Elastiklik kuchi. Guk qonuni.

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

3402.8388671875 KB

Скачать

Mavzu: Elastiklik kuchi. Guk qonuni.
Reja
1. Deformatsiya.
2 . Elastik va plastik deformatsiya.
3 . Elastiklik kuchi.
4 . Guk qonuni.
5 . Mavzuga oid masala yechish.

1. Deformatsiya .
Jismlarga kuch bilan ta'sir etilsa, ular cho'zilishi,
siqilishi, egilishi, siljishi yoki buralishi mumkin.
Ba'zi jismlarda bunday xususiyat yaqqol kuzatiladi.
Masalan, tashqi kuch ta'sirida rezina yoki prujina
cho'ziladi, siqiladi va buraladi, yog'och yoki
plastmassa egiladi.
Tashqi kuch ta'sirida jismlarning shakli va hajmi
o'zgarishi deformatsiya ( lotincha “o’zgarish”) deb
ataladi.

Deformatsiyalanish elastik va plastik deformatsiyalanishga bo’linadi
Tashqi kuch ta'siri to'xtaganda jismning o'zgargan shakli va hajmi avvalgi holatiga qaytsa, deformatsiya elastik
bo'ladi. Masalan, cho'zilgan rezina yoki prujina tashqi ta'sir to'xtatilgandan keyin o'z holatiga qaytadi. Chizg'ichni
biroz egib qo'yib yuborilsa, u yana to'g'rilanib qoladi. Bunday jismlar elastik jismlar deyiladi .
Ta'sir etayotgan tashqi kuch to'xtaganda jismning shakli va hajmi tiklanmasa, bu plastik deformatsiya bo'ladi.
Masalan, plastilin ezilsa yoki cho'zilsa. u avvalgi holatiga qaytmaydi. Bunday jismlar plastik jismlar deyiladi.

Deformatsiyalanish sababi nimada ?
Jismga qo’yilgan tashqi kuchlar.
Nima sababda jismlar elastik va plastik
deformatsiyalanadi ?
Elastik ( qoldiqsiz ) deformatsiyalanadigan jismni
tashkil etgan atom va molekulalar orasidagi qat’iy
o’zaro ta’sir kuchlari (elektromagnit o’zaro
ta’sirning natijasi) mavjudligi, bu kuchlar yetarlicha
katta bo’lganligi uchun jismni dastlabki holatga
qaytarishga harakat qiladi. ( Adabiy mulohaza :
elastik jismlar dastlabki holatini eslaydi, ya’ni
xotirasi bor)
Plastik (qoldiqli) deformatsiyalanishiga sabab ularda ham atom va molekulalar orasida
o’zaro ta’sir kuchlari bor, lekin elastik jismlardagiga qaraganda faqat qo’shni atom
va molekulalarga nisbatan , shuning uchun shakli o’zgargan holatda qoladi.
(Adabiy mulohaza : plastik jismlar dastlabki holatini eslay olmaydi, ya’ni xotirasi yo’q)

Jism deformatsiyalanganda paydo bo’ladigan, tashqi
kuchga qarshilik ko'rsatadigan va unga qarama-qarshi
yo'nalgan kuch elastiklik kuchi deb ataladi .

Elastiklik kuchining namoyon bo’lishi
Jism deformatsiyalanishiga sabab tashqi
kuch (F
tashqi ) ekan, ana shu tashqi kuchga
aks ta’sir ko’rsatuvchi kuch yuzaga keladi,
bu kuch elastiklik kuchidir(F
el ).
Bunda Nyutonning III qonuni o’rinli bo’ladi

F
tashqi =
(F
el ) = -

Elastik deformatsiyalanish,
elastik kuchlari kundalik
turmushda katta ahamiyatga ega.
Avtomobillarning
amotizatorlari(prujinali, ressorli),
daraxtlarning shamolda egilishi,
inson tanasi ham ma’lum bir
miqdorda elastik
hisoblanadi(ayniqsa akrobatlar va
gimnastikachilarniki) va hokazo.

MO’RTLIK
Jismlarning elastiklik va plastiklik xossalaridan
tashqari mo’rtlik xossaga ega bo’lgan jismlar ham bor.
Deformatsiya hosil qilmasdan buzilish qobiliyatiga
mo’rtlik deyiladi yoki kichik deformatsiyaga ham
bardosh berolmay buzilib yoki sinib ketadigan jismlar
mo’rt jismlar deb ataladi.Masalan: shisha, sopol, chinni,
po’lat, g’isht, beton va hokazo.
Hattoki elastik jismlar ham past temperaturalarda
mo’rt bo’lib qolishi mumkin. Qishda past
temperaturada rezina shlangni bossangiz sinib ketadi.

Robert guk (Hook Robert)
Vatani: Angliya Qirolligi
Tug’ilgan joyi:Freshwater, Buyuk Britaniya
Tug’ilgan sanasi: 28-iyul 1965-yil
Ta’lim olgan: Wadham College, Westminster
School
Faoliyat olib borgan: London Qirollik jamiyati
Ilmiy sohalari: Fizika, kimyo, biologiya
Vafot etgan: 3-mart 1907-yil
London, Buyuk Britaniya

Tayanchga mahkamlangan prujinaga m massali yuk osaylik , bunda
prujina deformatsiyalanib ,Δl uzunlikka cho’ziladi, ya’ni siljiydi.
Bundan F
t tashqi kuchga miqdor jihatdan teng va qarama-qarshi
yo’nalgan F
el elastiklik kuchi namoyon bo’ladi. Bu kuch Δl siljishga
to’g’ri proporsional bo’ladi.
F
t = k Δl yoki F
el = -k Δl
k-prujina bikrligi
Jismning elastik deformatsiyasi unga qo’yilgan tashqi kuchga to’g’ri
proporsional.
Bu qonunni 1660-yilda ingliz olimi Robert Guk kashf etgan. Shuning
uchun bu qonun Guk qonuni deb ataladi .
Guk qonunidagi k –bikrlik turli jismlar uchun turlichadir, sterjin
uzunligi l, ko’ndalang kesim yuza S bo’lsa , bikrlik quyidagicha
ifodalanadi
k= E
E- har xil jismlar uchun turlicha bo’lgan elastiklik moduli.(Jadvaldan
olinadi) (eslatma: siljishn Δl yoki rasmdagidek x bilan belgilanadi)GUK
QONUNI

Masala1: 10N kuch ta’sirida 5sm ga uzaygan prujinaning
bikrligini toping?
Berilgan: F
t =10N Δl=5sm=0,05m
Topish kerak: k=?
Formulasi: F
t = k Δl k=
Yechilishi: k= = =200
Masala2: Traktor tros bilan mashinani 2kN kuch bilan tortsa , tross qanchaga
uzayadi? (Trosning bikrligi 10 5
N/m)
Berilgan: F
t =2kN=2000N=2∙10 3
N k=10 5
N/m
Topish kerak: Δl=?
Formulasi: F
t = k Δl Δl =
Yechilishi: Δl = = 2∙10 -2
m=2sm

Mavzu: Elastiklik kuchi. Guk qonuni. Reja 1. Deformatsiya. 2 . Elastik va plastik deformatsiya. 3 . Elastiklik kuchi. 4 . Guk qonuni. 5 . Mavzuga oid masala yechish.

1. Deformatsiya . Jismlarga kuch bilan ta'sir etilsa, ular cho'zilishi, siqilishi, egilishi, siljishi yoki buralishi mumkin. Ba'zi jismlarda bunday xususiyat yaqqol kuzatiladi. Masalan, tashqi kuch ta'sirida rezina yoki prujina cho'ziladi, siqiladi va buraladi, yog'och yoki plastmassa egiladi. Tashqi kuch ta'sirida jismlarning shakli va hajmi o'zgarishi deformatsiya ( lotincha “o’zgarish”) deb ataladi.

DEFORMATSIYA TURLARI

Deformatsiyalanish elastik va plastik deformatsiyalanishga bo’linadi Tashqi kuch ta'siri to'xtaganda jismning o'zgargan shakli va hajmi avvalgi holatiga qaytsa, deformatsiya elastik bo'ladi. Masalan, cho'zilgan rezina yoki prujina tashqi ta'sir to'xtatilgandan keyin o'z holatiga qaytadi. Chizg'ichni biroz egib qo'yib yuborilsa, u yana to'g'rilanib qoladi. Bunday jismlar elastik jismlar deyiladi . Ta'sir etayotgan tashqi kuch to'xtaganda jismning shakli va hajmi tiklanmasa, bu plastik deformatsiya bo'ladi. Masalan, plastilin ezilsa yoki cho'zilsa. u avvalgi holatiga qaytmaydi. Bunday jismlar plastik jismlar deyiladi.

Deformatsiyalanish sababi nimada ? Jismga qo’yilgan tashqi kuchlar. Nima sababda jismlar elastik va plastik deformatsiyalanadi ? Elastik ( qoldiqsiz ) deformatsiyalanadigan jismni tashkil etgan atom va molekulalar orasidagi qat’iy o’zaro ta’sir kuchlari (elektromagnit o’zaro ta’sirning natijasi) mavjudligi, bu kuchlar yetarlicha katta bo’lganligi uchun jismni dastlabki holatga qaytarishga harakat qiladi. ( Adabiy mulohaza : elastik jismlar dastlabki holatini eslaydi, ya’ni xotirasi bor) Plastik (qoldiqli) deformatsiyalanishiga sabab ularda ham atom va molekulalar orasida o’zaro ta’sir kuchlari bor, lekin elastik jismlardagiga qaraganda faqat qo’shni atom va molekulalarga nisbatan , shuning uchun shakli o’zgargan holatda qoladi. (Adabiy mulohaza : plastik jismlar dastlabki holatini eslay olmaydi, ya’ni xotirasi yo’q)

Elastiklik kuchi. Guk qonuni.

15.08.2023

0

3402.8388671875 KB

Похожие