logo

INTELLEKTUAL MULK OB’EKTLARIGA NISBATAN SHAXSIY VA MULKIY HUQUQLARNING O’RNATILISHI VA HIMOYA QILISH

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1893.150390625 KB
IN TELLEKTUAL MULK 
OB’EKTLARIGA 
N ISBATAN  SHAX SIY  VA 
MULKIY  
HUQUQLARN IN G 
O’RN ATILISHI  VA 
HIMOYA QILISH              Reja:

Ki rish

Asosiy  qi sm :

I nt e lle k t , int e lle k t ual mulk  va int e lle k t ual f aoliy at  xaqida asosiy  
t ushunchalar .

I nt e lle k t ual mulk   ob’e k t larining   t asnifi  va t avsifl ari. 

I nt e lle k t ual mulk ni muhof azalash sohasida O‘zbe k ist on qonunchilik  
hujjat lari t izimi.

I nt е llе k t ual mulk  оb`е k t larini muхоf azalash sоhasida хalqarо 
k ооpе rat siy a .

I nt e lle k t ual mulk  oby e k t lariga nisbat an huquqlarni  sud orqali himoy a 
qilish usullari

X ulosa

Foy dalanil gan adabiy ot lar       KIRISH

Intellektual mulk ob’ektlari  va ularning mazmuni haqida so’z 
yuritilib, undan so’ng intellektual mulkning mavjudlik sabablari 
o’rganilib, unga iqtisodiy nuqtai nazardan yondashiladi. 
Rivojlanayotgan mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish 
jarayonida yuz berayoitgan muammolar va ularning echimlari 
ushbu sohada birqancha yutuqlarni qo’lga kiritayotgan boshqa 
 rivojlanayotgan mamalakatlar misolida ham  yoritishga harakjat 
qilinadi.  Maqola ohirida esa, rivojlanayotgan mamlakatlar 
uchun intellektual mulk siyosatiga doir aniq echim va takliflar 
olg’a suriladi.

  Prezidentning “Intellektual mulk sohasida davlat boshqaruvini 
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” qarori Qaror bilan, 
Intellektual mulk agentligi Adliya vazirligi tizimiga o‘tkazildi 
va Adliya vazirligi huzuridagi Intellektual mulk agentligi (keyingi 
o‘rinlarda — Agentlik) etib qayta nomlandi.              
Agentlikka  Prezident  tomonidan  lavozimga  tayinlanadigan 
va lavozimdan ozod etiladigan Adliya vazirining o‘rinbosari — 
direktor  boshchilik  qiladi.
2019  yil  1  sentyabrdan  boshlab  tovar  belgisini  ro‘yxatdan 
o‘tkazish  uchun  taqdim  etiladigan  talabnomalar  faqat 
elektron  shaklda  davlat  xizmatlari  markazlari  yoki  Yagona 
interaktiv  davlat  xizmatlari  portali  orqali  topshirish  tartibi 
joriy  etiladi.
2019 yil 1 sentyabrdan boshlab patent vakillari har besh yilda 
kamida  bir  marta  keyinchalik  attestatsiyadan  o‘tkazilgan 
holda  intellektual  mulk  sohasida  o‘z  malakalarini  oshirishib 
boradilar.

Shuningdek,  qarorga  muvofiq,  2019  yil  1  iyulga  qadar 
quyidagilarni  ta’minlovchi  intellektual  mulk  obyektlarining 
yagona  va doimiy  yangilanib  boradigan  integratsiyalashgan 
ma’lumotlar bazasi ishlab chiqiladi:

huquqiy himoya olgan va undan mahrum bo‘lgan intellektual 
mulk ob’ektlarini real vaqt rejimida kuzatib borish;       
Intellektual mulk ob’ektlari  va ularning 
mazmuni haqida so’z yuritilib, undan so’ng 
intellektual mulkning mavjudlik sabablari 
o’rganilib, unga iqtisodiy nuqtai nazardan 
yondashiladi.  Rivojlanayotgan 
mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish 
jarayonida yuz berayoitgan muammolar va 
ularning echimlari ushbu sohada birqancha 
yutuqlarni qo’lga kiritayotgan boshqa 
 rivojlanayotgan mamalakatlar misolida ham 
 yoritishga harakjat qilinadi.  Maqola ohirida 
esa, rivojlanayotgan mamlakatlar uchun 
intellektual mulk siyosatiga doir aniq echim va 
takliflar olg’a suriladi.              
I nt e lle k t  so‘zi lotincha  int ellect us  so‘zidan kelib 
chiqqan bo‘lib, insonning aqli, ongi, fikrlash qobiliyatini 
bildiradi.

Int еllеk t  – insоnni hayvоnоt dunyosidan ajratib 
turadigan asоsiy bеlgi bo`lib, rivоjlanishni sifat  
jihatidan yangi    pоg`оnaga ko`taradi. Eng avvalо 
intеllеktual mulk intеllеktual faоliyat natijasidir. Barcha 
intеllеktual faоliyat ham intеllеktual mulk bo`la 
оlmasligi aniq. Insоn fikrlaydi, uning хayolida bеhisоb 
g`оyalar, lоyihalar tug`iladi, lеkin ularning hammasi 
ham hayotda amalga оshmay, qоlib kеtadi. Faqat 
bоshqalar tоmоnidan оb`еktiv ravishda qabul 
qilinadigan, ya`ni o`zining muayyan chеgaralariga ega 
bo`lgan g`оya va fikrlargina mulk bo`la оlishi ravshandir.       
Yarat ilgan y angilik  v a iх t irоlar ilmiy  
t adqiqоt   ishlari  bu - aqliy  mехnat  bo`lib 
uning natijalari ishlab chiqarishga qo`llanilsa, 
u  Int ellek t ual mulk  hisоblanadi va quyidagi 
ko`rinishlariga ega bo`lishi mumkin:
1. Yangilik
2. Iхtirо
3. Fоydali mоdеllar
4. Sanоat namunalari (prоm.оbraztsu)
5. Tоvarlik bеlgilari.
6. Yangi nоmlar.       Int ellek t ual mulk  
ob’ek t larining   t asnifi  v a 
t av sifl ari.

Intellektual mulk ob’ektlarining har biri o‘ziga xos 
xususiyatlarga egaligi ravshan. Demak, bu ob’ektlarni 
huquqiy muhofazalash samaradorligining yuqori 
bo‘lishi uchun bu ob’ektlarning muayyan 
xususiyatlarini hisobga oladigan turli huquqiy 
himoya tartiblari zarur bo‘ladi.

Intellektual mulk ob’ektlarini ko‘rib chiqar ekanmiz, 
shuni qayd etish mumkinki, intellektual mulkda 
ob’ektlarning ikki guruhi alohida ajralib turadi: san’at 
bilan bog‘liq badiiy asarlar va sanoat tarmog‘i – 
xususan yangi buyumlar, tovarlar va texnologiyalarni 
ishlab chiqish va bozorga taklif etish bilan bog‘liq 
ob’ektlar.               
Intellektual mulkning ikkita asosiy huquq sohasiga 
bo‘linishi sabablarini tushunish uchun eng avvalo yuqorida 
qayd etilgan intellektual mulk ob’ektlarini to‘laroq ko‘rib 
chiqamiz: 

 ● adabiyot , f an va san’at  asarlari, audiovizual asarlar  – bu 
ob’ektlar, odatda, muayyan ob’ektiv shaklda aks ettirilgan 
yoki ifodalangan asarlarning asl nusxalari, masalan, bosma 
matn, surat, musiqiy klip va shu kabilar; 

 
● ixt irolar  – bu yangi g‘oya, texnik yechim bo‘lib, 
amaliyotda texnikaning biror–bir sohasidagi muayyan 
muammoni hal qilish imkonini beradi va belgilangan 
mezonlarga javob beradi.  S h uni qayd etish kerakki, 
ixtirolarga foydali modellar deb ataladigan ob’ektlar ancha 
yaqin turadi.

 
● sanoat  namunalari  – bu buyumning tashqi ko‘rinishini 
belgilab beradigan badiiy–konstruktorlik yechimi 
(dizayni)dir;        TURDOSH HUQUQLAR

Turdosh huquqlar postanovkalarga, ijrolarga, ijrolarning 
yozuvlariga, ko‘rsatuvlar/eshittirishlarni efir va kabel orqali 
uzatish tashkilotlarining kao‘rsatuv va eshittirishlariga 
tarqatiladi. 

Ijrolarga bo‘lgan huquqlar ijro etuvchilar – artistlar, 
sahnalashtiruvchi rejisserlar, dirijerlar va ularning 
merosxo‘rlariga tegishli bo‘lvadi.Bunday ijrolardan foydalanish 
huquqi boshqa huquq vorislariga o‘tishi mumkin.

Ijro yozuviga bo‘lgan huquq bunday yozuvni yaratgan shaxsga 
yoki uning huquq vorisiga tegishlidir.

Translatsiyaga bo‘lgan huquq ko‘rsatuv/eshittirishni yaratgan 
efirga uzatish tashkilotlariga tegishlidir.       Int еllеk t ual mulk  оb` еk t larini 
muхоfazalash sоhasida х alqarо 
k ооpеrat siy a .
Bugungi kunda jahоndagi har bir mamlakat o`zi alоhida 
yashay оlmaydi.  X alqarо savdо, invеstitsiyalarning bir 
davlatdan ikkinchisiga o`tishi, qo`shma kоrхоnalarning 
faоliyat ko`rsatishi va hamkоrlikning bоshqa shakllari 
allaqachоn jahоn iqtisоdiyotining ajralmas оmili bo`lib 
qоldi.

Bundan tashqari yil sayin jahоnda iqtisоdiy intеgratsiya 
jarayonlarining kuchayib bоrishi kuzatilmоqda.

Raqоbat kurashi sharоitida faqat ishlab chiqarishning 
yaхshilangan usullarini qo`llanish yoki tехnik-iqtisоdiy va 
istе`mоl (shu jumladan tashqi ko`rinishi va savdо imiji) 
хususiyatlari yaхshilangan tоvarlarni yaratish yo`li bilan 
qo`shimcha fоyda оlish mumkin.       
Intellektual mulkni muhоfazalash bo`yicha Parij 
Kоnvеntsiyasi intеllеktual huquqlar sоhasidagi 
birinchi, eng umumiy хalqarо bitim bo`ladi. 
Parij Kоnvеntsiyasi 1883 yilda tuzilgan. 
Kоnvеntsiya hоzirgi vaqtda amal qilayotgan 
tahriri 1979 yilda Stоkgоlmda qabul qilingan 
bo`lib, 2000 yil 1 yanvardagi ma`lumоtlarga 
ko`ra 162 davlat, shu jumladan 1993 yil 18 
avgustda Kоnvеntsiyaga a`zо bo`lgan 
O`zbеkistоn ham uning ishtirоkchilari 
hisоblanadi.

Xulosa shuki, intellektual mulk huquqlariga 
rioya qilmasdan turib XXI asrda ilmiy–
texnikaning rivojlanishiga keng yo‘l ochilmaydi.       Muallifl ik  v a t urdosh 
huquqlarni himoy a qilish 
usullari
Mualliflik huquqini himoya qilishda asosan quyidagi fuqarolik huquqiy 
vositalar qo’llanadi:

huquqning tan olinishi;

huuqi buzilganga qadar mavjud bo’lgan avvalgi huquqni tiklab qo’yish;

bitimni haqiqiy emas d е b tanish va uning haqiqiy emasligini qo’llash 
oqibatlari;

davlat organi yoki o’zini-o’zi boshqarish organalarining aktini qonunsiz 
d е b tanish;

huquqni o’zi himoya qilish;

majburiyatni mulk shaklida bajarishga yuklash;

zararlarni qoplash;

nеustoyka undirish;

ma’naviy zararni qoplash;

huquqiy munosabatni o’zgartirish yoki uni bеkor qilish;

davlat organi yoki o’zini-o’zi boshqarish organining qonunga хilof 
aktiga nisbatan sud tomonidan akt qabul qilish.       
Huquq egasi bilan shartnoma tuzmagan holda 
asardan foydalangan taqdirda qoidabuzar huquq 
egasiga yеtkazilgan zararning o’rnini, shu jumladan 
boy bеrilgan foydani qoplashi lozim. Huquq egasi 
qoidabuzardan o’zi ko’rgan zarar o’rniga uning 
qoidabuzarlik oqibatida olgan daromadlarini undirib 
olishga haqli.

Asardan mualliflik shartnomasida nazarda tutilmagan 
usulda yoki bunday shartnomaning amal qilishi 
to’ х taganidan k е yin foydalanish asardan shartnoma 
tuzmagan holda foydalanish d е b hisoblanadi. 
Qonunchilikka asosan turdosh huquqlardan 
foydalanish to’g’risidagi shartnomani bajarmagan 
yoki lozim darajada bajarmagan yo х ud asardan 
shartnoma tuzmagan holda g’ayriqonuniy       
ravishda foydalangan sha х s shartnomani 
bajarmaganlik yoki lozim darajada 
bajarmaganlik uchun javobgarlik to’g’risida 
umumiy qoidalarga muvofiq javobgar bo’ladi.

Muallif unga mualliflik huquqini buzish 
natijasida y е tkazilgan ma’naviy ziyonni 
undirishni talab qilishga haqli. Ma’naviy 
ziyonni aniqlashda jabrlanuvchining jismoiny 
va ruhiy qiynalishlari,  х ususan, 
jabrlanuvchining sha х siy azoblari inobatga 
olinishi k е rak.  Ma’naviy ziyonning miqdori sud 
tomonidan bеlgilanadi.       X ULOSA

Intеllеktual  faоliyatning  kеyinchalik  qandaydir  birоr-bir  оb`еktiv 
(mоddiy)  shaklda  ifоdalana  оladigan  natijalarigina  intеllеktual  mulk 
bo`ladi dеb aytish mumkin.

Insoniyat  dahosi,  uning  intellekti  bizni  o‘rab  turgan  tabiatni,  olamni 
o‘zgartirishga qodir.

Inson  hayotining  maqsadi  –  eng  yaxshi  narsalarga  intilishdir.  Ibtidoiy 
tuzumdan,  ya’ni  ilk  mehnat  qurollari  yaratilgandan  boshlab  inson  har 
doim  o‘zining  turmush  tarzini  yaxshilash,  o‘z  ijodiy  salohiyatini  amalga 
oshirish  yo‘llarini  tinimsiz  izlab  kelgan.  S h uning  uchun  ham  qadim 
zamonlardan insoniyat jamiyatida birinchi olimlar, ixtirochilar, rassomlar 
va  musiqachilar  paydo  bo‘lgan.  Ular  insonlar  hayoti  va  turmushini 
y engillashtiruvchi  asbob–uskunalar  ixtiro  qilishgan,  chorvachilik  va 
qishloq  xo‘jaligini  o‘zlashtirib,  atrof  muhitdan  himoyalanish  uchun  uylar 
qurishgan,  yuklarni  tashish  vositalarini  o‘ylab  topib,  dengizda  suzish 
uchun kemasozlik bilan shug‘ullanishgan va bu bilan texnik, iqtisodiy va 
madaniy taraqqiyotni ta’minlab kelishgan.        
Intellektual  faoliyatning  eng  muhim  turlari  fan, 
san’at  va  texnik  ijodiyot  xalqlar  va  millatlar,  davlat 
va  sivilizatsiyalar  rivojining  doimiy  yo‘ldoshidir. 
Lekin  fan  va  texnika  taraqqiyoti  ko‘p  asrlar 
mobaynida  faqat  insoniyat  jamiyatining 
ehtiyojlarini  qondirish  vositasi  bo‘libgina  xizmat 
qilib  qolmadi.  Aksincha,  tarixdan  ma’lumki,  fan  va 
texnikaning  rivojlanishi,  adabiyot  va  san’at  asarlari 
aksariyat  hollarda  teskari  ta’sir  ko‘rsatib,  insoniyat 
munosabatlarining  rivojlanishida  asos  bo‘lgan  va 
nafaqat  ayrim  kishilar,  balki  butun  bir  davlatlar  va 
sivilizatsiyalar  taqdiriga  ta’sir  etgan.  Bunday  ta’sir 
ayniqsa  XX  asrda,  ilmiy–texnika  inqilobi  iqtisodiy  va 
industrial  rivojlanishda  katta  o‘zgarishlarga  olib 
kelgan vaqtda yorqin        
namoyon  bo‘ldi  va  bugungi  kunda  jahonda  shakllangan 
iqtisodiy va siyosiy tizimni belgilab berdi. 

Insoniyat  jamiyati  o‘z  boshidan  quldorlik,  feodalizm, 
kapitalizm,  sotsializmni  kechirdi.  XXI  asrning  boshida,  asosiy 
rivojlantiruvchi  kuchi  raqobat  bo‘lgan  bozor  iqtisodiyoti  eng 
samarali  iqtisodiy  tizim  ekanligi  tan  olindi.  Ma’lumki, 
raqobatsiz  rivojlanish  bo‘lmaydi,  shu  bois  hozirgi  zamonda 
raqobat  kurashi  barcha  sohalarda,  davlatlar,  butun  bir 
mintaqalar  va  iqtisodiy  ittifoqlar  o‘rtasida  yuz  bermoqda. 
Raqobat  har  doim  jamiyatning  harakatlantiruvchi  kuchi 
bo‘lgan,  shuning  uchun  insoniyat  rivojlanishini  hech  bir 
mubola g ‘asiz raqobat kurashi tarixi, deyish mumkin. 

Aynan  raqobat  texnikani  rivojlantirish,  texnologiyalarni 
takomillashtirish,  yangi  buyumlar  yaratish  va  bozorga 
xaridorgir  tovarlar  taklif  etish,  doimo  ularning  sifatini 
yaxshilab  borish,  mahsulot  tannarxini  pasaytirish,  jami 
imkoniyatlarni  amalga  oshiriga  undovchi  ob’ektiv  iqtisodiy 
omildir.        Foy dalanilgan   adabiy ot lar 
ro` y xat i 
Peregudov L.V., Saidov M.X., Aliqulov D.Е. Ilmiy ijod metodologiyasi. –
Toshkent: «Moliya» nashriyoti, 2002.

Мулкчиликнинг турли шакллари шароитида тадбиркорлик 
фаолияти. -Т.: 1994, 45-б.

Раҳмонқулов Ҳ. Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 
биринчи қисмига умумий тавсиф ва шарҳлар. 1-жилд. - Т.: 
«Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси» нашриёт уйи, 1997, 321-322 бетлар.

Раҳмонқулов Ҳ.. Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 
биринчи қисмига умумий тавсиф ва шарҳлар. 1 жилд. - Т.: 
«Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси» нашриёт уйи, 1997, 321-322 бетлар.

Гражданское право: . Том 1: Учебник / отв. ред. проф. Е.А.Суханов. -
М.: БЕК, 1998, стр 412.б.

Гражданское право. М,: БЕК. 1994. т.1. 314-б.       Etiboringiz uchun raxmat.

IN TELLEKTUAL MULK OB’EKTLARIGA N ISBATAN SHAX SIY VA MULKIY HUQUQLARN IN G O’RN ATILISHI VA HIMOYA QILISH

Reja:  Ki rish  Asosiy qi sm :  I nt e lle k t , int e lle k t ual mulk va int e lle k t ual f aoliy at xaqida asosiy t ushunchalar .  I nt e lle k t ual mulk ob’e k t larining t asnifi va t avsifl ari.  I nt e lle k t ual mulk ni muhof azalash sohasida O‘zbe k ist on qonunchilik hujjat lari t izimi.  I nt е llе k t ual mulk оb`е k t larini muхоf azalash sоhasida хalqarо k ооpе rat siy a .  I nt e lle k t ual mulk oby e k t lariga nisbat an huquqlarni sud orqali himoy a qilish usullari  X ulosa  Foy dalanil gan adabiy ot lar

KIRISH  Intellektual mulk ob’ektlari  va ularning mazmuni haqida so’z yuritilib, undan so’ng intellektual mulkning mavjudlik sabablari o’rganilib, unga iqtisodiy nuqtai nazardan yondashiladi. Rivojlanayotgan mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish jarayonida yuz berayoitgan muammolar va ularning echimlari ushbu sohada birqancha yutuqlarni qo’lga kiritayotgan boshqa  rivojlanayotgan mamalakatlar misolida ham  yoritishga harakjat qilinadi.  Maqola ohirida esa, rivojlanayotgan mamlakatlar uchun intellektual mulk siyosatiga doir aniq echim va takliflar olg’a suriladi.  Prezidentning “Intellektual mulk sohasida davlat boshqaruvini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” qarori Qaror bilan, Intellektual mulk agentligi Adliya vazirligi tizimiga o‘tkazildi va Adliya vazirligi huzuridagi Intellektual mulk agentligi (keyingi o‘rinlarda — Agentlik) etib qayta nomlandi.