logo

Geologik tuzilishi, relyefi va foydali qazilmalari

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

28207.791992188 KB
Geologik  t uzilishi, rely efi  v a 
foy dali qazilmalari Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм          Geologik  t uzilishi. 
Afrika zaminida qadimgi Gondvana materigining bir qismi bo‘lgan 
eng qadimgi platforma yotadi.       Afrika Arabiston 
platformasidagi tog‘ 
jinslarining yoshi 2–3 mlrd yil 
va undan ham katta. Bu yerda 
qadimda hosil bo‘lgan tog‘ 
tizmalari Yerning tashqi 
kuchlari ta’sirida yemirilgan.    Ichki kuchlar ta’sirida platformalarning ayrim qismlari ko‘tarilgan 
(qizil rangda).Natijada, baland yassitog‘liklar vujudgan kelgan. 
Boshqa qismlari pasaygan va soyliklar — Chad, Kongo, Kalaxari 
hosil bo‘lgan. 
Чад
Калахари    Materikning chekka shimoli-g‘arbida Yevrosiyo plitasi bilan 
to‘qnashgan chegarada balandligi 4 165 m ga yetadigan Atlas 
burmali tog‘ tizmasi ko‘tarilgan.  Sharqiy Afrikada quruqlikdagi eng katta yer yorig‘i joylashgan. Bu 
yer yorig‘I Qizil dengiz bo‘ylab Efiopiya yassitog‘ligi orqali o‘tib, 
Zambezi daryosining quyi qismigacha cho‘zilgan (43-rasm).  Bu yerda Afrika litosaferasining bir-biridan uzoqlashishi 
ro‘y bermoqda. Shu sababdan tez-tez zilzila va vulqonlar 
otilib turadi.  Kelajakda Buyuk afrika yer yorig‘idan sharqdagi hududlar materik 
oroli tariqasida (Madagaskar oroli singari) Afrikadan ajralib ketishi 
mumkin.   Sharqiy Afrika yassitog‘ligi 
palaxsalanib ko‘tarilgan gorst 
va grabenlardan iborat.  
Grabenlarda chuqur ko‘llar 
hosil bo‘lgan.        Tog‘lar, platolar magmatik va   metamorfik tog‘ jinslaridan 
tuzilgan. Botiqlar, cho‘kmalar, pasttekislik va   tekisliklar 
cho‘kindi jinslar bilan qoplangan. (44-rasm)
Magmatik Metamorfik Cho‘kindi    Rely efi .  
Afrika hududi relyef 
xususiyatiga ko‘ra ikki 
qismga bo‘linadi: “past” 
Afrika va “baland” 
Afrika.   “Past” Afrika 
mutlaq balandligi 1 000 
metrgacha bo‘lgan 
tekislik, plato va 
tog‘liklardan tashkil 
topgan. U Shimoliy va
G‘arbiy Afrikani o‘z 
ichiga oladi.   “ Past” Afrikada qumli past-balandliklar ko‘p bo‘lgan Sahroi
Kabir, tekis va botqoqli Kongo botig‘i, 
Sahroi KabirKongo botig‘i    plato va tog‘lik (Darfur, Axaggar, Tibesti va boshqa)lar 
asosiy relyef shakllaridir. 
DarfurAxaggar
Tibesti
Darfur platosiAxaggar tog‘ligi
Tibesti tog‘ligi Sahroi Kabirdan shimoli g‘arbda Atlas tog‘lari joylashgan. 
Uning eng baland joyi Tubkal cho‘qqisidir (4 165 m).   “ Baland” Afrika Sharqiy va Janubiy Afrikani egallagan.
“Baland” Afrikada Efiopiya tog‘ligi, Sharqiy Afrika 
yassitog‘ligi
va Janubiy Afrika yassitog‘lari joylashgan. 
1
2
3  Bu yerda ham tog‘ oralig‘ida (Viktoriya, Kalaxari) va 
Sharqiy Afrika yer yorig‘i o‘tgan   zonada chuqur cho‘kmalar 
bor. 
KalaxariSharqiy Afrika   Sharqiy Afrika yassitog‘ligida  Kilimanjaro (5 895 m), Keniya 
(5 199 m), Margerita (5 109 m) va  boshqa tog‘ cho‘qqilari 
mavjud
 (46-rasm).
13
2
Kilimanjaro KeniyaMargerita Sharqiy Afrika yassitog‘ligidan shimol tomonda Efiopiya 
tog‘ligi joylashgan. 
Efiopiya 
tog‘ligi
Sharqiy 
Afrika 
yassitog‘ligi  Plato, tog‘lik va yassitog‘likdan  boshlanadigan yoki oqib 
o‘tadigan daryo vodiylarida relyefning   dara, kanyon, 
sharshara (Viktoriya, Livingston, Stenli), ostonalar   ko‘p 
hosil bo‘lgan.    Afrikaning eng baland (Kilimanjaro vulqoni, 5 895 m) va 
eng past nuqtalari (Afar botig‘idagi Assal ko‘li, –153 m) 
ham “baland” Afrikada joylashgan. 
Kilimanjaro vulqoni Assal ko‘li   “ Past” Afrikaning eng past joyi Kattara botig‘idir (–133 m) 
(47-rasm).
Kattara 
botig‘i  “ Past” va “baland” Afrika 
o‘rtasidagi chegara Angola-
Efiopiya  yo‘nalishidan o‘tadi.
Angola Efiopiya    Foydali qazilmalari. 
Afrika turli xil foydali 
qazilmalarga boy. 
Ularning ko‘pchiligi 
dunyodagi eng yirik 
konlar hisoblanadi. 
Afrikada magmatik 
jinslarning keng 
tarqalishi rudali foydali 
qazilmalar ko‘p tarkib 
topishiga sabab 
bo‘lgan.   Bular yer po‘stining 
yoriqlari orqali 
chuqurdan magma 
chiqib kelganligidan 
hosil bo‘lgan. Foydali 
qazilmalar Janubiy va 
Sharqiy Afrikada yer 
yuzasiga yaqin yotadi. 
Bu yerda qadimgi 
kristall jinslar yer 
yuzasiga yaqin
joylashgan.    Afrika olmos qazib chiqarishda dunyoda birinchi o‘rinda
turadi.   Materikning pastroq, cho‘kindi jinslar ko‘pchilikni tashkil 
yetadigan joylarida cho‘kindi yo‘l bilan hosil bo‘lgan 
foydali qazilmalar tarqalgan. Bular — toshko‘mir, turli 
tuzlar, marganes rudalaridir.
Toshko‘mir Tuz qazib olish Marganets rudasi    Shimoliy qismida va Gvineya qo‘ltig‘i bo‘ylarida neft 
konlari bor.      Afrika fosforitlarga ham boy. Fosforitdan o‘g‘it ishlab 
chiqariladi. Asosiy konlar materik shimolida joylashgan.   Mashhur “mis mintaqasi” Zambiya va Kongo Demokratik 
Respublikasi chegara zonasida joylashgan.
ZambiyaKongo DR         ©  Foydalanilgan adabiyotlar:
•
M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T. 
HOJIYEVA ,  umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik, 
Respublika ta’lim markazi.
•
@ edutrm_uz

Geologik t uzilishi, rely efi v a foy dali qazilmalari Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Geologik t uzilishi. Afrika zaminida qadimgi Gondvana materigining bir qismi bo‘lgan eng qadimgi platforma yotadi.

Afrika Arabiston platformasidagi tog‘ jinslarining yoshi 2–3 mlrd yil va undan ham katta. Bu yerda qadimda hosil bo‘lgan tog‘ tizmalari Yerning tashqi kuchlari ta’sirida yemirilgan.

Ichki kuchlar ta’sirida platformalarning ayrim qismlari ko‘tarilgan (qizil rangda).Natijada, baland yassitog‘liklar vujudgan kelgan. Boshqa qismlari pasaygan va soyliklar — Chad, Kongo, Kalaxari hosil bo‘lgan. Чад Калахари