logo

iqtisodiy ishlarni sudda ko'rishga tayyorlash

Загружено в:

09.12.2024

Скачано:

0

Размер:

7132.0400390625 KB
Samarqand dav lat  univ ersit et i 
y uridik  fak ult et i
iqt isodiy  ishlarni 
sudda k o'rishga 
t ay y orlash   Reja:
1.  Iqtisodiy sud protsessida ishni sud muhokamasiga 
tayyorlashning ahamiyati va vazifalari
2. Ishni sudda ko'rishga tayyorlash
3. Da'voni ta'minlash choralari va asoslari
4. Sud ishtirokchilarini xabardor qilish va sudga chaqirish  foy dalanil
gan 
adabiy ot l
ar:1.  O'zbekiston  Respublikasining 
Iqtisodiy protsessual Kodeksi
2.  Iqtisodiy  protsessual  huquq 
darslik-Mualliflar  jamoasi.  Toshkent-
2020
3.  Iqtisodiy  protsessual  huquq 
darslik-Mualliflar  jamoasi.  Toshkent-
2024
4. internet manbalari:
-tsul.library.uz
lex.uz  Sudya  ishni  sud  muhokamasiga  tegishli 
tarzda  tayyorlashi  zarur,  chunki  bu  nizoni 
to'g'ri  va  o'z  vaqtida  hal  qilishning  asosiy 
sharti  hisoblanadi.  Ishni  sud 
muhokamasiga  tayyorlash  bosqichi  da'vo 
arizasi  qabul  qilingandan  keyin  boshlanadi. 
Sudya  taqdim  etilgan  materiallar  orqali 
da'vo  arizasini  qabul  qilish,  rad  etish  yoki 
qaytarib  yuborish  uchun  asos  bor  yoki 
yo'qligini  aniqlaydi.  Sid  ishni  sud 
muhokamasiga  tayyorlash  haqida  ariza  ish 
yuritishga  qabul  qilish  va  ish  qo'zg'atish 
to'g'risidagi  ajrimda  mavjud  asoslarni 
ko'rsatadi.   I shni k o'rishga t ay y orlashning   asosiy   v azifalari :
•
nizoli  huquqiy  munosabatning  xarakteri     va  qo'llanilishi  lozim  bo'lgan  qonun 
hujjatlarini,  ishni  to'g'ri  hal  qilish  uchun  ahamiyatga  ega  bo'lgan  holatlarni 
aniqlash;
•
ishda  ishtirok  etuvchi  shaxslar  tarkibi  va  iqtisodiy  protsessning  boshqa 
ishtirokchilarini aniqlash masalalarini hal etish;
•
ishda  ishtirok  etuvchi  shaxslarga  zarur  bo'lgan  dalillarni  taqdim  etishda 
qo'llaniladi;
•
taraflarni murosaga keltirish kabilardan iborat.
I shni  sudda  k o'rishga  t ay y orlash  bosqichida  sudy a  ariza  k elib  t usgan  k undan 
boshlab 5 k un ichida quy idagi harak at larni amalga oshiradi: 
1.  Ishtirok  etish  uchun  boshqa  shaxslar  yoki  uchinchi  shaxslarni  jalb  etish 
masalasini ko'radi;
2. Ishni yuritish to'g'risida manfaatdor shaxslarni xabardor qiladi;
3.  Ishda  ishtirok  etuvchi  shaxslarga,  boshqa  tashkilotlarga,  ularning  vakillariga 
muayyan  harakatlarni  bajarishni,  shuningdek,  nizoni  hal  etish  uchun  ahamiyatli 
hujjatlar  va ma'lumotlarni taqdim etishni taklif etadi;   4. Dalillarning daxldorligi va ularga yo'l qo'yilishi mumkinligini tekshiradi;
5. Guvohlarni chaqiradi;
6. Ekspertiza tayinlash masalasini ko'rib chiqadi;
7. Boshqa sudlarga sud topshiriqlarini yuboradi;
8. Ishda ishtirok etuvchi shaxslarni chaqirtiradi;
9. Taraflarni murosaga keltirish choralarini ko'radi
10. Ishda ishtirok etuvchi tashkilot rahbarlarini tushuntirish berish uchun 
chaqirish masalasini hal qiladi;
11. Da'voni ta'minlash choralarini ko'radi.
sud ishni sudda ko'rishga tayyorlash bo'yicha harakatlarning ro'yxati tugal 
hisoblanmaydi hamda sudya nizoni to'g'ri va o'z vaqtida hal etishga qaratilgan 
boshqa harakatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Qayd etilgan 
harakatlarning barchasini bajarish talab etilmaydi, u yoki bu harakatlarning 
bajarilish zaruriyati har bir holatda sudyaning ixtiyorida bo'lib, nizoning holatlari 
va sudda ishtirok etuvchilarning faolligi e'tiborga olinadi.  Sudya harakatlarning erkin shaklida qo‘ yilgan talablar mohiyatini va 
vujudga kelishi mumkin bo‘lgan e’tirozlarni, nizoli huquqiy 
munosabatning
xarakterini va qo‘llaniladigan qonunchilik normalarini, ish uchun 
ahamiyatli
dalillarni va ishda ishtirok etuvchi shaxslar tarkibini aniqlaydi. Ushbu
maqsadlarni amalga oshirish uchun sudya:
–  ish materialarini o‘ rganadi, da’voning asosi va predmetini belgilaydi, 
ish
uchun ahamiyatli holatlarni, ishda ishtirok etuvchi shaxslar tarkibini 
aniqlaydi va
qo‘llanilishi lozim bo‘lgan qonunchilikni o‘ rganadi.
–  ishda ishtirok etuvchi shaxslarni chaqirtiradi. Masalan, da’vogardan 
da’vo
talablarining mohiyatini tushuntirish, noaniqlik mavjud bo‘lgan da’vo 
talablarini
Aniqlashtirish va javobgar tomonidan qilinishi mumkin bo‘lgan 
e’tirozlar
bo‘ yicha tushuntirishlar olishi mumkin. Javobgardan esa uni 
e’tirozlarining
mohiyatini va uni asoslovchi dalillarni taqdim etishni taklif etadi Sudya ishni sudda ko'rishga 
tayyorlash to'g'risida ajrim chiqaradi, 
unda ishni tayyorlashga doir 
harakatlar, ishni sudda ko'rishga 
tayinlash, uni o'tkazish vaqti va joyi 
ko'rsatiladi. Ishni sudda ko'rishga 
tayyorlash haqidagi ajrimda mazkur 
ishga nisbatan tayyorgarlik 
harakatlari mazmuni anialashtirilib, 
bu ishni tayyorlashning to'liqligi va 
izchilligini ta'minlaydi, protsessual 
harakatlarning bajarilishini nazorat 
qilishni yengillashtiradi.  Sudya  tayyorgarlik  ishlarini 
da'vo  arizasi  berilgan  kundan 
kechikmay  bajarishi,  ishni 
tayyorlash  haqidagi  ajrim 
sudya  da'vo  arizasini  qabul 
ailish  to'g'risidagi  ijobiy  hal 
etilganidan  so'ng  boshlanadi. 
Bu  ajrim  da'vo  arizasi  kelib 
tushgan  paytdan  boshlab  5 
kundan  kechiktirilmay 
bajariladi.  Da'vo  arizasi  qabul 
qilinishi  ishni  ko'rib  chiqishga 
tayyorgarlik  boshlanganligini 
anglatadi.   Iqtisodiy  sudda  sud  ishlarini  yuritish  taraflarning  tortishuvi  va 
asosida
amalga  oshirilishi  bilan  bog‘liq  tamoyildan  kelib  chiqib,  ishni 
sudda ko‘ rishga
tayyorlashda  sudya  bilan  bir  qatorda  ishda  ishtirok  etuvchi 
shaxslar ham
tayyorgarlik ishlarini olib borishlari lozim.
Ishni sudda ko‘ rishga tayyorlash bosqichi nafaqat sudya uchun, 
balki
protsess  ishtirokchilari  uchun  ham  tayyorgarlik  bosqichi 
hisoblanadi. Chunki
aynan  shu  davrda  da’vogar  o‘z  manfaatlarini  himoya  qilish 
uchun zarur bo‘lgan
barcha  ishlarni  bajaradi,  hamma  dalillarni  keltiradi,  o‘z 
navbatida, javobgar ham, 
da’voga  qarshi  e’tirozlarini  sudga  keltiradi,  shuningdek 
e’tirozlarni asoslash
uchun  topshirilishi  mumkin  bo‘lgan  dalillar  keltiradi.  Bundan 
tashqari,  ishga  mustaqil  talablar  bilan  arz  qilmaydigan 
uchinchi
shaxslar  ham  ishni  sud  muhokamasiga  ko‘ rishga 
tayyorlanishlari lozim, chunki
ish  bo‘ yicha  qabul  qilinadigan  hal  qiluv  qarori  ularning  huquq 
va
Majburiyatlariga  daxl  etishi  mumkin.  Uchinchi  shaxslar  ishni 
sudda ko‘ rishga
Tayyorlash bosqichida dastlab ish materiallari bilan  anishishlari 
lozim. Ish
Materiallarini  o‘ rganish  va  tahlil  etish  orqali  nizoning  mohiyati, 
taraflar o‘ rtasida
vujudga kelgan huquqiy munosabatni aniqlash mumkin, Uchinchi shaxslarning ishni sudda 
ko‘ rishga tayyorlashdagi ishtiroki
natijasida ishda mavjud bo‘lmagan 
dalillarni taqdim etilishiga va nizo 
yuzasidan
o‘z fikr-mulohazalarini bayon etish 
imkoniyati vujudga keladi. 
Umuman olganda, ishda ishtirok etuvchi 
shaxslarning ishni sudda
ko‘ rishga tayyorlashda faol ishtirok 
etishishi nizoni to‘g‘ ri va o‘z muddatida hal
etilishiga erishish mumkin. Ishni sudda 
ko‘ rishga tayyorlash bosqichidan
o‘tilmasa, ishni ko‘ rishni asossiz ravishda 
qoldirilishiga va sud tomonidan
xatolarga yo‘l qo‘ yilishiga olib keladi.  
Uchinchi shaxslar ish
materiallarini o‘ rganish orqali uning 
huquq va manfaatlariga qanday ta’sir
ko‘ rsatishi mumkinligi haqida xulosaga 
keladi  
Ishni  sud  muhokamasiga  tayyorlash 
to‘g‘ risidagi ko‘ rsatma hamda ishda
ishtirok  etayotgan  shaxslarning  bajarishi 
lozim bo‘lgan harakatlari va ularni
bajarish  muddatlari  da’vo  arizasini  ish 
yuritishga qabul qilish va ishni qo‘zg‘atish
to‘g‘ risidagi  ajrimda  yoxud  ishni  sud 
muhokamasiga tayyorlash to‘g‘ risidagi
ajrimda  aks  ettirilishi  mumkin,  biroq  bu 
hujjatlarning ketma-ketligi protsessual
munosabatlarning  haqiqiy  rivojlanishiga 
muvofiq bo‘lishi kerak. Sudya avval
da’vo  arizasini  ish  yuritishga  qabul  qilish 
va ish qo‘zg‘atish masalasini hal etib, 
bu  haqida  ajrim  chiqaradi,  so‘ ngra 
IPKning  162-moddasiga  muvofiq  ishni 
sud
muhokamasiga  tayyorlash  to‘g‘ risida 
ajrim chiqaradi.  Ishni sud muhokamasiga tayyorlashga qaratilgan IPKning 163-moddasida
qayd etilgan protsessual harakatlarni sudya IPKda nazarda tutilgan tartibda
amalga oshiradi. Agar ishni sud muhokamasiga tayyorlashda sudya boshqa
javobgarni yoxud boshqa shaxslarni jalb qilishni, ekspertiza tayinlashni, da’voni
ta’minlash bo‘ yicha choralar ko‘ rishni zarur deb topsa, u holda tegishli harakatlar
ishnisud muhokamasiga tayyorlash haqidagi ajrimda qayd qilinadi.Ishda ishtirok etuvchi 
shaxslar va iqtisodiy sud ishlarini yuritishning boshqa
ishtirokchilarini videokonferensaloqa rejimidagi sud majlisida ishtirok etish
huquqi ularga hamda ularning bunday majlisda ishtirok etishiga
ko‘ maklashadigan tegishli iqtisodiy sudga yuboriladigan ishni sudda ko‘ rishga
tayyorlash to‘g‘ risidagisud ajrimida ko‘ rsatiladi. 
Bunda ishda ishtirok etuvchi shaxslar va iqtisodiy sud ishlarini yuritishning
boshqa ishtirokchilari vakillarining vakolatlarini tasdiqlovchi ishonchnomalar, 
shuningdek sud majlisida taqdim etilgan yozma dalillar ishni ko‘ rayotgan
iqtisodiy sudga yuborilishini ta’minlash majburiyati videokonferensaloqa
rejimidagi sud majlisini o‘tkazishga ko‘ maklashadigan iqtisodiy sud zimmasiga
yuklanadi.  Sud xabarnomalari va chaqiruvlari
Protsessning barcha qatnashchilarini xabardor qilish tayyorgarlik
bosqichining muhim protsessual harakatlaridan biri hisoblanadi. Protsessning
boshqa ishtirokchilari sudning ajrimi bilan, zarur hollarda chaqiruv qog‘ozlari, 
telegramma, faks, teletayp va boshqa aloqa vositalari orqali xabardor qilinadi va
chaqiriladi. Xabar berish, chaqirish qaysi shaklda amalga oshirilganligidan qat’iynazar, uni 
oluvchiga u qaysi ish bo‘ yicha, kim ( javobgar, uchinchi shaxs, guvoh, 
ekspert) sifatida chaqirilayotganligi, qaysi manzilga, qaysi vaqtda etib kelishi
lozimligi, kelmaslik oqibatlari, kelganda taqdim yetilishi lozim bo‘lgan hujjatlar
ko‘ rsatilishi kerak.
Sudga chaqiruv xatida quyidagilar ko‘ rsatilishi kerak:
o sudning nomi va aniq manzili;
o kelish joyi va vaqti;
o shaxs qanday ish yuzasidan chaqirilayotganligi;
o shaxsning kim tariqasida chaqirilayotganligi;
o ishda ishtirok etuvchi shaxslarga ish bo‘ yicha ularda bo‘lgan hamma 
dalillarni taqdim etish to‘g‘ risidagi taklif ;
o chaqiriluvchining o‘zi bulmaganligi sababli chaqiruv xatini olgan
shaxsning uni chaqiriluvchiga topshirish majburiyati;
o sudga kelmaslik oqibatlari ko‘ rsatiladi Sudning chaqiruv xatini chaqirilgan shaxs olishdan bosh tortsa, chaqiruv 
xatini olib kelgan shaxs bu to‘g‘ rida chaqiruv xatiga yozib uni sudga 
topshiradi. Chaqiruv xatini olishdan bosh tortish ishni ko‘ rishga to‘sqinlik 
qilmaydi.
Izoh: Iqtisodiy sud odil sudlovga ko‘ maklashadigan shaxslarni: ekspert, mutaxassis, 
guvoh, tarjimonni
sud majlisiga chaqiradi. Qayd etilgan shaxslarning iqtisodiy sud chaqiruvi bo‘ yicha 
kelishi majburiy
hisoblanadi (IPKning 53–60-moddalari).
Agar sud iqtisodiy sud ishlarini yuritish ishtirokchisi o‘ziga yuborilgan 
ajrimning ko‘chirma nusxasini olganligi yoki ushbu kodeksda nazarda tutilgan 
boshqa usulda xabardor qilinganligi to‘g‘ risida sud majlisi boshlanguniga 
qadar ma’lumotlarga ega bo‘lsa, ushbu ishtirokchi tegishli tarzda xabardor 
qilingan deb hisoblanadi Iqtisodiy sud ishlarini yuritish ishtirokchisi quyidagi hollarda 
ham sud 
tomonidan tegishli tarzda xabardor qilingan deb hisoblanadi, agar:
ajrim yo‘llangan shaxs ajrimning ko‘chirma nusxasini olishni rad etgan va 
ushbu rad etish qayd etilgan bo‘lsa; sud tomonidan yuridik shaxsning sudga ma’lum bo‘lgan oxirgi 
joylashgan yeri (pochta manzili), fuqaroning yashash joyi bo‘ yicha yuborilgan 
ajrimning ko‘chirma nusxasi oluvchi ko‘ rsatilgan manzilda yo‘qligi sababli 
topshirilmagan va bu haqda aloqa muassasasi sudni xabardor qilgan bo‘lsa;
ajrimning ko‘chirma nusxasi sud tomonidan elektron pochta orqali yoki 
xabardor qilinganlik faktini tasdiqlovchi boshqa aloqa vositalaridan 
foydalangan holda yuborilgan kundan e’tiboran uch kun o‘tgan bo‘lsa. Agar 
javobgarning haqiqiy turar joyi noma’lum bo‘lgan taqdirda esa
javobgarning ma’lum bo‘lgan oxirgi turar joydagi pochta bo‘limi, 
fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish idoralari yoki uning oxirgi ish joyidagi ish 
beruvchining mansabdor shaxsiga topshiriladi va bu haqida chaqiruv xatining 
ikkinchi nusxasiga imzo qo‘ ydirib olinadi. 
Ishda ishtirok etuvchi shaxslar va vakillarning ishning ko‘ rilishi vaqti va 
joyi to‘g‘ risida xabardor qilinmasliklari keyinchalik ishning apellatsiya, 
kassatsiya yoki nazorat tartibida ko‘ rilayotganda bekor qilinishi uchun asos 
bo‘ladi. e't iborin
giz uchun 
rahmat iqt isodiy  
prot sessual huquq

Samarqand dav lat univ ersit et i y uridik fak ult et i iqt isodiy ishlarni sudda k o'rishga t ay y orlash

Reja: 1. Iqtisodiy sud protsessida ishni sud muhokamasiga tayyorlashning ahamiyati va vazifalari 2. Ishni sudda ko'rishga tayyorlash 3. Da'voni ta'minlash choralari va asoslari 4. Sud ishtirokchilarini xabardor qilish va sudga chaqirish

foy dalanil gan adabiy ot l ar:1. O'zbekiston Respublikasining Iqtisodiy protsessual Kodeksi 2. Iqtisodiy protsessual huquq darslik-Mualliflar jamoasi. Toshkent- 2020 3. Iqtisodiy protsessual huquq darslik-Mualliflar jamoasi. Toshkent- 2024 4. internet manbalari: -tsul.library.uz lex.uz

Sudya ishni sud muhokamasiga tegishli tarzda tayyorlashi zarur, chunki bu nizoni to'g'ri va o'z vaqtida hal qilishning asosiy sharti hisoblanadi. Ishni sud muhokamasiga tayyorlash bosqichi da'vo arizasi qabul qilingandan keyin boshlanadi. Sudya taqdim etilgan materiallar orqali da'vo arizasini qabul qilish, rad etish yoki qaytarib yuborish uchun asos bor yoki yo'qligini aniqlaydi. Sid ishni sud muhokamasiga tayyorlash haqida ariza ish yuritishga qabul qilish va ish qo'zg'atish to'g'risidagi ajrimda mavjud asoslarni ko'rsatadi.

I shni k o'rishga t ay y orlashning asosiy v azifalari : • nizoli huquqiy munosabatning xarakteri va qo'llanilishi lozim bo'lgan qonun hujjatlarini, ishni to'g'ri hal qilish uchun ahamiyatga ega bo'lgan holatlarni aniqlash; • ishda ishtirok etuvchi shaxslar tarkibi va iqtisodiy protsessning boshqa ishtirokchilarini aniqlash masalalarini hal etish; • ishda ishtirok etuvchi shaxslarga zarur bo'lgan dalillarni taqdim etishda qo'llaniladi; • taraflarni murosaga keltirish kabilardan iborat. I shni sudda k o'rishga t ay y orlash bosqichida sudy a ariza k elib t usgan k undan boshlab 5 k un ichida quy idagi harak at larni amalga oshiradi: 1. Ishtirok etish uchun boshqa shaxslar yoki uchinchi shaxslarni jalb etish masalasini ko'radi; 2. Ishni yuritish to'g'risida manfaatdor shaxslarni xabardor qiladi; 3. Ishda ishtirok etuvchi shaxslarga, boshqa tashkilotlarga, ularning vakillariga muayyan harakatlarni bajarishni, shuningdek, nizoni hal etish uchun ahamiyatli hujjatlar va ma'lumotlarni taqdim etishni taklif etadi;