logo

Jahon qishloq xo`jalik geografiyasi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

16765.952148438 KB
Jahon  qishloq xo`jalik  geografiyasi •
Jahon  miqyosida katta miqdordagi mehnat resurslarining (taxminan 
1,4 milliard kishi) bandligini ta’minlab beradi. Ushbu tarmoq 
rivojlangan davlatlar YIMda katta salmoqqa ega bo‘lmasada, uning 
rivojlanayotgan davlatlar iqtisodiyotidagi ulushi ancha yuqori 
(masalan, Somalida 65%). Ishlab chiqaradigan mahsulotlari 
xususiyatlariga ko‘ra, qishloq xo‘jalik tarmoqlari ikki guruhga: 
dehqonchilik (ziroatchilik)  va  chorvachilikka  bo‘linadi.  •
Dehqonchilik  — qishloq xo‘jaligining ekinlar 
yetishtirish bilan shug‘ullanadigan tarmog‘i 
hisoblanib, uning rivojlanishiga quyidagi omillar 
ta’sir ko‘rsatadi:
•
 ?????? haydaladigan, unumdor yerlar holati;
•
 
?????? iqlim sharoiti;
•
 
?????? qishloq xo‘jaligi ekinlarining biologik 
xususiyatlari.      •
Donchilik  dehqonchilikning eng yirik tarmog‘idir. Don mahsulotlari 
aholi ozig‘ining asosi bo‘lib, donchilik tarmog‘ida bug‘doy, sholi va 
makkajo‘xori yetishtirish salmog‘i katta. Jahon yalpi don hosilining 
90% i, umumiy donli ekinlar maydonining 83% i mazkur ekin turlariga 
to‘g‘ri keladi. Bundan tashqari, arpa, suli, javdar, sorgo kabi don 
ekinlari ham mavjud. •
Bug‘doy  don ekinlari orasida eng ko‘p ekiladigan ekin turi hisoblanadi 
(umumiy don ekin maydonlarining 31% i). 2018-yil yakunlariga ko‘ra, jahonda 
735 mln tonna bug‘doy yetishtirilgan bo‘lib, bu borada Xitoy (131 mln t), 
Hindiston (100 mln t), Rossiya (72 mln t), AQSH (51 mln t), Fransiya (36 mln t) 
yetakchilik qiladi. Peshqadam uch davlat hissasiga jahon bug‘doy hosilining 
41% i to‘g‘ri keladi. Jahonning asosiy bug‘doy ekiladigan hududlari Shimoliy 
(AQSH, Kanada, Rossiya, Ukraina, Qozog‘iston, Xitoy) va Janubiy (Avstraliya, 
Argentina, Braziliya) yarimsharlarning o‘rta kengliklariga to‘g‘ri keladi  (33-
rasm).  Hozirgi kunda Rossiya, AQSH, Kanada kabi davlatlar katta miqdordagi 
bug‘doy eksportini amalga oshirsa, Misr, Indoneziya, Turkiya kabi davlatlar 
uning eng katta importyorlaridir  •
Jahondagi ko‘plab mamlakatlar aholisining ovqatlanish ratsionida 
birinchi darajali ahamiyat  sholi ga tegishli. Ko‘proq qo‘l mehnatiga 
asoslangan sholichilik rivojlanishi nafaqat agroiqlimiy resurslarga, katta 
miqdordagi ishchi kuchiga ham bog‘liq Ushbu omillar jamlangan 
Sharqiy, Janubi-sharqiy va Janubiy Osiyo jahonning asosiy sholichilik 
hududlari hisoblanadi. Xitoy, Hindiston, Indoneziya, Bangladesh, 
Vetnam kabi davlatlar sholi yalpi hosili bo‘yicha jahonda yetakchilik 
qiladi. Mazkur hududlarda sun’iy sug‘orish yordamida yiliga 2–3 
marotaba hosil olinadi    •
Makkajo‘xori  odatda doni va yem-xashak 
sifatida ishlatiladigan poyasi uchun ekiladi. 
AQSH, Xitoy, Braziliya, Argentina, Ukraina 
jahonning eng ko‘p makkajo‘xori 
yetishtiruvchi davlatlari hisoblanadi  •
Aholi tomonidan iste’mol qilinadigan 
moyning asosiy qismi  soya  (AQSH, 
Braziliya, Argentina),  kungaboqar 
(Ukraina, Rossiya, Argentina), 
yeryong‘oq  (Xitoy, Hindiston, Nigeriya), 
zaytun  (Italiya, Ispaniya, Gretsiya kabi 
O‘rta yer dengizibo‘yi davlatlari) kabi 
ekinlardan olinadi   •
Ildizmevalilardan  kartoshka 
yetishtirishda Xitoy, Hindiston, 
Ukraina, Rossiya, AQSH yetakchi 
davlatlar hisoblanadi. Qandli 
ekinlardan  qandlavlagi 
yetishtirishda Rossiya, Fransiya, 
AQSH,  shakarqamish 
yetishtirishda esa Braziliya, 
Hindiston, Xitoy yetakchilik qiladi   •
Quvvat beruvchi ekin turlari hisoblangan 
choy  Xitoy, Hindiston, Keniya,  qahva 
Braziliya, Vetnam, Indoneziya,  kakao 
Kot-d’Ivuar, Gana va Indoneziya kabi 
davlatlarda katta miqdorda yetishtiriladi.    •
Texnik ekinlar orasida  paxta  katta salmoqqa ega bo‘lib, Xitoy, 
Hindiston, AQSH, Braziliya, Pokiston kabi davlatlar uning yalpi hosili 
bo‘yicha peshqadam sanaladi.  Tabiiy kauchuk (geveya)  yetishtirishda 
Tailand, Indoneziya, Vetnam, Hindiston, Xitoy davlatlari katta 
salmoqqa ega  Ekin turi Yetishtiriladigan davlat, mintaqa

Jahon qishloq xo`jalik geografiyasi

• Jahon miqyosida katta miqdordagi mehnat resurslarining (taxminan 1,4 milliard kishi) bandligini ta’minlab beradi. Ushbu tarmoq rivojlangan davlatlar YIMda katta salmoqqa ega bo‘lmasada, uning rivojlanayotgan davlatlar iqtisodiyotidagi ulushi ancha yuqori (masalan, Somalida 65%). Ishlab chiqaradigan mahsulotlari xususiyatlariga ko‘ra, qishloq xo‘jalik tarmoqlari ikki guruhga: dehqonchilik (ziroatchilik) va chorvachilikka bo‘linadi.

• Dehqonchilik — qishloq xo‘jaligining ekinlar yetishtirish bilan shug‘ullanadigan tarmog‘i hisoblanib, uning rivojlanishiga quyidagi omillar ta’sir ko‘rsatadi: • ?????? haydaladigan, unumdor yerlar holati; • ?????? iqlim sharoiti; • ?????? qishloq xo‘jaligi ekinlarining biologik xususiyatlari.