logo

FANDA IJOD QILISH VA ILMIY TADQIQOT TUSHUNCHASI

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

8017.26171875 KB
FA N DA IJ OD QILI SH VA 
ILMIY  TADQI QOT 
TUSHUN CHASI Reja 1. Ijodiy tafakkur va ijtimoiy-ijodiy faoliyat
2. Ilmiy ijodiyotning rasional va norasional 
tomonlari
3. Ilmiy bilish va tadqiqot tushunchalari
4. Ilmiy tadqiqot: turlari, strukturasi 
5. Ilmiy bilish darajalari va shakllari IJ ODIY  TAFA KKUR VA  IJ TIMOI Y -
IJ ODIY  FAOLI YAT 

      Magi st rat ura t a’li mi haqida gapi rganimizda, bu bosqi chda 
magist rant lar hal et il magan, hal i ochilmagan y ok i y et arli  ma’lum bo’l magan narsa 
v a  hodisalarga  t egishl i  muammolarni  o’rgani shga  k iri shi shlari  haqida  malohaza 
y urit dik .  Demak ,  magist rant lar  t adqiqot chi  sifat i da  izlanish  olib  borganlarida 
y angi  t ushuncha,  xul osa  y ok i  t av siy a  ishlab  chiqish  shak li da  i jod  qil ish  bil an 
shug’ullanadilar.  Ular  chop  et adigan  maqolalarda,  y ozadigan  dissert asiy al arida 
y angicha  y ondashuv,  fak t larni   y angi cha  t alqini,  y angi  mazmunga  ega  bo’lgan 
xulosa  v a  t av siy alar  berilishi  l ozim.  Bu  esa  il mi y   i jodiy ot   jaray onini   anglat adi. 
Fanda  i jodiy ot   o’ziga  xos  x ususiy at larga  ega.  Shu  boi s,  ij odiy ot   t ushunchasiga, 
ilmiy  ijodiy ot  mohi y at ini  t ushunish masalasiga t o’x t al ib o’t amiz. Ijodiyot – bu insonni tobora takomillashib borayotgan xilma-xil ehtiyojlarini
qondiradigan yangidan-yangi moddiy, ijtimoiy va ma’naviy qadriyatlar yaratish faoliyatidir. 
Fanda yaratiladigan yangi g’oyalar,nazariyalar va texnologik loyihalar ma’naviy qadriyatlar 
turiga kiradi. 
Ijodiyot xususida so’z yuritganda ijodiy tafakkur va ijtimoiy-ijodiy faoliyatni farqlash 
lozim. Birinchisi ma’naviyat, san’at, fan sohasida yaqqol namoyon bo’ladi. Islohotlarni 
amalga oshirish, yangi ijtimoiy tuzilmalarni bunyod etish ijtimoiy-ijodiy faoliyatni 
bildiradi.

Fanda ijodiy tafakkur va ijtimoiy-ijodiy faoliyat birlashadi. Bunday birlashishni natijasi 
sifatida xalqaro ilmiy hamkorlik, fanning tashkiliy strukturalarini takomillashtirish, fan 
sohasida islohotlarni joriy qilish kabi jarayonlarni ko’rsatish mumkin. ILMIY IJODIYOT-BU BILISH SHAKLLARI VA UNSURLARINI TAFAKKURDA 
RASIONAL VA NORASIONAL TARZDA HARAKATLANTIRIB ,YANGI ILMIY 
VA TEXNOLOGIK QADRIYATLAR YARATISH FAOLIYATIDIR
Yangilikni ochish, yaratish xarakteriga ko’ra
kashfiyot Ixtiro   
Biror narsa kashf qilinganda oldin ma’lum bo’lmagan obyektlar, xossalar ochiladi. Agarda 
fanda nazariy g’oyalar va tasavvurlar rivojlangan holatda bo’lsa, unda yangi ochilgan 
hodisa tadqiqot obyektiga aylanadi va ma’lum vaqt oralig’ida uning mohiyati 
tushuntiriladi. Lekin, har doim shunday bo’lavermaydi.

Niderlandiya olimi Levenguk (1632-1723) birnchi marta o’zi ixtiro qilgan mikroskopda 
hujayralarni kuzatdi. Vaholanki, hujayrani biologik mohiyatini tushuntiradigan nazariya 
faqat XIX asrda nemis biologi T.Shvann tomonidan ishlab chiqildi. Shu o’rinda aytish 
kerakki, Shvanni o’zi ham 1836 yilda me’da shirasi tarkibida pepsin moddasi borligini 
kashf qildi.Bu moddaning kimyoviy strukturasi va funksiyasi XX asrda aniqlandi va 
tushuntirib berildi.       Ixtiro bevosita bunyodkorlikka olib keladigan ijoddir. Insoniyat yaratgan sun’iy 
(madaniy) muhitdagi barcha narsalar o’z vaqtida qilingan ixtirolarning natijasidir. IJ ODIY  J A RAYON  BOSQI CHLA RI. 
A.M. Seleznyovijodiy jarayonda quyidagi fazilatlarni ajratib 
ko’rsatadi:
ilmiy muammoni aniqlash, 
tadqiqot predmetini 
tanlash, uning maqsad va 
vazifalarini ifodalash
ilmiy kashfiyot, ilmiy 
g’oyaning paydo bo’lishi, 
olim tomonidan ochilgan 
hodisaning ideal  axborot to’plash va tadqiqot 
metodologiyasini tanlash ilmiy muammoning 
yechimi yo’llarini 
izlash
olingan ilmiy 
ma’lumotlarni qat’iy 
mantiqiy tizimiga 
joylashtirish      muammoni 
qo’y ish  
met aforalar, 
analogiy alar 
y ordamida 
muammoni 
o’rganish, uni 
y echish  
ijodiy  
mahsulot dan 
foy dalanish v a 
t at biq et ish, 
y a’ni at rof-
muhit ning 
ma’lum 
qismini 
o’zgart irish  I. Tey lor (Kanada) fi k riga k o’ra ijodiy  jaray on
quy idagi bosqichlardan iborat  IJ OD SHAKLLA RIN I NG TAVSI FI . 
Ijodiyot turlari:Sohalar bo’yicha
Badiiy  ijodiy ot
Texnik  ijodiy ot Ilmiy  ijodiy ot Muhandislik  
ijodiy ot i Ijt imoiy  
ijodiy ot  
(islohot lar, 
ijt imoiy  
loy ihalar)
Dizay n v a 
boshqalar        ILMIY  IJ ODI YOTN IN G RATSION AL VA  
N ORATSI ON A L TOMON LARI 
Ijodiy ot ning asosi v a harak at lant iruv chi k uchi t afak k urdir. 
Tadqiqot  olamiga qadam quy gan magist rant  izlanishning 
buny odk ori bo’lgan t afak k ur faoliy at i v a qonuniy at larini 
y axshi bilsa, o’zini o’rganish, ijod qilish pot ensialini 
boy it adi. Rasionallikning 
asosiy belgisi mantiq qonun 
qoidalariga rioya 
qilib fikrlash
anglash ilmiylik 
normalariga 
asoslanib 
mulohaza 
yuritishdir ROTSI ON AL VA  N ORATSION A L I J OD 
QI LI SH MODELI
Faktlarni yig‘ish va tahlil qilish
Kashf etilgan xossalarni o‘rganishdan hosil bo‘lgan yangi tasavvurlar, 
tushunchalar
Olingan natijalarni mavjud nazariya bilan solishtirish
Ilmiy ratsionallik normalari va mantiq qoidalarini amal qilish
Yangi tasavvur va g‘oyalarni tajribada sinash
Tadqiqot uchun sharoit va vositalarni tayyorlash       ILMIY  BILI SH VA TA DQIQOT 
TUSHUN CHA LARI
ixtisoslashmagan va ixtisoslashgan bilishni farqlash 
Ixtisoslashmagan bilish asosan 
kundalik hayot va muloqot ehtiyojlarini 
qondiradi, aniqlik va mantiqan 
asoslanganlik nuqtai nazaridan ilmiylik 
mezonlariga javob bera olmaydi. Ixtisoslashgan bilish faoliyatida narsa va 
xodisalarning xossalari, xarakat va 
o’zgarish qonuniyatlari maxsus til, vosita 
va usullar yordamida o’rganiladi, obyekt 
mohiyatini tushuntirib beradigan 
g’oyalar, ta’limotlar va nazariyalar ishlab 
chiqiladi. ILMIY  TADQIQOT: TURLARI , 
STRUKTURA SI

Ilmiy  t adqi qot  maqsadi, amalga oshirish xususi y at i  v a 
t at bi q qili sh sohalari ga qarab bir qat or t urlarga bo’linadi.

Fundament al-nazari y  t eoremalar, ak si omalar v a 
y ondashuv larga asoslangan holda t exnol ogi k loy ihalar 
ishlab chiqish rejalasht iriladi. Ko’p t urdagi funk si onal, 
t exni k  moslamalar loy ihal arini  t ay y orl ash maqsadida 
t exnologik  t adqiqot lar o’t k aziladi . Tadqi qot lar t exnologik  
modellarni y arat ish bilash y ak unlanadi .
Modellarni sinash ek speriment al t adqiqot larni 
amalga oshirishni t aqozo et adi. ILMIY TADQIQOT TURLARI
fundament
al-nazariy  
tadqiqotlar amaliy-tajribaviy 
tadqiqotlar
empirik 
tadqiqotlareksperimental  
tadqiqotlar
texnologik 
tadqiqotlar texnik-
loyihalashtirish 
tadqiqotlari ILMIY  BI LISH DA RA J A LARI VA  
SHAKLLARI

Ilmiy tadqiqotning asosan ikki-empirik va 
nazariy izlanish darajalari mavjud. Empirik 
yoki xissiy-tajribaviy bilish darajasida jonli 
mushohada, xissiy bilish birlamchi rol 
o’ynaydi. Shu bilan birga xissiy bilish 
darajasidagi empirik izlanish faoliyati nazariy 
ko’rsatma yoki dasturiy tamoyillar 
tomonidan yo’naltiriladi, olingan ma’lumotlar 
qayta ishlanadi.

  
Gipot eza. Gi pot eza faraz qili sh orqali  namoy on bo’l adigan il miy  bi lish 
shak l idir.

Gipot eza –i sbot l ash k erak bo’lgan, o’rgani lay ot gan predmet  x ususida 
chek l angan fak t l ar asosida qilingan faraz, t ax mi niy  fi k rdir. Haqi qiy  
ilmiy  gipot eza bir qat or t alablarga j av ob beri shi lozim.

1.Fandagi oldin k ashf et ilgan qonunlarga zi d k elmasligi  k erak . 
2.Gipot eza chek l angan doirada bo’l sa hamfak t i k  ma’lumot larga mos

k eli shi lozim.

3.Gipot eza shak li y  mant iqiy  ziddiy at lardan holi bo’lishi k erak . 
4.Gipot eza t asdiql ash y ok i  rad et ilishi imk oniy at iga ega bo’lishi

k erak .  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
RO’YHATI
1.O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi. -T.: “O’zbekiston”, 2019 
2.Mirziyoyev  Sh.M.  Buyuk  kelajagimizni  mard  va  olijanob  xalqimiz  bilan  birga 
quramiz. - Toshkent: ―O’zbekiston , 2017.-491 b.  ‖
3. Oliy  ma’lumotli   mutaxassislar   tayyorlash   sifatini   oshirishda   iqtisodiyot   sohalari
  va   tarmoqlarining   ishtirokini   yanada   kengaytirish   chora-tadbirlari   to’g’risida . 
O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining  2017  yil  27  iyuldagi  pq-3151-son  qarori
 
4.Alemasov  V.,  Mamadaliyev  Sh.O.  «Ilmiy  tadqiqot:  metodologiya,  metodika, 
ijodiyot»  kursidan  katta  ilmiy  xodimlar-izlanuvchilar  va  mustaqil  izlanuvchilar 
uchun  o’quv    qo’llanma    –    T.:    O’zbekiston    Respublikasi    IIV    Akademiyasi, 
2015. – 102 b.   
5.  Raxmatullayev  Sh.  Ilmiy  tadqiqot  asoslari.  -
Toshkent, 2002. 

6..Saifnazarov  I.,  Muxtarov A.,  Boboyev A.  Iimiy 
tadqiqot  metodologiyasi.  O’quv-  uslubiy 
qo’llanma. -T.: TDIIJ, 2017. - 129 b. 

7.  Shermuhamedova  N.A  Ilmiy    tadqiqot   
metodologiyasi.    Darslik.    -  T  .:    «Fan    va 
texnologiya», 2014 ,4 6 4 bet 

8 .  Shermuhamedova  N.A.  Iimiy  tadqiqot 
metodologiyasi.Т:Innovatsiya ziyo, 2020 y., 454 b.

9 .  Shermuhamedova  N.A.  Iimiy  tadqiqot 
metodologiyasi.Т: Innovatsiya ziyo, 2021 y.453 b. E’tiboringiz uchun 
raxmat

FA N DA IJ OD QILI SH VA ILMIY TADQI QOT TUSHUN CHASI

Reja 1. Ijodiy tafakkur va ijtimoiy-ijodiy faoliyat 2. Ilmiy ijodiyotning rasional va norasional tomonlari 3. Ilmiy bilish va tadqiqot tushunchalari 4. Ilmiy tadqiqot: turlari, strukturasi 5. Ilmiy bilish darajalari va shakllari

IJ ODIY TAFA KKUR VA IJ TIMOI Y - IJ ODIY FAOLI YAT  Magi st rat ura t a’li mi haqida gapi rganimizda, bu bosqi chda magist rant lar hal et il magan, hal i ochilmagan y ok i y et arli ma’lum bo’l magan narsa v a hodisalarga t egishl i muammolarni o’rgani shga k iri shi shlari haqida malohaza y urit dik . Demak , magist rant lar t adqiqot chi sifat i da izlanish olib borganlarida y angi t ushuncha, xul osa y ok i t av siy a ishlab chiqish shak li da i jod qil ish bil an shug’ullanadilar. Ular chop et adigan maqolalarda, y ozadigan dissert asiy al arida y angicha y ondashuv, fak t larni y angi cha t alqini, y angi mazmunga ega bo’lgan xulosa v a t av siy alar berilishi l ozim. Bu esa il mi y i jodiy ot jaray onini anglat adi. Fanda i jodiy ot o’ziga xos x ususiy at larga ega. Shu boi s, ij odiy ot t ushunchasiga, ilmiy ijodiy ot mohi y at ini t ushunish masalasiga t o’x t al ib o’t amiz.

Ijodiyot – bu insonni tobora takomillashib borayotgan xilma-xil ehtiyojlarini qondiradigan yangidan-yangi moddiy, ijtimoiy va ma’naviy qadriyatlar yaratish faoliyatidir. Fanda yaratiladigan yangi g’oyalar,nazariyalar va texnologik loyihalar ma’naviy qadriyatlar turiga kiradi.

 Ijodiyot xususida so’z yuritganda ijodiy tafakkur va ijtimoiy-ijodiy faoliyatni farqlash lozim. Birinchisi ma’naviyat, san’at, fan sohasida yaqqol namoyon bo’ladi. Islohotlarni amalga oshirish, yangi ijtimoiy tuzilmalarni bunyod etish ijtimoiy-ijodiy faoliyatni bildiradi.  Fanda ijodiy tafakkur va ijtimoiy-ijodiy faoliyat birlashadi. Bunday birlashishni natijasi sifatida xalqaro ilmiy hamkorlik, fanning tashkiliy strukturalarini takomillashtirish, fan sohasida islohotlarni joriy qilish kabi jarayonlarni ko’rsatish mumkin.