logo

Geologiya -qidiruv ishlarida qo’llaniladigan tog‘ lahmlari, ularni o’tish usullari

Загружено в:

14.12.2024

Скачано:

0

Размер:

1191.5 KB
1-Mavzu1-Mavzu
Geologiya -qidiruv ishlarida 
qo’llaniladigan tog‘ lahmlari, ularni o’tish 
usullari     Foydali  qazilma  konlarini  qidiruv 
ishlarida,  asosan  razvedka  ishlarida, 
tog’  jinslarining  tub  ochilmalari 
muhim  ahamiyatga  ega.  Bu 
ochilmalar  o’rganilayotgan 
xududimizda  tarqalgan  tog’  jinslari 
xaqida  to’liq  ma ’ lumot  olishga 
yordam beradi.    Geologik qidiruv ishlarida tog’ jinslari 
ochilmalarining quyidagi turlari qo’llaniladi:
1) tabbiy  ochilmalar  -  bu  tub  tog’  jinslarining  tabbiy 
jarayonlar natijasida yer yuzasiga chiqqan qismi;
2)  sun ’ iy  ochilmalar  -  ekzogen  jarayonlar  natijasida 
qoplama  tog’  jinslari  bilan  yopilgan  tub  tog’ 
jinslarini  tog’  lahmlari  o’tish  yordamida  ochilgan 
qismi.    Tog’  jinslarining  sun’iy  ochilmalari Tog’  jinslarining  sun’iy  ochilmalari 
tog’  lahmlari  (rasm  1)  va  burg’u tog’  lahmlari  (rasm  1)  va  burg’u 
quduqlari  (rasm  2)  yordamida quduqlari  (rasm  2)  yordamida 
amalga  oshiriladi.  Qidiruv  ishlarida amalga  oshiriladi.  Qidiruv  ishlarida 
qo’llaniladigan  tog’  lahmlari  xar  xil qo’llaniladigan  tog’  lahmlari  xar  xil 
o’lcham  va  ko’rinishga  ega.  Ulardan o’lcham  va  ko’rinishga  ega.  Ulardan 
keng  tarqalgani  quyidagilar:keng  tarqalgani  quyidagilar:    Rasm 1.  Rasm 1.  
Tog‘ lahmlari: a — kopusha; b—kanava; Tog‘ lahmlari: a — kopusha; b—kanava; 
vv
 — shurf; — shurf;
  
g – buylama g – buylama 
shtolnya;shtolnya;
 d d
 — kundalang shtolnya; — kundalang shtolnya;
  
e—shurf va kvershlag; j — shurf va e—shurf va kvershlag; j — shurf va 
shtrek; z — shurf va ort; i—shaxta, gezenk (k) va yukorilovchi (l). Kora rang shtrek; z — shurf va ort; i—shaxta, gezenk (k) va yukorilovchi (l). Kora rang 
– ma’dan tanasi.– ma’dan tanasi.    Rasm 2Rasm 2
. Burg‘u quduqlari va ularning . Burg‘u quduqlari va ularning 
o’o’
tilish ytilish y
o’o’
nalishlari:nalishlari:
 a a
  
— tik;— tik;
 b b
——
qq
iya;iya;
 v v
 — gorizontal: 1-3— foydali  — gorizontal: 1-3— foydali 
qq
azilma tanalari,azilma tanalari,
  
44
 —  — 
qq
oplama jinslar,oplama jinslar,
 5 5
——
88
——
qq
amrovchi jinslar.amrovchi jinslar.    KopushaKopusha
-yumshoq  va -yumshoq  va 
to’kiluvchan  qoplama  tog’ to’kiluvchan  qoplama  tog’ 
jinslarida  yer  yuzasidan jinslarida  yer  yuzasidan 
o’tiladigan  kichik o’tiladigan  kichik 
vorankasimon  chuqurcha  (0,5-vorankasimon  chuqurcha  (0,5-
0,8m).0,8m).    Kanav aKanav a
 - yer yuzasida tub tog’ jinslarini  - yer yuzasida tub tog’ jinslarini 
ochish uchun o’tiladigan ochish uchun o’tiladigan 
ariqsimon ariqsimon 
tog’ tog’ 
lahimi, chuqurligi odatda1-3m. lahimi, chuqurligi odatda1-3m. 
gumbazsimon bo’lishi mumkin. Ma’dan gumbazsimon bo’lishi mumkin. Ma’dan 
tanasiga nisbatan ko’ndalang va bo’ylama tanasiga nisbatan ko’ndalang va bo’ylama 
turlari bo’ladi.turlari bo’ladi.    Sht rekSht rek
  -  Foydali  qazilmalarni   -  Foydali  qazilmalarni 
qidirish,  razvedka  qilish  va qidirish,  razvedka  qilish  va 
ekspluatatsiya  maqsadida ekspluatatsiya  maqsadida 
boshqa  lahmdan  o’tilganboshqa  lahmdan  o’tilgan
gorizontal  tog  lahmi,  yer gorizontal  tog  lahmi,  yer 
yuzasiga  chiqmaydi.yuzasiga  chiqmaydi.    VrezVrez
 — kanava tog’ yon  — kanava tog’ yon 
bag’ridan gorizontal bag’ridan gorizontal 
o’tilgan xolat, bitta o’tilgan xolat, bitta 
devori bo’lmaydi.devori bo’lmaydi.    ShurfShurf
  -  vertikal  va  qiya   -  vertikal  va  qiya 
(quduqsimon)  kichik  xajmdagi (quduqsimon)  kichik  xajmdagi 
tog’  lahmi  bo’lib  yer  yuzasidan tog’  lahmi  bo’lib  yer  yuzasidan 
konlarni  razvedka  qilish, konlarni  razvedka  qilish, 
portlatish  ishlari  va  yordamchi portlatish  ishlari  va  yordamchi 
lahmlar  sifatida  o’tiladi.lahmlar  sifatida  o’tiladi.    SHt olny aSHt olny a
  -  yer  yuzasidan   -  yer  yuzasidan 
gorizontal  o’tilgan  tog’  lahmi gorizontal  o’tilgan  tog’  lahmi 
bo’lib  foydali  qazilma  konlarini bo’lib  foydali  qazilma  konlarini 
razvedka  qilish  va  yer  osti razvedka  qilish  va  yer  osti 
ishlarini  o’tkazishda  yordamchi ishlarini  o’tkazishda  yordamchi 
vazifalar  uchun  o’tiladi. vazifalar  uchun  o’tiladi. 
Shtoliyalar  kesimi Shtoliyalar  kesimi 
to’rtburchakli, trapetsiyalito’rtburchakli, trapetsiyali    Kv ershlagKv ershlag
  -  Odatda  foydali   -  Odatda  foydali 
qazilma  tanasi  yo’nalishiga qazilma  tanasi  yo’nalishiga 
ko’ndalang  ravishda  boshqa ko’ndalang  ravishda  boshqa 
lahmdan o’tilgan gorizontal tog lahmdan o’tilgan gorizontal tog 
lahmi.lahmi.    OrtOrt
-  Foydali  qazilma  tanasi -  Foydali  qazilma  tanasi 
gorizontal  qalinligi  bo’ylab gorizontal  qalinligi  bo’ylab 
boshqa  lahmdan  o’tilagan boshqa  lahmdan  o’tilagan 
gorizontal  tog’  lahmi.  yer gorizontal  tog’  lahmi.  yer 
yuzasiga  chiqmaydi.yuzasiga  chiqmaydi.    Vosst ay ushiy  (y uqorilov chi )Vosst ay ushiy  (y uqorilov chi )
 - -
boshqa tog’ lahmlaridan boshqa tog’ lahmlaridan 
yuqoriga qarab o’tiluvchi tog’ yuqoriga qarab o’tiluvchi tog’ 
lahmi.lahmi.    G e z e n k  —G e z e n k  —
 foydali qazilma  foydali qazilma 
yo’nalishi bo’yicha vertikal va yo’nalishi bo’yicha vertikal va 
qiya o’tiladigan tog’ lahmi, qiya o’tiladigan tog’ lahmi, 
boshqa lahmlardan o’tiladi.boshqa lahmlardan o’tiladi.    R a z v  e d k  aR a z v  e d k  a
 shaxtalari — katta  shaxtalari — katta 
o’lchamdagi kvadrat yoki to’rtburchak o’lchamdagi kvadrat yoki to’rtburchak 
shaklidagi vertikal tog’ lahmi. Shaxtadan shaklidagi vertikal tog’ lahmi. Shaxtadan 
albatta boshqa tog’ lahmlari o’tiladi, ko’p albatta boshqa tog’ lahmlari o’tiladi, ko’p 
gorizontli bo’ladi. SHurfdan farqi shaxta gorizontli bo’ladi. SHurfdan farqi shaxta 
tushunchasiga yer yuzidagi va yer tushunchasiga yer yuzidagi va yer 
tagidagi shahtaga xizmat qiluvchi barcha tagidagi shahtaga xizmat qiluvchi barcha 
yordamchi qurilmalar va inshootlar kiradi.yordamchi qurilmalar va inshootlar kiradi.    Burg’u quduqlariBurg’u quduqlari
 - kichik,  - kichik, 
yumaloq o’lchamli lahmlar yumaloq o’lchamli lahmlar 
bo’lib, maxsus moslamalar bo’lib, maxsus moslamalar 
yordamida o’tiladi. Ular yordamida o’tiladi. Ular 
asbobning asbobning 
ay lanma ay lanma 
yoki yoki 
urilma usullarida o’tiladi.urilma usullarida o’tiladi.    Kichik o‘lchamli (3-5 sm), Kichik o‘lchamli (3-5 sm), 
portlovchi modda joylashtirish portlovchi modda joylashtirish 
uchun o‘tilgan burg‘u  quduguchun o‘tilgan burg‘u  qudug
’’
i i 
shpurshpur
 deb ataladi. deb ataladi.    Tog‘  lahmlari Tog‘  lahmlari 
qq
uyidagi uyidagi 
qq
ismlardan  iborat:ismlardan  iborat:
Lahm ning boshlanishi (og‘zi)Lahm ning boshlanishi (og‘zi)
 -  - 
yy
er osti lahmining er osti lahmining 
yy
er yuzasi  er yuzasi  
yoki  boshqa  tog‘  lahmi  bilan  tutashgan    joy;yoki  boshqa  tog‘  lahmi  bilan  tutashgan    joy;
ZaboyZaboy
 – lahmni o‘tish ishlari olib borilayotgan joy, ya’ni  lahm  – lahmni o‘tish ishlari olib borilayotgan joy, ya’ni  lahm 
tugagan  joy.    Lahmni  o‘tish    jarayonida  zaboy  kerakli tugagan  joy.    Lahmni  o‘tish    jarayonida  zaboy  kerakli 
yo‘nalishda  surilib  boradi.yo‘nalishda  surilib  boradi.
LahmLahm
  t  t
anasi  (st v ol)    - anasi  (st v ol)    - 
lahmning  boshlanishi  bilan  zaboy lahmning  boshlanishi  bilan  zaboy 
orasidagi  joy,  lahmning  devoriorasidagi  joy,  lahmning  devori
..
Tog‘  lahmlarini  o‘tishda  yana Tog‘  lahmlarini  o‘tishda  yana 
qq
uyidagi  tushunchalar  mavjud:uyidagi  tushunchalar  mavjud:
Tog‘ ishlari  - Tog‘ ishlari  - 
tog‘ lahmi o‘tilayotgan paytdatog‘ lahmi o‘tilayotgan paytda
  
asosiy massivdan asosiy massivdan 
tog‘  jinsining  bir  qismini  ajratib  olib  tashqariga  chiqarib tog‘  jinsining  bir  qismini  ajratib  olib  tashqariga  chiqarib 
tashlash.tashlash.
Tog‘Tog‘
  lahmlarini  o‘t ish   lahmlarini  o‘t ish 
  (proxodka)    -  lahmlarni  o‘tish   (proxodka)    -  lahmlarni  o‘tish 
jarayonida  kerakli  yo‘nalishda  davom  ettirish.jarayonida  kerakli  yo‘nalishda  davom  ettirish.

1-Mavzu1-Mavzu Geologiya -qidiruv ishlarida qo’llaniladigan tog‘ lahmlari, ularni o’tish usullari

Foydali qazilma konlarini qidiruv ishlarida, asosan razvedka ishlarida, tog’ jinslarining tub ochilmalari muhim ahamiyatga ega. Bu ochilmalar o’rganilayotgan xududimizda tarqalgan tog’ jinslari xaqida to’liq ma ’ lumot olishga yordam beradi.

Geologik qidiruv ishlarida tog’ jinslari ochilmalarining quyidagi turlari qo’llaniladi: 1) tabbiy ochilmalar - bu tub tog’ jinslarining tabbiy jarayonlar natijasida yer yuzasiga chiqqan qismi; 2) sun ’ iy ochilmalar - ekzogen jarayonlar natijasida qoplama tog’ jinslari bilan yopilgan tub tog’ jinslarini tog’ lahmlari o’tish yordamida ochilgan qismi.

Tog’ jinslarining sun’iy ochilmalari Tog’ jinslarining sun’iy ochilmalari tog’ lahmlari (rasm 1) va burg’u tog’ lahmlari (rasm 1) va burg’u quduqlari (rasm 2) yordamida quduqlari (rasm 2) yordamida amalga oshiriladi. Qidiruv ishlarida amalga oshiriladi. Qidiruv ishlarida qo’llaniladigan tog’ lahmlari xar xil qo’llaniladigan tog’ lahmlari xar xil o’lcham va ko’rinishga ega. Ulardan o’lcham va ko’rinishga ega. Ulardan keng tarqalgani quyidagilar:keng tarqalgani quyidagilar:

Rasm 1. Rasm 1. Tog‘ lahmlari: a — kopusha; b—kanava; Tog‘ lahmlari: a — kopusha; b—kanava; vv — shurf; — shurf; g – buylama g – buylama shtolnya;shtolnya; d d — kundalang shtolnya; — kundalang shtolnya; e—shurf va kvershlag; j — shurf va e—shurf va kvershlag; j — shurf va shtrek; z — shurf va ort; i—shaxta, gezenk (k) va yukorilovchi (l). Kora rang shtrek; z — shurf va ort; i—shaxta, gezenk (k) va yukorilovchi (l). Kora rang – ma’dan tanasi.– ma’dan tanasi.