Joyda bajariladigan geodezik va topografik syomkalar
Mavzu:Joyda bajariladigan geodezik va topografik syomkalar. • Reja: • 1.Masofani õlchash usullari. • 2.Masofani bevosita õlchash asboblari. • 3.Geodezik va topografik syomka turlari. • 4.Menzula syomka.
• Masofani o‘lchash usullari Joyda masofani uch usulda: bevosita, bilvosita va dalnomer yordamida o‘lchash mumkin. Bevosita o ‘lchash usulida masofa o‘lchov asbobi bilan to‘g‘ridan - to‘g‘ri o‘lchanib, uzunligi aniqlanadi. Masofani bu usulda o‘lchash uchun po‘lat lenta, ruletka va invar simdan foydalaniladi. Bu asboblar po‘lat yoki invar (64% temir va 34% nikel qorishmasi) dan yasaladi. Po‘latdan yasalgan o‘lchov asboblari yordamida masofani 1:1000-1:25000 aniqlikda, invardan yasalgan asboblar yordamida 1:25000-1:1000000 aniqlikda o'lchash mumkin. Masofani o‘lchash asbobi yordamida to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchamasdan uning uzunligini biror boshqa o ‘lchash natijalaridan foydalanib matematik formulalar asosida hisoblab topishga bilvosita (vositali) o ‘lchash deyiladi. Uchburchakning uchta burchagi va bitta tomonini o‘lchash natijalaridan foydalanib, qolgan ikki tomonini sinuslar teoremasi asosida aniqlashni bunga misol qilib ko‘rsatish mumkin. Bilvosita o‘lchash usulida masofa uzunlngini 1:1000 - 1:250000 aniqlikda hisoblab chiqarish mumkin.
• Joyda masofani bevosita va bilvosita o‘lchash ancha murakkab ish hisoblanadi va bunga ko‘p vaqt ketadi. Shuning uchun masofani o‘lchashning osonroq yo‘lini topish zarur bo‘lib qoldi. Dalnomer deb ataluvchi asbob ixtiro qilingandan keyin bu ish birmuncha osonlashdi, turli dalnomerlar, chunonchi optik dalnomer, svetodalnomer, radiodalnomerlar ixtiro qilindi va o‘zlashtirildi. Masofani o‘lchashda dalnomerlaming bundan boshqa turlari ham ishlatiladi. Keyingi yillarda masofani bilvosita o ‘lchashda lazerdan ham foydalanilmoqda. Masofa optik dalnomerlar bilan 1:200 - 1:5000 aniqlikda, svetodalnomer va radiodalnomerlar bilan 1:10000 - 1:400000 aniqlikda o‘lchanadi. /