logo

Ayirish aʼzolari va Jinsiy aʼzolarning funksional anatomiyasi

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

4782.7216796875 KB
 
« Ayirish a zolari  va Jinsiy ʼ
a zolarning funksional anatomiyasi	
ʼ ».   Buyrak  –  Ren .
Bel soxasi (regio lumablis), umurtqa pog’onasidan ikki tomonlama oldinda 
joylashga. Qorin pardasi buyrakni fakat old tomondan berkitib turadi 
va u korin pardasidan tashkaridagi a zolar guruxiga kiradi. Tuzilishi ʼ
jixatidan buyrak bezsimon a zo xisoblanadi.	
ʼ
Buyrakning uzunligi katta odamda 10 -12 sm, eni 5 – 6 si, kalinligi 4 si ga 
teng. Ogirligi 120 – 200 g gacha.
Buyrakning joylanishi skelet suyaklariga nisbatan olinganda - chap buyrak 
yukori uchi XI va XII kukrak umurtkalari oraligi  soxasidagi kundalang 
chizikda, kuyi uchi esa II – III bel umurtkalari urtasidan k o’ ndalang 
chizikda turadi. Ung buyrakning yukori uchi XII kukrak umurtkasining 
tanasi urtasidan utgan kundalang chizikda, kuyi uchi III bel umurtkasi 
tanasining urtasidan utgan kundalang chizik soxasida turadi.
Buyrak joylashishini qovurgalarga nisbatan olinsa XII qovurga chapda 
buyrakning qoq urtasidan, o’ngda esa buyrakning yuqori soxasidan 
kesib o’tadi .  Buyrakning ichki organlarga nisbatan 
joylashishi. 
Buyrakning orqa yuzasi uning fassiya va kapsulalari bilan birga 
diafragma, belning kvadrat muskuli, katta bel muskuliga tegib 
turadi.
Chap buyrak oldingi yuzasining ustki 1/3 kismi me daga, urtadagi ʼ
1/3 kismi me da osti beziga, pastki 1/3 kismi medial tomondan 	
ʼ
och ichakka, lateral tomondan flexura coli sinistra ga tegib 
turadi, tashki kirgogining old kismi talok bilan yopiladi.
Buyrakning yukori va kuyi uchlari – extremitas superior et inferior, 
iuki va tashki kirgoklari – margo medialis et lateralis, oldingi va 
orka yuzalari – facies anterior et posterior tafovut kilinadi.
Buyrakning tuzilishi. Buyrakni frontal kesmaga kesib kurganimizda, 
un ikki xil moddada pustlok kism (cortex renalis) – kizgish (jigar) 
rangda bulib, kalinligi 0,4 – 0,7 sm va miya kism (medulla renalis) 
qizil-kukish rangda bo’lib, qalinligi 2 – 2,5 sm ekanligini 
ko’ramiz.  Cortex renalis – Po’stloq moddasi miya moddasi ichiga kirib borib 
buyrak ustunlarini (Columna renalis) ni xosil kiladi. Po’stloq qism 
nogomagen bulib, ketma-ket keluvchi och va tuk kismlardan 
iboratdir. Och qismlari konussimon shaklda bo’lib nursimon qism 
(pars radiata) ni tashkil etadi. U tugri buyrak kanallari uz ichiga 
oladi. Tuk kism esa kayrilgan kism (pars convaluta) deyilib, uz 
ichiga buyrak tanachalari, ularning proksimal va distal egri-
bugriliklarini oladi.
Medulla renalis – Miya  moddasi piramida shaklida aloxida-aloxida 
bulib joylashgan buyrak piramidalari (pyramides renalis) dan 
iborat. Xar bir piramidada asosi (basis pyramidis) pustlokka 
karagan va uch kismi buyrak surgichi (papilla renalis) buyrak 
bushligiga karagan buladi. Piramida uz ichiga buyrakning yiguvchi 
naychalarini oladi. Bu naychalar uzaro kushilib buyrak surgich 
soxasida 15 -20 tacha kiska surgich okimlarini xosil qilib 
foramina papillaga ochiladi.   Buyrakning struktur va funksional birligi – Nefron.
Tuzilishi: koptok kapsulasi (capsula glomeruli yoki Shumlyanskiy-
Boumen kapsulasi); shaklan ikki kavat bakalga uxshaydi. Uning 
ichida Malpigi tanachasi buladi, kapsula bushligi proksimal kanal 
(pars proximalis tubuli nephroni) ga davom etadi. Undankeyin 
nefron xaltasini xosil kiladi (ansa nephroni yoki Genli xalkasi). 
Oxirisi distal kanal (pars distalis tubuli nephroni) bulib, u 
yiguvchi naychalarga (tubulus renalis colligens) ochiladi. 
Yiguvchi kanallar esa uz navbatida surgichsimon yullarga davom 
etadi.
Qon tomir kapillarlari (vas afferens) kapsulaga kirib o’ralgan koptok 
glomerulus ni xosil kiladi. Shu kapilyarning kapsulaga tegib 
turgan yupka devorlari orqali qondagi ortiqcha suyuqlik kapsula 
bushligiga surilib utadi vaortikcha suyuklikdan kutilgan kon 
kapsuladan vas efferens orqali chiqib ketadi.                      Nefron koptoklari asosan pustloq qismda joylashgan bo’ladi (nephronum 
corticale) 80% ni tashkil etadi va 20% i miya kismida joylashadi. 
Nefronning xalqasi bilan pastga va yuqoriga ketuvchi tug’ri kanallari 
miya qismida joylashgan bo’ladi. Bunday nefronlar – nephronum 
juxtamedullare deyiladi. 
Xar bir buyrakda 1 mln atrofida nefron bulib, ikkala buyraka 2 – 2,5 mln ni 
tashkil etadi.
Xar bir buyrak so’rg’ichlari piramida uchida varonkasimon kichik buyrak 
kosachasini xosil kiladi (calyx renalis minor). 2 – 3 kichik buyrak 
kosachalari uzaro kushilib katta buyrak kosachasini (calyx renalis 
major) ni xosil kiladi. Uz navbatida 2 – 3 ta katta buyrak kosachalari 
qo’shilib umumiy bo’shlik – buyrak jomi (pelvis renalis) xosil kiladi. Jom 
qon tomirlar orkasida joylashib buyrak davozasidan chiqishi bilan siydik 
yo’li (uretr)ga davom etadi .  Buyrak qavatlari:
Fibroz kapsula – Capsula fibrosa buyrak ustini o’rab turadi, uni juda 
osonlik bilan pardadan ajratish mumkin. Pardaning buyrakka 
tegib turgan qavatida silliq muskul tolalari bor, ular tunica 
muscularis deyiladi.
Yog’ kapsulasi – Capsula adiposa fibroz pardaning sirtida joylashgan 
qavat. U buyrak darvozasi orqali darvoza bo’shlig’iga kirib 
boradi. Buyrakning orqa yuzasida esa kuchli rivojlangan bo’lib 
yog’simon yostiq xosil qiladi – corpus adiposum.
Fascia renalis – yog’ kapsulasining ustidan o’rovchi biriktiruvchi 
to’qimadan tuzilgan parda. Uning old varag’i – lamina prerenalis, 
orqasida orqa varagi – lamina retrorenalis joylashgan. 
Varaqlarning oldingisi medial tomonga yo’nalib, o’z yo’lidagi qon 
tomirlarni (buyrak arteriyasi, aorta, pastki kavak vena) oldindan 
qoplab, qarama-qarshi tomondan kelayotgan oldingi varaq bilan 
tutushadi. Orqadagi varaq esa umurtqa tanalarining oldingi 
yuzalariga yopishadi. Bu ikki varaqlar buyrakning tashqi qirg’og’i 
soxasida va ustki uchida o’zaro qo’shilib ketadi.  Ajoyib arteriya to’ri.
Qorin  аортаси―›  Buyrak arteriyasi (a. renalis) ―› oldingi va orqa 
шохлар―›  simementar arteriya―› piramidalararo arteriyalar (a. 
lobares) ―› ravoq arteriyasi (a. arcuatae) ―› bulakchalararo 
arteriya (a. interlobularis) ―› arteriola glomerularis afferens ―› 
Malpigi tuguni ―› arteriola glomerularis efferens   Erkaklarning ichki jinsiy a’zolari
Organa genitalia masculina   interna
Moyak   -  Testis  ( orchis, didymus)
Moyak ortig’i - Epididymis
Urug’ olib ketuvchi yo’l- Ductus deferens 
Urug’ tizimcha- Funiculus   spermaticus
Prostata bezi   - Prostata  
Urug’ pufakchasi- Vesicula seminalis  
Bulbouretral bezlar  –  Gland. 
Bulbouretralis  TESTIS  ( ORCHIS)
Facies lateralis
Facies medialis Margo anterior
Margo posterior
Extremitas superior
Extremitas inferior Rete testisDuctuli efferentes testis
Mediastinum testisDuctus deferens
Ductus epididymidis Funiculus spermaticus
Epididymis
Tunica albuginea Septula testis Lobuli testis Tubuli seminiferi contorti Tubuli seminiferi recti
Tunica vaginalis  (серозная)
Tunica albuginea
Tunica vasculosa    FUNICULUS SPERMATICUS
DUCTUS DEFFERENS
Funiculus 
spermaticus
M. cremaster Ductus 
defferens
Testis
Penis ProstataVesica 
urinaria
Vesicula  
seminalisUreter
Urug’ tizimchasi tarkibi
•
  Fascia spermatica ext.
•
  M. cremaster
•
  Fascia spermatica int.
•
  Vestigum processus vaginalis qismlari:
•
  Pars pelvica
•
  Pars inguinalis
•
  Pars funicularis 
•
  Pars  scrotalis
pardalari:
•
  Tunica adventitia
•
  Tunica muscularis
•
  Tunica mucosa  Urug’ olib ketuvchi yo’l
Ductus defferensVesicula  seminalis
Prostata
Gland. bulbouretralis
Urethra masculinum Testis PenisDuctus ejaculatorius Vesica urinaria
qismlari:
•
  Pars pelvica
•
  Pars inguinalis
•
  Pars funicularis 
•
  Pars  scrotalis  Prostata bezi- Prostata
Ductus defferens
Vesicula  seminalisАмпула 
семявыносящего 
протока
Prostata UreterVesica urinaria
UrethraBasis 
prostatae
Apex 
prostatae
Facies anterior
Facies posterior
Facies inferolateralis Lobus dexter
Lobus sinister
Isthmus prostataeCapsula 
prostatica
M. puboprostaticus
M. vesicoprostaticus  Erkaklarining tashki tanosil a zolariʼ
Radix penis  
Corpus penis 
Crus penis 
Glans penis Urethra
Dorsum penis  
Facies urethralis 
Preputium penis Corpus cavernosum 
penis
Corpus spongiosum 
penis Tunica 
albuginea Tela subcutanea 
penisCutis    Urethra masculina
Ostium urethrae 
externumOstium urethrae 
internumOstium urethrae 
inter. accipiente – 
Ostium urethrae 
inter. evacuante  – 
 
•
  Tunica mucosa
•
  Tunica muscularis
•
  Tunica spongiosa •
  Pars intamuralis
•
  Pars prostatica
•
  Pars membranacea 
•
  Pars  spongiosa  Ayollar tanosil a zolariʼ  Ichki tanosil a zolarʼ
Fornics vaginae
Pars anterior
Pars posterior
Pars laterelis
Urethra 
feminina
Ostium urethrae 
externum Ostium urethrae 
internum
VaginaOstium urethrae 
inter. accipiente – 
Ostium urethrae 
inter. evacuante  –   Tuxumdon  ( OVARIUM)
Hilum ovarii
Tunica albuginea
Folliculi ovarici 
vesiculosi
Facies lateralis
Facies medialis (Грааф фолликул  Тухум хужайраОвуляцияCorpus luteum
Cortex ovariiCorpus albicans
Medulla ovarii
Margo liber
Margo mesovaricusExtremitas tubaria
Extremitas uterina  Bachadon nayi
Lig. suspensorium 
ovarii
Lig. latum uteri Tuba uterina  ( salpinx)
Fimbriae      
tubae uterinae
Ovarium
Ovarium
Uterus
VaginaOstium internum  
tubae uterinae
Infundibulum  
tubae uterinaeAmpulla tubae uterinaeIsthmus tubae uterinaePars 
uterina Ostium abdominale 
tubae uterinae
Lig. teres uteri Lig. ovarii proprium  UTERUS
Lig. suspensorium 
ovarii
Lig. latum uteri
VaginaFundus 
uteri
Portio vaginalis cervicisCanalis cervicis uteri Cervix 
uteriCorpus 
uteri Cavitas uteri
Ostium anatomicum 
uteri internum
Ostium uteriOstium histologicum 
uteri internum Ostium internum  
tubae uterinae
Lig. teres uteri Lig. ovarii proprium  E TIBORINGIZ UCHUN ʼ
RAXMAT .

« Ayirish a zolari va Jinsiy ʼ a zolarning funksional anatomiyasi ʼ ».

Buyrak – Ren . Bel soxasi (regio lumablis), umurtqa pog’onasidan ikki tomonlama oldinda joylashga. Qorin pardasi buyrakni fakat old tomondan berkitib turadi va u korin pardasidan tashkaridagi a zolar guruxiga kiradi. Tuzilishi ʼ jixatidan buyrak bezsimon a zo xisoblanadi. ʼ Buyrakning uzunligi katta odamda 10 -12 sm, eni 5 – 6 si, kalinligi 4 si ga teng. Ogirligi 120 – 200 g gacha. Buyrakning joylanishi skelet suyaklariga nisbatan olinganda - chap buyrak yukori uchi XI va XII kukrak umurtkalari oraligi soxasidagi kundalang chizikda, kuyi uchi esa II – III bel umurtkalari urtasidan k o’ ndalang chizikda turadi. Ung buyrakning yukori uchi XII kukrak umurtkasining tanasi urtasidan utgan kundalang chizikda, kuyi uchi III bel umurtkasi tanasining urtasidan utgan kundalang chizik soxasida turadi. Buyrak joylashishini qovurgalarga nisbatan olinsa XII qovurga chapda buyrakning qoq urtasidan, o’ngda esa buyrakning yuqori soxasidan kesib o’tadi .

Buyrakning ichki organlarga nisbatan joylashishi. Buyrakning orqa yuzasi uning fassiya va kapsulalari bilan birga diafragma, belning kvadrat muskuli, katta bel muskuliga tegib turadi. Chap buyrak oldingi yuzasining ustki 1/3 kismi me daga, urtadagi ʼ 1/3 kismi me da osti beziga, pastki 1/3 kismi medial tomondan ʼ och ichakka, lateral tomondan flexura coli sinistra ga tegib turadi, tashki kirgogining old kismi talok bilan yopiladi. Buyrakning yukori va kuyi uchlari – extremitas superior et inferior, iuki va tashki kirgoklari – margo medialis et lateralis, oldingi va orka yuzalari – facies anterior et posterior tafovut kilinadi. Buyrakning tuzilishi. Buyrakni frontal kesmaga kesib kurganimizda, un ikki xil moddada pustlok kism (cortex renalis) – kizgish (jigar) rangda bulib, kalinligi 0,4 – 0,7 sm va miya kism (medulla renalis) qizil-kukish rangda bo’lib, qalinligi 2 – 2,5 sm ekanligini ko’ramiz.

Cortex renalis – Po’stloq moddasi miya moddasi ichiga kirib borib buyrak ustunlarini (Columna renalis) ni xosil kiladi. Po’stloq qism nogomagen bulib, ketma-ket keluvchi och va tuk kismlardan iboratdir. Och qismlari konussimon shaklda bo’lib nursimon qism (pars radiata) ni tashkil etadi. U tugri buyrak kanallari uz ichiga oladi. Tuk kism esa kayrilgan kism (pars convaluta) deyilib, uz ichiga buyrak tanachalari, ularning proksimal va distal egri- bugriliklarini oladi. Medulla renalis – Miya moddasi piramida shaklida aloxida-aloxida bulib joylashgan buyrak piramidalari (pyramides renalis) dan iborat. Xar bir piramidada asosi (basis pyramidis) pustlokka karagan va uch kismi buyrak surgichi (papilla renalis) buyrak bushligiga karagan buladi. Piramida uz ichiga buyrakning yiguvchi naychalarini oladi. Bu naychalar uzaro kushilib buyrak surgich soxasida 15 -20 tacha kiska surgich okimlarini xosil qilib foramina papillaga ochiladi.

Buyrakning struktur va funksional birligi – Nefron. Tuzilishi: koptok kapsulasi (capsula glomeruli yoki Shumlyanskiy- Boumen kapsulasi); shaklan ikki kavat bakalga uxshaydi. Uning ichida Malpigi tanachasi buladi, kapsula bushligi proksimal kanal (pars proximalis tubuli nephroni) ga davom etadi. Undankeyin nefron xaltasini xosil kiladi (ansa nephroni yoki Genli xalkasi). Oxirisi distal kanal (pars distalis tubuli nephroni) bulib, u yiguvchi naychalarga (tubulus renalis colligens) ochiladi. Yiguvchi kanallar esa uz navbatida surgichsimon yullarga davom etadi. Qon tomir kapillarlari (vas afferens) kapsulaga kirib o’ralgan koptok glomerulus ni xosil kiladi. Shu kapilyarning kapsulaga tegib turgan yupka devorlari orqali qondagi ortiqcha suyuqlik kapsula bushligiga surilib utadi vaortikcha suyuklikdan kutilgan kon kapsuladan vas efferens orqali chiqib ketadi.