HAVONING NAMLIGI VA YOG‘INLAR

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

11937.8515625 KB

Скачать

HAVON IN G N AMLIGI VA
YOG‘I N LARБисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Hav odagi suv bug‘i.
Troposferada doimo
suv bug‘i bo‘ladi. Suv
bug‘i havoga okean
va dengizlardan,
quruqlikdagi
suvlardan, tuproq va
o‘simliklar tarkibidagi
suvning
bug‘lanishidan
ko‘tariladi.

Suv bug‘i ko‘zga ko‘rinmaydi. Havodan yengil bo‘ladi.
Havo o‘zida turli miqdorda suv bug‘larini tutib turishi
mumkin. Havoning qancha suv bug‘ini tutib turishi havo
haroratiga bog‘liq.

Agar havo harorati 0 °C bo‘lsa, 1 m 3
havo o‘zida
5 g, +10 °C bo‘lsa, 9 g, +20 °C da 17 g va +30 °C
bo‘lsa, 30 g suv bug‘ini tutib tura oladi. Demak,
havo qanchalik sovuq bo‘lsa, shuncha kam va
qanchalik issiq bo‘lsa, shuncha ko‘p suv bug‘ini
ushlab tura oladi

1 m 3
havoda mavjud bo‘lgan va gramm hisobida
o‘lchanadigan suv bug‘lari miqdori mut laq namlik
deyiladi. Agar havo o‘zida mavjud bo‘lgan suv bug‘idan
ortiqcha namni sig‘dira olmasa, u namga t o‘y ingan havo
deyiladi.
1 m 3

Siz radio va
televizordan ob-
havo xabarida
havoning namligi
70 % yoki 80 %
deganini ko‘p
marta
eshitgansiz.
Buning ma’nosi
nima?

Masalan, harorat +30 °C bo‘lganda havoda 15 g, ya’ni havo
o‘zida sig‘dirishi mumkin bo‘lgan suv bug‘ining yarmi
mavjud. Bunda havoning nisbiy namligi 50 % deyiladi.
Namga to‘yingan havoda nisbiy namlik 100 % bo‘ladi.
Meteorologik stansiyalarda havo namligi maxsus
gigrome t r asbobi yordamida o‘lchanadi.
50 % 100 %

Bulut .
Iliq havo sovisa, u
namga to‘yinib,
ortiqcha suv
bug‘lari juda
mayda suv
tomchilariga
aylanadi. Bulutlar
ham tumanga
o‘xshab hosil
bo‘ladi.

Havo yer yuzida isib,
yuqori ko‘tariladi.
Yuqorida issiq havo
soviganda bug‘ mayda
suv tomchilariga
aylanib, bulutni hosil
qiladi. Agar yuqorida
harorat 0 °C dan past
bo‘lsa, bulut muz
zarrachalaridan iborat
bo‘ladi.

Bulutlarning,
asosan, uch
turi bo‘ladi:
t o‘p-t o‘p,
qat -qat va
pat simon
(58-rasm).

Isigan havo yer
yuzasidan yuqoriga tez
ko‘tarilayotganda
to‘pto‘p bulut hosil
bo‘ladi. Tag qismi
qorayadi va hozir
yomg‘ir yog‘ib
yuboradi-gandek
tuyuladi. Bunday bulut
yomg‘irli t o‘p-t o‘p bulut
deyiladi.

To‘p-to‘p bulutlar
mamlakatimiz
osmonida bahor
va yoz boshida
ko‘p bo‘ladi.
Bunday
bulutlardan
qattiq yomg‘ir,
jala quyadi.

Havoni ba’zan qatlamli bir tekis bulut qoplaydi. Bular
qat -qat bulut lar dir.

Quyoshli kunlarda
juda balandda ba’zan
oq tolalarga o‘xshagan
yupqa bulutlarni
ko‘rish mumkin.
Ularning soyasi ham
bo‘lmaydi. Bunday
bulutlar pat simon
bulut lar deyiladi. Ular
ob-havo aynib
kelayotganini bildiradi.

Yog‘inlar.
Havodan yer yuzasiga
suyuq yoki qattiq holatda
tushadigan suvlarga
yog‘inlar deyiladi.
Bulutdagi mayda suv
tomchilari ma’lum
sharoitda bir-biri bilan
qo‘shilib, yirik tomchilarga
aylanadi va yirik tomchilar
yerga yomg‘ir bo‘lib
tushadi.

Ba’zan iliq havo
yuqoriga tez ko‘tarilib,
to‘p-to‘p bulutlarni
harorat 0 °C dan past
bo‘lgan balandlikka
olib chiqib ketadi. Bu
balandlikda yomg‘ir
tomchilari muzlab
do‘lga aylanadi.

Havo harorati 0 °C
dan pasayib
ketganda bulut suv
tomchilaridan emas,
juda mayda
ninasimon
muzlardan iborat
bo‘ladi. Ular bir-
birlari bilan qo‘shilib,
qor uchqunlarini
hosil qiladi.

Yog‘in faqat bulutdan emas, ochiq havodan ham
yog‘adi. Siz bahor, kuz oylarida ertalab shudring
tushganini ko‘rgansiz. Shudring hosil bo‘lishiga sabab
shuki, kunduzi isigan yer va o‘simliklar kechqurun
Quyosh botishi bilan tezda soviydi. Suv bug‘lari
tomchilarga aylanib yerga va o‘simliklarga tushadi. Biz
buni shudring deymiz. Qish kunlari suv tomchilari
muzlab, shudring emas, qirov hosil bo‘ladi.

Yer yuzasiga yog‘gan yog‘in miqdori y og‘in o‘lchagich
asbobi bilan aniqlanadi (59-rasm).
Qor qalinligi santimetrlarga bo‘lingan maxsus rey k a
bilan o‘lchanadi.

Bir oy davomida
yog‘gan yog‘in
yig‘indisi oy lik y og‘in
bo‘ladi. Yil davomidagi
yog‘in miqdori
qo‘shilib, y illik y og‘in
miqdori ni tashkil
etadi. Masalan,
Toshkentda bir yil
davomida o‘rtacha
hisobda 400 mm ga
yaqin yog‘in yog‘adi. Masalan, mart oyida 63 mm, aprel
oyida 58 mm yog‘gan.

Eng ko‘p yog‘in
fevral, mart oylariga
to‘g‘ri keladi. Ekvator
atroflarida esa
yog‘ingarchilik yil
bo‘yi davom etadi.
Eng ko‘p yog‘in Tinch
okeandagi Gavayi
orollarida yog‘adi.
Yillik yog‘in miqdori
14400 mm ga teng.

Yog‘inning ko‘p yoki kam yog‘ishi joyning dengizlardan
uzoq-yaqinligiga hamda ko‘p esadigan shamollarga
bog‘liq. Tog‘larning nam shamollarga ro‘para
yonbag‘irlariga ham yog‘in ko‘p yog‘adi.
1
3 2

Bizning Vatanimiz –
O‘zbekiston okean va
dengizlardan uzoqda
bo‘lganligi uchun yog‘in
kam yog‘adi. Ayniqsa,
mamlakatimizning
g‘arbiy, shimoli-g‘arbiy
tekislik qismlarida
yog‘in juda kam. Bir
yillik yog‘in miqdori bor-
yo‘g‘i 200 mm atrofida
bo‘ladi. Shuning uchun
ekinlarni sug‘ormasdan
dehqonchilik qilib
bo‘lmaydi.

Lekin
mamlakatimizning
sharqiy va janubi-
sharqiy qismidagi
tog‘li hududlarda
yog‘in ancha ko‘p –
800–900 mm gacha
yog‘adi. Shuning
uchun tog‘larda
o‘simlik ko‘p, suv
ancha serob (nega
tog‘larda yog‘in ko‘p
yog‘adi?).

Qishloq xo‘jaligi uchun, umuman o‘simliklar uchun
yog‘in miqdori, namlik qancha bo‘lishi kerak? Buning
uchun namlanish darajasi tusunchasini, uni qanday
aniqlashni bilishimiz kerak.

N amlanish darajasi deb yillik yog‘in miqdorining yillik
mumkin bo‘lgan bug‘lanish miqdoriga nisbatiga aytiladi.
Ya’ni yillik yog‘in miqdorini yillik mumkin bo‘lgan
bug‘lanish miqdoriga taqsimlab aniqlanadi.

Masalan, Toshkent shahrida yillik yog‘in miqdori
o‘rtacha 400 mm, mumkin bo‘lgan bug‘lanish esa 1600
mm deylik. Binobarin, namlanish darajasi 400 mm :
1600 mm = 0,25.

Odatda, o‘simliklar uchun namlanish darajasi 1,1 dan
0,9 gacha bo‘lganda eng qulay sharoit bo‘ladi. Demak,
Toshkent shahrida namlik sharoiti qulay emas. Nam
yetishmaydi. Shuning uchun ekinlar va daraxtlarni
sug‘orib turish zarur.

Foydalanilgan adabiyotlar:
•
P.Gulyamov, R.Qurbonniyozov, M.Avezov,
N.Saidova – Geografiya (Tabiiy geografiya
boshlang‘ich kursi), umumiy o‘rta ta’lim
maktablarining 5-sinfi uchun darslik, Toshkent –
“Mitti Yulduz” – 2020/ www.eduportal.uz
•
7-sinf Geografiya atlasi, 2017-yil

HAVON IN G N AMLIGI VA YOG‘I N LARБисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Hav odagi suv bug‘i. Troposferada doimo suv bug‘i bo‘ladi. Suv bug‘i havoga okean va dengizlardan, quruqlikdagi suvlardan, tuproq va o‘simliklar tarkibidagi suvning bug‘lanishidan ko‘tariladi.

Suv bug‘i ko‘zga ko‘rinmaydi. Havodan yengil bo‘ladi. Havo o‘zida turli miqdorda suv bug‘larini tutib turishi mumkin. Havoning qancha suv bug‘ini tutib turishi havo haroratiga bog‘liq.

Agar havo harorati 0 °C bo‘lsa, 1 m 3 havo o‘zida 5 g, +10 °C bo‘lsa, 9 g, +20 °C da 17 g va +30 °C bo‘lsa, 30 g suv bug‘ini tutib tura oladi. Demak, havo qanchalik sovuq bo‘lsa, shuncha kam va qanchalik issiq bo‘lsa, shuncha ko‘p suv bug‘ini ushlab tura oladi

1 m 3 havoda mavjud bo‘lgan va gramm hisobida o‘lchanadigan suv bug‘lari miqdori mut laq namlik deyiladi. Agar havo o‘zida mavjud bo‘lgan suv bug‘idan ortiqcha namni sig‘dira olmasa, u namga t o‘y ingan havo deyiladi. 1 m 3

HAVONING NAMLIGI VA YOG‘INLAR

15.08.2023

0

11937.8515625 KB

Похожие