logo

Ilk o’rta asrlarda xitoy madaniyati

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

567.2109375 KB
ILK O’RTA ASRLARDA 
XITOY MADANIYATI Rej a:
 
1.      V - VI asrlarda Xitoyning   siyosiy tarqoqligi.
2.     Xitoyning birlashtirilishi. So'ng imperiyasi.
3.     Tan imperiyasi.
4.     Xuan Chao Qo'zg'aloni. Tan dinastiyasining tugashi.
5.     Sun imperiyasi. Xitoy madaniyati va fani. V - VI asrlardagi Xitoy taraqqiyoti G'arbiy Yevropada bo'lganidek varvarlaming 
hujumi bilan bog'langan edi. Varvarlar hisoblangan hamda Xitoydan Shimoliy 
va G'arbiy rayonlarida yashagan ko'chmanchi mo'g'ul va tiirk qabilalari Xitoyga 
doimiy hujumlar qilib turdi. Varvarlaming bu hujumlari mamlakat iqtisodiy, 
siyosiy hayotiga katta zarba bo'lib tushdi . Ular ko'pdan - ko'p qishloqlarni 
taladilar, shahaiiarni yer bilan yakson qildilar. Xitoy juda ko'p mayda-mayda 
davlatlarga bo'linib siyosiy jihatdan tarqoq bir mamlakatga aylanib qoldi, Bu 
davlailarning ba'zilarining teppasida drujinalari bilan birga varvarlaming 
boshliqlari va ba'zilarining   tepasida esa (Janubda) mahaliy Xitoy zadagonlari 
turdi.  Bunday davlatchalar orasida eng kattasi Shimoliy VEY davlati bo'lib, lining 
poytaxti Loyan shahri edi. Bu davlat 386 yildan 584 yilgacha yashadi. 420 - 
589 yilar o'rtasidagi davr Xitoy tarixiga "Shimoliy va Janubiy dinastiyalar 
davri" bo'lib kirdi. Bu davr Xitoy tarixida qulchilk tizimining sekinlik bilan 
yoqolishi, varvarlar orasida ham, Xitoylar orasida ham feudal 
munosabatlarning o'ziga xos formasi rivojlanayotgan edi. Jumladan Vey 
davlatida chek yer sistemasi tartib topa boshladi, bu sistemaga ko'ra davlat 
boshlig'i eng oliy darajadagi; haqiqatda esa yer cheklariga bo'linib, 
dehqonlarga ularning oila a'zolariga mehnatga layoqatli ishlar soniga qarab 
taqsimlanar, chek yer olish uchun dehqon ko'proq natura bilan (don, chorva 
molari, hunarmandchilik buyumlari va hokazolar bilan) soliq to'lash kerak 
edi. uddi  shu  vaqtda  Xitoyda  xususiy  pomisevlarni  (chjuanyuan)  ham  ahyon  - 
ahyonda  uchrab  turar  edi.  Pomesivlar  ayni  feodal  krepostnoylik  xarakteriga 
ega edi.
Xitoyda  urug'chilik  munosabatlarining  qoldiqlari  uzoq  vaqtgacha  saqlanib 
keldi. Mali Xva XI Asrlarda ham krepostnoy dehqonlar to'g'risida fikr yuritiladi. 
Xitoyda  feodal   egaligining  ilk  turi  budda  monastr  yer  egaligi  bo'lib,  yerga 
egalik  qiiishning  bu  turi  bu  yerda  V  -  VI  asrlardayoq  ancha  keng  tarqalgan 
edi .  Ilk  o'rta  asrlarda  Xitoyni  siyosiy  jihatdan  birlashtirishga  birinchi  bo'lib  Suy 
clinastiyasi  urundi.  Bu  dinastiyaning  asoschisi  Yatszyan  (yoki  Vendi)  harbiy 
drujina boshlig'i bo'lib. Shimoliy dinastiyalardan birida xizmat qilar edi.
589 yilda Yanizyan butun Shimoliy va janubiy Xitoyni o'ziga bo'ysundirdi. Bu 
davrda  mamlakat  obodonchiligiga  alohida  e'tibor  berildi  .  Sug'orish  sistemasi 
tiklandi  va  kengaytirildi.  Jumladan  VII  asrning  boshlarida  shu  dinastiyaning 
ikkinchi  imperatori  Yanguan  yoki  (Yan-di)  davrida  Xuanxe  daryosini  Yanzi 
daryosi  bilan  bog'laydigan  umumiy  uzunligi  1000  km  keladigan  Buyuk  kanal 
qazildi.  Kauai  qazilishida  bir  millionga  yaqin  kishi  ishtrok  etgan.  Ammo  Suy 
dinastiyasi ko'p uzoq yashamadi. Shimol bilan janub birlashuvi zaif edi. Hokimiyat  viloyatlar  faoliyati  ustidan  nazorat  qila  olmadi,  G'arbdan  turkey 
qabilalarning  doimiy  hujumi,  ichki  qarama  -  qarshiliklar,  ziddiyatlar  imperiyani 
holdan toydirdi.
618  yilda  Shimoli  -  G'arbiy  Xitoyning  inglizlaridan  biri  Li  Yuan  yoki  Gaonzu  (u 
kelib  chiqisbi  jihatidan  chala  turk  edi)  Imperiyada  hokimiyatni  bosib  olib  yangi 
dinastiya Tan dinastiyasiga asos soldi. Tan imperiyasi Xitoy da 300 yil ya'ni 618 yildan 907 yilgacha yashadi. Uning poytaxti 
Chanan (hozirgi Sian) shahri edi. VIII asrda Chanan aholisi 1 mlndan ko'p edi. 
Imperiyaning ikkinchi katta shahri Loyan shahri bo'lib u savdo markazi edi. Tan 
dinastiyasining eng kuchli vakili . Li Yuanning vorisi Li- Shi -min yoki Tayizun (626 - 
649) edi. Li - Shi - Min paytida imperiya chegarasi ancha kengaydi. O'sha paytda 
Xitoy (chegarasi) territoriyasi Shimolda amir va Xinganchaga, Janubda Hindiston va 
Siyomgacha Sharqda Korelgacha (Tayizun Korilni ham bosib olishga uringan edi) 
G'arbda O'rta Osiyoning Sharqiy chegarasigacha borar edi. Li - Shi - Min davrida amaldorlar uchun unvonlar joriyqilindi. Ular to'qqiz 
darajaga bo'lindi, har birlariga pomisitellar  belgilandi. Markaziy idora 6 
ta  mahkama     palatasidan yoki ministrlikdan amaldorlar, ministrlik, soliq 
ministrligi Jiarbiy  ministrlik jinoiy ishlarni ko'radigan sud ministrligi jaraoat 
ishlari ministrligi marosim ishlari ministrligidan iborat bo'lib uzul-kesil 
rasimiylashdi. Oblastlarni gubernatorlar boshqaradigan bo'ldi. Tan 
dinastiyasi davrida feodal chek yer sistemasi uzil-kesil qaror topdi. Bu 
davrda davlatga qarashli yerlar ko'paytirildi, bu yerlarda davlat dehqonlari 
mehnat qilib. soliq to'Iar va turli xil majburiyatiarni bajarar cdi. ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

ILK O’RTA ASRLARDA XITOY MADANIYATI

Rej a:   1.      V - VI asrlarda Xitoyning   siyosiy tarqoqligi. 2.     Xitoyning birlashtirilishi. So'ng imperiyasi. 3.     Tan imperiyasi. 4.     Xuan Chao Qo'zg'aloni. Tan dinastiyasining tugashi. 5.     Sun imperiyasi. Xitoy madaniyati va fani.

V - VI asrlardagi Xitoy taraqqiyoti G'arbiy Yevropada bo'lganidek varvarlaming hujumi bilan bog'langan edi. Varvarlar hisoblangan hamda Xitoydan Shimoliy va G'arbiy rayonlarida yashagan ko'chmanchi mo'g'ul va tiirk qabilalari Xitoyga doimiy hujumlar qilib turdi. Varvarlaming bu hujumlari mamlakat iqtisodiy, siyosiy hayotiga katta zarba bo'lib tushdi . Ular ko'pdan - ko'p qishloqlarni taladilar, shahaiiarni yer bilan yakson qildilar. Xitoy juda ko'p mayda-mayda davlatlarga bo'linib siyosiy jihatdan tarqoq bir mamlakatga aylanib qoldi, Bu davlailarning ba'zilarining teppasida drujinalari bilan birga varvarlaming boshliqlari va ba'zilarining   tepasida esa (Janubda) mahaliy Xitoy zadagonlari turdi.

Bunday davlatchalar orasida eng kattasi Shimoliy VEY davlati bo'lib, lining poytaxti Loyan shahri edi. Bu davlat 386 yildan 584 yilgacha yashadi. 420 - 589 yilar o'rtasidagi davr Xitoy tarixiga "Shimoliy va Janubiy dinastiyalar davri" bo'lib kirdi. Bu davr Xitoy tarixida qulchilk tizimining sekinlik bilan yoqolishi, varvarlar orasida ham, Xitoylar orasida ham feudal munosabatlarning o'ziga xos formasi rivojlanayotgan edi. Jumladan Vey davlatida chek yer sistemasi tartib topa boshladi, bu sistemaga ko'ra davlat boshlig'i eng oliy darajadagi; haqiqatda esa yer cheklariga bo'linib, dehqonlarga ularning oila a'zolariga mehnatga layoqatli ishlar soniga qarab taqsimlanar, chek yer olish uchun dehqon ko'proq natura bilan (don, chorva molari, hunarmandchilik buyumlari va hokazolar bilan) soliq to'lash kerak edi.