GERODOT TARIX FALSAFASI
![GERODOT TARIX
FALSAFASI](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_1.png)
![REJA:
1. Galikarnasslik Gerodot
2. Geradot – ilmiy tarixning
yaratilishi
3. Gerodot «Tarix otasi»](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_2.png)
![Galikarnasslik Gerodot
(taxminan mil. avv.
484 — 425
yillar.) — qadimgi yunon
tarixchisi , yunon-fors urushlari
va o z davrining ko plab
ʻ ʻ
xalqlarini urf-odatlarini
ta riflagan, birinchi to liq tarixiy
ʼ ʻ
traktat
— „Tarix“ning muallifi.
Gerodotning asarlari antik
madaniyat uchun katta
ahamiyatga ega bo lgan.
ʻ
Sitseron uni, hayotligidayoq
„tarix otasi“ deb ataydi.](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_3.png)
![Gerodot (yun. Herodotos) (mil. av. 490 va 480 y. orasi,
Kichik Osiyoning jan.-g arbidagi Galikarnas —mil. av.
ʻ
taxm. 425, Afina yoxud Furiya, Jan. Italiya) —"tarix
otasi" deb nom olgan yunon tarixchisi. Yoshligida
mustabid hokimiyat (tiraniya)ga qarshi faol kurashgan
va Galikarnasda shunday hokimiyat o rnatilgach,
ʻ
vatanini tark etishga majbur bo lgan. Bir necha vaqt
ʻ
Samos o.da yashagan. Mil. av. taxm. 455—447 y.larda
butun Kichik Osiyo, Misr, Bobil, Finikiya, Kirena,
Yunonistonning Bolqondagi shaharlari. Qora dengiz
sohillari bo ylab (Olviya sh.gacha) sayohat qilib, skiflar
ʻ
haqida ma lumot to plagan. Uzoq muddat Afinada
ʼ ʻ
yashagan; G.ning Afina demokratiyasining
yo lboshchisi Periklta yaqinligi uning siyosiy
ʻ
qarashlariga kuchli ta sir qilgan. G. taxm. 443 y.
ʼ
Afinadan Furiyaga ko chib o tgan.
ʻ ʻ](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_4.png)
![](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_5.png)
![Gerodot o z kitobini yozish uchun ʻ
ma lum vaqt Samos orolida
ʼ
yashagan. Bu asar 9 ta kitobdan
iborat bo lib, unda Yunoniston,
ʻ
Kichik Osiyo, Suriya, Falastin,
Bobil, Eron, Turon va boshqa
mamlakatlar haqida qimmatli
ma lumotlarni jamlangan.
ʼ
Gerodot „Yunon-Fors“ urushi
haqida ham ma lumotlarni
ʼ
to plagan. Buyuk tarixchi o zing
ʻ ʻ
asarini ilk bora
Olimpiada
o'yinlari
paytida o qib eshittiradi. ʻ
U miloddan avvalgi 455—477
yillarda
Misr , Bobil , Suriya , Kichik
Osiyo
va Qora dengiz sohilidagi
mamlakatlarga sayohat qiladi.](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_6.png)
![Geradot – ilmiy tarixning yaratilishi
Gerodot tug`ilgan о `lka tarixiy sarguzashtlarga boy edi. Bunday
tarixiy voqealarni k о `p eshitgan Gerodot keyinchalik haqli ravishda
tarixiy hikoyalar ijodkori b о `lib, qoladi. Gerodotning ona shahri
Galikarnos hokimi Lagdimid qarshi k о `tarilgan isyonda Paniasid
bilan bostiriladi. Geradot esa mamlakatdan quvg`in qilinadi.
Shundan s о `ng b о `lajak tarixchi Osiyo b о `ylab safarga chiqishga
qaror qildi. Geradot qora dengiz qirg`oqlari b о `ylab safardaligida
Olviya shahri va ularga yaqin joylashgan skiflar haqida qiziqarli
malumotlarni eshitadi. Undan ilgari ham skiflar haqida talaygina
kitoblarni о `qib ularning hayot kechirish tarziga qiziqib qolgan edi.](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_7.png)
![Geradot Samos orolida bir muncha vaqt b о `lib, Osiyo b о `ylab safarga j о `naydi.
Geradot dastlab, Ahamoniylar davlatining markazi b о `lgan suz shahriga
keladi.efes va Sard shaharlarida b о `ldi. Kichik Osiyodagi Galis,
Mesopatamiyadagi Efrat va Tigr daryolaridan о `tadi. Geradotning fikricha,
Kaspiy b о `ylarida k о `chmanchi massagetlar yashaydi. Massagetlar baliq
g о `shti, parranda va sutli taomlarni istemol qilishadi. Bu yerning xalqlari juda
jangari b о `lishgan. Aytishlaricha Eron shohi Kir xam ularni о `ziga b о `ysudira
olmagan. Geradot Mesopatamiya va Vaviloniya о `lkalarining tabiatiga ham keng
t о `xtaladi. Bu joylar Orol dengiziga yaqin b о `lib, ayrim tadqiqotchilar bu
о `lkalarga Geradot kelmagan deyishsa, boshqalar kelgan deyishadi. Geradot
О `rta Osiyo haqida muhim malumotlar keltiradi. Bu yerda bir necha hokimliklar
mavjudligini, ularning hammasi ulkan Eron davlatiga qaram ekanligini
tasdiqlaydi. Bu hokimliklarni aniq nomi bilan ataydi](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_8.png)
![Jumladan, Baqtriya, Girkaniya, Kaspiy,
s о `g`dlar, saklar, xorasmiylar va oriylar,
bu о `rinda izoh talab nomlardan oriylar
Afg`onistonning g`arbiy qismiga
joylashgan elatlardir. Baqtriyaning
poytaxti о `sha vaqtda Balh shahri
b о `lgan kaspiy hokimligida
Turkmanistonning janubi- g`arbiy
qismida joylashgan qabilalar kirgan
Xorazmiylar xorazmliklar, s о `g`dlar
Politmet (Zarafshon) b о `ylarida, saklar
Tyanshan tog`ining g`arbiy etaklarida
joylashgan edilar. Shundan s о `ng
Geradot Hindiston о `lkasida sayohatini
davom ettirib, Panjobga boradi. Bu
yerga bostirib kelgan Doro haqida
qimmatli malumotlar t о `playdi. Geradot
keyingi asarlarida Liviya, Misr о `lkalarini
ham keng tasvirlaydi. Geradot tarixning
shunchaki xabarchisi emas, balki tarixni
jonlantirib k о `rsatuvchi yetuk ijodkordir.
Uning skiflar haqidagi asarlari
nihoyatda bebaxo va qadrli.](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_9.png)
![Geradotning “skiflar” asari jahon xazinasida munosib о `rin
tutgan, bu asar juda k о `plab tillarga tarjima qilingan. Skiflarni
birinchi b о `lib, jahonga tanitgan ham Geradotdir, XVII – XVIII
asrlardayoq rus imperatorlari Geradotning “skiflar” asarini juda
katta qiziqish bilan о `qishgan va juda k о `p nushalarda tarjima
qilishga buyuruq berishgan. Natijada, asar bir necha marta
tarjima qilinib, qayta-qayta nashr etiladi. Skiflar haqida
Geradotdan ilgari Yunon olimlari Gomer,Esxil ham yozganlar,
lekin skiflarning xaqiqiy va birinchi targ`ibotchisi Geradot edi.
Geradotning “skiflar” asarining uslubi, undagi hikoyalarning
xarakterli xususiyat-lari haqida bir qancha ilmiy tadqiqot ishlari
yuzaga keldi. Bu ilmiy tadqiqotlar ichida ayniqsa, I. Y.
Timoshenkoning “ Geradot va uning asari” Vitold
Klingerning “hikoyachilik motivlari” asarlari shuningdek, sharq
halqlarini tarixiy hikoyalari” kabi juda katta axamiyatga ega
b о `lgan ijod durdonalari yuzaga keldi. Geradot katta ishga q о `l
uradi. Faqat skiflarni emas Yevropa va Osiyodagi hatto
Afrikadagi k о `pgina qabilalarning hayotiga oid malumotlarni aks
ettiradi.](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_10.png)
![Geradot ijodi Tarix nomli T о `qqiz kitobi katta ilmiy xazinani tashkil etib, bu
kitoblarning har qaysisi yuzlab hikoyalarni о `z ichiga olgan. Geradot antik
davrdagi boshqa olimlardan shu bilan farq qiladiki, u fidoyi tarixchi edi. О `z
hayotini taxlikaga q о `yib b о `lsa – da ijod dardida uzoq yurtlarni kezdi.
Jahongashta tarixchi ne - ne xavf – xatarlarlarga duch kelmadi. Bu safarlarida
u avval о `z k о `zi bilan k о `rib, qulog`i bilan eshitgach, keyin ijod qilardi. Xar
qanday faraz va taxminlar uning uchun begona edi. U minglab qabila va
elatlarda b о `ladi. Yuzlab daryolarni kechib о `tadi. О `sha paytda xech bir
olimning qadami yetmagan uzoq о `lkalarni kezadi.xali k о `p k о `rilmagan
mavzularni birinchi b о `lib yoritadi. Shuning uchun ham Geradot nomi
tariximizda alohida axamiyat kasb etadi.](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_11.png)
![Yuqoridagi faktlar asosida biz
aytishimiz mumkinki ilmiy tarixning
yaratilishida Geradotning Tarix asari
muxim axamiyat kasb etadi.
Masalan Geradot fors urushida faqat
yunonlar va forslar о `rtasidagi kurashni
k о `rgan b о `lsa, Avgustin butun inson
irqining yagonaligini takidlaydi.
Bundan tashqari uning fikricha
taraqqiyot faqat axloqiy va manaviy
jabxada b о `ladi. Bu kurashning eng
ch о `qqisi gunoh natijasida vujudga
kelgan. Ikki shahar о `rtasidagi kurashni
ilohiy shahar g`alabasi foydasiga
tugatish b о `ladi. Shunday qilib,
Avgustin fikricha tarixning s о `nggi
maqsadi undan tashqarida, abadiy
xudo hokimligidadir umuman olganda
Avgustin о `rta asrlar manaviy hayotiga
juda katta tasir k о `rsatgan
mutafakkirlardan biri edi. U “cherkov
otasi” nomiga nisbatan k о `proq
faylasuf sifatida mashhur b о `lgan.](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_12.png)
![Gerodot Kichik Osiyoning janubi-
g‘arbi (hozirgi Turkiya)dagi qadimgi
Kariya viloyati ning Galikarnas
shahrida tug‘ilgan. Yoshligidan
siyosiy hayotga aralashib,
istibdodga qarshi kurashgan.
Mamlakatda mustabid hokimiyat
qaror topib, zulm kuchaygach,
tug‘ilib-o‘sgan yurtini tark etishga
majbur bo‘lgan (455). Ma’lum
vaqtSamosorolida yashagan. So‘ng
Gerodot hayotining sayohatlarga
to‘la davri boshlangan. U Kichik
Osiyodagi mamlakatlarga, Bobil,
Finikiya, Frakiya, Makedoniya, Misr,
Kirenaga, Qora dengiz atrofidagi
mamlakatlarga borgan. So‘ng milod
dan avvalgi 443-yilda Janubiy
Italiyaning Furiya shahriga borib,
umrining so‘nggi yillarini shu
shaharda o‘tkazgan. Markaz —
Afinada ham bo‘lgan.](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_13.png)
![Hayotining ko‘p qismi turli mamlakatlarda o‘tgan Gerodot
sayohatdan olgan taassurotlarini yozib, to‘qqiz kitobga jamlagan.
Keyinchalik bu kitobga «Tarix» deb shartli nom beril gan. To‘maris
to‘g‘risidagi afsona ana shu kitob orqali bizgacha yetib kelgan.
Gerodot o‘z kitobida ahomaniy forslar davlatining gullab-
yashnashi, Bobil, Ossuriya, Misr, Midiya, Lidiya, Skifiya kabi
mamlakatlardagi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy hayot tasviriga,
o‘ziga xos davlat tuzilishiga maxsus to‘xtalgan. Ushbu
mamlakatlarning geografik-iqtisodiy ahvoli, u yerlarda istiqomat
qiluvchi xalqlarning urf-odatlari, din-u diyonatlari, madaniyati, osori
atiqalari, og‘zaki ijodi haqida qiziqarli hikoya qilgan.
Kitobda, shuningdek, forslarning yunonlar ustiga qilgan harbiy
yurishlari ham bayon etilgan.
Buncha ma’lumotni muallif o‘z kuzatuvlari natijasida, ko‘rgan-
bilganlarning hikoyalaridan, ilgari yozilgan kitoblardan, xalq afsona
va rivoyatlaridan, kohinlarning hikoyalaridan, rasmiy bitiklardan
olgan. Uning hikoyalarini o‘qigan kitobxon muallif g‘oyat bilimdon,
qiziquvchan, tug‘ma iste’dod egasi, ko‘p o‘qigan, ko‘p ko‘rgan va
eshitgan kishi bo‘lganligini darhol fahmlab oladi.](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_14.png)
![«Tarix» kitobida Gerodot uch
asrdan ziyod roq davrni
qamrab oluvchi turli-tuman
materiallarni umumiy diniy-
axloqiy qarash nuq
tayi
nazaridan birlashtirishga
intilgan. Natijada o‘z davri
uchun g‘oyat xolislik bilan
yozilgan qimmatli asar
yuzaga kelgan. Shu bois
qadimgi Rim notig‘i Sitseron
Gerodotga «Tarix otasi»
degan faxriy nom bergan.
Gerodotning qayerda vafot
etgani va qa
yerga dafn
qilingani to‘g‘risida ma’lumot
saqlanib qolmagan.](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_15.png)
![FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R О `YXATI:
О `zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. -T. “ О `zbekiston”, 2009
Karimov I.A. О `zbekiston: milliy istiqlol, iqtisodiyot, siyosat,
mafkura. 1-jild, - T. “ О `zbekiston”, 1996.
Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild, -T.
“ О `zbekiston”, 1996.
Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jild, -T.
“ О `zbekiston, 1996.
Karimov I.A. Bunyodkorlik y о `lidan. 4-jild, -T. “ О `zbekiston”,
1996.
Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot. 6-jild, -T.
“ О `zbekiston”, 1998.
S. Xantington “Stopknoveniye sivilizatsiy ? // Polis, M, 1994.
SemenovY.N. Sotsialnaya filosofiya A.Toynbi. M., 1980.
Sorokin P. Chelovek, sivilizatsiya, obhestvo. M., 1992.
T.S. Pilye “ Falsafa tarixi” T., “Sharq” – 2002 y.
Tatsit Korneliy Sochineniya v 2-x tomax. L., 1969.
Toynbi A. Postijeniye istorii. M., 1991.](/data/documents/8d377cef-2f02-4cbb-ad77-92c046156478/page_16.png)
GERODOT TARIX FALSAFASI
REJA: 1. Galikarnasslik Gerodot 2. Geradot – ilmiy tarixning yaratilishi 3. Gerodot «Tarix otasi»
Galikarnasslik Gerodot (taxminan mil. avv. 484 — 425 yillar.) — qadimgi yunon tarixchisi , yunon-fors urushlari va o z davrining ko plab ʻ ʻ xalqlarini urf-odatlarini ta riflagan, birinchi to liq tarixiy ʼ ʻ traktat — „Tarix“ning muallifi. Gerodotning asarlari antik madaniyat uchun katta ahamiyatga ega bo lgan. ʻ Sitseron uni, hayotligidayoq „tarix otasi“ deb ataydi.
Gerodot (yun. Herodotos) (mil. av. 490 va 480 y. orasi, Kichik Osiyoning jan.-g arbidagi Galikarnas —mil. av. ʻ taxm. 425, Afina yoxud Furiya, Jan. Italiya) —"tarix otasi" deb nom olgan yunon tarixchisi. Yoshligida mustabid hokimiyat (tiraniya)ga qarshi faol kurashgan va Galikarnasda shunday hokimiyat o rnatilgach, ʻ vatanini tark etishga majbur bo lgan. Bir necha vaqt ʻ Samos o.da yashagan. Mil. av. taxm. 455—447 y.larda butun Kichik Osiyo, Misr, Bobil, Finikiya, Kirena, Yunonistonning Bolqondagi shaharlari. Qora dengiz sohillari bo ylab (Olviya sh.gacha) sayohat qilib, skiflar ʻ haqida ma lumot to plagan. Uzoq muddat Afinada ʼ ʻ yashagan; G.ning Afina demokratiyasining yo lboshchisi Periklta yaqinligi uning siyosiy ʻ qarashlariga kuchli ta sir qilgan. G. taxm. 443 y. ʼ Afinadan Furiyaga ko chib o tgan. ʻ ʻ