logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. Jahon transporti geografiyasi

Jahon transporti geografiyasi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

15076.264648438 KB
Скачать
J ahon t ransport i geografi y asi Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм Transport iqtisodiyotning muhim tarmog‘i bo‘lib, yo‘lovchi, yuk, energiya va axborot tashishni ta’minlaydi. Bundan tashqari, transport davlatlararo mahsulot va xizmatlar almashinuvida, xalqaro iqtisodiy aloqalarning amalga oshirilishida asos bo‘lib xizmat qiladi.Transport Harakatlanish xususiyatiga ko‘ra, quruqlik (temir yo‘l, avtomobil va quvur), suv (dengiz va daryo) hamda hav o transporti turlariga ajratiladi. Transport tarmoqlari rivojlanishi davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy va texnologik jihatdan rivojlanganlik darajasi, hududining kattaligi va o‘zlashtirilganlik holati, tabiiy sharoiti, aholi zichligi kabi omillar bilan bog‘liq. Transport tizim sifatida quyidagi tarkibiy unsurlardan tashkil topgan: yo‘l infratuzilmasi (avtomobil va temir yo‘llar, kanallar, quvur ?????? yo‘llari va boshq.); ?????? terminallar (temir yo‘l hamda avtobus vokzal va bekatlari, aeroportlar, dengiz va daryo portlari va boshq.); ?????? harakatlanish vositalari (avtomobil, poyezd, kema va boshq.); ?????? transport kompaniyalari. Transport turlari orasida yuk tashish bo‘yicha dengiz, yo‘lovchilarni tashish bo‘yicha esa avtomobil transportining ahamiyati katta. Avtomobil transporti eng keng tarqalgan transport turi hisoblanadi. Bunga mazkur transport turida “eshikdan-eshikkacha” olib borib qo‘yish imkoniyatining mavjudligi sabab bo‘lgan A v t omobil t ransport i So‘nggi yillarda soha rivoji qattiq qoplamali yo‘llar uzunligining ortishi, avtomagistral yo‘llar to‘rining kengayishi, xalqaro magistral yo‘llar ahamiyatining ortib borayotganligi bilan tavsiflanadi (38- rasm). Avtomobil yo‘llarining umumiy uzunligiga ko‘ra AQSH, Xitoy, Hindiston, Braziliya, Rossiya kabi yirik hududga ega bo‘lgan davlatlar yetakchilik qiladi. Temir yo‘l transporti katta hajmdagi yuklarni uzoq masofalarga yetkazib berish, harakatlanishining ob-havo sharoitiga uncha bog‘liq emasligi, tashish xizmatlari tannarxining nisbatan pastligi kabi xususiyatlari bilan ajralib turadi. Temir y o‘l t ransport i Temir yo‘llar umumiy uzunligi bo‘yicha AQSH, Xitoy, Rossiya, Hindiston, Kanada davlatlari peshqadam. Yo‘llar zichligiga ko‘ra esa Yevropa davlatlari (Chexiya, Belgiya, Germaniya, Shveysariya) yetakchilik qiladi Osiyo ham bugungi kunda ushbu soha tez sur’atlarda rivojlanib borayotgan mintaqa hisoblanadi. Temir yo‘l transportining hozirgi davr rivojida turli tezyurar va magnit relslarda harakatlanuvchi poyezdlarning ahamiyati katta (39-rasm). Quvur transporti suyuq va gazsimon ko‘rinishdagi yuklarni uzoq masofaga yetkazib beradi (40-rasm) . Quv ur t ransport i U xizmatlari tannarxining pastligi, yuklarni bir maromda kerakli manzilga yetkazib berishi hamda atrofmuhitga salbiy ta’sirining pastligi bilan ajralib turadi. Quvurlarning katta qismi neft-gaz qazib oluvchi davlatlar hududiga to‘g‘ri keladi. Neft quvurlari uzunligi bo‘yicha AQSH, Rossiya, Kanada, Xitoy, Saudiya Arabistoni, gaz quvurlari uzunligi bo‘yicha esa AQSH, Rossiya, Kanada, Germaniya, Fransiya kabi davlatlar yetakchilik qiladi. Suv t ransport i Suv transporti tabiiy (daryolar, ko‘llar, dengizlar, okeanlar) va sun’iy (kanallar, suv omborlari) suv yo‘llari orqali yuklar va yo‘lovchilarni tashiydi. U dengiz va daryo transporti turlarini o‘z tarkibida birlashtiradi. Dengiz transporti orqali jahonda tashilayotgan yuklarning 60% idan katta qismi tashiladi. Unda yuk tashuv ishlari dengiz savdo floti tomonidan amalga oshiriladi. Uning yalpi sig‘imiga ko‘ra Panama, Liberiya, Marshall orollari, Xitoy, Singapur, Gretsiya kabi davlatlar yetakchilik qiladi. Dengiz transportida umumiy yuk tashish hajmida eng katta ulush Tinch okeanga to‘g‘ri keladi. Dengiz transport vositalariga xizmat ko‘rsatuvchi 2 mingdan ortiq portlar mavjud bo‘lib, Shanxay, Singapur, Rotterdam portlari ular orasida yuk qabul qilish hajmiga ko‘ra oldingi o‘rinlarda turadi (41-rasm) . Eng katta portlar ShanxaySingapurRotterdam Dengiz transporti rivojiga xalqaro kanallar va dengiz bo‘g‘izlari katta ta’sir ko‘rsatadi. Xalqaro kanallar orasida Suvaysh va Panama kanallarining ahamiyati eng katta. Xalqaro kanallar Suvaysh Panama Dengiz bo‘g‘izlari orasida esa eng katta transport ahamiyatiga Malakka, Bob-al- Mandeb, La Mansh, Xormuz, Gibraltar, Eresunn (Zond), Bosfor kabi bo‘g‘izlar egadir.Eng muhibo‘g‘izlar MalakkaBob-al-Mandeb La-Mansh XormuzGibraltarEresunn (Zond), Bosfor Ichki suv transporti daryo, ko‘l hamda kanallar yordamida davlatlarning ichki hududlariga yuk va yo‘lovchi tashishni amalga oshiradi. Ichki suv transport yo‘llari uzunligiga ko‘ra, Rossiya, Xitoy, AQSH, Braziliya, Kanada oldinda turadi. Ichki suv transportida Amazonka, Missisipi, Dunay, Reyn, Volga, Yanszi, Kongo kabi daryolardan ko‘p foydalaniladi.Eng asosiy daryolar Amazonka Missisipi Dunay Reyn Volga Yanszi Kongo Shu bilan bir qatorda kemalar qatnovida Qirg‘oqbo‘yi (AQSH), Buyuk (Xitoy), Volga- Boltiq (Rossiya), Reyn- Mayn-Dunay (Germaniya) va boshqa daryo kanallaridan foydalaniladi. Qirg‘oqbo‘yi Eng asosiy daryo kanallari Buyuk VolgaReyn-Mayn-Dunay Havo transporti yo‘lovchilar, pochta va boshqa yuklarni eng yuqori tezlik bilan tashiydigan nisbatan qimmat transport turi hisoblanadi. Havo transporti Hozirgi kunda jahon yo‘lovchi tashish miqdorining 20% iga yaqini havo transportiga to‘g‘ri kelmoqda. Mazkur transport tarmog‘ining rivojlanishida aeroportlarning o‘rni beqiyos. Yo‘lovchilarni qabul qilish miqdoriga ko‘ra, Atlanta (AQSH), Pekin (Xitoy), Dubay (BAA) aeroportlari peshqadam hisoblanadi. Atlanta PekinDubay Eng katta aeroportlar Topshiriqlar • 1. mavzuni o`qish • 2. Kitobdagi topshiriqlarni bajarish • 3. Jadval to`ldirish Transport turi Uzunligi, km Davlatlar © Foydalanilgan adabiyotlar: • V. N. Fedorko, N. I. Safarova, J. A. Ismatov, E. Y. Nazaraliyeva – Geografiya (Jahon iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10- sinf o‘quvchilari uchun darslik, Respublika ta’lim markazi, 2022 • @ edurtm_uz

J ahon t ransport i geografi y asi Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Transport iqtisodiyotning muhim tarmog‘i bo‘lib, yo‘lovchi, yuk, energiya va axborot tashishni ta’minlaydi. Bundan tashqari, transport davlatlararo mahsulot va xizmatlar almashinuvida, xalqaro iqtisodiy aloqalarning amalga oshirilishida asos bo‘lib xizmat qiladi.Transport

Harakatlanish xususiyatiga ko‘ra, quruqlik (temir yo‘l, avtomobil va quvur), suv (dengiz va daryo) hamda hav o transporti turlariga ajratiladi.

Transport tarmoqlari rivojlanishi davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy va texnologik jihatdan rivojlanganlik darajasi, hududining kattaligi va o‘zlashtirilganlik holati, tabiiy sharoiti, aholi zichligi kabi omillar bilan bog‘liq.

Похожие

Jahon transporti geografiyasi
Jahon dehqonchiligi geografiyasi
Jahon dehqonchiligi geografiyasi
Jahon energetikasi geografiyasi
Jahon iqtisodiy geografiyasi kursining metodikasi