Geologik tuzilishi, relyefi va foydali qazilmalari

Geologik tuzilishi, relyefi va foydali qazilmalari

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

28207.791992188 KB

Geologik t uzilishi, rely efi v a
foy dali qazilmalari Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Geologik t uzilishi.
Afrika zaminida qadimgi Gondvana materigining bir qismi bo‘lgan
eng qadimgi platforma yotadi.

Afrika Arabiston
platformasidagi tog‘
jinslarining yoshi 2–3 mlrd yil
va undan ham katta. Bu yerda
qadimda hosil bo‘lgan tog‘
tizmalari Yerning tashqi
kuchlari ta’sirida yemirilgan.

Ichki kuchlar ta’sirida platformalarning ayrim qismlari ko‘tarilgan
(qizil rangda).Natijada, baland yassitog‘liklar vujudgan kelgan.
Boshqa qismlari pasaygan va soyliklar — Chad, Kongo, Kalaxari
hosil bo‘lgan.
Чад
Калахари

Materikning chekka shimoli-g‘arbida Yevrosiyo plitasi bilan
to‘qnashgan chegarada balandligi 4 165 m ga yetadigan Atlas
burmali tog‘ tizmasi ko‘tarilgan.

Sharqiy Afrikada quruqlikdagi eng katta yer yorig‘i joylashgan. Bu
yer yorig‘I Qizil dengiz bo‘ylab Efiopiya yassitog‘ligi orqali o‘tib,
Zambezi daryosining quyi qismigacha cho‘zilgan (43-rasm).

Bu yerda Afrika litosaferasining bir-biridan uzoqlashishi
ro‘y bermoqda. Shu sababdan tez-tez zilzila va vulqonlar
otilib turadi.

Kelajakda Buyuk afrika yer yorig‘idan sharqdagi hududlar materik
oroli tariqasida (Madagaskar oroli singari) Afrikadan ajralib ketishi
mumkin.

Sharqiy Afrika yassitog‘ligi
palaxsalanib ko‘tarilgan gorst
va grabenlardan iborat.
Grabenlarda chuqur ko‘llar
hosil bo‘lgan.

Tog‘lar, platolar magmatik va metamorfik tog‘ jinslaridan
tuzilgan. Botiqlar, cho‘kmalar, pasttekislik va tekisliklar
cho‘kindi jinslar bilan qoplangan. (44-rasm)
Magmatik Metamorfik Cho‘kindi

Rely efi .
Afrika hududi relyef
xususiyatiga ko‘ra ikki
qismga bo‘linadi: “past”
Afrika va “baland”
Afrika. “Past” Afrika
mutlaq balandligi 1 000
metrgacha bo‘lgan
tekislik, plato va
tog‘liklardan tashkil
topgan. U Shimoliy va
G‘arbiy Afrikani o‘z
ichiga oladi.

“ Past” Afrikada qumli past-balandliklar ko‘p bo‘lgan Sahroi
Kabir, tekis va botqoqli Kongo botig‘i,
Sahroi KabirKongo botig‘i

plato va tog‘lik (Darfur, Axaggar, Tibesti va boshqa)lar
asosiy relyef shakllaridir.
DarfurAxaggar
Tibesti
Darfur platosiAxaggar tog‘ligi
Tibesti tog‘ligi

Sahroi Kabirdan shimoli g‘arbda Atlas tog‘lari joylashgan.
Uning eng baland joyi Tubkal cho‘qqisidir (4 165 m).

“ Baland” Afrika Sharqiy va Janubiy Afrikani egallagan.
“Baland” Afrikada Efiopiya tog‘ligi, Sharqiy Afrika
yassitog‘ligi
va Janubiy Afrika yassitog‘lari joylashgan.
1
2
3

Bu yerda ham tog‘ oralig‘ida (Viktoriya, Kalaxari) va
Sharqiy Afrika yer yorig‘i o‘tgan zonada chuqur cho‘kmalar
bor.
KalaxariSharqiy Afrika

Sharqiy Afrika yassitog‘ligida Kilimanjaro (5 895 m), Keniya
(5 199 m), Margerita (5 109 m) va boshqa tog‘ cho‘qqilari
mavjud
(46-rasm).
13
2
Kilimanjaro KeniyaMargerita

Sharqiy Afrika yassitog‘ligidan shimol tomonda Efiopiya
tog‘ligi joylashgan.
Efiopiya
tog‘ligi
Sharqiy
Afrika
yassitog‘ligi

Plato, tog‘lik va yassitog‘likdan boshlanadigan yoki oqib
o‘tadigan daryo vodiylarida relyefning dara, kanyon,
sharshara (Viktoriya, Livingston, Stenli), ostonalar ko‘p
hosil bo‘lgan.

Afrikaning eng baland (Kilimanjaro vulqoni, 5 895 m) va
eng past nuqtalari (Afar botig‘idagi Assal ko‘li, –153 m)
ham “baland” Afrikada joylashgan.
Kilimanjaro vulqoni Assal ko‘li

“ Past” Afrikaning eng past joyi Kattara botig‘idir (–133 m)
(47-rasm).
Kattara
botig‘i

“ Past” va “baland” Afrika
o‘rtasidagi chegara Angola-
Efiopiya yo‘nalishidan o‘tadi.
Angola Efiopiya

Foydali qazilmalari.
Afrika turli xil foydali
qazilmalarga boy.
Ularning ko‘pchiligi
dunyodagi eng yirik
konlar hisoblanadi.
Afrikada magmatik
jinslarning keng
tarqalishi rudali foydali
qazilmalar ko‘p tarkib
topishiga sabab
bo‘lgan.

Bular yer po‘stining
yoriqlari orqali
chuqurdan magma
chiqib kelganligidan
hosil bo‘lgan. Foydali
qazilmalar Janubiy va
Sharqiy Afrikada yer
yuzasiga yaqin yotadi.
Bu yerda qadimgi
kristall jinslar yer
yuzasiga yaqin
joylashgan.

Afrika olmos qazib chiqarishda dunyoda birinchi o‘rinda
turadi.

Materikning pastroq, cho‘kindi jinslar ko‘pchilikni tashkil
yetadigan joylarida cho‘kindi yo‘l bilan hosil bo‘lgan
foydali qazilmalar tarqalgan. Bular — toshko‘mir, turli
tuzlar, marganes rudalaridir.
Toshko‘mir Tuz qazib olish Marganets rudasi

Shimoliy qismida va Gvineya qo‘ltig‘i bo‘ylarida neft
konlari bor.

Afrika fosforitlarga ham boy. Fosforitdan o‘g‘it ishlab
chiqariladi. Asosiy konlar materik shimolida joylashgan.

Mashhur “mis mintaqasi” Zambiya va Kongo Demokratik
Respublikasi chegara zonasida joylashgan.
ZambiyaKongo DR

© Foydalanilgan adabiyotlar:
•
M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T.
HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik,
Respublika ta’lim markazi.
•
@ edutrm_uz

Geologik t uzilishi, rely efi v a foy dali qazilmalari Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Geologik t uzilishi. Afrika zaminida qadimgi Gondvana materigining bir qismi bo‘lgan eng qadimgi platforma yotadi.

Afrika Arabiston platformasidagi tog‘ jinslarining yoshi 2–3 mlrd yil va undan ham katta. Bu yerda qadimda hosil bo‘lgan tog‘ tizmalari Yerning tashqi kuchlari ta’sirida yemirilgan.

Ichki kuchlar ta’sirida platformalarning ayrim qismlari ko‘tarilgan (qizil rangda).Natijada, baland yassitog‘liklar vujudgan kelgan. Boshqa qismlari pasaygan va soyliklar — Chad, Kongo, Kalaxari hosil bo‘lgan. Чад Калахари

Похожие

Afrika Geologik tuzilishi, relyefi va foydali qazilmalari

Antarktidaning Geografik o‘rni, o‘rganilishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi

Avstraliyaning Geografik o‘rni, o‘rganilishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari va relyefi

Janubiy Amerikaning Geografik o‘rni, o‘rganilishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari va relyefi

Shimoliy Amerikaning Geografik o‘rni, o‘rganilishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari va relyefi