logo

FAN VA DIN ORTASIDA KURASH

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

595.69921875 KB
FA N  VA DI N  ORTASIDA 
KURASH ODin  v a  uning  v ujudga  k elishi  hamda  shak llanishi 
murak k ab  jaray on  bo'lib,  u  dast lab  o'z  ichiga 
t ot emizm,  fet eshizm,  animizm,  sehrgarlik   k abilarni 
qamrab oladi. 
Sinfi y   jamiy at ga  o't ish  dav rida  polit ejzm  xalq  milliy  
dinlari  pay do  bo'ladi.  J amiy at   t araqqiy ot ining 
k ey ingi  bosqichlarida  jahon  dinlari:  buddizm  (er- 
av v.Vl-V  asrlarda  Hindist onda),  X rist iy anlik  
(eramizning  I   asrida  Rim  imperiy asida),  islom 
(eramizningning  VI I   asrida  Farbiy   A rabist onda)  k elib 
chiqadi. /Din k ishilar ongi ga o'z t asirini  o't k azish,bilan bir qat orda 
jamiy at ning i jt imoiy  siy osiy  v a madaniy  hay ot iga, 
t araqqi y ot iga ham k at t a t asir k o'rsat ib k elgan. Hozir 
dinni ng fanga, uni ng y ut uqlariga bo'lgan munosabat i 
haqida y angi fi k rl ar mav jud.Bi z o't mishda insoniy at  
madani y at ining t arixi din v a fan o'rt asi dagi k urashdan 
iborat  deb k el gan edik . Ammo hay ot  shuni  
k o'rsat adik i,fan v a dinO'rt asidagi munosabat  hamma 
dav rda bi r xil v a bir t ek is bo'l magan. Mas: Uy g'onish 
Farbiy y ashagan N .Kopernik , D.J .Bruno, Galiley, X Vll  asr 
Yev ropaol imlari Fransuz oli mlari Pol Golbax , K.Gel v ise 
Deni Didro v a boshqalar xri st i an diniga ochiq-oy din 
qarshi chiqi b, uning malumot ini  ink oret gan 
bo'lsalar,Mark aziy Osiy o mut aff ak k irlari  fan bil an i slom 
t alimot ini bi r biri ga qarama qarshi quy masdan 
ik k alisidan bahramand bol ganlar .
Tibbiyot Astranomiya GALILEO GALILEY
(1564-1642). Mashhur  italyan  fizigi  va  astranom  Galileo  Galiley    15-fevral 
1564-yilda  Piza  shahrida  tug’iladi.  Uning  otasi  Venchenso 
muzikant  edi.  Galiley  uncha  boy  bo’lmagan  aslzoda 
oilasidan  edi.  U  11  yoshiga  qadar  maktabga  qatnadi.  1574 
yili  Vinchenso  oilasi  Pizadan  Florensiyaga  ko’chib  o’tadi. 
So’ngra o’sha davr taomiliga ko’a u monastirga ma’lumot va 
tarbiya  olish  uchun  qabul  qilindi.1589  yildan  boshlab 
Galeley  dastlab  Pizadagi  matematika  kafedrasida,  so’ngra 
1592  yildan  Paduan  universitetida  matematikadan  dars 
bera  boshladi.  Galileyning  Paduyadagi  xayot  davri  (1592-
1610)  uning  ilmiy  faoliyatining  eng  gullagan  davri 
hisoblanadi. 1632 yilda G.Galileyning «Olamning  ikki asosiy 
sistemasi  xakida  diolog»  (K.Ptolemeyning  geosentrik 
sistemasi  va  N.Kopernikning  geliosentrik  sistemasi 
haqidagi  )  asari  bosilib  chiqdi.  1609  yilda  Galiley  uzining  3 
marta kattalashtirib ko’rsatadigan birinchi optik teleskopini, 
bir  oz  vaqt  o’tgach,  32  marta  kattalashtirib  ko’satadigan 
teleskopni  ixtiro  qildi.  Uning  yordamida  Galiley  ilk  bor  Oy 
yuzasidagi  tog’larni  va  kraterlarni,  Quyoshdagi  dog’larni  va 
uning  o’z  o’qi  atrofida  aylanishini,  Yupiterning  4  ta  yuldoshi 
borligini,  Venera  fazalarini  kashf  qildi.  Shu  bilan  birga 
Somon yo’lining juda uzoqdagi yulduzlar turkumi ekanligini 
isbotladi. Juda katta ahamiyatga ega bo’lgan Galileyning bu 
kuzatuvlari  uning  «Yulduzlar  axborotnomasi»  («Zvezdniy 
vestnik»)  nomli  asarida  yoziladi.  Cherkov  xodimlari  uning 
barcha  ko’rganlarini  optik  aldov,  u  kishilarni  chalg’itmokda 
deb  e’lon  qiladi.  Birok  Galiley  Olamning  geliosentrik 
sistemasi  haqidagi  N.Kopernik  talimotining  tarafdori  bo’lib 
qolaverdi.  N IKOLAY  KOPERN IK 
(1473-1543Y )  Kopernik o’z umrining asosiy qismini astronomiyaga bag’ishladi. Eng 
oddiy asboblar yordamida osmon jismlarini 30 yildan ko’prok vaqt 
kuzatgan Kopernikda Ptolemey tomonidan qabul qilingan 
geosentrik nazariyaga shubha bilan qaraydi. Ya’ni Ptolemeyning «Yer 
olam markazida turadi, Quyosh va boshqa planetalar esa Yerning 
atrofida aylanadi» degan xulosasidan kelib chiqsak deydi Kopernik, 
unda planetalar harakat qilayotgan orbitalarda o’ta murakkab holat 
sodir bo’ladi. Kopernikning bu kashfiyoti fanda g’oyat katta o’zgarish 
yasadi, u dinning obro’ va tasiriga putur yetkazdi. Kopernikning 
olamning  geliosentrik tizimi konsepsiyasi haqidagi murakkab 
astranomik ilmiy hisoblardan iborat bu ishi uning yagona shogirdi 
Retik tomonidan 1542 yilda nashrga tayyorlandi va chop etildi. 
Kopernikning  «Osmon jismlarining aylanishi haqida» nomli 
olamning geliosentrik tizimi xususidagi asari chop etilgach 
birdaniga tan olinmadi. Bu yangi tizimning tan olinishida keyinchalik 
Kipler va Galileyning ilmiy izlanishlari katta ahamiyat kasb etadi. 
Astranomik kuzatish natijalarini umumlashtirish asosida Kepler 
Quyoshga nisbatan planetalar harakatining 3 ta qonuniyatini tuzdi.
  Keplerning birinchi qonuni:    Har qaysi planeta ellipslar  bo’yicha  
harakat qiladi, qaysikim uning markazida Quyosh joylashgan.
Keplerning ik k inchi qonuni:    Quyoshdan planetaga o’tkazilgan 
radius-vektor teng vaqt oralg’gida teng maydon hosil qiladi. Bu 
qonundan xulosa shuki, ya’ni orbita bo’ylab planetalar harakatining 
tezligi bir-xil emas, va u qancha tez bo’lsa, planeta Quyoshga shuncha 
yaqin hisoblanadi.
  Keplerning uchinchi qonuni:  Planetalarning Quyosh atrofida 
aylanish vaqtining kvadrati  ularning Quyoshga nisbatan O’rtacha 
masofasining kubiga teng. (   Kvadrat ы  vremen obrashyeniy planet 
vokrug solnse otnosyatsya kak kub ы  ix srednix rasstoyaniy ot solnsa.) ISAAK N Y UTON  
(1643-1727) Buyuk  ingliz  fizigi  va  matematigi,  klassik  mexanika  asoschisi  Isaak 
Nyuton  1643  yil  4  yanvarda    Kembridjdan  75  km  uzoqlikda 
joylashgan  (Grantem  shahri  yaqinida)  Vulstorp  qishlog’ida  uncha 
boy  bo’lmagan  fermer  oilasida  tug’iladi.  Uning  otasi  tug’ilmasdan 
oldin  vafot  etgandi.  Isaak  12  yoshida  Grantem  maktabiga  o’qishga 
kiradi.  Maktabni  tugatgach  u  1661-1665  yillarda  Kembridj 
universitetining  Triniti  yoki  Troisa  kolledjini  tugatib,  bakalavr  ilmiy 
darajasini  oladi.  Mashhur  matematik  olim  professor  Barrou 
yordamida  Nyuton    Kembridj  universitetining  «Lyukasov» 
kafedrasiga ishga kirib, u yerda to 1701 yilgacha faoliyat ko’rsatadi. 
1668  yilda  Nyuton  o’z  qo’li  bilan  ko’zguli  teleskopni  qurdi.  1671 
yilda  xuddi  shu  turdagi,  biroq  razmeri  jihatdan  katta  va  yanada 
takomillashgan  ikkinchi  teleskopni  ixtiro  qildi.  «Yorug’lik  va 
ranglarning  yangi  nazariyasi»  (1672y)  nomli  optikaga 
bag’ishlangan  birinchi  ishida  Nyuton  o’zining  yorug’likning 
korpuskulyar  gipotezasiga  oid  qarashlarini  bayon  qiladi.  O’zining 
optik  tadqiqotlarini  u  1704  yilda  yozilgan  «Optika»  kitobida  e’lon 
qilib,  unda  o’sha  zamon  faniga  ma’lum  bo’lgan  turli  optik 
hodisalarning  mukammal  manzarasini  chizib  berdi.  1687  yil 
I.Nyuton  o’zining  «Matematicheskiye  nachala  naturalnoy  filosofii», 
ya’ni  «Tabiiy  falsafaning  matematik  asoslari»  (qisqacha  «Asoslar») 
nomli kapital asarini nashrdan chiqardi. 1672 yilda Nyuton London 
Qirollik  jamiyatining  a’zosi  qilib  saylandi.  1703  yilda  esa  uning 
prezidenti  bo’lgan  Nyuton  umrining  oxirigacha  shu  lavozimda 
qoladi.  1699  yilda  u  Parij  Fanlar  Akademiyasining  xrijiy  a’zosi  etib 
tayinlanadi.  Fan  oldidagi  xizmatlari  uchun  Nyuton  1705  yilda 
dvoryanlik  unvoniga  sazovor  bo’ladi.  1727  yil  31-martida  84 
yoshida  vafot  etgan  Isaak  Nyuton  Vestminstr  abbatligining  milliy 
panteoniga dafn qilinadi.  ETI BORI NGI Z UCHUN 
RA HMAT!

FA N VA DI N ORTASIDA KURASH

ODin v a uning v ujudga k elishi hamda shak llanishi murak k ab jaray on bo'lib, u dast lab o'z ichiga t ot emizm, fet eshizm, animizm, sehrgarlik k abilarni qamrab oladi. Sinfi y jamiy at ga o't ish dav rida polit ejzm xalq milliy dinlari pay do bo'ladi. J amiy at t araqqiy ot ining k ey ingi bosqichlarida jahon dinlari: buddizm (er- av v.Vl-V asrlarda Hindist onda), X rist iy anlik (eramizning I asrida Rim imperiy asida), islom (eramizningning VI I asrida Farbiy A rabist onda) k elib chiqadi.

/Din k ishilar ongi ga o'z t asirini o't k azish,bilan bir qat orda jamiy at ning i jt imoiy siy osiy v a madaniy hay ot iga, t araqqi y ot iga ham k at t a t asir k o'rsat ib k elgan. Hozir dinni ng fanga, uni ng y ut uqlariga bo'lgan munosabat i haqida y angi fi k rl ar mav jud.Bi z o't mishda insoniy at madani y at ining t arixi din v a fan o'rt asi dagi k urashdan iborat deb k el gan edik . Ammo hay ot shuni k o'rsat adik i,fan v a dinO'rt asidagi munosabat hamma dav rda bi r xil v a bir t ek is bo'l magan. Mas: Uy g'onish Farbiy y ashagan N .Kopernik , D.J .Bruno, Galiley, X Vll asr Yev ropaol imlari Fransuz oli mlari Pol Golbax , K.Gel v ise Deni Didro v a boshqalar xri st i an diniga ochiq-oy din qarshi chiqi b, uning malumot ini ink oret gan bo'lsalar,Mark aziy Osiy o mut aff ak k irlari fan bil an i slom t alimot ini bi r biri ga qarama qarshi quy masdan ik k alisidan bahramand bol ganlar

. Tibbiyot

Astranomiya