Ekologik muammolar va uning turlari
![Mavzu : Ekologik muammolar
va uning turlari](/data/documents/2470b55a-4189-4777-8e41-a99930525ed0/page_1.png)
![Ваш логотип или названиеHozirgi vaqtda inson faoliyati ta'sirida biosferaning o’zgarishi juda tezlik
bilan borayapti. Inson Yer kurrasining qiyofasini o'zgartirishda katta geologik
kuch sifatida vujudga kelganini V.I.Vernadskiy tomonidan ta’kidlab o'tilgan edi.
Insonning tabiiy jarayonlardan noto'g'ri foydalanishi natijasida XX asrning
o'rtalarida ekologik muammolar juda avj olib ketdi. Ekologik muammo deganda
insonning tabiatga ko'rsatayotgan ta'siri bilan bog ’
liq holda tabiatning insonga
aks ta'siri, ya'ni uning iqtisodiyotida, hayotda xo'jalik ahamiyatiga molik
bo'lgan jarayonlar, tabiiy hodisalar bilan bog'liq bo'lgan har qanday hodisa
tushuniladi. (iqlim o'zgarishi, hayvonlarning yalpi ko'chib ketishi) tabiatdagi
muvozanatning buzilishi oqibatida turli miqyosdagi ekologik muammolar
shakllanmoqda. Yer kurrasi quruqligining 40 mln km.kv maydoni qurg'oqchilik
mintaqasi bo"lib, dunyo aholisining 15% dan ortig'i ushbu hududga
mujassamlashgan qishloq xo'jaligining tezkor rivojlanishi, sug'oriladigan yerlar
va yaylovlardan noto'g"ri foydalanish oqibatida, o'rmonlarning betartib
kesilishi natijasida cho'llanish darajasi yil sayin ortmoqda. Inson ta'sirida
vujudga kelgan cho'llar 9,1 mln. km. kv.ga etdi. Reja:
1. Ekologik muammolar va ularning kelib chiqish sabablari.
2. Global ekologik muammolar
3. O'zbekistondagi ekologik muammolar](/data/documents/2470b55a-4189-4777-8e41-a99930525ed0/page_2.png)
![Ваш логотип или названиеOzon (yun. ozon — hid tarqatuvchi),
O3 — kislorodning allotropik shakli.
O. molekulasida 3 ta kislorod atomi
bor. O.ni ilk bor 1785-yilda
gollandiyalik fizik Van-Marum havo
orqali elektr uchqunlari
o tkazilganda o ziga xos hid paydo ʻ ʻ
bo lishi va oksidlovchi xossaga ega
ʻ
bo lishligini topgan. Ko k tusli va
ʻ ʻ
odatdagi sharoitda portlovchi gaz.
Qaynash temperaturasi — 111,8°,
suyuqlanish temperaturasi — 192,4°.
Kuchli oksidlovchi va bekaror modda.
Kaliy yodidning neytral eritmasiga O.
ta sir etganida, kaliy yodid
ʼ
oksidlanib, yod hosil bo ladi. Qora
ʻ
tusli qo rg oshin sulfid O. ta sirida
ʻ ʻ ʼ
oksidlanib, oq tusli qo rg oshin
ʻ ʻ
sulfatiga aylanadi. O.ozonidlar
(qarang Peroksidlar ) vujudga keladi.
O. hosil qilish uchun maxsus asbob —
ozonator ishlatiladi. O. havoda juda
oz miqdorda (1 m3 da 1 m2) bo ladi.
ʻ Ozon qatlami
3](/data/documents/2470b55a-4189-4777-8e41-a99930525ed0/page_3.png)
![Ваш логотип или названиеOrol ekologik muammosi
4
Orol muammosi ikki
qismdan iborat: 1)
dengiz sathini ma’lum
darajada saqlab qolish
va 2) Orolbo‘yida
ekologik holatni
opitmallashtirish.
Orol sathini ma’lum
balandlikda saqlab
qolish uchun hozirgi
suv tanqis bo‘lib
turgan sharoitda eng
minimal miqdorda
asoslanish maqsadga
muvofiq. Hisob-
kitoblarga qaraganda,
dengizga muntazam
ravishda yiliga kamida
20 kub km dan suv
quyilib tursa , uning
sathini 33 m mutloq
balandlikda saqlab
qolish mumkin bo‘ladi.](/data/documents/2470b55a-4189-4777-8e41-a99930525ed0/page_4.png)
![Ваш логотип или названиеMintaqaviy ekologik muammolar
5
Er yuzasining muayyan
mintaqasi o'ziga xos
tabiiy-iqlim, ijtimoiy-
ekologik, etnografik
xususiyatlari uni tabiat
bilan inson o'rtasidagi
o'zaro aloqa
munosabatlari
xarakterini belgilab
beradi. Mintaqaviy
ekologik muommolarga
ba ћ o berishning mezoni
ћ avo va suvning
ifloslanishi, belgilangan
miqdordan oshib ketishi,
tuproq eroziyasi,
yaylovlarning ishdan
chi ќ ishi, o'rmonlarda
daraxtlarni kesish va
boshqalar hisoblanadi.](/data/documents/2470b55a-4189-4777-8e41-a99930525ed0/page_5.png)
![Ваш логотип или названиеMahalliy ekologik muammolar
6
Tahlillarga ko‘ra, deyarli
barcha davlatlarda qattiq
maishiy chiqindilar miqdori
aholi jon boshiga har yili 1
foizga ortib bormoqda.
Mamlakatimizda iqtisodiy-
ijtimoiy o‘sish hisobiga bu
ko‘rsatkich 7 million
tonnaga yetib, yiliga 2
foizdan o‘smoqda.
Qurilish chiqindisi
poligonlari tashkil
qilinmay, ular yo‘l, dala
yoki daryo bo‘ylariga
tashlab ketilmoqda. O‘tgan
yili 4 mingta holatda
qurilish chiqindilari
noto‘g‘ri joyga tashlab
ketilgani aniqlangan.](/data/documents/2470b55a-4189-4777-8e41-a99930525ed0/page_6.png)
![Ваш логотип или названиеGlobal muammolarni
7•
XX asrning ikkinchi yarmida
insoniyat oldida juda ko’p va
murakkab muammolar vujudga
keldiki, ularning asosiy qismi
ta’sir doirasining miqyosi va
ahamiyatiga ko’ra global
muammolar nomini oldi.
•
Butun dunyoni qamrab olgan,
insoniyatning bugungi kuni va
kelajagiga xavf soluvchi,
yechimini topishda barcha
davlatlar va xalqlarning
hamjihatlik bilan birgalikda
harakatini talab qiluvchi
muammolar global muammolar
deb ataladi. Kuchli global
isishning oqibatlari tez-tez
qurg'oqchilik, yong'inlar,
toshqinlardir. Agar siz buni
to'xtatmasangiz, yo'q bo'lib
ketish xavfi tirik organizmlar
turlarining yarmiga tahdid
soladi, chunki yashash
sharoitlari ularning ehtiyojlarini
qondirmaydi](/data/documents/2470b55a-4189-4777-8e41-a99930525ed0/page_7.png)
![Ваш логотип или название Jahon iqtisodiyotidagi muammolar
8•
G'arb va Sharqning sanoati
rivojlangan mamlakatlari
hamda Osiyo, Afrika va Lotin
Amerikasining rivojlanayotgan
mamlakatlarida yashovchi
xalqlar o'rtasidagi iqtisodiy va
madaniy tengsizlikni bartaraf
etish;
•
Atrof-muhitning misli
ko'rilmagan ifloslanishi va
tabiiy resurslarning kamayishi
ko'rinishidagi halokatli
oqibatlar bilan tavsiflangan
insoniyat va tabiat o'rtasidagi
o'zaro munosabatlarning
inqirozli](/data/documents/2470b55a-4189-4777-8e41-a99930525ed0/page_8.png)
![Ваш логотип или название Global isish
9
Iqlim o‘zgarishi - keng
tarqalayotgan, jadal va
tezlashib borayotgan
jarayondir. G‘arbda
yashovchilar uchun ham
sayyoraning isish xavfi endi
faqat chekka hududlarga ta'sir
qiladigan muammo emas.
Dunyoning deyarli barcha
qismida istiqomat qilayotgan
insonlar iqlim o‘zgarishi
natijasida yuzaga kelayotgan
hodisalarni o‘z tanalarida his
qilishmoqda.
20-asrda olimlar global isishga
nima sabab bo'lganini aniqladilar.
Amerikalik iqlimshunos Uolles
Broker tomonidan kiritilgan atama
iqtisodiyotni sanoatlashtirish bilan
bog'liq bo'lgan atmosferaning
pastki qatlamlari va dengizlarning
o'rtacha haroratining oshishiga
ishora qiladi.](/data/documents/2470b55a-4189-4777-8e41-a99930525ed0/page_9.png)
![Ваш логотип или названиеAtmosferaning ifloslanishi
10
Atmosferada sodir
bo'ladigan fizik, kimyoviy va
biologik o'zgarishlar tirik
organizmlarga o'z ta'sirini
ko'rsatadi. So'nggi yillarda
inson ta'sirining kuchayishi
natijasida gazlar
muvozanatining o'zgarishi
kuzatilmoqda.
Atmosferaning sun'iy
ifloslanishiga: avtomobil
transporti birinchi o'rinni
(40%), energetika sanoati
ikkinchi o'rinni (20%),
korxona va tashkilot ishlab
chiqarishi uchinchi o'rinni
(14%), qishloq xo'jaligi
ishlab chiqarishi, maishiy
kommunal xo'jaligi va
boshqalar zimmasiga
ifloslanishning (26%) to'g'ri
keladi.](/data/documents/2470b55a-4189-4777-8e41-a99930525ed0/page_10.png)
![Ваш логотип или название111945-yilda Birlashgan
Millatlar Tashkiloti (BMT)
tashkil etilishi munosabati
bilan ekologiya sohasidagi
xalqaro hamkorlik ushbu
xalqaro tashkilot
faoliyatining muhim
tarkibiy qismi sifatida
rivojlana boshladi. BMT
xalqaro ekologik
hamkorlikni yana-da
taraqqiy ettirish yoʻlida
koʻp ishlarni amalga
oshirdi. Hozirda BMTning
mavjud 14 ta
ixtisoslashgan
tashkilotlardan 6 tasi atrof-
muhit muhofazasiga
aloqador masalalar bilan
shugʻullanadi.](/data/documents/2470b55a-4189-4777-8e41-a99930525ed0/page_11.png)
![Ваш логотип или названиеXulosa
Adabiy manbalarni tahlil qilish bizga imkon beradi quyidagi xulosalar. Hozirgi vaqtda
dunyoda keng ko'lamli global muammolar mavjud bo'lib, ular doimiy ravishda yangi
muammolar bilan to'ldirilmoqda. Shuning uchun ularning sabablarini, yuzaga kelishi mumkin
bo'lgan oqibatlarini va ularni bartaraf etish usullarini izlash zarurati tug'iladi. Qolaversa,
insoniyat taraqqiyoti istiqbollari muammolarini hal etish, albatta, insonning o'ziga bog'liq.
Bundan tashqari, ko'p qirrali bilimga ega, zamonaviy hodisa va jarayonlarni kompleksda
ko'rishga qodir ijodkor, iste'dodli shaxs. Aynan shu odamlar paydo bo'lgan muammolarni hal
qilishga qodir. Albatta, biz ilmning kuchiga ishonamiz, ilmiy bilimlar chegarasi muammosi
mavjud. Ilm-fan va inson oldida turgan vazifa juda qiyin emasmi, uni hal qilish uchun juda
oz vaqt ajratilgan emasmi? Axir, tejamkor kashfiyotlar kelgusi 10-20 yil ichida amalga
oshirilishi kerak. "Biz nafaqat yangi, yanada ekologik joyni topish zarurligini, balki
antropogenez jarayonining o'zini, xususan, tsivilizatsiya mazmunini, uning maqsadlarini,
tabiat bilan, odamlarning o'zaro munosabatlarini qayta qurishni kutmoqdamiz ..." .
Adabiyotlar ro'yxati
Kanke V.A. Falsafa: Qo'llanma oliy va o'rta maxsus o'quv yurtlari talabalari uchun.- M.: Logos, 2001. - 272 b.
Vernadskiy VI, Ilmiy fikr sayyoraviy hodisa sifatida. – M.: Nauka, 1991. – 271 b.
Golubentsev V.O., Dantsev A.A., Lyubchenko V.S., "Texnik universitetlar uchun falsafa". Seriya "
Oliy
ma'lumot ”. Rostov-na-Donu: Feniks nashriyoti, 2004. - 640 p.
Moiseev N.N. Inson va noosfera. - M.: Yosh gvardiya, 1990 yil. 12](/data/documents/2470b55a-4189-4777-8e41-a99930525ed0/page_12.png)
![Ваш логотип или название13](/data/documents/2470b55a-4189-4777-8e41-a99930525ed0/page_13.png)
Mavzu : Ekologik muammolar va uning turlari
Ваш логотип или названиеHozirgi vaqtda inson faoliyati ta'sirida biosferaning o’zgarishi juda tezlik bilan borayapti. Inson Yer kurrasining qiyofasini o'zgartirishda katta geologik kuch sifatida vujudga kelganini V.I.Vernadskiy tomonidan ta’kidlab o'tilgan edi. Insonning tabiiy jarayonlardan noto'g'ri foydalanishi natijasida XX asrning o'rtalarida ekologik muammolar juda avj olib ketdi. Ekologik muammo deganda insonning tabiatga ko'rsatayotgan ta'siri bilan bog ’ liq holda tabiatning insonga aks ta'siri, ya'ni uning iqtisodiyotida, hayotda xo'jalik ahamiyatiga molik bo'lgan jarayonlar, tabiiy hodisalar bilan bog'liq bo'lgan har qanday hodisa tushuniladi. (iqlim o'zgarishi, hayvonlarning yalpi ko'chib ketishi) tabiatdagi muvozanatning buzilishi oqibatida turli miqyosdagi ekologik muammolar shakllanmoqda. Yer kurrasi quruqligining 40 mln km.kv maydoni qurg'oqchilik mintaqasi bo"lib, dunyo aholisining 15% dan ortig'i ushbu hududga mujassamlashgan qishloq xo'jaligining tezkor rivojlanishi, sug'oriladigan yerlar va yaylovlardan noto'g"ri foydalanish oqibatida, o'rmonlarning betartib kesilishi natijasida cho'llanish darajasi yil sayin ortmoqda. Inson ta'sirida vujudga kelgan cho'llar 9,1 mln. km. kv.ga etdi. Reja: 1. Ekologik muammolar va ularning kelib chiqish sabablari. 2. Global ekologik muammolar 3. O'zbekistondagi ekologik muammolar
Ваш логотип или названиеOzon (yun. ozon — hid tarqatuvchi), O3 — kislorodning allotropik shakli. O. molekulasida 3 ta kislorod atomi bor. O.ni ilk bor 1785-yilda gollandiyalik fizik Van-Marum havo orqali elektr uchqunlari o tkazilganda o ziga xos hid paydo ʻ ʻ bo lishi va oksidlovchi xossaga ega ʻ bo lishligini topgan. Ko k tusli va ʻ ʻ odatdagi sharoitda portlovchi gaz. Qaynash temperaturasi — 111,8°, suyuqlanish temperaturasi — 192,4°. Kuchli oksidlovchi va bekaror modda. Kaliy yodidning neytral eritmasiga O. ta sir etganida, kaliy yodid ʼ oksidlanib, yod hosil bo ladi. Qora ʻ tusli qo rg oshin sulfid O. ta sirida ʻ ʻ ʼ oksidlanib, oq tusli qo rg oshin ʻ ʻ sulfatiga aylanadi. O.ozonidlar (qarang Peroksidlar ) vujudga keladi. O. hosil qilish uchun maxsus asbob — ozonator ishlatiladi. O. havoda juda oz miqdorda (1 m3 da 1 m2) bo ladi. ʻ Ozon qatlami 3
Ваш логотип или названиеOrol ekologik muammosi 4 Orol muammosi ikki qismdan iborat: 1) dengiz sathini ma’lum darajada saqlab qolish va 2) Orolbo‘yida ekologik holatni opitmallashtirish. Orol sathini ma’lum balandlikda saqlab qolish uchun hozirgi suv tanqis bo‘lib turgan sharoitda eng minimal miqdorda asoslanish maqsadga muvofiq. Hisob- kitoblarga qaraganda, dengizga muntazam ravishda yiliga kamida 20 kub km dan suv quyilib tursa , uning sathini 33 m mutloq balandlikda saqlab qolish mumkin bo‘ladi.
Ваш логотип или названиеMintaqaviy ekologik muammolar 5 Er yuzasining muayyan mintaqasi o'ziga xos tabiiy-iqlim, ijtimoiy- ekologik, etnografik xususiyatlari uni tabiat bilan inson o'rtasidagi o'zaro aloqa munosabatlari xarakterini belgilab beradi. Mintaqaviy ekologik muommolarga ba ћ o berishning mezoni ћ avo va suvning ifloslanishi, belgilangan miqdordan oshib ketishi, tuproq eroziyasi, yaylovlarning ishdan chi ќ ishi, o'rmonlarda daraxtlarni kesish va boshqalar hisoblanadi.