Fanda ijod qilish va ilmiy tadqiqot tushunchasi

Загружено в:

20.11.2024

Скачано:

0

Размер:

9905.466796875 KB

Скачать

Fanda ijod qilish v a
ilmiy t adqiqot
t ushunchasi

Reja:
1. Ijodiy taf ak k ur v a ijt imoiy -ijodiy f aoliy at .
2. Ilmiy i jodiy otning ras ional v a noras ional tomonlari
3. Ilmiy bilis h v a tadqiqot t us hunchalari
4 . Ilmiy t adqiqot : t urlari, s tr uk turas i
5. Ilmiy bilis h darajalari v a s hak llari

Ijodiyot inson faoliyatining yangi
narsalar yoki qadriyatlar yaratishga
qaratilgan xislatini bildiradi. Inson, jamoa,
kishilar va tashkilotlar uyushmasini
ijodiyot subyekti,deb atash mumkin.
Ijodiyotga aniqroq qilib quyidagi ta’rifni
berish mumkin:

Ijodiyot – bu insonni tobora takomillashib
borayotgan xilma-xil ehtiyojlarini qondiradigan
yangidan yangi moddiy, ijtimoiy va ma’naviy
qadriyatlar yaratish faoliyatidir. Fanda
yaratiladigan yangi g’oyalar,nazariyalar va
texnologik loyihalar ma’naviy qadriyatlar turiga
kiradi.

Fanda ijodiy tafakkur va ijtimoiy-ijodiy faoliyat
birlashadi. Bunday birlashishni natijasi sifatida xalqaro
ilmiy hamkorlik, fanning tashkiliy strukturalarini
takomillashtirish, fan sohasida islohotlarni joriy qilish
kabi jarayonlarni ko’rsatish mumkin.

Ijod deganda keng ma’noda shaxs yoki jamiyatning tabiiy,
ijtimoiy va ma’naviy olamni insonning maqsad va
vazifalariga, uning ehtiyojlari, istaklari va
imkoniyatlariga muvofiq ravishda o’zgartirish borasidagi
bunyodkor faolligi tushuniladi

I lmiy t adqiqot ning asosiy t ark ibiy qismlari:
1
2
5
4 3
Tadqiqot mavzusi –
o’rganilayotgan sohaning
qisqa va aniq cheklangan
jihati Tadqiqot obyekti - izlanish
doirasi (sohasi) Tadqiqot predmeti – obyekt
ichidagi izlanish sohasining
cheklangan jihati
Tadqiqot muammosi – javob berilishi
kerak bo’lgan savol (masala);
o’rganilayotgan hodisada noma’lum
bo’lgan narsani aniq ifoda qilish
(ta’riflash) Tadqiqotning maqsadi –
tadqiqotning asosiy g’oyasi
(rejasi, mo’l- jali); tadqiqot
yakunida olinishi kerak bo’lgan
ilmiy natija

Ilmiy tadqiqotni k o’ p bos qichli jaray on ek anligini
k o’ zda tutib, uning bos hqa turdagi s truk turav iy
modelini k o’ rs atis h mumk in:

yo’nalish va mavzuni tanlash,uning dolzarbligini
asoslash;

tadqiqot maqsadi,vazifalari va masalalarini belgilash;

tadqiqot rejasini tuzish,zarur usul,vositalar va ta’minot
masalalarini aniqlash;

tadqiqotni o’tkazish;

tadqiqot jarayonini tavsiflash;

tadqiqot natijalarini muhokama qilish;

xulosa chiqarish,olingan natijalarni baholash.

Gipoteza –isbotlash kerak
bo’lgan, o’rganilayotgan
predmet xususida cheklangan
faktlar asosida qilingan faraz,
taxminiy fikrdir

Haqiqiy ilmiy gipoteza bir qator talablarga javob
berishi lozim
4 5
6
7•
Fandagi oldin kashf etilgan qonunlarga zid kelmasligi kerak.
•
lozim.
•
Gipoteza shakliy mantiqiy ziddiyatlardan holi bo’lishi kerak.
•
Gipoteza tasdiqlash yoki rad etilishi imkoniyatiga ega bo’lishi kerak.
•
Fandagi oldin kashf
etilgan qonunlarga zid
kelmasligi kerak. •
Gipoteza cheklangan
doirada bo’lsa ham faktik
ma’lumotlarga mos kelishi
lozim.
•
Gipoteza
shakliy mantiqiy
ziddiyatlardan
holi bo’lishi
kerak. •
Gipoteza tasdiqlash yoki rad
etilishi imkoniyatiga ega bo’lishi
kerak.

Keyingi izlanishlarda yangi faktlar yig’iladi,
umumlashtiriladi, natijada gipoteza tasdiqlanadi yoki rad
etiladi. Tasdiqlangan gipoteza ishlab chiqiladigan nazariyani
tarkibiy qismiga aylanadi.
Ilmiy tadqiqotning eng muhim natijasi nazariyadir .
Nazariya ilmiy bilishning eng murakkab, bir butun shaklidir.
Nazariyani bilish va amaliyotdagi roli, izlanishdagi
metodologik ahamiyati nihoyatda katta desak mubolag’a
bo’lmaydi. Bunda nazariyaning tarkibiy unsurlari –
tushuncha, aksioma, tamoyil turli xarakterdagi
metodologik vazifalarni bajaradi.

Bahodir Karimov – Ijod psixologiyasi va ijodkor laboratoriyasi

Savollar:
1.Ijodiyot nima?
2.Ijodiy tafakkur va ijtimoiy-ijodiy faoliyat, ular o’rtasidagi umumiylik va farqni izohlab
bering?
3.Magistrantni izlanishida ijodiyot qanday namoyon bo’lishi mumkin?
4.Ijodiyot nima asosida (qanday sabablarga ko’ra) turlarga bo’linadi?
5.Kashf qilish va ixtiro o’rtasida qanday farq bor?
6.Muammoni qo’yishda ijodiyot qanday namoyon bo’ladi?
7. Tafakkur teranligi qanday xislat?
8.«Aqliy bilish» va «rasionallik» tushunchalari o’rtasidagi umumiylik va farqni izohlab
bering?
9.Ilmiy rasionallik normalari qanday qoida va talablardan iborat?
10.Rasional va norasional ijod qilish modelini (1-rasm) izohlab bering?
11. Norasionallikning xislatlari nimalardan iborat?
12.Ong osti qatlamida (jabxasida) qanday jarayonlar sodir bo’ladi?

13.Norasional ijodiyotni qanday faollashtirish yo’llari mavjud?
14.Intuisiya nima va u qanday ishlaydi?
15.Tadqiqotdagi yangilik yaratish bosqichlarini izohlab bering?
16.Bilish insonni faoliyatida qanday o’rinni egallaydi?
17.Bilishni turlarga bo’linishini sababi nimada?
18.Ilmiy bilish qanday xislatlari bilan ajralib turadi?
19.Ilmiy tadqiqotni kelib chiqishini sababi nimada?
20.Ilmiylik mezonlari qanday xislatlardan tashkil topgan va ular nima uchun kerak?
21. Ilmiy tadqiqot qanday turlarga bo’linadi va bo’linishni asosida nima yotadi?
22. Ilmiy tadqiqot strukturaga egami? Ilmiy bilishni qanday darajalari mavjud?
23.Empirik bilish qanaqa daraja, uning xususiyati nimadan iborat?
24. Nazariy bilish qanday amalga oshadi, qanday natija qo’lga kiritiladi?
25.«Ilmiy bilish shakllari» tushunchasi nimani bildiradi?

Mavzuga oid testlar
1. Tadqiqot texnologiyasi bu:
a)ilmiy faoliyatni tashkil qilishga doir qoidalar, talabalar va tavsiyalar tizimi;
b)tadqiqot maqsadi va vazifalarini asoslash;
c)tadqiqotni ma’lum metodika asosida olib borish;
d)izlanishni tizimli va izchillik bilan amalga oshirish.

2. Ilmiy ijodiyot bu:
a)kashfiyot, ixtiro qilish, yangi ilmiy qadriyatlarni yaratish;
b) izlanish faoliyati bilan shug’ullanish;
c) fanda tadqiqot olib borish;
d)ilmiy asarlar yozish.

3. Ijod qilish qobiliyati bu:
a) tafakkur teranligi;
b)muammoni qo’yish va hal qilish;
c) bilimni boyitib borish;
d)tahliliy fikrlashga moyillik.

4. Tafakkurning rasionallik xislatini namoyon etadi:
a)mantiq qonun-qoidalari va faktlarni tahlil qilishga asoslangan aqliy bilish;
b) voqyelikni tushuntirish qobiliyati;
c)verbal va rasional tarzda fikrlash;
d)obyekt haqida aniq fikrlash.

5. Ilmiy rasionallik normalari bu:
a)mantiqiylik, asoslanganlik, isbotlanganlik, faktlarga tayanib tushuntirish;
b)b rasional hukm chiqarish;
c) natijalarni asoslash, tajribada tasdiqlash;
d)muammolarni to’g’ri qo’yish va asoslash.

6. Mantiqiy fikrlash yetarli bo’lmagan vaziyatlar:
a)o’ta murakkab, ziddiyatli tomonlarga ega bo’lgan obyekt;
b) mushohadaning kuchi yetmay qolishi;
c)matematik usuldan foydalanish samara bermaydi;
d)yechimi borligi noma’lum bo’lgan muammo.

7. Ilmiy bilishda norasionallik bu:
a)mantiqiy fikrlash, rasional anglash amal qilmaydigan xislat, intuitiv bilish;
b) obyektni nogohon takfirlash;
c)to’satdan g’oyani olg’a surish;
d)qalban mushohada qilish.

8. Yangi g’oyani ong, anglash qatlamiga olib chiqadigan ruhiy mexanizm bu: a) intuisiya;
a)ixtiro qilish
b) tasavvur qilish;
c)xulosa chiqarish;
d)kashfiyot qilish

9. Tadqiqotda yangi g’oyani hosil bo’lishi bu:
a)davriy va nodavriy (intuitic)tarzda namoyon bo’ladigan ijodiy jarayon;
b)doimo tadqiqot bilan shug’ullanish natijasi;
c)muammoni qo’yish va yechimini topish;
d)izlanishda natijaga erishish

10. Rasionallik mezonlariga ega bo’lgan bilim sohasi bu:
a) ilmiy bilim;
b)h ayotiy bilim;
c)amaliy bilim;
d)badiiy bilim.

11. Ixtisoslashgan bilish faoliyati bu:
a)i lmiy tadqiqot;
b) voqyelikni in’ikos etish;
c)ongda ilmiy tasavvurlar hosil qilish;
d)ilmiy muassasada faoliyat ko’rsatish.

12. Ilmiy bilish bu:
a)obyektning xossa va qonuniyatlarini tushuntirib beradigan, ilmiylik mezonlariga asoslanadigan bilish jarayoni;
b)tasdiqlangan reja asosida tadqiqot olib borish;
c)empirik ma’lumotlar yig’ish va ularni o’rganish;
d)jamiyatni ilmga bo’lgan ehtiyojini qondirish.

13. Tadqiqotda qo’llaniladigan ilmiylik mezonlari:
a) obyektivlik, isbotlanganlik, aniqlik, tajribada tasdiqlash.
b)oqilonalik, mohirlik, usuldan foydalana bilish;
c)faktlarga tayanish, muammoni to’g’ri qo’yish, g’oyalarni asoslash;
d)izchillik, aniqlik va samaradorlik.

14. Qaysi ilm dargohida geografik va kartografik tadqiqotlar olib borilgan?
a)Bag’doddagi «Bayt ul xikma»da;
b) Aleksandriyadagi Muzeonda;
c)Platon akademiyasida;
d)Aristotelni Liseonida

15. Ilmiy tadqiqot turlari bu:
a)fundamental, empirik, eksperimental, texnologik va kompleks tadqiqotlar;
b)xududiy, mantiqaviy va xalqaro hamkorlik doirasidagi tadqiqotlar;
c)texnik, nazariy eksperimental tadqiqotlar;
d)tabiiy, texnik, ijtimoiy-gumanitar va sinergetik tadqiqotlar.

Fanda ijod qilish v a ilmiy t adqiqot t ushunchasi

Reja: 1. Ijodiy taf ak k ur v a ijt imoiy -ijodiy f aoliy at . 2. Ilmiy i jodiy otning ras ional v a noras ional tomonlari 3. Ilmiy bilis h v a tadqiqot t us hunchalari 4 . Ilmiy t adqiqot : t urlari, s tr uk turas i 5. Ilmiy bilis h darajalari v a s hak llari

Ijodiyot inson faoliyatining yangi narsalar yoki qadriyatlar yaratishga qaratilgan xislatini bildiradi. Inson, jamoa, kishilar va tashkilotlar uyushmasini ijodiyot subyekti,deb atash mumkin. Ijodiyotga aniqroq qilib quyidagi ta’rifni berish mumkin:

Ijodiyot – bu insonni tobora takomillashib borayotgan xilma-xil ehtiyojlarini qondiradigan yangidan yangi moddiy, ijtimoiy va ma’naviy qadriyatlar yaratish faoliyatidir. Fanda yaratiladigan yangi g’oyalar,nazariyalar va texnologik loyihalar ma’naviy qadriyatlar turiga kiradi.

Fanda ijodiy tafakkur va ijtimoiy-ijodiy faoliyat birlashadi. Bunday birlashishni natijasi sifatida xalqaro ilmiy hamkorlik, fanning tashkiliy strukturalarini takomillashtirish, fan sohasida islohotlarni joriy qilish kabi jarayonlarni ko’rsatish mumkin.

Fanda ijod qilish va ilmiy tadqiqot tushunchasi

20.11.2024

0

9905.466796875 KB

Похожие