logo

Ekologik muammolar va uning turlari

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2042.306640625 KB
Mavzu  : Ekologik muammolar 
va uning turlari                 Ваш логотип или названиеHozirgi vaqtda inson faoliyati ta'sirida biosferaning o’zgarishi juda tezlik 
bilan borayapti. Inson Yer kurrasining qiyofasini o'zgartirishda katta geologik 
kuch sifatida vujudga kelganini V.I.Vernadskiy tomonidan ta’kidlab o'tilgan edi. 
Insonning tabiiy jarayonlardan noto'g'ri foydalanishi natijasida XX asrning 
o'rtalarida ekologik muammolar juda avj olib ketdi. Ekologik muammo deganda 
insonning tabiatga ko'rsatayotgan ta'siri bilan bog ’
liq holda tabiatning insonga 
aks ta'siri, ya'ni uning iqtisodiyotida, hayotda xo'jalik ahamiyatiga molik 
bo'lgan jarayonlar, tabiiy hodisalar bilan bog'liq bo'lgan har qanday hodisa 
tushuniladi. (iqlim o'zgarishi, hayvonlarning yalpi ko'chib ketishi) tabiatdagi 
muvozanatning buzilishi oqibatida turli miqyosdagi ekologik muammolar 
shakllanmoqda. Yer kurrasi quruqligining 40 mln km.kv maydoni qurg'oqchilik 
mintaqasi bo"lib, dunyo aholisining 15% dan ortig'i ushbu hududga 
mujassamlashgan qishloq xo'jaligining tezkor rivojlanishi, sug'oriladigan yerlar 
va yaylovlardan noto'g"ri foydalanish oqibatida, o'rmonlarning betartib 
kesilishi natijasida cho'llanish darajasi yil sayin ortmoqda. Inson ta'sirida 
vujudga kelgan cho'llar 9,1 mln. km. kv.ga etdi. Reja:
1. Ekologik muammolar va ularning kelib chiqish sabablari.
2. Global ekologik muammolar
3. O'zbekistondagi ekologik muammolar                 Ваш логотип или названиеOzon  (yun. ozon — hid tarqatuvchi), 
O3 — kislorodning allotropik shakli. 
O. molekulasida 3 ta kislorod atomi 
bor. O.ni ilk bor 1785-yilda 
gollandiyalik fizik Van-Marum havo 
orqali elektr uchqunlari 
o tkazilganda o ziga xos hid paydo ʻ ʻ
bo lishi va oksidlovchi xossaga ega 
ʻ
bo lishligini topgan. Ko k tusli va 
ʻ ʻ
odatdagi sharoitda portlovchi gaz. 
Qaynash temperaturasi — 111,8°, 
suyuqlanish temperaturasi — 192,4°. 
Kuchli oksidlovchi va bekaror modda. 
Kaliy yodidning neytral eritmasiga O. 
ta sir etganida, kaliy yodid 
ʼ
oksidlanib, yod hosil bo ladi. Qora 	
ʻ
tusli qo rg oshin sulfid O. ta sirida 	
ʻ ʻ ʼ
oksidlanib, oq tusli qo rg oshin 	
ʻ ʻ
sulfatiga aylanadi. O.ozonidlar 
(qarang  Peroksidlar ) vujudga keladi. 
O. hosil qilish uchun maxsus asbob — 
ozonator ishlatiladi. O. havoda juda 
oz miqdorda (1 m3 da 1 m2) bo ladi.	
ʻ    Ozon qatlami
3                 Ваш логотип или названиеOrol ekologik muammosi
4
Orol muammosi ikki 
qismdan iborat: 1) 
dengiz sathini ma’lum 
darajada saqlab qolish 
va 2) Orolbo‘yida 
ekologik holatni 
opitmallashtirish. 
Orol sathini ma’lum 
balandlikda saqlab 
qolish uchun hozirgi 
suv tanqis bo‘lib 
turgan sharoitda eng 
minimal miqdorda 
asoslanish maqsadga 
muvofiq. Hisob-
kitoblarga qaraganda, 
dengizga muntazam 
ravishda yiliga kamida 
20  kub km dan suv 
quyilib tursa , uning 
sathini 33 m mutloq 
balandlikda saqlab 
qolish mumkin bo‘ladi.                 Ваш логотип или названиеMintaqaviy ekologik muammolar
5
Er yuzasining muayyan 
mintaqasi o'ziga xos 
tabiiy-iqlim, ijtimoiy-
ekologik, etnografik 
xususiyatlari uni tabiat 
bilan inson o'rtasidagi 
o'zaro aloqa 
munosabatlari 
xarakterini belgilab 
beradi. Mintaqaviy 
ekologik muommolarga 
ba ћ o berishning mezoni 
ћ avo va suvning 
ifloslanishi, belgilangan 
miqdordan oshib ketishi, 
tuproq eroziyasi, 
yaylovlarning ishdan 
chi ќ ishi, o'rmonlarda 
daraxtlarni kesish va 
boshqalar hisoblanadi.                 Ваш логотип или названиеMahalliy ekologik muammolar
6
Tahlillarga ko‘ra, deyarli 
barcha davlatlarda qattiq 
maishiy chiqindilar miqdori 
aholi jon boshiga har yili 1 
foizga ortib bormoqda. 
Mamlakatimizda iqtisodiy-
ijtimoiy o‘sish hisobiga bu 
ko‘rsatkich 7 million 
tonnaga yetib, yiliga 2 
foizdan o‘smoqda.

Qurilish chiqindisi 
poligonlari tashkil 
qilinmay, ular yo‘l, dala 
yoki daryo bo‘ylariga 
tashlab ketilmoqda. O‘tgan 
yili 4 mingta holatda 
qurilish chiqindilari 
noto‘g‘ri joyga tashlab 
ketilgani aniqlangan.                 Ваш логотип или названиеGlobal muammolarni 
7•
XX asrning ikkinchi yarmida 
insoniyat oldida juda ko’p va 
murakkab muammolar vujudga 
keldiki, ularning asosiy qismi 
ta’sir doirasining miqyosi va 
ahamiyatiga ko’ra global 
muammolar nomini oldi.
•
Butun dunyoni qamrab olgan, 
insoniyatning bugungi kuni va 
kelajagiga xavf soluvchi, 
yechimini topishda barcha 
davlatlar va xalqlarning 
hamjihatlik bilan birgalikda 
harakatini talab qiluvchi 
muammolar global muammolar 
deb ataladi.  Kuchli global 
isishning oqibatlari tez-tez 
qurg'oqchilik, yong'inlar, 
toshqinlardir. Agar siz buni 
to'xtatmasangiz, yo'q bo'lib 
ketish xavfi tirik organizmlar 
turlarining yarmiga tahdid 
soladi, chunki yashash 
sharoitlari ularning ehtiyojlarini 
qondirmaydi                 Ваш логотип или название  Jahon iqtisodiyotidagi muammolar
8•
G'arb va Sharqning sanoati 
rivojlangan mamlakatlari 
hamda Osiyo, Afrika va Lotin 
Amerikasining rivojlanayotgan 
mamlakatlarida yashovchi 
xalqlar o'rtasidagi iqtisodiy va 
madaniy tengsizlikni bartaraf 
etish;
•
Atrof-muhitning misli 
ko'rilmagan ifloslanishi va 
tabiiy resurslarning kamayishi 
ko'rinishidagi halokatli 
oqibatlar bilan tavsiflangan 
insoniyat va tabiat o'rtasidagi 
o'zaro munosabatlarning 
inqirozli                 Ваш логотип или название  Global isish
9
Iqlim o‘zgarishi - keng 
tarqalayotgan, jadal va 
tezlashib borayotgan 
jarayondir. G‘arbda 
yashovchilar uchun ham 
sayyoraning isish xavfi endi 
faqat chekka hududlarga ta'sir 
qiladigan muammo emas. 
Dunyoning deyarli barcha 
qismida istiqomat qilayotgan 
insonlar iqlim o‘zgarishi 
natijasida yuzaga kelayotgan 
hodisalarni o‘z tanalarida his 
qilishmoqda.

20-asrda olimlar global isishga 
nima sabab bo'lganini aniqladilar. 
Amerikalik iqlimshunos Uolles 
Broker tomonidan kiritilgan atama 
iqtisodiyotni sanoatlashtirish bilan 
bog'liq bo'lgan atmosferaning 
pastki qatlamlari va dengizlarning 
o'rtacha haroratining oshishiga 
ishora qiladi.                  Ваш логотип или названиеAtmosferaning ifloslanishi
10
Atmosferada sodir 
bo'ladigan fizik, kimyoviy va 
biologik o'zgarishlar tirik 
organizmlarga o'z ta'sirini 
ko'rsatadi. So'nggi yillarda 
inson ta'sirining kuchayishi 
natijasida gazlar 
muvozanatining o'zgarishi 
kuzatilmoqda. 
Atmosferaning sun'iy 
ifloslanishiga: avtomobil 
transporti birinchi o'rinni 
(40%), energetika sanoati 
ikkinchi o'rinni (20%), 
korxona va tashkilot ishlab 
chiqarishi uchinchi o'rinni 
(14%), qishloq xo'jaligi 
ishlab chiqarishi, maishiy 
kommunal xo'jaligi va 
boshqalar zimmasiga 
ifloslanishning (26%) to'g'ri 
keladi.                 Ваш логотип или название111945-yilda Birlashgan 
Millatlar Tashkiloti (BMT) 
tashkil etilishi munosabati 
bilan ekologiya sohasidagi 
xalqaro hamkorlik ushbu 
xalqaro tashkilot 
faoliyatining muhim 
tarkibiy qismi sifatida 
rivojlana boshladi. BMT 
xalqaro ekologik 
hamkorlikni yana-da 
taraqqiy ettirish yoʻlida 
koʻp ishlarni amalga 
oshirdi. Hozirda BMTning 
mavjud 14 ta 
ixtisoslashgan 
tashkilotlardan 6 tasi atrof-
muhit muhofazasiga 
aloqador masalalar bilan 
shugʻullanadi.                  Ваш логотип или названиеXulosa
Adabiy manbalarni tahlil qilish bizga imkon beradi quyidagi xulosalar. Hozirgi vaqtda 
dunyoda keng ko'lamli global muammolar mavjud bo'lib, ular doimiy ravishda yangi 
muammolar bilan to'ldirilmoqda. Shuning uchun ularning sabablarini, yuzaga kelishi mumkin 
bo'lgan oqibatlarini va ularni bartaraf etish usullarini izlash zarurati tug'iladi. Qolaversa, 
insoniyat taraqqiyoti istiqbollari muammolarini hal etish, albatta, insonning o'ziga bog'liq. 
Bundan tashqari, ko'p qirrali bilimga ega, zamonaviy hodisa va jarayonlarni kompleksda 
ko'rishga qodir ijodkor, iste'dodli shaxs. Aynan shu odamlar paydo bo'lgan muammolarni hal 
qilishga qodir.   Albatta, biz ilmning kuchiga ishonamiz, ilmiy bilimlar chegarasi muammosi 
mavjud. Ilm-fan va inson oldida turgan vazifa juda qiyin emasmi, uni hal qilish uchun juda 
oz vaqt ajratilgan emasmi? Axir, tejamkor kashfiyotlar kelgusi 10-20 yil ichida amalga 
oshirilishi kerak.   "Biz nafaqat yangi, yanada ekologik joyni topish zarurligini, balki 
antropogenez jarayonining o'zini, xususan, tsivilizatsiya mazmunini, uning maqsadlarini, 
tabiat bilan, odamlarning o'zaro munosabatlarini qayta qurishni kutmoqdamiz ..." .
Adabiyotlar ro'yxati
Kanke V.A. Falsafa: Qo'llanma 	 oliy va o'rta maxsus o'quv yurtlari talabalari uchun.- M.: Logos, 2001. - 272 b.
Vernadskiy VI, Ilmiy fikr sayyoraviy hodisa sifatida. – M.: Nauka, 1991. – 271 b.
Golubentsev V.O., Dantsev A.A., Lyubchenko V.S., "Texnik universitetlar uchun falsafa". Seriya "	
  Oliy  
ma'lumot ”. Rostov-na-Donu: Feniks nashriyoti, 2004. - 640 p.
Moiseev N.N. Inson va noosfera. - M.: Yosh gvardiya, 1990 yil. 12                 Ваш логотип или название13

Mavzu : Ekologik muammolar va uning turlari

Ваш логотип или названиеHozirgi vaqtda inson faoliyati ta'sirida biosferaning o’zgarishi juda tezlik bilan borayapti. Inson Yer kurrasining qiyofasini o'zgartirishda katta geologik kuch sifatida vujudga kelganini V.I.Vernadskiy tomonidan ta’kidlab o'tilgan edi. Insonning tabiiy jarayonlardan noto'g'ri foydalanishi natijasida XX asrning o'rtalarida ekologik muammolar juda avj olib ketdi. Ekologik muammo deganda insonning tabiatga ko'rsatayotgan ta'siri bilan bog ’ liq holda tabiatning insonga aks ta'siri, ya'ni uning iqtisodiyotida, hayotda xo'jalik ahamiyatiga molik bo'lgan jarayonlar, tabiiy hodisalar bilan bog'liq bo'lgan har qanday hodisa tushuniladi. (iqlim o'zgarishi, hayvonlarning yalpi ko'chib ketishi) tabiatdagi muvozanatning buzilishi oqibatida turli miqyosdagi ekologik muammolar shakllanmoqda. Yer kurrasi quruqligining 40 mln km.kv maydoni qurg'oqchilik mintaqasi bo"lib, dunyo aholisining 15% dan ortig'i ushbu hududga mujassamlashgan qishloq xo'jaligining tezkor rivojlanishi, sug'oriladigan yerlar va yaylovlardan noto'g"ri foydalanish oqibatida, o'rmonlarning betartib kesilishi natijasida cho'llanish darajasi yil sayin ortmoqda. Inson ta'sirida vujudga kelgan cho'llar 9,1 mln. km. kv.ga etdi. Reja: 1. Ekologik muammolar va ularning kelib chiqish sabablari. 2. Global ekologik muammolar 3. O'zbekistondagi ekologik muammolar

Ваш логотип или названиеOzon  (yun. ozon — hid tarqatuvchi), O3 — kislorodning allotropik shakli. O. molekulasida 3 ta kislorod atomi bor. O.ni ilk bor 1785-yilda gollandiyalik fizik Van-Marum havo orqali elektr uchqunlari o tkazilganda o ziga xos hid paydo ʻ ʻ bo lishi va oksidlovchi xossaga ega ʻ bo lishligini topgan. Ko k tusli va ʻ ʻ odatdagi sharoitda portlovchi gaz. Qaynash temperaturasi — 111,8°, suyuqlanish temperaturasi — 192,4°. Kuchli oksidlovchi va bekaror modda. Kaliy yodidning neytral eritmasiga O. ta sir etganida, kaliy yodid ʼ oksidlanib, yod hosil bo ladi. Qora ʻ tusli qo rg oshin sulfid O. ta sirida ʻ ʻ ʼ oksidlanib, oq tusli qo rg oshin ʻ ʻ sulfatiga aylanadi. O.ozonidlar (qarang  Peroksidlar ) vujudga keladi. O. hosil qilish uchun maxsus asbob — ozonator ishlatiladi. O. havoda juda oz miqdorda (1 m3 da 1 m2) bo ladi. ʻ Ozon qatlami 3

Ваш логотип или названиеOrol ekologik muammosi 4 Orol muammosi ikki qismdan iborat: 1) dengiz sathini ma’lum darajada saqlab qolish va 2) Orolbo‘yida ekologik holatni opitmallashtirish. Orol sathini ma’lum balandlikda saqlab qolish uchun hozirgi suv tanqis bo‘lib turgan sharoitda eng minimal miqdorda asoslanish maqsadga muvofiq. Hisob- kitoblarga qaraganda, dengizga muntazam ravishda yiliga kamida 20  kub km dan suv quyilib tursa , uning sathini 33 m mutloq balandlikda saqlab qolish mumkin bo‘ladi.

Ваш логотип или названиеMintaqaviy ekologik muammolar 5 Er yuzasining muayyan mintaqasi o'ziga xos tabiiy-iqlim, ijtimoiy- ekologik, etnografik xususiyatlari uni tabiat bilan inson o'rtasidagi o'zaro aloqa munosabatlari xarakterini belgilab beradi. Mintaqaviy ekologik muommolarga ba ћ o berishning mezoni ћ avo va suvning ifloslanishi, belgilangan miqdordan oshib ketishi, tuproq eroziyasi, yaylovlarning ishdan chi ќ ishi, o'rmonlarda daraxtlarni kesish va boshqalar hisoblanadi.