi (a. arcuatae) ―› bulakchalararo
arteriya (a. interlobularis) ―› arteriola glomerularis afferens ―›
Malpigi tuguni ―› arteriola glomerularis efferens](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_13.png)
![Erkaklarning ichki jinsiy a’zolari
Organa genitalia masculina interna
Moyak - Testis ( orchis, didymus)
Moyak ortig’i - Epididymis
Urug’ olib ketuvchi yo’l- Ductus deferens
Urug’ tizimcha- Funiculus spermaticus
Prostata bezi - Prostata
Urug’ pufakchasi- Vesicula seminalis
Bulbouretral bezlar – Gland.
Bulbouretralis](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_14.png)
![FUNICULUS SPERMATICUS
DUCTUS DEFFERENS
Funiculus
spermaticus
M. cremaster Ductus
defferens
Testis
Penis ProstataVesica
urinaria
Vesicula
seminalisUreter
Urug’ tizimchasi tarkibi
•
Fascia spermatica ext.
•
M. cremaster
•
Fascia spermatica int.
•
Vestigum processus vaginalis qismlari:
•
Pars pelvica
•
Pars inguinalis
•
Pars funicularis
•
Pars scrotalis
pardalari:
•
Tunica adventitia
•
Tunica muscularis
•
Tunica mucosa](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_15.png)
![Prostata bezi- Prostata
Ductus defferens
Vesicula seminalisАмпула
семявыносящего
протока
Prostata UreterVesica urinaria
UrethraBasis
prostatae
Apex
prostatae
Facies anterior
Facies posterior
Facies inferolateralis Lobus dexter
Lobus sinister
Isthmus prostataeCapsula
prostatica
M. puboprostaticus
M. vesicoprostaticus](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_16.png)
![Erkaklarining tashki tanosil a zolariʼ
Radix penis
Corpus penis
Crus penis
Glans penis Urethra
Dorsum penis
Facies urethralis
Preputium penis Corpus cavernosum
penis
Corpus spongiosum
penis Tunica
albuginea Tela subcutanea
penisCutis](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_17.png)
![Ayollar tanosil a zolariʼ](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_18.png)
![Ichki tanosil a zolarʼ
Fornics vaginae
Pars anterior
Pars posterior
Pars laterelis
Urethra
feminina
Ostium urethrae
externum Ostium urethrae
internum
VaginaOstium urethrae
inter. accipiente –
Ostium urethrae
inter. evacuante –](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_19.png)
![Tuxumdon ( OVARIUM)
Hilum ovarii
Tunica albuginea
Folliculi ovarici
vesiculosi
Facies lateralis
Facies medialis (Грааф фолликул Тухум хужайраОвуляцияCorpus luteum
Cortex ovariiCorpus albicans
Medulla ovarii
Margo liber
Margo mesovaricusExtremitas tubaria
Extremitas uterina](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_20.png)
![Bachadon nayi
Lig. suspensorium
ovarii
Lig. latum uteri Tuba uterina ( salpinx)
Fimbriae
tubae uterinae
Ovarium
Ovarium
Uterus
VaginaOstium internum
tubae uterinae
Infundibulum
tubae uterinaeAmpulla tubae uterinaeIsthmus tubae uterinaePars
uterina Ostium abdominale
tubae uterinae
Lig. teres uteri Lig. ovarii proprium](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_21.png)
![E TIBORINGIZ UCHUN ʼ
RAXMAT .](/data/documents/50b1cda7-7710-4d40-acaf-9a3d427c8d0d/page_22.png)
« Ayirish a zolari va Jinsiy ʼ a zolarning anatomiyasi ʼ ».
Buyrak – Ren . Bel soxasi (regio lumablis), umurtqa pog’onasidan ikki tomonlama oldinda joylashga. Qorin pardasi buyrakni fakat old tomondan berkitib turadi va u korin pardasidan tashkaridagi a zolar guruxiga kiradi. Tuzilishi ʼ jixatidan buyrak bezsimon a zo xisoblanadi. ʼ Buyrakning uzunligi katta odamda 10 -12 sm, eni 5 – 6 si, kalinligi 4 si ga teng. Ogirligi 120 – 200 g gacha. Buyrakning joylanishi skelet suyaklariga nisbatan olinganda - chap buyrak yukori uchi XI va XII kukrak umurtkalari oraligi soxasidagi kundalang chizikda, kuyi uchi esa II – III bel umurtkalari urtasidan k o’ ndalang chizikda turadi. Ung buyrakning yukori uchi XII kukrak umurtkasining tanasi urtasidan utgan kundalang chizikda, kuyi uchi III bel umurtkasi tanasining urtasidan utgan kundalang chizik soxasida turadi. Buyrak joylashishini qovurgalarga nisbatan olinsa XII qovurga chapda buyrakning qoq urtasidan, o’ngda esa buyrakning yuqori soxasidan kesib o’tadi .
Buyrakning ichki organlarga nisbatan joylashishi. Buyrakning orqa yuzasi uning fassiya va kapsulalari bilan birga diafragma, belning kvadrat muskuli, katta bel muskuliga tegib turadi. Chap buyrak oldingi yuzasining ustki 1/3 kismi me daga, urtadagi ʼ 1/3 kismi me da osti beziga, pastki 1/3 kismi medial tomondan ʼ och ichakka, lateral tomondan flexura coli sinistra ga tegib turadi, tashki kirgogining old kismi talok bilan yopiladi. Buyrakning yukori va kuyi uchlari – extremitas superior et inferior, iuki va tashki kirgoklari – margo medialis et lateralis, oldingi va orka yuzalari – facies anterior et posterior tafovut kilinadi. Buyrakning tuzilishi. Buyrakni frontal kesmaga kesib kurganimizda, un ikki xil moddada pustlok kism (cortex renalis) – kizgish (jigar) rangda bulib, kalinligi 0,4 – 0,7 sm va miya kism (medulla renalis) qizil-kukish rangda bo’lib, qalinligi 2 – 2,5 sm ekanligini ko’ramiz.
Cortex renalis – Po’stloq moddasi miya moddasi ichiga kirib borib buyrak ustunlarini (Columna renalis) ni xosil kiladi. Po’stloq qism nogomagen bulib, ketma-ket keluvchi och va tuk kismlardan iboratdir. Och qismlari konussimon shaklda bo’lib nursimon qism (pars radiata) ni tashkil etadi. U tugri buyrak kanallari uz ichiga oladi. Tuk kism esa kayrilgan kism (pars convaluta) deyilib, uz ichiga buyrak tanachalari, ularning proksimal va distal egri- bugriliklarini oladi. Medulla renalis – Miya moddasi piramida shaklida aloxida-aloxida bulib joylashgan buyrak piramidalari (pyramides renalis) dan iborat. Xar bir piramidada asosi (basis pyramidis) pustlokka karagan va uch kismi buyrak surgichi (papilla renalis) buyrak bushligiga karagan buladi. Piramida uz ichiga buyrakning yiguvchi naychalarini oladi. Bu naychalar uzaro kushilib buyrak surgich soxasida 15 -20 tacha kiska surgich okimlarini xosil qilib foramina papillaga ochiladi.
Buyrakning struktur va funksional birligi – Nefron. Tuzilishi: koptok kapsulasi (capsula glomeruli yoki Shumlyanskiy- Boumen kapsulasi); shaklan ikki kavat bakalga uxshaydi. Uning ichida Malpigi tanachasi buladi, kapsula bushligi proksimal kanal (pars proximalis tubuli nephroni) ga davom etadi. Undankeyin nefron xaltasini xosil kiladi (ansa nephroni yoki Genli xalkasi). Oxirisi distal kanal (pars distalis tubuli nephroni) bulib, u yiguvchi naychalarga (tubulus renalis colligens) ochiladi. Yiguvchi kanallar esa uz navbatida surgichsimon yullarga davom etadi. Qon tomir kapillarlari (vas afferens) kapsulaga kirib o’ralgan koptok glomerulus ni xosil kiladi. Shu kapilyarning kapsulaga tegib turgan yupka devorlari orqali qondagi ortiqcha suyuqlik kapsula bushligiga surilib utadi vaortikcha suyuklikdan kutilgan kon kapsuladan vas efferens orqali chiqib ketadi.