ISTE'MOLCHILAR HUQUQLARINI HIMOYA QILISH

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1356.2880859375 KB

Скачать

ISTE'MOLCHILAR
HUQUQLARINI
HIMOYA QILISH

ISTE'MOLCHILAR HUQUQLARINI HIMOYA QILISH
Iste'molchi o'zi kim ?
Istemolchining asosiy huquqlari.
Iste'molchi huquqlarini himoya qilish.
O'zbekistonda iste'molchi huquqlari.
Ist e’molchilarning huquqlarini himoy a qil ish organl ari ning roli

Iste’molchi — foyda chiqarib olish bilan bog‘liq bo‘lmagan holda shaxsiy
iste’mol yoki boshqa maqsadlarda tovar sotib oluvchi, ish, xizmatga
buyurtma beruvchi yoxud shu niyatda bo‘lgan fuqaro ( jismoniy shaxs); Iste'molchi o'zi kim?
Yakuniy iste'molchi - bu sotib olingan mahsulot yoki xizmatni iste'mol qiladigan
shaxs yoki yuridik shaxs, bu ularni sotib olgan shaxs yoki shaxs bo'lish shart
emas.
Xizmatni yoki mahsulotni sotib olgan kishiga "sotib olish agenti"
deyiladi.Yakuniy iste'molchi, albatta, mahsulotni sotib oladigan xarid agenti
bo'lishi shart emas.

XARIDOR VA YAKUNIY ISTE'MOLCHI
Yakuniy iste'molchi mahsulot yoki
xizmatdan foydalanadigan, shuningdek
uni sotib olgan shaxs bo'lishi mumkin.
Shunday qilib, yakuniy iste'molchi
shirinliklar sotib olish uchun do'konga
kiradigan xaridor bo'lishi mumkin. Biroq,
oxirgi iste'molchi har doim ham mijoz
emas. Masalan, ota-ona konfet do'koniga kirib,
konfet sotib oladi. U ularni iste'mol
qilmaydi, shuning uchun u oxirgi
iste'molchi emas. Sizning bolangiz
shirinliklarni iste'mol qiladigan va oxirgi
iste'molchi bo'lgan kishi, garchi u
shirinliklarni sotib olmagan bo'lsa va
shuning uchun xaridor bo'lmagan bo'lsa.

Ishlab chiqaruvchilar to'g'ridan-
to'g'ri yoki ular orasidagi bir
necha darajadagi kanallar orqa-
li oxirgi iste'molchiga etib
borishlari mumkin.
Biroq, bu juda nozik bo'lishi mumkin.
Masalan, xotin erining kiyim tanlashiga yoki
o'g'il oilaning ta'til joyini tanlashiga ta'sir
qilishi mumkin.Xaridor va oxirgi iste'molchi o'rtasidagi farqni
bilishni talab qilishining sababi, oxirgi
xaridor kabi, sotib olish to'g'risida qaror
chiqarishga undovchi va ta'sir ko'rsatuvchi
shaxsning xatti-harakatlarini tushunishdir.
Masalan, bola qaysi shirinliklarni sotib olish
to'g'risida otasining qaroriga ta'sir qilishi
aniq.

•
•
•
•
•Oxirgi iste'molchilarni to'liq tushunish muhimdir, chunki ular ishlab chiqaruvchilar va savdogarlarni biznesda ushlab turadiganlardir. Marketing nuqtai nazaridan mijozlar va oxirgi iste'molchilar qaror qabul qilish bo'linmasini tashkil qilishadi. Bu har xil sotib olish maqsadlariga ega bo'lishi mumkin. Masalan, bolasi uchun yangi poyabzal sotib olayotgan onani narx va chidamlilik qiziqtirishi mumkin, bolasi (oxirgi iste'molchi) esa tovar belgisi va zamonaviy qiyofa bilan ko'proq shug'ullanishi mumkin. Oxirgi iste'molchilarning mahsulotlarga bo'lgan munosabatiga bir necha omillar ta'sir qiladi. Ushbu omillarning aksariyati ob'ektivdir. Masalan, yakuniy iste'molchining javobiga mahsulot muammoni hal qiladimi yoki qoniqarli ishlaydimi ta'sir qilishi mumkin. Boshqa omillar sub'ektiv bo'lib, ijtimoiy va psixologik ta'sirlarga asoslangan. Shu sababli, iste'molchining etarlicha fikrini olish uchun bozorni o'rganish va foydalanuvchilarning fikri talab qilinadi.

Ist e’molchi - bu mahsulot, ish yoki xizmatni shaxsiy iste’mol yoki foy da oli sh bilan
bog‘li q bo‘l magan boshqa maqsadlarda sotib oladigan yoki buyurtma qiladigan fuqaro.
(ish, xizmat) haqida, uni ishlab
chiqaruvchi (ijrochi,
sotuvchi) haqida ishonchl i va t
o‘liq ma’lumot oli sh ; t ov ar (ish, xizmat) ni
erkin t anl ashga va uning
tegishli darajada sifatli
bo‘lishini talab qilish; tovar (ish,
xizmat) ning xav fsiz bo‘lishini
talab qilish;
sotuvchi (ishlab chiqaruvchi,
ijrochi) tomonidan
etkazilgan zararni ng
qoplanishini talab qilish; buzilgan huquqlarini tiklash
bo‘yicha sudga yoki
v ak olat li organlarga murojaat
etish. iste’molchilarning jamoat
birlashmalarini tuzish.Iste’molchi quyidagi huquqlarga egaO‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING ISTE’MOLCHILA RN IN G HUQUQLA RIN I
HIMOYA QILISH TO‘G‘RISIDAGI QONUNI GA BINOAN:

Tov ar haqi da axborot olish huquqi.
Qommga muvofiq («Tovarlar to 'g'risidagi ma ’lurnot» 6-moddasi) bu ma ’lumotni sotuvchi berishi shart. Tovarlar
haqidagi ma 'hmotlarda quyidagilar ко'rsatiladi:
-asosiy iste 'mol xususiyatlari ;
-ish lab chiqarilgan sanasi ;
-ish lab chiqaruvchining kafillik majburiyatlari ;
-xizmat qilish (yaroqlilik) muddati;
-saqlash usuli hamda qoidalari ;
-ta 'mirlash-tuzatish ishlarini bajaradigan va texnikaviy xizmat ко ‘rsatadigan
-korxonalarning manzillari.
Kassa che k i — tovarning sotib olinganligini yoki ish (xizmat) ning haqi to 'langanligini tasdiqlaydigan , tovar
(ish. xizmat) ning bahosi , haq to ‘langan sana va kassa apparatining raqami ко ‘rsatilgan hujjat.

•
•
•Ushbu qonunni ng 7-m oddasi Tov a r (i sh, x i zm a t ) ha qi da not o‘g‘ri m a’l um ot beri l ga n t a qdi rda i st e’m ol chi ni ng huquql a ri . Agar tovar (ish, xizmat) haqida noto‘g‘ri yoki yetarli darajada to‘liq bo‘lmagan ma’lumot berilganligi: zarur iste’mol xossalariga ega bo‘lmagan tovar (ish, xizmat) sotib olinishiga sabab bo‘lsa, iste’molchi shartnomani bekor qilishga va o‘ziga yetkazilgan zararning qoplanishini talab qilishga haqlidir; sotib olingan tovar (ish, xizmat)dan ko‘zlangan maqsadda foydalana olmaslikka sabab bo‘lsa, iste’molchi tegishli ma’lumot oqilona qisqa (ko‘pi bilan uch kunlik) muddatda berilishini talab qilishga haqlidir. Agar ma’lumot aytilgan muddatda berilmasa, iste’molchi shartnomani bekor qilib, zararning qoplanishini talab qilishga haqlidir; iste’molchining hayotiga, sog‘lig‘iga yoxud mol-mulkiga zarar yetkazilishiga sabab bo‘lsa, u ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) oldiga qonun hujjatlarida nazarda tutilgan talablarni qo‘yishga haqlidir.

•
• 15-mart — Butunjahon iste'molchilar kuniDunyo mamlakatlarida iste'molchilar huquqlari eng yuqori darajada ta'minlanishiga guvoh bo'lamiz. Bunga fuqarolarning iste'molchi madaniyati va huquqlaridan to'la xabardorligi ham sabab. Boisi, aksariyat davlatlarda bu boradagi targ'ibotlarga katta e'tibor qaratiladi. Turli tadbirlar, reklamalar orqali iste'molchi huquqlari haqida ma'lumotlar berib boriladi. Har yili 15-mart sanasida nishonlanadigan Butunjahon iste'molchilar huquqlarini himoya qilish kuni ham ana shu maqsadlarga yo'naltiriladi. Sana tarixi o'tgan asrning 60—80-yillarida AQSHda sodir bo'lgan bir voqea bilan bog'liq. Gap shundaki, mamlakatda temiryo'l kompaniyalarining yo'lovchi va yuk tashish xizmatlari narxlarini keskin oshirib yuborishi iste'molchilarning noroziliklari, ya'ni huquq va manfaatlarini muhofaza qilishga qaratilgan harakatlar avj olishiga sabab bo'ladi. Natijada temiryo'l tariflari ustidan davlat o'z nazoratni o'rnatib, Senatda yangi maxsus organ — shtatlararo savdo bo'yicha komissiya tuziladi. Mazkur iste'molchilik ijtimoiy harakati BMT tomonidan e'tirof etilishi ortidan alohida sana joriy etilgan.

•
•
•O‘zbekistonda 1996 y i l 26 a prel k u n i mamlakatimizda “ I st e’m ol ch i l a r n i n g hu qu ql a r i n i h i m oy a qi l i sh t o‘g‘r i si da” gi Qonun qabul qilinganidan beri Bu t u n j a h on I st e’m ol ch i l a r h u qu ql a r i n i h i m oy a qi l i sh k u ni nishonlab kelinadi. Qo‘mita tomonidan joriy yilning 15 martda Butunjahon iste’molchilar huquqlarini himoya qilish kuni munosabati bilan 2 bosqichdan iborat “Moliyaviy savodxon yosh iste’molchi” onlayn olimpiadasi o‘tkazildi.Unda respublikadagi oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalaridan 600 n a f a rga y a qi n t a l a ba ishtirok etib, o‘zlarining moliyaviy sohadagi bilimlarini namoyish qildilar. Qo‘mita tomonidan 2022 yilning o‘tgan davri mobaynida iste’molchilar huquqlarini himoya qilish va reklama bozorini tartibga solish sohasida quyidagi ishlar amalga oshirildi:

2023 yil 14 mart kuni O‘zbekiston Respublikasi Raqobatni riovjlantirish va iste’molchilar
huquqlarini himoya qilish qo‘mitasi tomonidan “ Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish:
muammo va yechimlar” mavzuida konferensiya o‘tkazildi.
Tadbirda O‘zbekiston hamda xalqaro tashkilotlar rahbar va mas’ul vakillarining sohadagi
yangilik, muammo va yechimlar yuzasidan taqdimotlari bo‘lib o‘tdi.
Iste’molchilar huquqi buzilishi sabablarini tahlil qilish, ularni bartaraf etish yuzasidan takliflar
tayyorlash hamda iste’molchilar huquqi buzilishi holatlarining oldini olish sohasida:
Iste’molchilardan kelib tushgan murojaatlar asosida iste’molchilarning nomuayyan doirasi
huquqlarini himoya qilish maqsadida turli yo‘nalishlarda 257 ta o‘rganish va tahlillar
o‘tkazilgan.
Mazkur o‘rganishlar va tahlillar natijasida iste’molchilardan jami 57,8 mlrd so‘m miqdorida
ortiqcha mablag‘lar olingani aniqlanib, bugungi kunda 2 049 761 nafar iste’molchilarga
44,7 mlrd. so‘m mablag‘lar qayta hisob-kitob qilinib, qolgan mablag‘larni qaytarish ishlari
davom ettirilmoqda.

Iste'molchilarning huquqlarini himoya qilish
organlarining ro'li.
•
Qaysi davlatda bo‘lishidan qat’iy nazar, iste’molchilar huquqlarini himoya qilishga
vakolatli bo‘lgan organlarning asosiy maqsadlari va vazifalari belgilab qo‘yilgan.
•
Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish sohasida samarali siyosatni amalga
oshirish iste’molchilar huquqlarini himoya qilish milliy tizimining tarkibiy qismi bo‘lgan
davlat boshqaruv organlari, tadbirkorlik sub’yektlari va jamoat tashkilotlarining
rivojlanishiga hamda ular o‘rtasida o‘zaro hamkorlikning mavjudligiga chambarchas
bog‘liq. Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish milliy tizimini yaratish davlatning ichki
siyosati hisoblanib, ko‘plab omillar, shu jumladan, huquqiy rivojlanish, ijtimoiy-
iqtisodiy holat, urf-odatlar va huquqiy madaniyat darajasi muhim ahamiyat kasb etadi

Xorij davlatlari amaliyotiga nazar tashlar ekanmiz, turli davlat muassasalari ko‘rinishidagi vakolatli davlat organlarining faoliyat yuritishiga guvoh bo‘lishimiz mumkin, jumladan, iste’molchilar huquqlarini himoya qilish sohasidagi davlat vakolatli organlari Savdo vazirligi huzurida, Bosh vazir devoni tarkibidagi bo‘limlar ko‘rinishida yoki alohida idora va ba’zi hollarda Iste’molchilar ishlari vazirligi kabi davlat organlari sifatida faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Aksariyat hollarda, iste’molchilar huquqlarini himoya qilish vazifasi bir necha sohalarni tartibga soluvchi vazirliklarga tegishli, masalan, Avstriyada xotin-qizlar faoliyati vaziriga, Avstraliyada ilm-fan va turizm vaziri vakolatlari doirasiga, Norvegiyada esa bolalar va oila faoliyati vaziriga qarashli. Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish bo‘yicha Yevropa komissarlari ham ushbu faoliyatni ko‘plab qo‘shimcha sohalar bilan birgalikda olib borishadi.

mamlakatda xavfsiz iste’mol
muhitini yaratish,
iste’molchilarning huquqlarini
himoya qilish va buning uchun
sohadagi qonun hujjatlarini
takomillashtirish; iste’molchilik madaniyatini
oshirish, sifatli tovarlar va
xizmatlar bozori yaratilishini
rag‘batlantirish, iste’molchilarga ishlab
chiqarilayotgan va taklif
etilayotgan tovarlar va
xizmatlar sifati to‘g‘risida
ob’yektiv ma’lumotlarni
tarqatishdan iborat.Qay si dav lat da bo‘l ishi dan qat ’iy nazar, ist e’molchi lar huquqlarini
himoy a qilishga v ak olat li bo‘lgan organlarning asosiy maqsadlari v a
v azi falari:
Dunyoda iste’molchilarning huquqlarini himoyalashni ta’minlaydigan turli xil tizi
mlar mavjud, ular bir-
biridan hukumat tarkibidaligi va avtonom sub’yekt ekanligi bilan farqlanadi.

"Muvofiqlik sertifikati" - sertifikatlangan mahsulotning belgilangan
talablarga muvofiqligini tasdiqlaydigan hujjat.
" Mahsulot l ar v a x izmat larni sert ifi k at lasht iri sh t o'g'risida "gi Qonunga muvofiq
iste'molchi uchun mo'ljallangan barcha mahsulotlar baholanishi va
mahsulotning belgilangan talablariga muvofiqligi tasdiqlangan taqdirda maxsus
sertifikatga ega bo'lishi kerak.

X arid qilingan t ov arni almasht irish y ok i qay t arish huquqi:
Iste’molchilar shuni yodda tutishlari kerakki, nafaqat zarur sifatga ega bo lmagan tovarlar, balki sifatli ʻ
tovarlar ham qaytarilishi/almashtirilishi mumkin. Ayrim holatlarda va ma’lum majburiy shartlarga
amal qilinganda, iste’molchi sifatli mahsulotni ham qaytarib berishi yoki almashtirishi mumkin.
Tabiiyki, sotuvchilarning aksariyati хaridorlarning bunday huquqlarini amalga oshirishga monelik
qiladilar.
Shunday qilib, agar mahsulotda kamchiliklar bo lmasa, lekin o lchami, rangi, teхnik хususiyatlari va
ʻ ʻ
boshqa sabablarga ko ra mos kelmasa, iste’molchi nooziq-ovqat tovar unga berilgan paytdan
ʻ
boshlab 10 kun mobaynida (oziq-ovqat tovarlariga nisbatan 24 soat mobaynida) sotib olingan
tovarni хarid qilingan joyda aynan shunday tovarga almashtirishi, sotuvchida almashtirish uchun
zarur tovar bo lmagan taqdirda хaridor tovarni sotuvchiga qaytarishga va uning uchun to langan
ʻ ʻ
summani qaytarib olishga haqlidir.
Yana shuni esda tutish lozimki, sifatli tovarlar qaytarilganda ular iste’mol qilinmagan bo lishi, tovar
ʻ
ko rinishini yo qotmagan, iste’mol хossalari, plombasi, yorliqlari saqlangan holatda bo lishi kerak.
ʻ ʻ ʻ

Quyidagilarni almashtirish/qaaytarish mumkin emas:
dori vositalari va
tibbiy asboblar, shaхsiy gigiyena
buyumlari, attorlik-pardoz
tovarlari, toʻqimachilik
tovarlari hamda
metrlab sotiladigan
boshqa tovarlar, tikuvchilik va trikotaj
buyumlari
(tikuvchilik
buyumlari va
trikotaj ichki
kiyimlar, paypoq va
qoʻlqop buyumlari), oziq-ovqat
materiallari bilan
bogʻliq boʻlgan
buyum va
materiallar,
maishiy kimyo
tovarlari, pestitsidlar va
agroхimikatlar, mebel, zargarlik buyumlari, avtomototransport
vositalari, maishiy elektr
tovarlari,
shuningdek,
hayvonlar va
oʻsimliklar.

ISTE'MOLCHILAR HUQUQLARINI HIMOYA QILISH

ISTE'MOLCHILAR HUQUQLARINI HIMOYA QILISH Iste'molchi o'zi kim ? Istemolchining asosiy huquqlari. Iste'molchi huquqlarini himoya qilish. O'zbekistonda iste'molchi huquqlari. Ist e’molchilarning huquqlarini himoy a qil ish organl ari ning roli

Iste’molchi — foyda chiqarib olish bilan bog‘liq bo‘lmagan holda shaxsiy iste’mol yoki boshqa maqsadlarda tovar sotib oluvchi, ish, xizmatga buyurtma beruvchi yoxud shu niyatda bo‘lgan fuqaro ( jismoniy shaxs); Iste'molchi o'zi kim? Yakuniy iste'molchi - bu sotib olingan mahsulot yoki xizmatni iste'mol qiladigan shaxs yoki yuridik shaxs, bu ularni sotib olgan shaxs yoki shaxs bo'lish shart emas. Xizmatni yoki mahsulotni sotib olgan kishiga "sotib olish agenti" deyiladi.Yakuniy iste'molchi, albatta, mahsulotni sotib oladigan xarid agenti bo'lishi shart emas.

XARIDOR VA YAKUNIY ISTE'MOLCHI Yakuniy iste'molchi mahsulot yoki xizmatdan foydalanadigan, shuningdek uni sotib olgan shaxs bo'lishi mumkin. Shunday qilib, yakuniy iste'molchi shirinliklar sotib olish uchun do'konga kiradigan xaridor bo'lishi mumkin. Biroq, oxirgi iste'molchi har doim ham mijoz emas. Masalan, ota-ona konfet do'koniga kirib, konfet sotib oladi. U ularni iste'mol qilmaydi, shuning uchun u oxirgi iste'molchi emas. Sizning bolangiz shirinliklarni iste'mol qiladigan va oxirgi iste'molchi bo'lgan kishi, garchi u shirinliklarni sotib olmagan bo'lsa va shuning uchun xaridor bo'lmagan bo'lsa.

Ishlab chiqaruvchilar to'g'ridan- to'g'ri yoki ular orasidagi bir necha darajadagi kanallar orqa- li oxirgi iste'molchiga etib borishlari mumkin. Biroq, bu juda nozik bo'lishi mumkin. Masalan, xotin erining kiyim tanlashiga yoki o'g'il oilaning ta'til joyini tanlashiga ta'sir qilishi mumkin.Xaridor va oxirgi iste'molchi o'rtasidagi farqni bilishni talab qilishining sababi, oxirgi xaridor kabi, sotib olish to'g'risida qaror chiqarishga undovchi va ta'sir ko'rsatuvchi shaxsning xatti-harakatlarini tushunishdir. Masalan, bola qaysi shirinliklarni sotib olish to'g'risida otasining qaroriga ta'sir qilishi aniq.

ISTE'MOLCHILAR HUQUQLARINI HIMOYA QILISH

15.08.2023

0

1356.2880859375 KB

Похожие