Eftaliylar davlati dars ish

Загружено в:

24.12.2024

Скачано:

0

Размер:

156.5 KB
                                                                          “Tasdiqlayman”
O’IBDO’:_________A.Z.Temirov
                                                                          “_____” ___________2022-yil
SEMINAR O‘QUV MASHG‘ULOTNING O‘QITISH TEXNOLOGIYASI
Guruh
Dars sanasi
Mavzu: Eftaliylar davlati
O‘quv mashg‘ulotning o‘qitish texnologiyasi modeli
Vaqt: 80 daqiqa   O‘quvchilar soni:  26  tagacha
O‘quv mash g‘ ulotining shakli va turi Nazariy:  yangi   bilimlarni   egallash  bo‘yicha  o‘quv
mashg‘ulot
O‘quv mash g‘ ulot rejasi 1. Eftallar davlatining vujudga kelishi
2. Davlat boshqaruvi
3. Madaniy hayot
O‘quv mashg‘uloti maqsadi :   O’rta asrlar davrida o’zbek davlatchiligi tarixi, Eftaliylar davlat
birlashmasi taraqqiyoti  bo‘yicha tushunchalarni hosil qilish  / shaklantirish .
Pedagogik vazifalar: 
Dars va mavzu rejasi  tanishtirish;
Davr haqida  ma’lumot berish;
Atamalarga  izoh berish;
Mavzu bo’yicha  tushuncha berish. O‘quv faoliyati natijalari:
Mavzuga doir ma’lumotlar  ko‘rsatadilar;
Davrga xos xususiyatlarni tasniflaydilar;
Mavzu mohiyatini aytib beradilar;
Fakt,   ma’lumotlarni   t artibli   ravishda   gapirib
beradilar.
O‘qitish metodlari Kichik   axborotli   ma’ruza   / hikoya /   tushuntirish /
ko‘rsatma   berish /   namoyish /   ko‘rsatish /vi deo   usul /
kitob   bilan   ishlash /   insert /   mashq /   suhbat /   bahs /
aqliy hujum / ta’limiy o‘yin / pinbord va boshq.
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakllari Ommaviy /   jamoaviy /   guruhli /   individual   / o‘ylang
va   juftlikda   fikr   almashing   texnikasi/birgalikda
o‘ rganamiz   texnikasi/arra texnikasi  va boshq.
O‘qitish vositalari Matnlar /yo zuv taxtasi /  slaydlar /  proektor /  
kompyuter /diaproektor/flipcha r t/vediofilm/grafikli  
organizatorlar/m odel /  mulyajlar /ch izma /  sxema /  
grafik /  diagrammlar /n amunalar / e kspert  varag‘i 
/yo‘ riqnoma  va boshq
O‘qitish shart-sharoiti Maxsus   texnik   vositalar   bilan   jihozlangan
auditoriya. 
Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so‘rov / savol-javob / test /topshiriq/mashq   va
boshq. O‘quv mashg‘ulotning texnologik xaritasi
Faoliyat
bosqichlari va
vaqti Faoliyat   mazmuni
o‘qituvchi o‘quvchi
1 -O‘ quv
mash g‘ ulotiga
kirish
(5daq.) Tashkiliy boshlanishi
O‘quvchilar   bilan   s alomlashadi ,   ularni   mashg‘ulotga
tayyorgarligi va davomatini tekshiradi.  Darsga
tayyorgarlik
ko‘radilar.
2-bosqich.
Asosiy
(6 5 daq.) I . O‘quv faniga olib kirish  (15 daq)
1. 1 . Mavzu   bo‘yicha  asosiy   tushunchalar  bilan  ( 1 -ilova)
va   mustaqil   ishlash   uchun   adabiyotlar   ro‘yxati   bilan
tanishtiradi. 
1.2.   O‘quv   mashg‘ulotning   mavzusi,   rejasi,   maqsadi   va
o‘quv faoliyat natijalariga qo‘yiladigan baholash mezoni
bilan tanishtiradi.  (2-ilova).
II .O‘quvchilar bilimini faollashtirish (10 daq)
2.1.O‘quvchilar   bilimini   tezkor-so‘rov /   savol-javob /
aqliy   hujum / pinbord / o‘ylang   va   juftlikda   fikr
almashing / orqali   faollashtiradi     Javoblarni   qabul   qiladi,
ular   asosida     yangi   o‘quv   materialni   uzviy ligi   bo‘yicha
ma’lumotlar berishga o‘tadi.
III .Y a ngi o‘quv materialiga kirish  (40 daq)
2.2.   Qo’’anma va ko’rgazmali qurollar   asosida  ( 3 -ilova)
namoyish   va   sharxlash   orqali   mavzu   bo‘yicha   asosiy
nazariy xolatlarni bayon qiladi. 
2.3. Har bir rejani mustahkamlash uchun savollar beradi 
2.4. Mavzuning har bir qismi bo‘yicha xulosalar qiladi. 
2.5. Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi.
2.6.   Y a ngi   o‘quv   materialini   o‘zlashtirish   darjasini
tekshirish bo‘yicha tezkor-so‘rov o‘tkazadi ( 4 - ilova). Tinglaydilar,
yozib oladilar.
Y o zib oladilar
Tinglaydilar
Y o zib   oladilar
Savolga javob
beradilar
T inglaydilar
Savollarga javob
beradilar.
Ma’lumotlarni
daftarga qayd
qiladilar.
Savollarga javob
beradilar
3-bosqich.
Y a kuniy
(10 daq.) Mashg‘ulot yakuni va uyga vazifa berish.
3.1.   Mavzuni   yakunlaydi   va   mazkur   fanning   kelgusida
kasbiy   faoliyatlaridagi   ahamiyatini   yoritish   bilan
yakunlaydi.
3.3. O‘quvchilar bilimini  ba h olaydi.
3.2.   Uyga   vazifa   beradi   va   uni   bajarish   yuzasidan
yo‘riqnoma beradi.( 5 - ilova). Diqqat qiladilar.
Vazifani yozib
oladilar 1 ilova 
Asosiy   tushunchalar:   eftaliylar,   eftallar,   eftalitlar,   xaytallar,   Vaxshunvar,     tangrichilik,
buddaviylik, moniylik, mazdakiylik, «Madina at-tujjor» – «Savdogarlar shahri»,  Madaniy hayot.  
Adabiyotlar:
1. A.Muhammadjonov. O'zbekiston tarixi.(IV-XV asrlar) 7-sinf T.2017
2. Ismatova, N. O‘zbekiston tarixi. 7-sinf. A. Zamonov, N. Ismatova va boshqalar. Toshkent: 2022.
3. Shamsutdinov R. Vatan tarixi . T.”Sharq” 2003.
4. Azamat Ziyo, O’zbek davlatchiligi tarixi. T. 2006.
2-ilova 
Mavzu rejasi:
1. Eftallar davlatining vujudga kelishi
2. Davlat boshqaruvi
3. Madaniy hayot
Maqsadi: O’rta asrlar davrida o’zbek davlatchiligi tarixi, Xorazm, Xioniylar, Kidariylar davlat 
birlashmalari taraqqiyoti bo‘yicha tushunchalarni hosil qilish.
Baholash mezoni: Reyting usulida baholash 5 ballik tizimda amalga oshiriladi.
Joriy nazorat asosan og’zaki so’rov tarzida o’tkaziladi. Unda o’quvchi mavzuni:
55% dan – 70% gacha o’zlashtirganini ko’rsata olsa “3 ball”,
71% dan – 85% gacha o’zlashtirganini ko’rsata olsa “4 ball”,
85% dan – 100% gacha o’zlashtirganini isbotlay olsa “5 ball”ga baholanadi.
Agar   joriy   nazorat   test   usulida   o’tkazilsa,   20   ta   testdan   iborat   variantning   har   bir   to’g’ri
javob 5 % ni tashkil etadi. Shu boisdan:
11 tadan 14 tagacha to’g’ri javob uchun “3 ball”,
15 tadan 17 tagacha to’g’ri javob uchun “4 ball”,
18 tadan ortiq to’g’ri javob uchun “5 ball” qo’yiladi.
Agar   test   variant   50   ta   savoldan   iborat   bo’lsa   har   bir   to’g’ri   javob   2%   ni   tashkil   etib
yuqoridagi nisbatda baholanadi. Ya’ni,
28 tadan 35 tagacha to’g’ri javob uchun “3 ball”, 
35 tadan 42 tagacha to’g’ri javob uchun “4 ball”,
43 tadan ortiq to’g’ri javob uchun “5 ball” qo’yiladi.
3-ilova:
Mavzu matni:
V–VI   asrlarda   Eftalon   sulolasiga   mansub   qabila   Turon   hududida   hukmronlik
qilgan.   Manbalarda   eftaliylar,   eftallar,   eftalitlar,   xaytallar   kabi   turli   nomlar   bilan
atalgan   eftaliylar   qabilalari   ittifoqiga   asos   solgan.   Bu   nom   aslida   «Eftalon»   degan
shoh   ismidan   olingan.   Uni   Vaxshunvar   deb   ham   ataganlar.   Shu   davrda   Xorazm,
Sug‘diyona,   Choch   va   Baqtriya   viloyatlarida   hashamatli   binolari   bo‘lgan   alohida-
alohida   qo‘rg‘onlar   yuzaga   kelgan.   Eftaliylar   davlatiga   birlashgan   aholining   etnik
tarkibi   xilma-xil   bo‘lgan.   Iqtisodiy-savdo   munosabatlarining   izchil   yo‘lga   qo‘yilishi
mamlakatda   dehqonchilik,   sun’iy   sug‘orish,   chorvachilik,   bog‘dorchilik,
hunarmandchilik kabilarning ravnaq topishiga asos bo‘lgan. V   asrda   sosoniylar   va   eftaliylar   o‘rtasidagi   harbiy   to‘qnashuvlarda   eftaliylar
qo‘shinining   ustun   kelishi   ular   harbiy   mahoratining   yuqori   darajada   ekanligidan
dalolat   beradi.   Firdavsiyning   «Shohnoma»   asarida   Vaxshunvor   va   Peruz
davri voqealari ham  o‘z aksini  topgan. Eftaliylarning  podshosi Katulf  «Shohnoma»da
ko‘rsatilgan shu xalqning Gatfar ismli podshohiga o‘xshatilgan. 
                Eftaliylar V asr boshlarida mamlakatimiz hududiga Sharqdan kirib kelganlar.
Eftaliylar   davlatining   dastlabki   poytaxti   Buxoro   yaqinidagi   Poykent   va   Varaxsha
shaharlari   bo‘lgan.   Bu   davlatga   O‘rta   Osiyodan   tashqari,   Sharqiy   Turkiston,
Afg‘oniston,   Shimoliy   Hindiston   va   hozirgi   Pokiston   hududlari   ham   kirgan.   Eftaliylar
davrida   saltanat   yakka   hukmdor   tomonidan   boshqarilgan.   Taxt   avloddan   avlodga
o‘tmay, shu suloladan kim loyiq deb topilsa, o‘sha taxtga o‘tirgan. Nomzodni aniqlab,
taqdim   etadigan   kengash   ham   mavjud   bo‘lgan.   Bu   kengash   sulolaning   mo‘tabar
kishilari   hamda   saltanatning   obro‘li   a’yonlaridan   tarkib   topgan.   Viloyatlarda
boshqaruv   mahalliy  xonadonlar   (sulolalar)  tomonidan   olib   borilgan.   Mazkur  mulklar
hukmdor – Sho (shoh)ga tobe sulolalar tomonidan boshqarilgan. Hatto  ularning har
biri   o‘zining   kumush   yoki   mis   tangalarini   zarb   etgan.   Eftaliylar   davlat   boshqaruvida
ma’lum   qonun-qoidalar   mavjud   bo‘lgan.   Davlat   harbiy   kuchga   tayangan.
Eftaliylarning   tobora   kuchayib   borayotganidan   xavfsiragan   Erondagi   sosoniylar
ularga qarshi  yurish  qiladi.  Sosoniylar  shohi Pero‘zning   484-  yilda  eftaliylarga  qarshi
urushi uning halokati bilan tugaydi.
              Tashqi   savdo   bojidan   manfaatdor   bo‘lgan   eftaliylar   Ipak   yo‘lini   o‘z   nazoratlari
ostida tutib turishga harakat qilgan. Xitoy, Hindiston, Eron va Vizantiya bilan bo‘lgan
xalqaro   savdoda   faol   qatnashgan.   Ipak   yo‘li   savdosida   sosoniy   savdogarlari   bilan
raqobatda   asosan   sug‘diylar   vositachi   rolini   o‘ynardi.   Ichki   va   tashqi   savdo
munosabatlarida   eftaliylar   dastavval   sosoniy   hukmdorlarining   kumush   tangalaridan
keng   foydalanadilar.   Bundan   tashqari,   Buxoro,   Poykand,   Vardona,   Naxshab,
Samarqand   va   Xorazmda   mahalliy   hokimlar   tomonidan   chiqarilgan   chaqa   tangalar
mamlakatning   ichki   savdosida   keng   muomalada   bo‘lgan.   Bu   davrda   Turonda
shishasozlik   rivojlangan.   Shishalar   rangdorligi,   yarqiroqligi   va   tiniqligi   jihatidan
Vizantiya   shishasidan   ustun   turgan.   Xitoy   imperatorlari   o‘z   saroylarini   bezashda
Turondan keltirilgan rangli shishadan foydalanganlar.
Turon aholisining bir qismi sug‘d tilida, ikkinchi qismi esa turkiy tilda 
so‘zlashgan. Bu davrda sug‘d tili xalqaro savdo tili sifatida Yettisuv, Farg‘ona, Sharqiy 
Turkiston va Xitoy hududlarida muomalada bo‘lgan.
           Eftaliylar alifbosi Baqtriya yozuvi asosida shakllangan. Mazkur alifbo 25 harfdan
iborat bo‘lgan. Eftaliylar davrida ham bolalarga yoshligidan ta’lim va tarbiya berilgan. 
Ayniqsa, harbiy soha bilan faqat o‘smir o‘g‘il bolalargina shug‘ullanmagan. Qizlar ham
otda yurishga, kamondan o‘q otish kabi jismoniy mashqlarga jalb qilingan.                   Eftaliylar,   asosan,   zardushtiylikka   e’tiqod   qilishgan.   Shuningdek,   davlatda
tangrichilik, buddaviylik, moniylik, mazdakiylik e’tiqodlari ham tarqalgan. Shaharlarda
nestorianlar   va   yahudiylar   jamoalari   ham   bo‘lgan.   Turon   aholisining   madaniy
an’analari   qo‘shni   mamlakatlar   tasviriy   uslublari   bilan   uyg‘unlashib,   IV–V   asrlar
madaniyatining   shakllanishida   mustahkam   poydevorga   aylangan.   Eftaliylar   ulkan
hududda   boshqaruvni   qo‘lga   kiritgach,   obod   dehqonchilik   vohalari,   rivojlangan
shahar va qishloqlarni bog‘lab turuvchi savdo yo‘llariga ega bo‘ldilar. Vaqt o‘tishi bilan
eftaliylar  mahalliy aholi bilan aralashib  ketadilar. Eftaliylar  davlati-  da shaharlar  juda
ko‘p bo‘lgan. Shu boisdan 568-569-yillarda Vizantiya imperatori huzurida bo‘lgan turk
elchisi   imperatorning:   «Eftaliylar   shaharlarda   yashaydilarmi   yoki   qishloqlardami?»   –
degan savoliga: «Ular shaharlik sulolalar, oliy hazratlari», – deb javob bergan. V asrda
Panjikentda nisbatan qadimiyroq bo‘lgan qishloq o‘rniga umumiy maydoni 18 gektar
bo‘lgan   yangi   shahar   barpo   etiladi.   Bu   shahar   keyinchalik   mustahkam   mudofaa
istehkomlariga,   ibodatxona,   saroy  va  turli   ijtimoiy  qatlam  vakillariga   tegishli   bo‘lgan
turar   joylarga   ega   edi.   Sug‘d   shaharlaridan   yana   biri   Poykand   edi.   Qadimgi   davrda
asos solingan ushbu ko‘hna shahar  o‘rta asrlar davriga kelib kengayib boradi va uch
qismli   yirik   markazga   aylanadi.   Poykand   qazishmalarida   o‘rta   asrlarga   oid   ko‘plab
moddiy   madaniyat   buyumlari   topilgan.   Poykand   bu   davrda   arab   manbalarida
ta’riflanganidek, «Madina at-tujjor» – «Savdogarlar shahri» bo‘lgan.
IV–V asrlardagi ijtimoiy-iqtisodiy hayotda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan yirik 
markazlardan (ehtimol, poytaxt shaharlardan) biri Buxoro edi. To‘g‘ri to‘rtburchak 
shakldagi ushbu shaharning asosi 21 gektar bo‘lib, bu yerda mustahkam himoya 
inshootlari, hukmdor saroyi, mafkuraviy inshootlar, turar joylar qad rostlagan.
            Buxoro IV asrdan boshlab Turonning yirik madaniy va iqtisodiy markazlaridan 
biri bo‘lgan. Shuningdek, bu davrda shaharning yettita darvozasi bo‘lib, mazkur holat 
uning muhim savdo-tranzit yo‘li ustida joylashganligi- dan dalolat beradi. Bu davrda 
Termiz va uning atroflrida ham shaharsozlik madaniyatining jadallik bilan 
rivojlanganligini kuzatish mumkin. Termiz atrofidagi Zartepa shahri ana shunday 
shaharlardan biridir. Qadimgi davrda kichik manzilgoh sifatida paydo bo‘lgan Zartepa
IV–V asrlarga kelib maydoni 17 gektar bo‘lgan yirik shaharga aylandi. Qal’a, qo‘rg‘on 
va istehkomlar ilk o‘rta asrlar davrining o‘ziga xos me’morchilik namunalaridan bo‘lib, 
Naxshab vohasidagi Zahoki Maron, Buxorodagi Shahri Vayron, Xorazmdagi Fir qal’asi 
shular jumlasidandir.
Buxoro   Sug‘dida   o‘ng   tomonida   hukmdor   tasviri   tushirilgan   kumush   va   mis
tangalar   zarb   etilgan.   Samarqand   Sug‘dida   V-VI   asrlarda   orqa   tomonida   tik   turgan
kamonchi tasviri tushirilgan kumush tangalar chiqarilgan. Naxshab (Qarshi) vohasida
o‘ng   tomonida   podsho   bosh   qismi   tasviri   tushirilgan   mahalliy   kumush   va   mis
tangalar   muomalada   bo‘lgan.   Xorazmda   esa,   old   tomonida   hukmdor   boshi,   orqa tomonida   otliq   chavandoz   tasviri   tushirilgan   kumush   va   mis   tangalar   zarb   etilgan.
Hozirgi   vaqtda   ham   Toshkent   vohasi   va   Janubiy   Qozog‘iston   yerlarining   bir   qismini
suv   bilan   ta’minlab   turgan   Zog‘ariq   (Zovariq)  va   Bo‘zsuv,   Samarqand   viloyati   janubiy
tumanlarining   asosiy   suv   manbayi   Darg‘om   kanali   V   asrda   barpo   etilgan   eng   yirik
sug‘orish tarmoqlaridan hisoblanadi.
Vizantiyalik   tarixchi   Prokopiy   Kesariyskiy   shunday   yozadi:   «Eftaliylar   podshosi
rimliklar   va   boshqa   podsholardan   qolishmaydigan   holda   aholiga   g‘amxo‘rlik
ko‘rsatadi,   o‘zlari   va   qo‘shnilari   bilan   bo‘lgan   munosabatlarda   adolat   mezonlariga
amal qiladi».
4-ilova
Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar:
1. Bu davrda Yevropa davlatlarining rivojlanishi qay darajada edi?
2. Nima deb o‘ylaysiz, suv inshootlarining qurilishi davlatning rivojlanishi uchun qay darajada 
muhim?
3. Jamoalarga bo‘linib, Zog‘ariq, Bo‘zsuv, Darg‘om kanallarining bugungi ko‘rinishi va holati 
bo‘yicha internet manbalaridan ma’lumotlar to‘plang va taqdimot tayyorlang.
4. Eftaliylar davrida mavjud bo‘lgan diniy e’tiqodlarning bugungi kunda qadriyatlarimiz va urf-
odatlarimizga ta’siri seziladimi? Fikringizni asoslashga harakat qiling.
5. Eftaliylar hukmronligi davrida nimaning hisobiga dehqonchilik, sun’iy sug‘orish, chorvachilik, 
bog‘dorchilik va hunarmandchilik ravnaq topdi?
6. Mustaqil davlatni idora qilish uchun yana qanday omillar zarur bo‘ladi?
7. «Eftaliylar davlat boshqaruvida ma’lum qonun-qoidalar mavjud bo‘lgan. Davlat harbiy kuchga 
tayangan», – degan mulohazani tushuntiring. Harbiy boshqaruvni ta’minlash uchun qanday tartiblar
joriy etiladi?
8. Nima sababdan eftaliylar hukmronligining dastlabki yillarida sosoniylar tangalaridan 
foydalanishgan?
9. Xitoy imperatorlari o‘z saroylarini bezashda Turondan keltirilgan rangli shishadan foydalangan. 
Nima uchun Xitoyda va boshqa o‘lkalarda bunday shishalarga xaridor ko‘p bo‘lgan, deb o‘ylaysiz? 
Fikringizni asoslang.
5 ilova 
Uyga vazifa: 1. Mavzuni o’qib, urganish
2. Savol va topshiriqlarga javob aniqlash.

“Tasdiqlayman” O’IBDO’:_________A.Z.Temirov “_____” ___________2022-yil SEMINAR O‘QUV MASHG‘ULOTNING O‘QITISH TEXNOLOGIYASI Guruh Dars sanasi Mavzu: Eftaliylar davlati O‘quv mashg‘ulotning o‘qitish texnologiyasi modeli Vaqt: 80 daqiqa O‘quvchilar soni: 26 tagacha O‘quv mash g‘ ulotining shakli va turi Nazariy: yangi bilimlarni egallash bo‘yicha o‘quv mashg‘ulot O‘quv mash g‘ ulot rejasi 1. Eftallar davlatining vujudga kelishi 2. Davlat boshqaruvi 3. Madaniy hayot O‘quv mashg‘uloti maqsadi : O’rta asrlar davrida o’zbek davlatchiligi tarixi, Eftaliylar davlat birlashmasi taraqqiyoti bo‘yicha tushunchalarni hosil qilish / shaklantirish . Pedagogik vazifalar: Dars va mavzu rejasi tanishtirish; Davr haqida ma’lumot berish; Atamalarga izoh berish; Mavzu bo’yicha tushuncha berish. O‘quv faoliyati natijalari: Mavzuga doir ma’lumotlar ko‘rsatadilar; Davrga xos xususiyatlarni tasniflaydilar; Mavzu mohiyatini aytib beradilar; Fakt, ma’lumotlarni t artibli ravishda gapirib beradilar. O‘qitish metodlari Kichik axborotli ma’ruza / hikoya / tushuntirish / ko‘rsatma berish / namoyish / ko‘rsatish /vi deo usul / kitob bilan ishlash / insert / mashq / suhbat / bahs / aqliy hujum / ta’limiy o‘yin / pinbord va boshq. O‘quv faoliyatini tashkil etish shakllari Ommaviy / jamoaviy / guruhli / individual / o‘ylang va juftlikda fikr almashing texnikasi/birgalikda o‘ rganamiz texnikasi/arra texnikasi va boshq. O‘qitish vositalari Matnlar /yo zuv taxtasi / slaydlar / proektor / kompyuter /diaproektor/flipcha r t/vediofilm/grafikli organizatorlar/m odel / mulyajlar /ch izma / sxema / grafik / diagrammlar /n amunalar / e kspert varag‘i /yo‘ riqnoma va boshq O‘qitish shart-sharoiti Maxsus texnik vositalar bilan jihozlangan auditoriya. Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so‘rov / savol-javob / test /topshiriq/mashq va boshq.

O‘quv mashg‘ulotning texnologik xaritasi Faoliyat bosqichlari va vaqti Faoliyat mazmuni o‘qituvchi o‘quvchi 1 -O‘ quv mash g‘ ulotiga kirish (5daq.) Tashkiliy boshlanishi O‘quvchilar bilan s alomlashadi , ularni mashg‘ulotga tayyorgarligi va davomatini tekshiradi. Darsga tayyorgarlik ko‘radilar. 2-bosqich. Asosiy (6 5 daq.) I . O‘quv faniga olib kirish (15 daq) 1. 1 . Mavzu bo‘yicha asosiy tushunchalar bilan ( 1 -ilova) va mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro‘yxati bilan tanishtiradi. 1.2. O‘quv mashg‘ulotning mavzusi, rejasi, maqsadi va o‘quv faoliyat natijalariga qo‘yiladigan baholash mezoni bilan tanishtiradi. (2-ilova). II .O‘quvchilar bilimini faollashtirish (10 daq) 2.1.O‘quvchilar bilimini tezkor-so‘rov / savol-javob / aqliy hujum / pinbord / o‘ylang va juftlikda fikr almashing / orqali faollashtiradi Javoblarni qabul qiladi, ular asosida yangi o‘quv materialni uzviy ligi bo‘yicha ma’lumotlar berishga o‘tadi. III .Y a ngi o‘quv materialiga kirish (40 daq) 2.2. Qo’’anma va ko’rgazmali qurollar asosida ( 3 -ilova) namoyish va sharxlash orqali mavzu bo‘yicha asosiy nazariy xolatlarni bayon qiladi. 2.3. Har bir rejani mustahkamlash uchun savollar beradi 2.4. Mavzuning har bir qismi bo‘yicha xulosalar qiladi. 2.5. Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. 2.6. Y a ngi o‘quv materialini o‘zlashtirish darjasini tekshirish bo‘yicha tezkor-so‘rov o‘tkazadi ( 4 - ilova). Tinglaydilar, yozib oladilar. Y o zib oladilar Tinglaydilar Y o zib oladilar Savolga javob beradilar T inglaydilar Savollarga javob beradilar. Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar. Savollarga javob beradilar 3-bosqich. Y a kuniy (10 daq.) Mashg‘ulot yakuni va uyga vazifa berish. 3.1. Mavzuni yakunlaydi va mazkur fanning kelgusida kasbiy faoliyatlaridagi ahamiyatini yoritish bilan yakunlaydi. 3.3. O‘quvchilar bilimini ba h olaydi. 3.2. Uyga vazifa beradi va uni bajarish yuzasidan yo‘riqnoma beradi.( 5 - ilova). Diqqat qiladilar. Vazifani yozib oladilar

1 ilova Asosiy tushunchalar: eftaliylar, eftallar, eftalitlar, xaytallar, Vaxshunvar, tangrichilik, buddaviylik, moniylik, mazdakiylik, «Madina at-tujjor» – «Savdogarlar shahri», Madaniy hayot. Adabiyotlar: 1. A.Muhammadjonov. O'zbekiston tarixi.(IV-XV asrlar) 7-sinf T.2017 2. Ismatova, N. O‘zbekiston tarixi. 7-sinf. A. Zamonov, N. Ismatova va boshqalar. Toshkent: 2022. 3. Shamsutdinov R. Vatan tarixi . T.”Sharq” 2003. 4. Azamat Ziyo, O’zbek davlatchiligi tarixi. T. 2006. 2-ilova Mavzu rejasi: 1. Eftallar davlatining vujudga kelishi 2. Davlat boshqaruvi 3. Madaniy hayot Maqsadi: O’rta asrlar davrida o’zbek davlatchiligi tarixi, Xorazm, Xioniylar, Kidariylar davlat birlashmalari taraqqiyoti bo‘yicha tushunchalarni hosil qilish. Baholash mezoni: Reyting usulida baholash 5 ballik tizimda amalga oshiriladi. Joriy nazorat asosan og’zaki so’rov tarzida o’tkaziladi. Unda o’quvchi mavzuni: 55% dan – 70% gacha o’zlashtirganini ko’rsata olsa “3 ball”, 71% dan – 85% gacha o’zlashtirganini ko’rsata olsa “4 ball”, 85% dan – 100% gacha o’zlashtirganini isbotlay olsa “5 ball”ga baholanadi. Agar joriy nazorat test usulida o’tkazilsa, 20 ta testdan iborat variantning har bir to’g’ri javob 5 % ni tashkil etadi. Shu boisdan: 11 tadan 14 tagacha to’g’ri javob uchun “3 ball”, 15 tadan 17 tagacha to’g’ri javob uchun “4 ball”, 18 tadan ortiq to’g’ri javob uchun “5 ball” qo’yiladi. Agar test variant 50 ta savoldan iborat bo’lsa har bir to’g’ri javob 2% ni tashkil etib yuqoridagi nisbatda baholanadi. Ya’ni, 28 tadan 35 tagacha to’g’ri javob uchun “3 ball”, 35 tadan 42 tagacha to’g’ri javob uchun “4 ball”, 43 tadan ortiq to’g’ri javob uchun “5 ball” qo’yiladi. 3-ilova: Mavzu matni: V–VI asrlarda Eftalon sulolasiga mansub qabila Turon hududida hukmronlik qilgan. Manbalarda eftaliylar, eftallar, eftalitlar, xaytallar kabi turli nomlar bilan atalgan eftaliylar qabilalari ittifoqiga asos solgan. Bu nom aslida «Eftalon» degan shoh ismidan olingan. Uni Vaxshunvar deb ham ataganlar. Shu davrda Xorazm, Sug‘diyona, Choch va Baqtriya viloyatlarida hashamatli binolari bo‘lgan alohida- alohida qo‘rg‘onlar yuzaga kelgan. Eftaliylar davlatiga birlashgan aholining etnik tarkibi xilma-xil bo‘lgan. Iqtisodiy-savdo munosabatlarining izchil yo‘lga qo‘yilishi mamlakatda dehqonchilik, sun’iy sug‘orish, chorvachilik, bog‘dorchilik, hunarmandchilik kabilarning ravnaq topishiga asos bo‘lgan.

V asrda sosoniylar va eftaliylar o‘rtasidagi harbiy to‘qnashuvlarda eftaliylar qo‘shinining ustun kelishi ular harbiy mahoratining yuqori darajada ekanligidan dalolat beradi. Firdavsiyning «Shohnoma» asarida Vaxshunvor va Peruz davri voqealari ham o‘z aksini topgan. Eftaliylarning podshosi Katulf «Shohnoma»da ko‘rsatilgan shu xalqning Gatfar ismli podshohiga o‘xshatilgan. Eftaliylar V asr boshlarida mamlakatimiz hududiga Sharqdan kirib kelganlar. Eftaliylar davlatining dastlabki poytaxti Buxoro yaqinidagi Poykent va Varaxsha shaharlari bo‘lgan. Bu davlatga O‘rta Osiyodan tashqari, Sharqiy Turkiston, Afg‘oniston, Shimoliy Hindiston va hozirgi Pokiston hududlari ham kirgan. Eftaliylar davrida saltanat yakka hukmdor tomonidan boshqarilgan. Taxt avloddan avlodga o‘tmay, shu suloladan kim loyiq deb topilsa, o‘sha taxtga o‘tirgan. Nomzodni aniqlab, taqdim etadigan kengash ham mavjud bo‘lgan. Bu kengash sulolaning mo‘tabar kishilari hamda saltanatning obro‘li a’yonlaridan tarkib topgan. Viloyatlarda boshqaruv mahalliy xonadonlar (sulolalar) tomonidan olib borilgan. Mazkur mulklar hukmdor – Sho (shoh)ga tobe sulolalar tomonidan boshqarilgan. Hatto ularning har biri o‘zining kumush yoki mis tangalarini zarb etgan. Eftaliylar davlat boshqaruvida ma’lum qonun-qoidalar mavjud bo‘lgan. Davlat harbiy kuchga tayangan. Eftaliylarning tobora kuchayib borayotganidan xavfsiragan Erondagi sosoniylar ularga qarshi yurish qiladi. Sosoniylar shohi Pero‘zning 484- yilda eftaliylarga qarshi urushi uning halokati bilan tugaydi. Tashqi savdo bojidan manfaatdor bo‘lgan eftaliylar Ipak yo‘lini o‘z nazoratlari ostida tutib turishga harakat qilgan. Xitoy, Hindiston, Eron va Vizantiya bilan bo‘lgan xalqaro savdoda faol qatnashgan. Ipak yo‘li savdosida sosoniy savdogarlari bilan raqobatda asosan sug‘diylar vositachi rolini o‘ynardi. Ichki va tashqi savdo munosabatlarida eftaliylar dastavval sosoniy hukmdorlarining kumush tangalaridan keng foydalanadilar. Bundan tashqari, Buxoro, Poykand, Vardona, Naxshab, Samarqand va Xorazmda mahalliy hokimlar tomonidan chiqarilgan chaqa tangalar mamlakatning ichki savdosida keng muomalada bo‘lgan. Bu davrda Turonda shishasozlik rivojlangan. Shishalar rangdorligi, yarqiroqligi va tiniqligi jihatidan Vizantiya shishasidan ustun turgan. Xitoy imperatorlari o‘z saroylarini bezashda Turondan keltirilgan rangli shishadan foydalanganlar. Turon aholisining bir qismi sug‘d tilida, ikkinchi qismi esa turkiy tilda so‘zlashgan. Bu davrda sug‘d tili xalqaro savdo tili sifatida Yettisuv, Farg‘ona, Sharqiy Turkiston va Xitoy hududlarida muomalada bo‘lgan. Eftaliylar alifbosi Baqtriya yozuvi asosida shakllangan. Mazkur alifbo 25 harfdan iborat bo‘lgan. Eftaliylar davrida ham bolalarga yoshligidan ta’lim va tarbiya berilgan. Ayniqsa, harbiy soha bilan faqat o‘smir o‘g‘il bolalargina shug‘ullanmagan. Qizlar ham otda yurishga, kamondan o‘q otish kabi jismoniy mashqlarga jalb qilingan.

Загрузите документ, чтобы увидеть его полностью.