logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. JIZZAX SUV OMBORINING BALIQCHILIK SOHASIDAGI AHAMYATI

JIZZAX SUV OMBORINING BALIQCHILIK SOHASIDAGI AHAMYATI

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1129.6220703125 KB
Скачать
DISSERTATSIYA   Mavzu:  JIZZAX SUV OMBORINING BALIQCHILIK SOHASIDAGI AHAMYATI     Kiris h 3 I bob. Adabiy ot l ar sharhi 8          1 .1. O‘zbek ist onda gidrofaunani o‘rgani lish t ari xi 8 II  bob. Tadqiqot sharoit lari, ob’ek t i v a usullari 18          2. 1 . Tadqiqot ishlari olib boril gan hududning fi zi k v a geografi k t av sifi 18          2 .2. Tadqiqot oby ek t i v a usul lari 27 III  bob. Tadqiqot nat i jalari 32          3.1. J izzax suv omborining z ooplank t on organizmlar i ni ng t ur t ark ibi 32          3.2. Suv ombori da bal iqlarni oziql ant iri sh uchun zooplank t on v a fi t oplank t on organizmlarni k o‘pay t irish 35          3.3. J izzax suv ombori ning i xt iofaunasi 54          3.4. J izzax suv omborining bali qchili k dagi ahamiy at i 63   X ul osa 64 Amaliy t av si y alar 65   Ilov al ar 66 Foy dalani lgan a dabiy ot lar 75M  U  N  D  A  R  I J  A Mav zuning dolzarbligi . • Mamlakatimizni iqtisodiy va ijtimoiy yuksaltirishning dolzarb masalalaridan biri, aholini sifatli baliq mahsulotlari bilan ta’minlash, suv havzalarida baliq ovlash va baliqchilikni yaxshilash, suv resurslaridan oqilona foydalanishdir. Buning uchun maxsus hovuz xo‘jaliklarida baliq o‘stirish, baliq mahsulotlarini ishlab chiqish kabi istiqbolli tadbirlar asosiy rol o‘ynaydi. • Hozirgi vaqtda respublikamizda hovuz xo‘jaliklarida baliqchilikni rivojlantirishga katta e’tibor berilmoqda. Baliqchilikning asosiy ob’ekti baliq chavoqlarini sog‘lom o‘stirib, yosh baliqlar darajasiga olib borish yo‘llarini ishlab chiqish baliqchilik sohasida yangi texnologiyalarni qo‘llagan holda amalga oshadi. Bunday usullarni ishlab chiqish albatta, baliq chavoqlarini o‘stirish jarayonida hovuzlarda va suv omborlarida ularning oziqa bazasini tashkillashtirish xususiyatini o‘rganishni talab etadi. Baliq o‘stirish hovuzlarida ozuqa bazasini tashkillashtirish uchun suv organizmlari, jumladan zooplanktonlar muhim rol o‘ynaydi. TADQI QOT OB’EKTI VA PREDMETI • Jizzax suv ombori,baliqlar, zooplankton organizmlar. Jizzax viloyati SH.Rashidov tumanidagi suv havzalaridagi baliq va zooplanktonlarning miqdori va ularning mavsumiy hususiyatlari, dinamik tur tarkibi aniqlandi.Shuningdek ayrim baliq turlarini morfologiyasi va biologiyasi o‘rganiladi. Tadqiqot maqsadi v a v azifalari • Jizzax suv omboridagi baliq turlarini aniqlash va tabiiy ozuqa bazasini zooplanktonni rivojlanishini ularning mavsumiy dinamikasini o‘rganish. • O‘zbekiston suv omborlarining zooplankton organizmlari turlar xilma-xilligini aniqlash va o‘rganish, zooplanktonning miqdor jihatdan rivojlanishi hamda mavsumiy suksessiyasi qonuniyatlarini aniqlash.Suv havzasida uchraydigan baliqlarni taksonomik taxlil qilish va morfoligik ko‘rsatgichlarini aniqlash. Ishning yangiligi • Tatdqiqotlarimiz natijasida Jizzax suv omborining gifrologik,gidroximik,gidrobilogik xususiyatlari va ixtiofaunasi o ‘ rganiladi va qayta tadbiq qilinadi. Jizzax suv omborining barcha xususiyatlari va baliqchilk sohasidagi ahamyati o ‘rganiladi. Tadqi qot nat i jalarining i lmi y v a amal i ahamiy at i • Zooplankton organizmlar faqat baliq chavoqlarining rivojlantirib qolmasdan, suv ekosistemasida sodir bo‘ladigan turli jarayonlarning kechishida ham muhum ahamiyatga ega. Izlanishlar davomida mazkur suv havzasida baliqlarning tur tarkibi aniqlanadi shuningdek ayrim ovlanadigan baliq turlari marfologiyasi va biologiyasi o‘rganiladi. Maqsadni amalga oshirish uchun quy idagi v azifalar belgilandi • Jizzax suv ombori b aliq laridan namunalar olish va morfometrik ko‘rsatkichlarini aniqlash. • Suv organizmlarini ya’ni zooplanktonlarni aniqlash usullaridan foydalanib, na’munalar tayyorlash. • To‘plangan materiallarni o‘rganib, zooplanktonlarning suv biotsenozidagi tarqalishi va uchrash dinamikasini tahlil qilish va tur tarkibini aniqlash. Bundan quy idagi muammo v a gipot ezalar k elib chiqadi • Jizzax suv omborinig melortiv xolati va sug‘rishdagi ahamiyati o‘rganilgan,ammo uning gidribiologiyasi va ixtiofaunasi kam o‘rganilgan.Bundan ushbu muommo va gipotezalar kelib chiqadi. 1. Baliqchilik sohasidagi ahamiyati o‘rganiladi. 2. Ixtiofaunasi o‘rganiladi. 3. Zooplankton va fitoplanktonlari o‘rganiladi. Suv ombori Dary o Oddiy loy ixada k o’rsat ilgan Suv sig‘imi, mln. Maydoni, O‘rtacha chuqurligi, m Tux t agul Norin 19500 284,0 68,7 Rog‘un Vaxsh 12400 160,0 77,5 Norak Vaxsh 10500 98,0 107,0 Tuy amuy in Amudary o 7300 790,0 9,2 Chordara Sirdaryo 5700 900,0 7,9 Qay roqqum Sirdaryo 4200 513,0 8,2 Chorbog‘ Chirchiq 2000 40,3 50,0 Andij on Qoradary o 1750 60,0 29,1 Toli marjon Amudary o 2530 77,4 19,8 Tudak o‘l Zarafsho n 875 225,0 3,8 Kat t aqo‘rg‘on Zarafsho n 845 83,6 10,1 J anubi y Surxon Surxonda ryo 800 65,0 12,3O‘RTA OSIYO DAVLATLARI HUDUDIDA GI ENG YIRIK SUV OMBORLARI Suv ombori Daryo Ishga tushgan yili Suv sig‘imi, mln. Tuyamo‘yin Chorbog‘ Andijon Tolimarjon To‘dako‘l Kattaqo‘rg‘on Janubiy Surxon Chimqo‘rgo‘n Ohangaron (Turk) Quyimozor Pachkamar Karkidon Tuyabo‘g‘iz Hisorak Shorko‘l Uchqizil Kosonsoy(O‘rta to‘qay) Jizzax Uchqo‘rg‘on Amudaryo Chirchiq Qoradaryo Amudaryo Zarafshon Zarafshon Surxondaryo Qashqadaryo Ohangaron Zarafshon G‘uzordaryo Quvasoy Ohangaron G‘uzordaryo Zarafshon Surxondaryo Kosonsoy Norin Sangzor Chirchiq 1979 1978 1970 1977 1983 1952 1964 1964 1974 1957 1967 1964 1964 1985 1983 1960 1954 1962 1963 1977 7300 2000 1750 1530 875 845 800 440 339 306 243 218 204 170 170 160 160 92,5 87,0 30,0 O‘ZBEKI STON N IN G EN G Y IRI K SUV OMBORLARI JIZZAX SUV OMBORINING UMUMIY KO‘RINISHI GISS XARITADAN KO‘RINISHI. Jizzax suv ombori Jizzax vohasini doimo suv bilan ta‘minlash va qo‘shimcha yerlarni sug’orish maqsadida qurilgan. Jizzax suv ombori 1973 yilda foydalanishga topshirilgan, 1987 yilda qayta ta‘mirlangan. Hozirgi kunda to‘liq suv hajmi 100 mln metr kub., shundan foydali suv hajmi 87 mln metr kub. To‘liq suv hajmi esa 4 mln metr kubdan oshmaydi. Loyqa to‘lish muddati 41 yil, suv omborining suv yuzasi bo‘yicha eni 4,2 km, uzunligi 3,3 km metr. Suv omborining chuqurligi 20 metr, maydonining yuzasi 13,75 km kv. Suv omboriga Eski Tuyatortar kanali orqali 114,3 mln /yil va Rovotsoydan 5,1 mln /yil suv kelib quyiladi. Hududning g‘arbida joylashgan Sangzor daryosidan suv kelib quyiladi. J I ZZAX SUV OMBORIN IN G TEX NI K KO‘RSATKI CHLARI Nomlari Ko‘rsatkichlari Qurilish yillari   1963-1973 yil Qayta ta‘mirlangan yili 1987 yil T o’ liq suv hajmi - qurilgandan keyin - qayta ta‘mirlangan keyin 85 mln, 100 mln, Foydali suv hajmi 87 mln, Ulik suv hajmi 4 mln, Loyqa tulish muddati 41 yil Suv omborining uzunligi - suv yuzasi buyicha 4,2 km Suv omborining uzunligi - suv yuzasi buyicha 3,3 km SUV OMBORINING GIDRO K IMY O VIY H OLATI Sana ° C O 2 , mg/l N O 3 N H 4 pH 15.0 3 -20.0 3 25 ,8 10,7 2,0 8,2 8,7 21.0 3 -25.0 3 24,5 14,8 0,8 8,3 9,3 26.0 3 -30-0 3 25,0 7,9 0,5 8,0 7,5 1.0 4 -5.0 4 25,3 2,5 0,3 8,0 8,2 6.0 4 -8.0 4 26,4 1,7 1,9 8,2 7,8 9.0 4 -15.0 4 25,3 10,2 2,4 7,4 8,4 16.0 4 -20.0 4 26,2 7,8 2,8 8,0 9,0 21.0 4 -25.0 4 27,1 4,9 2,3 8,1 7,5 26.0 4 -30.0 4 25,6 11,9 3,4 6,9 8,7 0 1.0 5 - 3.0 5 25,8 12,0 2,1 9,4 8,7 • Tadqiqot ishlarida Jizzax viloyatidagi Jizzax suv omborida olib borildi. 2018 - 2020 yillarda o‘tkazildi. Ushbu vaqt davomida Jizzax suv omborida uchraydigan Zooplankton, Fitoplankton va Ixtiologik faunistik tadqiqotlar o‘rganildi hamda ekspremental tajribalar olib borildi. E .K.Suvorov (1948), I . F . Pravdin (1966 ) lar tavsiya etgan usullardan foydalanildi. Tananing morfometrik ko‘rsatgichlari shtangenserkul yordamida (segoletka, voyaga yetgan baliqlar) o‘lchovlar bajarildi. Tadqiqot o‘tkazish jarayonida asosan 2 xil sharoitdan, yani dala va laboratoriya sharoitlaridan foydalanildi. Zooplankton na’munalarni konusli plankton suzgichlari Djedi to‘rlaridan yoki tutqich ( sachoklar ) to’rlar yordamida 50 - 100 litr suvni chelak yordamida suzib olish va suvning ma’lum chuqurligiga to‘r tashlanib uni tortib olish usuli dan foydalaniladi. Bu na’munalar 4% li formalin eritmasida fiksatsiya qilinadi. 1 m 3 dagi zooplankton miqdorini aniqlash uchun na’munadagi organizmlar miqdorini filtirlangan suvning litrli hajmiga bo‘linib, so‘ngra 1000 ko‘paytiriladi. • Fitoplankton kompleksi bo‘yicha dominant holatga ega bo‘lgan guruhlar diatom, yashil va ko‘k-yashil suvo‘tlari ekanligi kuzatildi. Ular umumiy hisobda umumiy aniqlangan suvo‘tlarining 90 % ni tashkil etadi. Ayniqsa ular orasida diatom suvo‘tlarining vakillari juda keng tarqalgan bo‘lib, jami aniqlangan suvo‘tlari turlarining deyarli 50% hisobida turlar tarkibiga ega ekanligi kuzatildi. Ushbu bo‘limga mansub Melosira, Cyclotella, Synedra, Achnanthes, Cocconeus, Diploneus, Entomoneis, Gyrossigma, Navicula, Nitzschia, Surirella kabi turkumlarining vakillari deyarli barcha na’muna olingan joylardan ajratilganligi ma’lum bo‘ldi. Turlar tarkibining xilma-xilligi bo‘yicha ikkinchi o‘rinda ko‘k-yashil suvo‘tlari bo‘limi turgan bulib, ulardan keng tarqalgan vakillari qatoriga Mycrosistis, Merismopedia, Oscillatoria, Lingbya kabi turkumlarining turlari tez- tez uchrab turdi. Suv omborining biologik tavsifi №   Suv ombori kategoriyasi   Maydong a   Suv omboridan t utilgan baliq, ekz. K arp Cyprinus carpio Oq do‘ngpeshona Hypophthal michthyes molitrix Oq amur Ctenopharyongod on Idella 1 Nasl beruvchi baliqlar 15,9 100 ming 21 ming 4,5 ming 2 O‘ stiruvchi 10,0 162 ming 82 ming 1,1 ming 3 Lichinka suv ombori 6,0 - 400 ming 800 ming 4 Suv ombori 15,0 100 ming 21 ming 4,5 ming 5 Lichinka suv ombori 0,5 - 3 mln - 6 Nasl beruvchi baliqlar suv ombori 15,0 72 ming 21 ming 4,5 ming ZOOPLANKTONLARNI KO‘PAYISHI Turl ar nomi Uzunligi,mm Voy ag a y et ishi Kun   Opt imal T 0   Tux um qo‘y ishi dav riTuxum diometri Urg‘ochi ♀ Erkak Daph nia magna 0,7-0,8 2,0-6,0 2,0-2,2 3-4(14) 5- 28 12-14 Moina rect i rost ris 0,4-0,6 1,2-1,7 0,8-1,0 3-4 21-25 1-2 Ceriodaphn ia ret icula 0,35 0,8-1,5 0,5-0,8 2-3 5-32 1-3 Brach cal y cifl onis 0,10 - -   - 22-35 0,5 Zooplanktonlarning bahor mavsumida boshqa oylarga nisbatan ko‘proq uchrashi: Kolovratkalar misolida Brachionus angula Diaphfnasoma brach Acanthodiaptomus Sal-s Mart Aprel May Jizzax suv omborida 2018-2020 yillarda bajarilgan dala kuzatuvlari davomida olib borilgan. Tadqiqot manbalarini yil davomida hamma mavsumda to‘pladik. Namunalar ovlangan baliqlarning barchasidan, saralamasdan olindi. Baliqlarning tana o‘lchamlarini aniqladik. Baliqlar yoshini va o‘sish sur’atini aniqlash uchun baliqchilik tadqiqot ishlarini o‘tkazish uslublariga ko‘ra qatiy bir joydan ya’ni yelka suzgich qanoti birinichi shu’lasi osti va yon chiziq ustidan 12-14 ta tangacha olindi. Baliqlarning jinsiy mahsuloti (gonadalari)ning jinsiy etilish bosqichlarini aniqladi q va 4 % lik formalin eritmasida qayd qildik. Qayd qilingan gonadalarni laboratoriya sharoitida qayta ishlash orqali ularning mutlaq va nisbiy serpushtligini aniqladi . Oddiy qorabaliq ( Schizot horax int e rme dius ) ning marfomet rik k o‘rsat k ichlari Tana uzunli gi,sm Tana massasi,g Voy aga y et ish k oifsent i % Ko‘pay ish max sul dorligi Ol ingan nomuna soniAbsaluyt Nisbiy 9-23,8 26,5-310 10,2-11,9 1211-1302 14,9-19,5 6 24,5-26,9 319-395 9,3-12,6 1485-1963 12,4-22,1 7 28,6-31,5 412-564 9,6-11,2 2145-5213 11,7-23,4 9 36,8-41,5 686-765 8,5-15,3 3961-7310 1 2 ,6-22,2 8 Bizning olib borgan kuzatuvlarimizda, turli muhut sharoitiga ega suv havzalaridan olingan baliq turlari, baliqchilik xo‘jaliklarida, suv omborlarida va daryolarida kumush tovon balig‘ining o‘sish tezligi va biologik hususiyatlari hamda morfometrik ko‘rsatkichlari bir biridan farq qilishi kuzatildi . Masalan, ushbu baliq turining Jizzax suv ombori va Sirdaryo suv havzasidan tutilgan individlarning o‘sish tezligiga, baliqchilik xo‘jaliklari ko‘llaridan tutilgan tovon baliqlarning o‘sish tezligiga nisbatan yuqori ekanligi aniqlandi. Daryo va suv omboridan tutilgan tovon baliqlarning o‘sish tezligi birinchi yoshida hamda jinsiy voyaga yetishi ham ayniqsa yuqori bo‘lishi aniqlandi. ( CARASSIUS AURATUS GIBELIO )- KUMUSH TOVONBALIG‘INING TADQIQOT NATIJALARI Tana uzunligi,s m Tana massasi,g Voy aga y et ish k oifsent i % Ko‘pay ish maxsuldorligi Oling an nomu na soniAbsaluyt Nisbiy 15,5-17,6 67-110 9,5-12,4 1107-1315 2,9-20,4 7 17,6-20,0 110-158 9,2-12,6 1310-2115 4,4-23,0 5 20,5-24,2 160-216 7,5-16,5 2345-6436 13,2-22,0 13 24,5-27,2 218-265 9,3-12,3 4180-7802 0,6-21,1 4 YUQORIDAGILARDAN XULOSA QILIB AYTISH MUMKINKI, TURLI TIPDAGI SUV HAVZALARI: DARYO, SUV OMBORI VA KO‘LLARIDAN TUTILGAN BARCHA TOVON BALIQLARI, TURLICHA O‘LCHAMLARGA EGA BO‘LISHLIGIGA QARAMASDAN, BIR VAQTDA- 2 YOSHDA JINSIY VOYAGA YETADI HAMDA USHBU BALIQLARNING TURLICHA TEZLIKDA O‘SISHIGA VA TURLI O‘LCHAMDA BO‘LISHIGA QARAMAY BIR XIL YOSHDA ADAPTASION IMKONIYATINI NOMOYON QILA OLISHLIGI, KUMUSH TOVONBALIQLARNING YUQORI BIOLOGIK MOSLASHUVCHANLIK DARA JASIGA EGA EKANLIGINI KO‘RSATADI. OQ AMUR (CTENOPHARY NGODON I DELLA) BALI QNING MORFOMETRI K KO‘RSATKI CHLARI Ovlangan baliqlar yorib ko‘rilganda ularning oshqozonidan suv omborida juda ko‘p uchraydigan Dominant turlardan Sehpoederiella papillata, Pediastrum Scenedesmus Coelastrum sphaericum Crucigenia apiculata uchradi. Bundan tashqari Oq Amur balig‘i (Ctenopharyngdon idella) zooplanktonlar (kolovratkalar, shoxli qisqichbaqalarning naupliyalari) bilan oziqlanishi aniqlandi. Tana uzunligi, sm Tana m assasi g Bal iq y oshi, y il Oli ngan nomuna soni 35,4-42,3 3500-3945 4 3 28-38,2 2850-3590 3 5 24,6-29,7 2200-2910 2 6 18,3-23,5 1560-2185 1 4 X ULOSA • Jizzax suv omborida zooplankton organizmlari va baliq turlari o‘rganildi. • Zooplankton organizmlar suv omborida o‘ziga xos turli biologik jaryonlarda ishtirok etashi hamda bu organizmlarning suv havzalarida bo‘lish va bo‘lmasligi shu suv omborining ekologik sharoitini belgilab berishi kuzatishlarda aniqlandi. • Suv omborida – Kolovratkalardan 13 - tur, Shoxdormo‘lovli qisqichbaqasimonlar 8-tur va Kopepodlarning 5 - turi aniqlandi. • Suv omborida ba’zi Kolovratkalar, Shoxdormo‘ylovli va Kopepodlarning biologiyasi, tarqalish qonuniyatlari mavsumlarda uchrashligi aniqlandi. • Suv ombori uchrovchi baliq turlarining taksonomik tavsifi tuzib chiqildi. • Ovlangan baliqlarning ovqat hazm qilish tizimi tekshirilib, ularning dinamik tahlil qilindi hamda ozuqa ratsionida ko’proq sodda qisqichbaqasimonlar dominantlik qilishi aniqlandi. Jizzax suv omborida bu ozuqalarning hammasi yetarliligi hamda barcha ekologik omillar normal darajada ekanligini inobotga olgan holda baliqchilik sohasini yo‘lga qo‘yish Jizzax suv omborida yuqori iqtisodiy sermahsullikka erishish mumkin degan xulosaga keldik.  

DISSERTATSIYA   Mavzu:  JIZZAX SUV OMBORINING BALIQCHILIK SOHASIDAGI AHAMYATI  

  Kiris h 3 I bob. Adabiy ot l ar sharhi 8          1 .1. O‘zbek ist onda gidrofaunani o‘rgani lish t ari xi 8 II  bob. Tadqiqot sharoit lari, ob’ek t i v a usullari 18          2. 1 . Tadqiqot ishlari olib boril gan hududning fi zi k v a geografi k t av sifi 18          2 .2. Tadqiqot oby ek t i v a usul lari 27 III  bob. Tadqiqot nat i jalari 32          3.1. J izzax suv omborining z ooplank t on organizmlar i ni ng t ur t ark ibi 32          3.2. Suv ombori da bal iqlarni oziql ant iri sh uchun zooplank t on v a fi t oplank t on organizmlarni k o‘pay t irish 35          3.3. J izzax suv ombori ning i xt iofaunasi 54          3.4. J izzax suv omborining bali qchili k dagi ahamiy at i 63   X ul osa 64 Amaliy t av si y alar 65   Ilov al ar 66 Foy dalani lgan a dabiy ot lar 75M  U  N  D  A  R  I J  A

Mav zuning dolzarbligi . • Mamlakatimizni iqtisodiy va ijtimoiy yuksaltirishning dolzarb masalalaridan biri, aholini sifatli baliq mahsulotlari bilan ta’minlash, suv havzalarida baliq ovlash va baliqchilikni yaxshilash, suv resurslaridan oqilona foydalanishdir. Buning uchun maxsus hovuz xo‘jaliklarida baliq o‘stirish, baliq mahsulotlarini ishlab chiqish kabi istiqbolli tadbirlar asosiy rol o‘ynaydi. • Hozirgi vaqtda respublikamizda hovuz xo‘jaliklarida baliqchilikni rivojlantirishga katta e’tibor berilmoqda. Baliqchilikning asosiy ob’ekti baliq chavoqlarini sog‘lom o‘stirib, yosh baliqlar darajasiga olib borish yo‘llarini ishlab chiqish baliqchilik sohasida yangi texnologiyalarni qo‘llagan holda amalga oshadi. Bunday usullarni ishlab chiqish albatta, baliq chavoqlarini o‘stirish jarayonida hovuzlarda va suv omborlarida ularning oziqa bazasini tashkillashtirish xususiyatini o‘rganishni talab etadi. Baliq o‘stirish hovuzlarida ozuqa bazasini tashkillashtirish uchun suv organizmlari, jumladan zooplanktonlar muhim rol o‘ynaydi.

TADQI QOT OB’EKTI VA PREDMETI • Jizzax suv ombori,baliqlar, zooplankton organizmlar. Jizzax viloyati SH.Rashidov tumanidagi suv havzalaridagi baliq va zooplanktonlarning miqdori va ularning mavsumiy hususiyatlari, dinamik tur tarkibi aniqlandi.Shuningdek ayrim baliq turlarini morfologiyasi va biologiyasi o‘rganiladi.

Tadqiqot maqsadi v a v azifalari • Jizzax suv omboridagi baliq turlarini aniqlash va tabiiy ozuqa bazasini zooplanktonni rivojlanishini ularning mavsumiy dinamikasini o‘rganish. • O‘zbekiston suv omborlarining zooplankton organizmlari turlar xilma-xilligini aniqlash va o‘rganish, zooplanktonning miqdor jihatdan rivojlanishi hamda mavsumiy suksessiyasi qonuniyatlarini aniqlash.Suv havzasida uchraydigan baliqlarni taksonomik taxlil qilish va morfoligik ko‘rsatgichlarini aniqlash.

Похожие

Jizzax viloyati
QIZIL KITOB VA UNING AHAMYATI
Boshqaruv sohasidagi konfliktlar
Ekologiya sohasidagi davlat boshqaruvi
Suv-hayot manbayi