logo

BUHORO VOXASI SHAHARLARI

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1029.6611328125 KB
MAVZU:BUHORO 
VOX ASI SHA HARLA RI  VARAXSHA — 	QADIMIY  SHAHAR  HAROBASI. 
BUXORODAN  40 KM	
 	SHIMOLIY-G ARBDA,	 	DASHTI	 	ʻ
URGANJI  KO LINING	
ʻ  QADIMIY	 	RAJFANDUN 
VOHASIDA  JOYLASHGAN.	
 	VARAXSHA	 	MAYDONI	 
9  GA  VA	
 	BALANDLIGI	 	10—20	 	METRLI	 	ULKAN	 
TEPA	
 SHAKLIDA	 SAQLANGAN.
Varaxsha	
 va	 uning	 atrofida  V. A.  Shishkin  (1937-39,	 1947-54)	 keng	 
ko lamda	
 arxeologik	 tadqiqotlar	 olib	 borgan; 	ʻ A.	  Muhammadjonov  (1975
—77),	
 O. V. Obelchenko	 (1977—79),	 G. V. Shishkina	 (1987—90)	 ham	 
Varaxshaning	
 ayrim	 qismlarida	 qazishmalar	 olib	 borishgan.	 Arxeologik	 
qazishmalardan	
 ma lum	 bo lishicha,	 Varaxsha	 mil.	 av.	 2-asrda	 bir-biriga	 	ʼ ʻ
tutashgan	
 bir	 nechta  istehkomli   qishloqlar  tarzida	 qad	 ko targan.	ʻ  Varaxsha 	harobalarining	 	shimoliy	 
g arbida	
 	qadimiy 	ʻ qo rg onlardan	ʻ ʻ  birining	 
tashqi	
 	devori	 	hamda	 	yarim	 	doira	 
shakldagi	
 	ichki	 	sahni	 	4,5×5	 	metrli  burji
 kavlab	
 	o rganilgan.	 	Devorning	 	qalinligi	 	ʻ
1,8—1,9	
 	m	 	va	 	hajmi	 	37×41×10	 	sm	 	bo lib	 	ʻ
xom  g ishtdan	
ʻ  qurilgan.	 	Devor	 	va	 
burjlarida	
 	ichki	 	tomoni	 	38—40	 	sm,	 
tashqarisi	
 	75—80	 	sm,	 	kengligi	 	20—22	 	sm	 
bo lgan 	
ʻ paykonsimon  nishon	 	tuynuklari	 
ochilgan.  Mil. 	av.	 	2—1-asrlarda	 	va	 	mil.	 	1—2	 	asrlarda	 
Varaxsha	
 	va	 	uning	 	atrofida	 	madaniy	 	hayot	 
gullagan.	
 	3—4-asrlarda	 	Varaxsha	 
tanazzulga	
 	uchragan.	 	5-asrda	 	Varaxsha	 
yana	
 	tiklanib	 	Buxoroning	 	qadimiy	 
hukmdorlari —  buxorxudotlarnint
 qarorgohiga	
 	aylangan.	 	Shu	 	davrda	 
Varaxsha	
 	mustahkam	 	devor	 	bilan	 	o ralgan,	 	ʻ
uning	
 	janubiy	 	qismida  ark  qurilgan.	 	8—10-
asrlarda	
 ayniqsa	 obod	 bo lgan.	 Varaxsha	 va	 	ʻ
uning	
 	atroflari	 	12	 	kanal	 	bilan	 	sug orilib,	 	ʻ
Rajfandun	
 vohasidagi	 eng	 yirik	 va	 markaziy	 
qal alardan	
 biriga	 aylangan.	ʼ  Buxoro va  Xorazm  oralig idagi 	ʻ karvon  yo li	 Varaxsha	 	ʻ
orqali	
 o tgan	ʻ [1]
.	 Har	 o n	 besh	 kunda	 Varaxshada	 bir	 	ʻ
kunlik,	
 yil	 oxirida	 20	 kunlik	 bozor	 sayli	 (navro zi	 	ʻ
kasho	
 varzon,	 ya ni	 dehqonlar	 yangi	 yili)	 o tkazilgan	ʼ ʻ [2]
.  Buxorxudotlar  qarorgohi	
 qilinishi	 bilan	 Varaxsha	 
yirik	
 shaharga	 aylangan.	 11—12-asrlarda	 uning	 
hududi	
 eniga	 6 km	 dan	 ziyod	 bo lgan.	 12-asrda	 	ʻ
Varaxsha	
 vohasidagi	 hayot	 to satdan	 noma lum	 	ʻ ʼ
sabablarga	
 ko ra	 to xtab	 qolgan.	ʻ ʻ
1949—54	
 yillarda	 Varaxsha  tarixi  va  me morligi	ʼ
 o rganildi.	
 Kvadrat	 shakldagi	 yirik	 xom	 g ishtlardan	 	ʻ ʻ
qo shminora	
 tarzida	 o rab	 chiqilgan	 balandligi	 15	 m	 	ʻ ʻ
bo lgan 
ʻ tagkursi larning	 biriga	 podsho  saroy i	 va	 
ikkinchisiga	
 soqchixonali  darvozaxona  bino	 qilingan.	 
Arkning	
 sharqiy	 qismida	 tomi  ravoqsimon   gumbaz
 tarzida	
 yopilgan	 uzun  yo laksimon	ʻ  (navkarxona	 va	 
darvozaxona)	
 xonalar	 mavjud	 bo lgan.	ʻ  Arkning markazida	 janub	 tomoni  mudofaa	 devoriga
 yondoshgan	
 Varaxsha	 hukmdorining	 saroyi	 joylashgan.	 U 
Sharqiy  (11,5×17	
 m)	 va  G arbiy	ʻ  (6,6×7,25	 m)  mehmonxona
 hamda	
 Qizil	 xona	 ( zal )	 (8,5×12	 m)	 lardan	 iborat	 bo lgan.	 	ʻ
Saroy	
 g arb	 tomonidan	 3	 ravoqli	 ganchkori	 ustunlar	 	ʻ
o rnatilgan	
 hashamatli	 peshayvon	 bilan	 o ralgan.	 Ayvon	 	ʻ ʻ
ravoqlarining  ustunlari  va  toqilari   ganchkori  qabartma 
tasvirlar  hamda	
 turli	 xil	 girixlar	 bilan	 bezatilgan.
Saroyning	
 Kizil	 xona	 va	 Sharqiy	 mehmonxonalari	 to la	 kavlab	 	ʻ
ochilgan.	
 Xona	 devorlari	 mayda	 somonli  loy  suvoq	 ustidan	 
yupqa	
 ganch	 suvoq	 qilinib,  devoriy  	rasmlar  qizil,	 sariq,	 
kulrang,	
 qora,	 zangori,	 pushti	 va	 jigarrang  bo yoqlar	ʻ  bilan	 
bezatilgan.	
 Ularda	 turli	 xil  manzaralar ,  fil  mingan  shahzoda
 va  chokarlarning  old	
 va	 ortdan	 chovut	 solgan  qoplonlar
 bilan	
 olishuvi;	 qayrilib  nishonga   kamondan   o q	ʻ  uzayotgan  ot
 ustidagi  chavandoz ,	
 qanotli  tuya  shaklidagi  oltin   taxtda
 o tirgan	
 hukmdor	 tasvirlangan.	ʻ  Sharqiy mehmonxona	 devorida	 tiz	 cho kib,	 qo lida	 qadah	 	ʻ ʻ
tutgan	
 malika,  belida   shamshir ,	 bir	 qo lida	 qisqich	 ushlagan	 	ʻ
podshoh,	
 o rtada	 vazasimom 	ʻ otashgoxda  yonib	 turgan	 
muqaddas	
 olov- azarxurro ,	 otashgoxdan	 o ngda	 beliga	 xanjar	 	ʻ
taqilgan	
 shahzodaning	 tiz	 cho kib	 ibodat	 qilayotgan	 tasviri	 	ʻ
yoki	
 sovut	 va	 dubulg a	 kiygan,	 qo llarida	 nayza, 	ʻ ʻ qalqon
 ushlagan  suvoriylarning  jang	
 qilayotgan,	 shuningdek 
butazor ,  to qay	
ʻ  ichidagi	 ov	 manzarasi	 kabi	 tasvirlar	 ayniqsa	 
diqqatga	
 sazovordir.
Arxeologik	
 topilmalardan	 aniqlanishicha,	 janubiy	 
xonalarning	
 ikkinchi	 qavatidagi	 xona	 ganchkori  naqshlar
 bilan	
 bezatilgan	 ekan.	 Ko plab	 topilgan	 qabartma	 ganchkori	 	ʻ
naqshlar	
 orasida	 hovuzda	 suzib	 yurgan  baliqlar ,  yelkasidan
 o q	
 yegan 	ʻ arhar ,	 yelib	 borayotgan  jayran ,  bedanalar ,  ayol
 boshli  baxt   qushi  —  Humo ,	
 hamlaga	 tayyorlanayotgan 
ajdarho ,	
 taqimiga	 sadoq	 bog lagan	 suvoriy	 hamda	 ko pdan-	ʻ ʻ
ko p	
 ayollarning	 bosh	 qismlari	 bilan	 bir	 qatorda	 turli	 xil 	ʻ
islimiy  va  girih  parchalari	
 uchraydi.  POYKEND, POYKAND — QAD.	  KARVON  	YO LI USTIDA QAD KO TARGAN	 	ʻ ʻ SHAHAR  	HAROBASI (
MILODDAN AVVALGI 4 - 3 - MILODIY 11-ASRLAR ).	
  BUXORODAN  	44	 KM JANUBI-G ARBDA,	 	ʻ JONDOR  	VA	 
QORAKO L	
ʻ  TUMANLARI  	TUTASHGAN XUDUDDA JOYLASHGAN.	  O RTA	ʻ  ASR  	YOZMA	  MANBALARIDA
 	
SHAHAR BOYKAND,	  XITOY   SOLNOMALARIDA  	ESA BI	  NOMLARI  	BILAN TILGA OLINADI. UNING 
NOMLARI „QUYI SHAHAR“ MA NOSINI ANGLATADI. P. TASHQI	
 	ʼ DEVORLARINING  	NIHOYATDA	 
MUSTAHKAMLIGIDAN  	
SHA-HAR ILK O RTA ASRLARDA „SHAHRISTONI RO IN“, YA NI „JEZDAN 	ʻ ʻ ʼ
QURILGAN SHAH-RISTON“ (JEZ SHAHAR) NOMI BILAN SHUH-RAT TOPGAN.
• P. o tmishda 4 qism: 1)	
 	ʻ darvozali   ark  	( maydoni  	1	  ga ); 2) darvozali ichki	  shahriston  	(maydoni 11 ga); 
3) darvozali tashki shahriston (maydoni 6 ga); 4)	
  sharq ,	  g arb	ʻ  	hamda	  jan .  	tomonlarida qad ko targan 	ʻ
(maydoni 100 ga dan oshiqroq) ulkan ra-bodlardan iborat bo lgan. Arqsa qad.	
 	ʻ ibo- datxona ,	  podshoh  
saroyi ,	
  9 - 10-asrlarda  	qad ko targan koshinkor mehrobli jome mayejidi, ichki va tashki 	ʻ
shahristonlarda	
  savdogar  	va	  hunarmandlarning  	turar joy,	  mahalla -ko ylari, ichki	 	ʻ bozor ,	  us-taxona , 
nonvoyxona va	
  dorixonalar  	kabi	  bino  	va inshootu korxonalar joylashgan. Shaharning	  rabod  	qismida 
esa 50 dan ortiq	
  naus  	( ostodonlar  	xilxonasi)lardan iborat	  otashparastlarning   qabristoni  	(nekropol), 
tashki bozor va bir necha ( Narshaxiyning  	
ko rsatishicha, mingdan ortiq)	 	ʻ rabotlar , ya ni	 	ʼ karvonsaroylar
 	
qad ko targan. Manbalarda qayd etilishicha,	 	ʻ islomiyat  	davrida ham P. nauslari ochiqbo lgan. 	ʻ
Otashparastlar o z marhumlari ustuxonlarini hatto, Buxoro shahridan P. nauslariga eltib dafn 	
ʻ
etganlar.  Ayrim ma lumotlarning	 guvohlik	 berishicha,	 P.	 qad.	 Buxoro	 hukmdorlarining 	ʼ
qarorgohi  bo lgan.	
 Har	 bir	 pod-sho	 o zi	 uchun	 bu	 shaharda	 o rdugoh	 barpo	 etgan. 	ʻ ʻ ʻ
Eftaliylar  	
davlati  hukmronligi	 davrida	 ( 5-asrning  2yarmi	 va  6-asr  boshlari)	 u 
poytaxtga  aylantirilgan.	
 Nar-shaxiyning	 yozishicha,	 shahar  aholisining  aksariyati	 
savdogar	
 bo lib,	 ular	 Xitoy	 va	 dengiz	 bo yi	 mamlakatlari	 bilan	 savdo	 qilganlar	 va	 	ʻ ʻ
juda	
 davlatmand	 bo lgan.	 Shu	 boisdan	 arab	 geograflari 	ʻ Ibn	  Hurdodbeh  va  Ibn	 
al-Faqihlar  P.ni	
 „Madina	 at-tujjor“,	 ya ni	 „Savdogarlar	 shahri“	 nomi	 bilan	 ta rif	 	ʼ ʼ
etadilar.
P.	
 o z ʻ tarixi   jarayonida   Buxoro	 voha-sining  nafaqat	 yirik	 savdo	 markazlaridan	 biri	 
sifatida,	
 balki	 tutgan	 geografik	 o rni	 jihatidan	 G arbiy 	ʻ ʻ Sug dning	ʻ  siyosiy	 hayotida	 
strategik	
 tomondan	 muhim	 ahamiyatga	 ega	 bo lgan. 	ʻ Vohaning  janubi-g arbiy	 	ʻ
chegarasida	
 harbiy	 istehkom	 sifatida	 bino	 qilingan	 P.	 ilk	 o rta	 asrlarda	 Buxoro	 	ʻ
viloyatining	
 atrofi	 yagona  mudofaa	 inshooti  —  Kan -pir	 devor  bilan	 o rab	 olingunga	 	ʻ
qadar	
 u jan.g arb, 	ʻ dasht  hududlaridan	 mutta-sil	 sodir	 bo ladigan 	ʻ ko chmanchi	ʻ  
qabilalarning  chopkunlarini	
 qaytarish	 va	 tashqi	 dushman	 hujumlarining	 yo lini	 	ʻ
to sib,	
 ularga	 dastlabki	 zarbalarni	 berishda	 mustahkam	 harbiy 	ʻ qaror-goh  vazifasini	 
o tagan.	
 Uning	 mudofaa	 inshootlari	 nihoyatda	 mustahkam	 qurilgan	 bo lib,	 	ʻ ʻ
zamonasining	
 har	 qanday	 qamaliga	 bardosh	 bera	 olgan.
P.	
 arki,	 ichki	 va	 tashqi	 shahristonlarining	 har	 biri	 alohida	 qalin	 (3,5-	 5 m)	 va	 baland	 
devorlar	
 halqasi	 bilan	 o ralgan.	 Devor	 bo ylab	 har	 60	 m	 masofada	 va 	ʻ ʻ
tashqi	
 burchaklarda  baland	 (11,5-12,5	 m)	 2 qavatli  burjlar  o rnatilib,	 darvoza	 atrofi	 	ʻ
mudofaa	
 inshootlari	 (labirint)	 bilan	 mustahkamlangan.	 Shahar	 devorlari	 va	 burjlari	 
har	
 1,6	 m	 oralig i	 bo ylab	 shaxmat	 uslubida	 3 qator	 nishon 	ʻ ʻ tuynuklari  (tirkash)	 
o rnatilgan.	
ʻ  674 yilda P.  Arab xalifaligi   lashkar -boshisi	  Ubaydulloh  ibn Ziyod
 	
tomo-nidan fath etiladi. 707 yilda esa P. xalifalikning	  Xuroson
 	
voliysi	  Kutay-ba ibn Muslim  	tomonidan	  qamal  	qili-nadi. P.liklar 
qattiqturib arablarga qarshilik ko rsatadilar. Qamal 50 kun 	
ʻ
davom etadi. Kuch bilan P.ni qo lga kiri-ta olmagan arablar 
ʻ
shahar devori os-tidan lahim ( tunnel ) qazib ichkariga bostirib 
kiradilar. P. arablar kuliga o tadi. P.liklar kattagina boj to lab 	
ʻ ʻ
Qutayba bilan sulh tuzadilar. Biroq shaharliklarning qo zg oloni 	
ʻ ʻ
oqibatida P. qayta egallanib, vayron etiladi. Juda katta 
miqdorda	
  oltin  	va	  kumushdan  	yasalgan	  but  	va	  jomlar  	bilan bir 
qatorda ko plab	
 	ʻ qurolyarog	ʻ  	hamda harbiy	  anjomlar   o lja	ʻ   tarzida
 	
olinadi. Qutayba	  askarlari  	bu qurol-aslahalarning bir qismi 
bilan qurollanib oladilar.	
  Tabariynyant  	yozishicha, shaharning 
boyligidan arablar hayratga tushganlar. Xat-to, eritilgan 
oltinkumush anjomlar va butlarning tosh qolipidan 150 ming
misqol  	
miqdorda yombi ajratib olingan.  9-asrning oxirgi	 choragi	 va	 10-asr	 mobaynida	 P.	 va	 uning 
dehqonchilik  vohasi	
 ravnaq	 topadi.	 Ichki	 va	 tashqi	 savdo	 
munosabatlari	
 kengayib	 kulollik,	 shishasozlik,  koshinkorlik
,	
 misgarlik	 va  binokorlik  taraqqiy	 etadi.  Ilm-fan ,	 ayniqsa,	 
fiqhshunoslik	
 rivojlanib,	 bir	 guruh	 P.lik	 fiqhshunos  olimlar
 yetishib	
 chiqadi.	 Ammo  somoniylar  hukmronligi	 barham	 
topgach,	
 11-asrda	 P.ning	 sug orish	 tarmoklari	 suvsizlikdan	 	ʻ
qurib	
 qoladi.	 Oqibatda	 shahar	 bo shab,	 harobaga	 aylanadi.	 	ʻ
12-asrning	
 1-choragida  Arslonxon
 	
Muhammad	 ibn	 Sulaymon  hukmronligi	 davrida	 P.	 qayta	 
tiklanib	
 va	 uning	 atrofi	 qayta	 obodonlashtiriladi.	 Sha-har	 
aholisi	
 yana	 gavjumlashib,	 kurkam	 turar	 joylar,	 podshoh	 
uchun	
 esa	 muhta-sham	 saroy	 quriladi.	 P.ning	 suv	 
ta minotini	
 yaxshilash	 maqsadida	 Qo-rako l	 daryosidan	 uz.	 	ʼ ʻ
1
 farsaxli	 kanal	 qazib	 chiqarish	 uchun	 harakat	 qili-nadi.	 
Biroq,	
 kanal	 qazilib	 tugatilmay	 qoladi.	 P.	 suvsizlikdan	 12-
asrning	
 2yarmida	 butunlay	 qurib	 yana	 vayro-naga	 aylanadi.  P. shahri	 harobalari	 arxeologik	 jihatdan	 dastlab	 1903-yilda	 R.Pampelli,	 1913-14	 
yillarda	
 L. A. Ziminlar	 tomonidan	 o rganilgan.	 Buxoro	 vohasi 	ʻ shaharsozlik
 madaniyatining	
 yuzaga	 kelishi	 va	 rivojlanish	 tarixini	 o rganish	 munosabati	 bilan	 	ʻ
o tgan	
 asrning	 80-90	 yillarida	 P.	 harobalarida	 keng	 ko lamda	 mut-tasil 	ʻ ʻ
arxeologik	
 qazish  ishlari	 amalga	 oshirildi.	 Arxeologik	 tadqiqotlarni	 tashkil	 etish	 
maqsadida	
 1980-yilda  O zbekiston	ʻ  	Fanlar	 akademiyasi	 Arxeologiya	 instituti  va	 
Rossiya  Davlat	
  Ermitajining  maxsus	 qo shma	 arxeologik	 ekspeditsiyasi	 (	ʻ
A.Muhammadjonov  rahbarligida)	
 tashkil	 etildi.	 Bu	 ekspeditsiya	 a zolari	 	ʼ
(G. L. Semenov,	
 J.Mirzaahmedov,	 Sh.	 Odilov	 va	 boshqalar)	 ko p	 yillarga 	ʻ
rejalashtirgan  arxeologik	
 qazishlarni	 to	 hozirgi	 kunga	 qadar	 davom	 ettirmoqdalar.	 
I.tlar	
 va	 arxeologik	 qazishlar	 natijasida	 P.  yodgorligining  umumiy	 tarixiy	 
topografiyasi	
 o rganilib,	 rejalari	 chizmalarga	 tushirildi.	 Unda	 qad.	 ko targan	 ilk	 	ʻ ʻ
chegara	
 istehkomi,	 so ngra	 shahar	 qiyofasini	 shakllantirgan	 baland	 va	 qalin	 	ʻ
mustahkam	
 mudofaa	 devorlar	 bilan	 o ralgan	 ark,	 4 tomonida	 bir	 nechta	 	ʻ
darvozalar	
 (eni	 3,5	 m)	 o rnatilgan	 va	 qator	 burjli	 devorlar	 qad	 ko targan	 ichki	 va	 	ʻ ʻ
tashqi	
 Shahriston	 hamda	 saxn	 bo ylab	 ko plab	 karvonsaroy	 va	 nausli	 nekropol	 	ʻ ʻ
joylashgan	
 ulkan	 rabodlarning	 yuzaga	 kelishini	 tarixiy	 bosqichlari	 va	 madaniy	 
qatlamlarining	
 qalinligi	 belgilandi.	 P.ning	 qad.	 qismi —	 arkning	 os-tida	 madaniy	 
qatlam	
 qariyb	 18	 m	 ga	 borsa,	 ichki	 va	 tashqi	 shahristonlari	 ostida	 esa	 uning	 
qalinligi	
 4-4,5	 m	 dan	 oshmaydi.	 Arkning	 quyi	 qatlamida	 qavd	 etilgan	 topilmalar	 
miloddan	
 avvalgi	 4-3-asrlar,	 ichki	 shahristonning	 ostki	 qatlami	 topilmalari	 milodiy	 
3-4-asrlar	
 va	 tashqi	 shah-ristonning	 quyi	 qatlami	 va	 topilmalari	 esa	 4-5-asrlar	 
bilan	
 sanaladi.	 Arxeologik	 topilmalarning	 guvohlik	 berishicha,	 P.da	 hayot	 
miloddan	
 avvalgi	 4-asrdan	 to	 milodiy	 11-asrgacha,	 ya ni	 1500-yil	 davomida	 	ʼ
kechgani	
 ma lum	 bo ldi.	ʼ ʻ  Arkda qad.	 ibodatxona,	 jome	 masjid	 va	 podshoh	 saroyi	 harobalari,	 ichki	 
shahristonda	
 dorixona	 (8-asr),	 bir	 qancha	 ulkan	 tandirlar	 o rnatilgan	 	ʻ
shahar	
 nonvoyxonasi,	 tashqi	 shahristonda	 kulollik,	 shishasozlik	 kabi	 
hunarmandlarning	
 mahalla-ko ylari,	 4 tomoni	 supali	 markazida	 sandali	 bor	 	ʻ
yotoqxo-na,	
 oshxona,	 omborxona	 va	 tashnobli	 tahoratxonali	 mo jazgina	 	ʻʼ
bir	
 qavatli	 hovlijoylarning	 harobalari	 qazib	 ochildi.	 P.ning	 rabod	 qismida	 
kulollik,	
 shishasozlik	 va	 temirchilik	 us-taxonalari-yu	 xumdon	 va	 qo ralari	 	ʻ
hamda	
 50	 dan	 ortiq	 nauslarning	 qol-dikdari	 bilan	 bir	 qatorda	 P.dan	 
Buxoroga	
 tomon	 yo nalgan	 karvon	 yo li	 (kengligi	 20	 m)ning	 2 yoqasi	 	ʻ ʻ
bo ylab	
 joylashgan	 20	 dan	 ortiq	 karvonsaroylarning	 vayronalari	 qayd	 	ʻ
etilib,	
 ulardan	 bir	 nechtasi	 qazib	 ochildi.	 8-	 10-asrlarga	 mansub	 bunday	 
mehmonxona	
 va	 qo noqxonalar	 murabaa	 (75x75m)	 shakdda	 	ʻ
xomg ishtlardan	
 bino	 qilingan.	 Tashqi	 devorning	 4 burchagi	 doira	 shaklida	 	ʻ
burjlar
 bilan	 mustahkamlangan.	 Hovlisining	 markazida	 tuyalarga	 ortilgan	 
yuklar	
 tushiriladigan	 1 yoki	 2 uzun	 supa	 ishlangan.	 Karvonsaroy	 
qaramaqarshi	
 tomonlarida	 2 darvoza	 (3-5	 m)	 o rna-tilgan.	 	ʻ
Mehmonxonaning	
 4 tomoni	 bo ylab	 60	 dan	 ortiq	 supali,	 sandalli	 1 yoki	 2 	ʻ
xonali	
 yotoqxonalar,	 o chokli	 yoki	 tandirli	 ovqatxona,	 tashnobli	 tahorat	 	ʻ
yoki	
 g uslxona	 va	 omborxonalar	 joylashgan.	 Saroyning	 shimoli-g arbiy	 	ʻ ʻ
burchagida	
 otashparastlarning	 otashkadali	 ibo-datxonasi	 bino	 qilingan.	 
Xonalarning	
 tomi	 ravoqsimon	 shaklda	 yopilib,	 markaz	 qismida	 sopol	 
quvurlardan	
 mo rkonlar	 o rnatilgan.	ʻ ʻ  Arxeologik qazishlar	 jarayonida	 P.	 
yodgorligidan	
 turli	 xil	 topilmalar:	 sirli	 va	 sirsiz	 
sopol	
 ko za	 va	 tovoqlar,	 shisha	 idishlar,	 jez	 va	 	ʻ
temir	
 bu-yumlar,	 qurolyarog lar,	 shuningdek,	 	ʻ
turli	
 sanalarda	 zarb	 etilgan	 chaqa	 tan-galar	 
(Xitoy,	
 Sosoniy,	 Umaviy	 va	 Ab-bosiylarning	 
fuluslari;	
 Buxoro,	 Samarqand,	 Marv,	 Farg ona,	 	ʻ
Axsikat	
 va	 Isfijob	 zarbxonalarida	 zarb	 etilgan	 
Somoniy	
 va	 Qoraxoniylarning	 tangalari	 hamda	 
Hirotda	
 zarb	 etilgan	 G az-naviylarning	 1	 dona	 	ʻ
oltin	
 dinori)	 topildi.	 Topilmalarning	 kattagina	 
qismi	
 hozirgi	 vaqtda	 P.	 yodgorligi	 yaqinida	 
tashkil	
 etilgan	 „Arxeologiya	 mu-zeyi“	 zallarida	 
namoyish	
 etilgan.  Romitan — O zbekiston	 Respublikasi	 	ʻ
Buxoro	
 viloyati	 Romitan	 tumanidagi	 shahar	 
(1981-yildan),	
 tumanning	 ma muriy	 markazi.	ʼ
Yaqin	
 temir	 yo l	 stansiyasi—Kogon	 (30 km).	 	ʻ
Viloyat	
 markazi	 (Buxoro)dan	 17 km.	 Aholisi	 
15	
 ming	 kishi	 (2003),	 asosan,	 o zbeklar,	 	ʻ
shuningdek,	
 tojik,	 qozoq,	 tatar,	 rus	 va	 
boshqa	
 ham	 yashaydi.	 Romitan	 
O zbekistonning	
 qad.	 shaharlaridan	 biri.	 	ʻ
Romitan	
 nomi	 mahalliy	 rivoyatga	 ko ra,	 	ʻ
"Romitan"	
 —	 "Tan	 oromi"	 dan	 deyiladi.	 
"Romitan"	
 atamasi	 turkiy	 mitan	 urug i	 	ʻ
nomidan	
 kelib	 chiqqan	 degan	 taxminlar	 ham	 
mavjud.  Narshaxiy yozishicha,	 Romitan	 katta	 bir	 ko handizga	 	ʻ
ega	
 va	 mustahkam	 bir	 qishloq	 bo lib,	 Buxorodan	 	ʻ
qadimiyroqdir.	
 Ba zi	 manbalarda	 bu	 qishloqni	 Buxoro	 	ʼ
deb	
 ataganlar.	 R.da	 qadimda	 hukmdorlar	 turar	 joylari	 
bo lgan.	
 Buxoro	 sh.	 vujudga	 kelgandan	 so ng	 ular	 	ʻ ʻ
Romitanda	
 faqatgina	 qish	 faslida	 yashaganlar.
Arab	
 sarkardasi	 Ubaydulloh	 ibn	 Ziyod	 qo shini	 674	 yilda	 	ʻ
Romitanga	
 bosqin	 uyushtirgan.	 Buxoroliklarning	 arab	 
qo shini	
 bilan	 bo lgan	 hal	 qiluvchi	 jangi	 Romitan	 	ʻ ʻ
yaqinida	
 Vardonze	 hududida	 bo lib	 o tgan.	 Tabariyning	 	ʻ ʻ
yozishicha,	
 707	 yilda	 Kutayba	 Romitanni	 bosib	 olgan.	 
Xuroson	
 voliysi	 Abu	 Muslim	 Buxoroga	 har	 gal	 kelganida	 
o z	
 qarorgohini	 Romitanda	 joylashtirgan.	 Arab	 geograf	 	ʻ
va	
 sayyohlari	 10-asrda	 Buxoro	 vohasidagi	 30	 ga	 yaqin	 
shaharlar	
 qatorida	 Romitan	 nomini	 ham	 tilga	 olishgan.  Mahmud ibn	 Banuwmx:	 "Bahr	 al-asror"	 (17-asr)	 asarida	 
yozishicha,	
 Romitan	 Buxoro	 viloyatidagi	 10	 ta	 tumanning	 biri,	 
o rta	
 asrlarda	 "Samjon"	 (R.	 tumanining	 2nomi)	 deb	 atalgan.	ʻ
Romitan	
 Toshkent—Samarqand—Urganch,	 Toshkent—Nukus	 
avtomagistral	
 yo li	 yoqasida	 joylashgan.	 Aholisi	 va	 xo jaliklari	 	ʻ ʻ
Amu	
 —	 Buxoro	 mashina	 kanalidan	 suv	 oladi.	 Shaharda	 g isht	 	ʻ
va	
 paxta	 tozalash	 zavodlari,	 to quvchilik	 fabrikasi,	 bosmaxona,	 	ʻ
dehqon	
 bozori,	 novvoyxona,	 mehmonxona,	 aloqa	 bo limi,	 bank,	 	ʻ
madaniy	
 savdo	 va	 maishiy	 xizmat	 ko rsatish	 shoxobchalari	 bor.	 	ʻ
Umumiy	
 ta lim	 maktablari,	 qishloq	 xo jaligi	 kasbhunar	 kolleji,	 	ʼ ʻ
madaniyat
 saroyi,	 kutubxona,	 stadion,	 "Xotira	 va	 Qadrlash"	 
madaniyat	
 va	 istirohat	 bog i,	 kasalxona	 va	 dorixonalar	 mavjud.	 	ʻ
"Motamsaro	
 ona"	 yodgorligi	 qurilgan.
Romitanda	
 me moriy	 yodgorliklardan	 Mulla	 Mir	 Hakim	 	ʼ
xonaqosi,	
 Xoja	 Ali	 Romitaniy	 (Xojai	 Azizon)	 va	 Xoja	 Muhammad	 
Boboyi	
 Samosiy	 maqbaralari	 (13—14-asrlar),	 Zarafshon	 daryosi	 
ustida	
 qurilgan	 Choriqulboy	 ko prigi	 saqlangan.	 Hazrati	 Xoja	 	ʻ
Ubbon	
 va	 Xoja	 Za faron	 qadamjo	 (ziyoratgoh)lari	 bor.	ʼ  • Vobkent —  O zbekistonʻ  Respublikasi 
Buxoro	
 viloyatidagi  shahar	 (1981	 yildan). 
Vobkent	
  tumaninint  ma muriy	 markazi.	 	ʼ
Vobkent —	
 ko hna	 shaharlardan	 biri.	ʻ
• Vobkent —	
 (o g uz	 shevasidagi	 „vob“	 yoki	 	ʻ ʻ
„vahobkent“ —	
 „bo z,	 qo riqaagi	 qishloq“	 	ʻ ʻ
ma nosida).	
 O rta	 asrlarda	 Vobkent	 atrofida	 	ʼ ʻ
bir
 necha	 qishloq-qo rg onlar	 bo lgan.	 	ʻ ʻ ʻ
Vobkentning	
 g arbida	 joylashgan	 Narshax	 	ʻ
qishlog i	
 shulardan	 biri.	 10-asrda	 yashagan	 	ʻ
tarixchi
 olim	 Narshaxiy	 shu	 qishloqda	 
tavallud	
 topgan.	 Narshax	 qishlog i	 Muqanna	 	ʻ
qo zg oloni	
 markazlaridan	 biri	 bo lgan.	ʻ ʻ ʻ  Vobkent 14-asr	 hujjatlarida	 o z	 qozisiga	 ega	 bo lgan	 	ʻ ʻ
qasaba,	
 ya ni	 shahar	 sifatida	 Vobkana	 nomi	 bilan	 tilga	 	ʼ
olinadi.	
 16-asrdan	 boshlab	 Vobkent	 ikki	 nom —	 
Vobkana	
 va	 Komot	 deb	 yuritila	 boshlagan.	 17-asrning	 
tarixchi	
 olimi	 Mahmud	 ibn	 Valining	 („Bahr	 ul-asror“;	 
1634—41)	
 kitobida	 Vobkent	 tumani	 nomi	 Komot	 
shaklida	
 keltiriladi.	 Vobkent	 haqida	 Mirzo	 Badening	 
„Majma	
 al-arqom“	 („Raqamlar	 majmui“;	 18-asr)	 	ʼ
kitobida
 ham	 ma lumotlar	 uchraydi.	 19-asr	 2-yarmiga	 	ʼ
oid	
 vaqf	 hujjatlarida	 keltirilishicha,	 Komot	 tumani	 
(hoz.	
 Vobkent	 tumani)dagi	 Narchoq	 (Narshax)	 
qishlog ida	
 hunarmandlar	 ko p	 bo lgan.	 Vobkentda	 	ʻ ʻ ʻ
qadimda	
 Madrasa,	 hammom,	 bozor	 masjidi,	 Ko hna	 	ʻ
Vobkand,	
 Vobkand	 Qo rg oni	 kabi	 tarixiy	 obidalar	 	ʻ ʻ
bo lib,	
 hozirda	 saqlanmagan	ʻ  • Vobkent Buxoroni	 Samarqand	 va	 Toshkent	 
bilan	
 bog lovchi	 avtomobil	 magistral	 yo li	 	ʻ ʻ
yoqasida
 joylashgan.	 Vobkentning	 
o rtasidan	
 Zarafshon	 daryosining	 irmog i	 	ʻ ʻ
Vobkent	
 daryosi	 kesib	 o tgan.	 Yaqin	 temir	 	ʻ
yo l	
 stapsiyasi —	 Buxorodan	 28 km.	 	ʻ
Aholisi	
 qariyb	 16	 ming	 kishi	 (2001),	 
asosan	
 o zbeklar;	 shuningdek	 rus,	 tojik,	 	ʻ
tatar,	
 ozarbayjon	 va	 b.	 ham	 yashaydi.	 
Tuman	
 tashkilotlari,	 paxta	 lunkti,	 
hunarmandchilik	
 va	 badiiy	 buyuml	 ar	 sexi	 
faoliyat	
 ko rsatadi.	 Me moriy	 	ʻ ʼ
yodgorliklardan	
 Vobkent	 minorasi	 bor.  • Vobkentda 1993	 yil	 120	 o rinli	 viloyat	 	ʻ
sog lomlashtirish	
 markazi	 ishga	 	ʻ
tushirildi.	
 Qishloq	 xo jaligi	 kasb-	ʻ
hunar	
 kolleji	 (600	 o rinli),	 umumiy	 	ʻ
ta lim	
 maktablari,	 stadion,	 dorixona,	 	ʼ
davolash	
 muassasalari,	 maishiy	 
xizmat	
 va	 jamoat	 ovqatlanish	 
punktlari,	
 novvoyxona,	 sanoat	 mollari	 
va	
 bolalar	 dunyosi	 magazini,	 bozor,	 
kutubxona,	
 madaniyat	 uyi,	 
mehmonxona,	
 yozgi	 va	 kishki	 
kinoteatrlar,	
 aloqa	 bo limi,	 maishiy	 	ʻ
xizmat	
 punktlari	 mavjud.  X OLIQULOVA  DIYORA  208 GURUH ETBORIN GIZ 
UCHUN  RA HMAT!!!

MAVZU:BUHORO VOX ASI SHA HARLA RI

VARAXSHA —  QADIMIY  SHAHAR  HAROBASI.  BUXORODAN  40 KM   SHIMOLIY-G ARBDA,   DASHTI   ʻ URGANJI  KO LINING ʻ  QADIMIY   RAJFANDUN  VOHASIDA  JOYLASHGAN.   VARAXSHA   MAYDONI   9  GA  VA   BALANDLIGI   10—20   METRLI   ULKAN   TEPA  SHAKLIDA  SAQLANGAN. Varaxsha  va  uning  atrofida  V. A.  Shishkin  (1937-39,  1947-54)  keng   ko lamda  arxeologik  tadqiqotlar  olib  borgan;  ʻ A.   Muhammadjonov  (1975 —77),  O. V. Obelchenko  (1977—79),  G. V. Shishkina  (1987—90)  ham   Varaxshaning  ayrim  qismlarida  qazishmalar  olib  borishgan.  Arxeologik   qazishmalardan  ma lum  bo lishicha,  Varaxsha  mil.  av.  2-asrda  bir-biriga   ʼ ʻ tutashgan  bir  nechta  istehkomli   qishloqlar  tarzida  qad  ko targan. ʻ

Varaxsha  harobalarining   shimoliy   g arbida   qadimiy  ʻ qo rg onlardan ʻ ʻ  birining   tashqi   devori   hamda   yarim   doira   shakldagi   ichki   sahni   4,5×5   metrli  burji  kavlab   o rganilgan.   Devorning   qalinligi   ʻ 1,8—1,9   m   va   hajmi   37×41×10   sm   bo lib   ʻ xom  g ishtdan ʻ  qurilgan.   Devor   va   burjlarida   ichki   tomoni   38—40   sm,   tashqarisi   75—80   sm,   kengligi   20—22   sm   bo lgan  ʻ paykonsimon  nishon   tuynuklari   ochilgan.

Mil.  av.   2—1-asrlarda   va   mil.   1—2   asrlarda   Varaxsha   va   uning   atrofida   madaniy   hayot   gullagan.   3—4-asrlarda   Varaxsha   tanazzulga   uchragan.   5-asrda   Varaxsha   yana   tiklanib   Buxoroning   qadimiy   hukmdorlari —  buxorxudotlarnint  qarorgohiga   aylangan.   Shu   davrda   Varaxsha   mustahkam   devor   bilan   o ralgan,   ʻ uning   janubiy   qismida  ark  qurilgan.   8—10- asrlarda  ayniqsa  obod  bo lgan.  Varaxsha  va   ʻ uning   atroflari   12   kanal   bilan   sug orilib,   ʻ Rajfandun  vohasidagi  eng  yirik  va  markaziy   qal alardan  biriga  aylangan. ʼ

Buxoro va  Xorazm  oralig idagi  ʻ karvon  yo li  Varaxsha   ʻ orqali  o tgan ʻ [1] .  Har  o n  besh  kunda  Varaxshada  bir   ʻ kunlik,  yil  oxirida  20  kunlik  bozor  sayli  (navro zi   ʻ kasho  varzon,  ya ni  dehqonlar  yangi  yili)  o tkazilgan ʼ ʻ [2] .  Buxorxudotlar  qarorgohi  qilinishi  bilan  Varaxsha   yirik  shaharga  aylangan.  11—12-asrlarda  uning   hududi  eniga  6 km  dan  ziyod  bo lgan.  12-asrda   ʻ Varaxsha  vohasidagi  hayot  to satdan  noma lum   ʻ ʼ sabablarga  ko ra  to xtab  qolgan. ʻ ʻ 1949—54  yillarda  Varaxsha  tarixi  va  me morligi ʼ  o rganildi.  Kvadrat  shakldagi  yirik  xom  g ishtlardan   ʻ ʻ qo shminora  tarzida  o rab  chiqilgan  balandligi  15  m   ʻ ʻ bo lgan  ʻ tagkursi larning  biriga  podsho  saroy i  va   ikkinchisiga  soqchixonali  darvozaxona  bino  qilingan.   Arkning  sharqiy  qismida  tomi  ravoqsimon   gumbaz  tarzida  yopilgan  uzun  yo laksimon ʻ  (navkarxona  va   darvozaxona)  xonalar  mavjud  bo lgan. ʻ