Kolorado qo’ng’izi (Leptinotarsa decemliniata Say) va unga qarshi kurash choralari samaradorligi

Загружено в:

20.11.2024

Скачано:

0

Размер:

3070.63671875 KB

Скачать

Mavzu: Kolorado qo’ng’izi (Leptinotarsa decemliniata Say) va unga qarshi kurash
choralari samaradorligi

•
Ma’lumki O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka
erishgandan so’ng qishloq xo’jaligining barcha sohalarida,
jumladan sabzavot va kartoshkachilikka ham katta e’tibor
qaratildi . Ayniqsa aholini meva-sabzavot, kartoshka va poliz
mahsulotlariga bo’lgan ehtiyojlarini qondirish uchun ekin
maydonlarida sabzavot ekinlari salmog‘ini o’rtacha yilga 3
mln tonnaga, poliz ekinlari 1 mln tonnaga, kartoshkachilikni
esa 400-500 ming tonnaga yetkazish ko’zda tutilgan edi.
Kartoshkachilik sohasida yuqori hosil yetishtiruvchi
xo’jaliklar, brigada, zvenolar misolida Toshkent tumani 156,
Bo’stonliq tumanida 178, Samarqand tumanida 175
sentner/ga hosil olinmoqda. Kartoshkadan O’zbekiston
sharoitida ikki marta hosil olish kasallik va zararkunandalarni
yo’qotish, mavjud imkoniyatlardan to’g‘ri foydalanish hozirgi
kunda muhim ahamiyat kasb etadi.

Tadqiqot obyekti va predmeti:
•
S amarqand viloyati PastDarg’om tumani
sharoitida yetishtirilayotgan kartoshka
dalalarining kemiruvchi zararkunandasi Kolorado
qo’ng’izi (Leptinotarsa decemliniata Say )
tadqiqot obyekti hisoblanadi.
•
Kartoshka ekiladigan dalalarining kemiruvchi
zararkunandasi Kolorado qo’ng‘izi biologiyasi,
ekologiyasi tarqalishi , t ajriba o’tkazish uslubi,
maqsadi va vazifalari tadqiqotning predmeti
hisoblanadi

Tajriba o’tkazish uslubi, maqsadi va vazifalari .
•
Kolorado qo’ng‘izi O’zbekiston sharoitida jumladan
Samarqandda ham kartoshka va boshqa ekinlarga
katta zarar keltirmoqda. Lekin bu hasharot bizning
sharoitda deyarli o’rganilmagan. AQSh, Kanada
Yevropa mamlakatlari iqlim sharoitida ma’lumotlar
yetarli bo’lsada, O’zbekiston sharoitida oid
ma’lumotlar kam, shu tufayli Samarqand D avlat
U niversiteti Agrokimyo va o’simliklarni himoya
qilish kafedrasi o’qituvchilari rahbarligida
Pastdarg‘om tumanida kolorado qo’ng‘izi bo’yicha
kuzatishlar olib borishni maqsad qilib qo’ydik.

Kolorado qo’ng‘izi biologiyasi, ekologiyasi
tarqalishiga doir ma’lumotlar
•
Kolorado (kartoshka) qo’ng‘izi bargxo’rlar oilasiga mansub
bo’lib, bu oila o’z ichiga 20000 dan ortiq turni oladi. Amerikalik
entomolog olim Sey tomonidan 1821 yilda ta’riflangan.
•
Qo’ng‘iz oval shaklda, ustki tomoni birmuncha bo’rtib chiqqan,
osti tomoni yassi, asosiy rangi somonsimon-sarg‘ish tusdan
sarg‘ish qo’ng‘ir tusgacha o’zgaradi. Qo’ng‘iz urg‘ochilari 8-
16,5 mm, erkagi 7-12,5 mm, eniga esa 0,8-1,5 mm kattalikda,
lichinkalari- katta lichinkalari 15 mm, tanasi yopishqoq go’shtli,
semiz.
•
AQShda yilning kelishiga qarab 1-4 martacha, Kanadada 1-2,
Fransiyada 2-3, Germaniyada 1-2 marta, Rossiyada 2-3 avlod
berishi kuzatilgan.

Pastdarg‘om tumanida kolorado qo’ng‘izining rivojlanish 201 6 y
№ Kolorado qo’ng‘izining rivojlanish davrlari. Paydo bo’lish
kunlari.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25 Qo’ng‘izning qishdan chiqishi
Ko’plab juftlashishi
1-avlod tuxum quyishi
Lichinkalarni chiqishi 1 yosh
2 yosh lichinkalar paydo bo’lishi
3 yosh lichinkalar paydo bo’lishi
4 yosh lichinkaga o’tishi
G‘umbakka aylanishi
Ikkinchi avlod boshlanishi
Juftlashish kunlari
Lichinkalarning chiqishi
2 yosh lichinkalar
3 yosh lichinkalar
4 yosh lichinkalar
G‘umbakka o’tishi
3- avlod
Juftlashish
Tuxum quyishi
Lichinka chiqishi
2-yosh lichinkaga o’tishi
3-yosh lichinkaga o’tishi
4-yoshga aylanishi
G‘umbakka o’tishi
Qo’ng‘iz chiqishi
Qishlashga ketishi 1-12.04
13-22.04
19-30.04
7-10.05
3-21.05
23-26,05
26-30.05
2-6.06
5-12.06
17-19.06
20-25.06
25-06.06
29-06.07
04-07.07
03-12.07
18-27.07
20-25.07
24-30.07
07-08.08
12-18.08
18-28.08
12-08.09
12-08.09
14-28.09
29-07.10

• . Pestitsidlarning ishchi aralashmalari sarfi esa, hamma
variantlarda bir xil ko’rsatkichda 200-250 l/ga hisobida
olinadi. Pestitsidlarning biologik samaradorlik
ko’rsatgichlari Abbot formulasida aniqlandi.
• S= (A-B * 100) %
• S-biologik samaradorlik %
• A-hasharotning ishlov berishdan oldingi miqdori dona.
• B-hasharotning pestitsidlar bilan ishlagandan keying
miqdori, dona.
• 100-foizdagi ifodasi.
• Pestitsidlarning biologik samaradorligi har qaysi variant
uchun alohida–alohida aniqlandi.

№ Variant
lar Tajribadagi o’simliklar soni, dona Kuzatuv o’tkazilgan kunlarda qo’ng‘izlar soni o’rtacha, 5- o’simlikda

Biologik samaradorlik
%

Ishlov berilgan Hisob o’tkazilgan Himoyalashdan oldin
Himoyalashdan keyingi kunlar
5 10 15 20
1 Nazorat (pestitsid
purkalmagan) 10 5 17,5 21,5 25,9 30,1 35,0 -
2 Desis 2,5 k.e -0,4 l/ga 10 5 13,1 3,1 6,0 12,1 18,2 76,4
3 Fazalon 35% k.e -2,0 l/ga 10 5 11,9 3,6 5,9 12,9 19,5 70,0
4 Sumi-Alfa -0,4 l/ga 10 5 12,1 4,6 13,1 14,6 22,1 62,4Kolorado qo’ng‘iziga qarshi kimyoviy usul natijalari.
Tajribadagi insektisidlarning qo’ng‘izlarga ta’siri.

№ Variant
lar Tajribadagi o’simliklar soni, dona Kuzatuv o’tkazilgan kunlarda lichinkalar soni o’rtacha, 5- o’simlikda

Biologik samaradorlik
%

Ishlov berilgan Hisob o’tkazilgan Himoyalashdan oldin
Himoyalashdan keyingi kunlar
5 10 15 20
1 Nazorat (pestitsid
purkalmagan) 10 5 17,3 25,6 33,4 46,5 64,0 -
2 Desis 2,5 k.e -0,4 l/ga 10 5 16,6 7,1 7,1 3,4 7,9 87,2
3 Fazalon 35% k.e -2,0
l/ga 10 5 17,4 12,1 6,0 3,6 5,8 79,3
4 Sumi-Alfa -0,4 l/ga 10 5 18,5 10,3 5,2 8,6 11,9 71,8Tajribadagi insektisidlarning kolorado qo’ng‘izi
lichinkalariga ta’siri.

№ Tajriba variantlari Qaytariqlardagi hosildorlik,
s/ga Qo’shimcha hosil

I II III o’rtacha s/ga %
1 Nazorat (pestitsid
purkalmagan) 117,1 112,2 116,3 115,2 - 100,0
2 Desis 2,5 k.e -0,4
l/ga 135,6 134,3 138,1 136,0 20,8 118,1
3 Fazalon 35% k.e -2,0
l/ga 137,3 135,1 130,3 133,9 18,7 116,1
4 Sumi-Alfa -0,4 l/ga 132,0 126,3 130,5 129,6 14,4 112,5Kolorado qo’ng‘iziga qarshi kurashishning kartoshka
hosildorligiga ta’siri

R=1,26 NSR
05 -6,84 s/ga Ye=1,63 %
O’rtacha hosildorlik ishlov berilmagan
maydonlarda gektariga o’rtacha 115,2
sentnerni tashkil etgan bulsa, Desis 0,4 l/ga
purkalgan maydonda gektaridan o’rtacha
136,0 sentner bo’lgan, boshqa variantlarda
ham yuqori 129,6-133,9 sentnerni tashkil
etgan. Nazorat maydoniga nisbatan hosildorlik
12,5-18,1 % saqlanib qolganini tajriba
natijalaridan ko’ramiz. (4-jadval)

№ Ko’rsatkichlar Variantlar
Nazorat (pestitsid
purkalmagan) Desis 2,5 k.e -0,4 l/ga Fazalon 35% k.e -2,0
l/ga Sumi-Alfa -0,4 l/ga
1
Hosildorlik,s/ga 115,2 136,0 133,98 129,6
2
Qo’shimcha hosil,s/ga - 20,8 18,7 14,4
3
Qo’shimcha mahsulot narxi,
so’m/ga - 14560000 13090000 10080000
4
Xarajatlar jami, so’m/ga - 4500000 4710000 4670000
5
Bir so’m xarajatga olingan
foyda, so’m
- 3,23 2,77 2,15
6
Shartli sof foyda, so’m/ga - 10060000 8380000 5410000Kolorado qo’ng‘iziga qarshi kurashishning iqtisodiy
ko’rsatkichlari

5-jadvalda iqtisodiy ko’rsatkichlarni aniqlash
natijalari keltirilgan. Variantlar buyicha
mahsulotni sotishdan qo’shimcha daromad
1008000-1456000 so’m/ga gacha bo’lgan
bo’lsa, shartli sof foyda 541000-1006000
so’m/ga, himoyalash xarajatlari 450000-
471000sum/gacha bo’lgan,
2023-yilda har bir so’mlik qilgan xarajatlar
buyicha 2,15-3,23 so’mgacha foyda keltirgan,
hamma variantlardan ko’ra Desis-0,4 l/ga
qo’llanganda eng yuqori bo’lgan.

XULOSA VA TAKLIFLAR
•
1.F osfororganik birikma Zolon (fazalon) bilan bir qatorda yangi istiqbolli
insektisidlardan Desis va Sumi-alfa preparatlarni ham sinab ko’rdik. Bu
preparatlar Zolonga nisbatan 3-4 barobar kam normada ham lichinka,
ham qo’ng‘izlarga yuqori biologik aktivlik ko’rsatib, samaradorligi
lichinkalariga 87,2 %, qo’ng‘izlarga esa 76,4 % dan yuqori bo’lganligi
tufayli hosildorlik ham 12,2-18,1 % saqlanib qolinishiga erishildi.
•
2. Tumanda 2023 - yili Desis 2,5 % k.ye. 0,4 l/ga normadagi variant har
tomonlama ustunlik qildi. Boshqa pestitsidlardan o’zining qulayliklari bilan
ajralib turdi. Shuning uchun ham pestitsidlar assortimentidan xo’jalik
sharoitida kolorado qo’ng‘iziga qarshi Desisdan foydalanish tavsiya etiladi.
•
3. Qo’ng‘izlarni o’rtacha uchish tezligi 8 km/soat atrofida, havoda uzoq
turib, uzoq masofalarga shamol orqali ketishi mumkin. Kolorado qo’ng‘izi
suv orqali tarqalganda, daryolarning ahamiyati katta. (qayiqlar, yog‘ochlar,
paroxodlar va hokazolar) qo’ng‘izlar urug‘lik materiallari, jihozlar bilan
ham tarqaladi. Ayniqsa kolorado qo’ng‘izi odamlar yordamida uzoq
masofalarga tarqaladi.

•
4. Pastdarg‘om tumani sharoitida kolorado qo’ng‘izining biologiyasi,
ekologiyasini o’rganganimizda 2023-yil kolorado qo’ng‘izi biologiyasi,
ekologiyasi zarar keltirishi kartoshkaning Diamant, Sante navlarida
Pastdarg‘om tumani dalalarida olib borildi. Kartoshka maydonlarida
erta bahorda qishdan chiquvchi qo’ng‘izlar miqdori, muddatlari
o’rganildi. Bunda qo’ng‘izlarning birinchi va ko’plab chiqishlari har 5-
10-15-20 kunda kuzatilib borildi.
•
5. 2023-yilda bizning kuzatishimizcha birinchi qo’ng‘izlar qishlab
qolgan joylaridan chiqishi aprel oyining 1-10 kunlari kuzatildi.
Birmuncha oziqlanib keyin 10-20 kunlari ko’plab juftlashib, oldingi
qo’yilgan tuxumlardan 18-aprelda birinchi lichinkachalar paydo bo’la
boshladi. Shunday qilib birinchi yangi avlod asosan may oyida (6-10)
kunlari boshlanib, 7-12 iyungacha davom etdi. Qo’ng‘izning uchinchi
avlodi yilning 16-iyul kuniga to’g‘ri keldi.
•
6. Barcha avloddagi qo’ng‘izlar o’zining o’rtacha 30-32 kunlik
hayotidan yetarli ozuqa bilan oziqlanib, qishlovga keta boshlagan
bo’lsada, asosiy qismining qishlashga tayyorgarligi 15-20 sentabrga
to’g‘ri keldi.

Mavzu: Kolorado qo’ng’izi (Leptinotarsa decemliniata Say) va unga qarshi kurash choralari samaradorligi

• Ma’lumki O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so’ng qishloq xo’jaligining barcha sohalarida, jumladan sabzavot va kartoshkachilikka ham katta e’tibor qaratildi . Ayniqsa aholini meva-sabzavot, kartoshka va poliz mahsulotlariga bo’lgan ehtiyojlarini qondirish uchun ekin maydonlarida sabzavot ekinlari salmog‘ini o’rtacha yilga 3 mln tonnaga, poliz ekinlari 1 mln tonnaga, kartoshkachilikni esa 400-500 ming tonnaga yetkazish ko’zda tutilgan edi. Kartoshkachilik sohasida yuqori hosil yetishtiruvchi xo’jaliklar, brigada, zvenolar misolida Toshkent tumani 156, Bo’stonliq tumanida 178, Samarqand tumanida 175 sentner/ga hosil olinmoqda. Kartoshkadan O’zbekiston sharoitida ikki marta hosil olish kasallik va zararkunandalarni yo’qotish, mavjud imkoniyatlardan to’g‘ri foydalanish hozirgi kunda muhim ahamiyat kasb etadi.

Tadqiqot obyekti va predmeti: • S amarqand viloyati PastDarg’om tumani sharoitida yetishtirilayotgan kartoshka dalalarining kemiruvchi zararkunandasi Kolorado qo’ng’izi (Leptinotarsa decemliniata Say ) tadqiqot obyekti hisoblanadi. • Kartoshka ekiladigan dalalarining kemiruvchi zararkunandasi Kolorado qo’ng‘izi biologiyasi, ekologiyasi tarqalishi , t ajriba o’tkazish uslubi, maqsadi va vazifalari tadqiqotning predmeti hisoblanadi

Tajriba o’tkazish uslubi, maqsadi va vazifalari . • Kolorado qo’ng‘izi O’zbekiston sharoitida jumladan Samarqandda ham kartoshka va boshqa ekinlarga katta zarar keltirmoqda. Lekin bu hasharot bizning sharoitda deyarli o’rganilmagan. AQSh, Kanada Yevropa mamlakatlari iqlim sharoitida ma’lumotlar yetarli bo’lsada, O’zbekiston sharoitida oid ma’lumotlar kam, shu tufayli Samarqand D avlat U niversiteti Agrokimyo va o’simliklarni himoya qilish kafedrasi o’qituvchilari rahbarligida Pastdarg‘om tumanida kolorado qo’ng‘izi bo’yicha kuzatishlar olib borishni maqsad qilib qo’ydik.

Kolorado qo’ng’izi (Leptinotarsa decemliniata Say) va unga qarshi kurash choralari samaradorligi

20.11.2024

0

3070.63671875 KB

Похожие