logo

Kimyoviy bоg`lаnish hаqidа

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1387.115234375 KB
Kimyoviy elementlarning tashqi qobig’idagi 
elektronlar o’rtasida vujudga kelgan 
bog’lanish kimyoviy bog’lanish deyiladi. K imyoviy b о g`l а nish  
h а qid а  t ushunch а.              Donor-
ak sept or
Molekula
lararoIon
Kovalent KIMYOVIY 
BOG’LANISH
Ichki 
molekulyarQutbsiz Qutbli Vodorod Metall2.Kimyoviy bog’lanish turlari                  Kovale nt   bog’lanish
Umumiy elektron juft hisobiga vujudga kelgan bog’lanish 
kovalent bog’lanish deyiladi.
Qut bsiz  Qut bli 
elek t romanfi y lik  
qiy mat lari t eng y ok i biroz 
farq qiladigan element lar 
orasida
(0 dan 0,4 gacha) elek t romanfi y lik  
qiy mat lari farq qiladigan 
element lar orasida
(0,4 dan 1,8 gacha)
Met almas + met almas Met almas + met almas
F
2 , Cl
2 , Br
2 , J
2 , H
2 , O
2 , N
2 , O
3 , 
P
4 , S
8 , PH
3 , CS
2 , CH
3 SH, N Cl
3 H
2 O, HCl, HBr, HJ , N H
3 , H
2 S, 
H
2 SO
4 , SF
6 , SO
2 , SO
3 , N
2 H
4 , 
PCl
5 , PCl
3
Must ahk am Must ahk am                 Kovale nt   bog’lanish  xususiyat lari
•
Qay nash v a suy uqlanish t emperat uralari past
1
•
To’y inuv chanlik , y o’naluv chanlik , k arralilik , 
qut blanuv chanlik  xususiy at lariga ega2
Bog’lanish energiy asi y uqori
3                    Bog’ning to’yinuvchanligi  – atomlarning cheklangan 
miqdordagi bog’lar hosil qilish xususiyati.      Element 
atomlarining valent pog’onasidagi hamma elektronlari bog’ 
hosil qilishda qatnashgandan so’ng element o’zining 
to’yinuvchanlik xususiyatini namoyon etgan bo’ladi.
тетраэдрик пирамидал бурчаклиBog’larning yo’naluvchanligi  – bog’larni fazoning ma’lum 
yo’nalishida joylashganligi.              N    NH    H O    OBOG’NING KARRALIGI Н
О
Н 104˚BOG’ ORASIDAGI BURCHAK
SUV MOLEKULASI              Bog’  uzunligi  ikki  yadro  oralig’idagi  masofa  bo’lib, 
nanometer  yoki  angestrumlarda  o’lchanadi:  1  nm  =  1  ·  10 –9
 
metr, 1A o
 = 1 · 10 –10
 metr.  Bog’ uzunligi:
H-F     H---Cl      H-----Br       H-------J 
moddalarida  bog’  uzunligi  ortib  boradi.  Chunki 
galogenlarning atom radiuslari ortib boradi
M: C–––C,     C = C,      C≡C  larda bog’ uzunligi kamayadi.
Bog’  energiyasi  –  atomlar  orasidagi  bog’ni  uzish  uchun  kerak 
bo’ladigan  energiya.  kJ/mol.  Bog’  energiyasi  bog’  uzunligiga 
teskari  proporsional,  bog’  qancha  uzun  bo’lsa  uning  bog’lanish 
energiyasi shuncha kichik bo’ladi.              I on  bog’lanish
Qarama-qarshi zaryadli ionlar orasidagi o’zaro  elektrostatik tortishuv 
kuchlari hisobiga vujudga kelgan bog’lanish.
      Elektromanfiylik qiymati keskin farq qiladi.  (1,8 dan katta.)
•
Qat t iqligi y uqori
1
•
Suy uqlanish v a qay nash t emperat uralari y uqori
2
•
Bog’lanish energiy asi y uqori
3
•
Suv da y axshi eriy di v a dissot silanadi
4                      ION BOG’LANISH
Mettal  +  Metalmas
Na + 11 )
2 )
8 )
1 Cl + 17 )
2 )
8 )
78+ – 
 
ELEKTRO STATIK 
TORTISHISH
Na +
Cl -
ionlar              Me t all  bog’lanish
  Nisbatan erkin elektronlarning metal ionlari bilan o’zaro 
ta’sirlashuvi natijasida hosil bo’ladigan bog’lanish.
•
Plast ik  v a bolg’alanuv chan
1
•
Suy uqlanish v a qay nash t emperat uralari y uqori
2
•
Elek t r t ok ini juda y ax shi o’t k azadi
3
•
Issiqlik ni y axshi o’t k azadi
4
•
Met all y alt iroqlik k a ega 
5                        +
+
++ + +
++
++ +++
+ +
+METALL BOG’LANISH
ION ATOM
ERKIN ELEKTRON              Vodorod  bog’lanish
Elektromanfiyligi katta bo’lgan  (F, O, N, Cl, S, Br) 
elementlarning qisman musbat zaryadlangan vodorod 
atomi bilan hosil qilgan bog’lanish.
•
Bog’lanish energiyasi eng past. 
1
•
Oddiy kovalent bog’dan 10 marta zaif.
2
•
Bog’lanish elektronlar ishtirokisiz
3
•
Bu bog’ tufayli moddalarning suyuqlanish va qaynash 
temperaturalari vodorod bog’lanish yo’q 
birikmalarnikiga nisbatan yuqori bo’ladi4                      VODOROD  BOG’LA NI SH
( MOLEK ULA LA RA RO)
- -
- -
-+
++ +
++ +
+ +
++
+
-              Vodorod  bog’lanish
Ichk i 
molek uly ar
•
Ik k i v a uch 
at omli spirt lar, 
k o’p at om li 
spirt lar, salit sil 
k islot a,      o-
nit rofenol,          o-
xlorfenol, 
pirok at exin, DN K, 
RN K,  oqsillar 
aminok islot alar. Molek ulalararo
•
H
2 O, DNK,  
amidlar, nuk lein 
k islot alar, 
aminok islot alar, 
bir at om li 
spirt lar, organik  
k islot alar, 
gluk oza.                  Donor - ak se pt or  bog’lanish
Bir elementning  xususiy elektron jufti  hamda ikkinchi 
elementning  bo’sh orbitali  hisobiga vujudga kelgan bog’lanish.
Donor  –––  5,6,7 – 
bosh guruhcha 
elementlari Ak sept or  –––  
1,2,3 – bosh 
guruhcha 
elementlari va  “d”  
elementlar Ham donor, ham 
ak sept or  –––  4 – 
bosh guruhcha 
elementlari
CO, N
2 O
5 , PH
4 Cl, H
3 O +
, DNK, RNK, N
2 O, 
N
2 H
5 Cl, 
Kompleks birikmalar, 
kristallogidratlar, 
NH
4 +
  ioni va uning tuzlari, HNO
3  va 
uning tuzlari                Gibridlanish              Gibridlanishc
Kimyoviy bog’ hosil bo’lishida shakli va 
energiyasi bilan farq qiluvchi (s, p va d) 
atom orbitallarining bir–birini qoplab 
energiyasi va shakli bir xil bo’lgan yangi 
gibrid (chatishgan) orbitallar hosil qilishi 
gibridlanish  deyiladi.  Gibridlanish 
tushunchasi fanga 
1931 – yilda L. 
Poling  tomonidan 
kiritilgan.
σ  bog’lar soni
+
taqsimlanmagan
elektron juftlar              Gibridlanish
Gibrid-
lani sh Fazov iy  
t uzili shi Burchagi Misollar
sp Chiziql i 180 0
BeGal
2 , BaGal
2 , CO
2 , aset ilen (C
2 H
2 ), al k in, all en 
(CH
2 =C=CH
2 ), C
k a rbin , CS
2 , N
2 , MgH
2 , CO, KrF
2  …
sp 2
Teng t omonli 
uchburchak 120 0
BGal
3 , A lGal
3 , SO
2 , SO
3 , C
gra fi t  (gek sanal), alk en, 
benzol, st irol, H
3 PO
3 , H
2 SO
3 , HN O
3 , HNO
2 , KrOF
2 , 
X eOF
2 , COF
2 , O
2 , O
3 , H
2 CO
3 , al degid v a k et on, 
HCOOH, CO
3 2–
, SO
3 2–
, BO
3 2–
 …
sp 3
Tet raedr 
y ok i t ri gonal 
pirami da 109 0
, 28’
CH
4 , SiO
2 , Na
2 SO
4 , galogenl arning hosi l qilgan 
k isl ot alari v a ularning t uzlari, NH
3 , N H
4 +
, H
3 PO
4 , 
alk an, sik loalk an, P
4 , HMnO
4 , H
2 MnO
4 , KrO
2 F
2 , C
olmos , 
H
2 O, H
3 O +
, F
2 O, P
4 O
10 , POCl
3 , CCl
4  …
 
sp 3
d Uchburchak l
i bi piram ida 120 o
 v a 
90 o PGal
5 , SbGal
5 , SF
4 , ClF
3 , X eF
2 , 
sp 3
d 2
Ok t aedr –––
SF
6 , SCl
6 , Ba
2 [X eO
6 ], K4[FeCN
6 ], K
3 [FeCN
6 ], 
[Cr(N H
3 )
6 ]Cl
3 , [Cu(H
2 O)
6 ]Cl
2  …             Kompleks birikmalarning gibridlanishi

Kimyoviy elementlarning tashqi qobig’idagi elektronlar o’rtasida vujudga kelgan bog’lanish kimyoviy bog’lanish deyiladi. K imyoviy b о g`l а nish h а qid а t ushunch а.

Donor- ak sept or Molekula lararoIon Kovalent KIMYOVIY BOG’LANISH Ichki molekulyarQutbsiz Qutbli Vodorod Metall2.Kimyoviy bog’lanish turlari

Kovale nt bog’lanish Umumiy elektron juft hisobiga vujudga kelgan bog’lanish kovalent bog’lanish deyiladi. Qut bsiz Qut bli elek t romanfi y lik qiy mat lari t eng y ok i biroz farq qiladigan element lar orasida (0 dan 0,4 gacha) elek t romanfi y lik qiy mat lari farq qiladigan element lar orasida (0,4 dan 1,8 gacha) Met almas + met almas Met almas + met almas F 2 , Cl 2 , Br 2 , J 2 , H 2 , O 2 , N 2 , O 3 , P 4 , S 8 , PH 3 , CS 2 , CH 3 SH, N Cl 3 H 2 O, HCl, HBr, HJ , N H 3 , H 2 S, H 2 SO 4 , SF 6 , SO 2 , SO 3 , N 2 H 4 , PCl 5 , PCl 3 Must ahk am Must ahk am

Kovale nt bog’lanish xususiyat lari • Qay nash v a suy uqlanish t emperat uralari past 1 • To’y inuv chanlik , y o’naluv chanlik , k arralilik , qut blanuv chanlik xususiy at lariga ega2 Bog’lanish energiy asi y uqori 3

Bog’ning to’yinuvchanligi – atomlarning cheklangan miqdordagi bog’lar hosil qilish xususiyati. Element atomlarining valent pog’onasidagi hamma elektronlari bog’ hosil qilishda qatnashgandan so’ng element o’zining to’yinuvchanlik xususiyatini namoyon etgan bo’ladi. тетраэдрик пирамидал бурчаклиBog’larning yo’naluvchanligi – bog’larni fazoning ma’lum yo’nalishida joylashganligi.