logo

Komil insonni har tomonlama tarbiyalashda ona tilining roli

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

4082.6826171875 KB
     Mavzu:   Komil insonni  har tomonlama tarbiyalashda 
ona tilining roli   Reja:
1. Mumtoz adabiyot namunalarida komil 
inson tushunchasi talqini
2. Komil insonni tarbiyalash – 
umumbashariy g’oya 
3.Komil insonni tarbiyalashda ona tilining 
roli 
III. Umumiy xulosalar
IV. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati   Komil  inson  fazilatlarini  o zida  ifoda  etgan  asarlar  sirasiga ʻ
quyidagilarni  kiritishimiz  mumkin:  Kaykovusning 
“Qobusnoma”,  Sa’diyning  “Guliston”,  “Bo ston”,  Amir 	
ʻ
Temurning  “Temur  tuzuklari”,  Abdurahmon   Jomiyning 
“Bahoriston”, Alisher  Navoiyning  “Mahbub  ul-qulub”,  Husayn 
Voiz  Koshifiyning  “Axloqimuxsiniy”  va  boshqalar.  Bu 
asarlarning ko pchiligida odil shoh va adolat, halollik va soflik, 	
ʻ
poklik,  to g rilik,  insonparvarlik,  ma’rifatli  bo lish  kabi 	
ʻ ʻ ʻ
insonning  sharqona  fazilatlari  berilgan. Bugungi  kunda  tarbiyaning  asosiy  maqsadi   -  yosh  avlodni  har 
tomonlama  etuk,  barkamol  insonlar  etib  shakllantirishdir.  Barkamol 
inson  o‘zida  ma’naviy  va  jismoniy  etuklikni  mujassam  etadi 
YOshlarimizni  tarbiyalash  uchun  birinchi  galda  sharq  mutafak-
kirlarining  meroslari  dasturi  amal  bo‘lib  xizmat  qiladi.  Al-  Farobiy, 
A.YAssaviy,  B.Naqshbandiy,  Al-Buxoriy,  Beruniy,  Ibn  Sino,  al-
Xorazmiy,  al-Farg‘oniy,  Firdavsiy,  A.Temur,  A.  Navoiy  va  Bobur 
singari  jahonga  taniqli  bir  necha  aql  egalarining  ijtimoiy-siyosiy, 
falsafiy  qarashlariga  tayanib  ish  ko‘rilsa  tarbiya  ta’sirchanligi  yanada 
mukammallik kasb etadi . A	lish	e	r N	a	v	o	iy	n	in	g	 “	N	a	so	y	im	-u	l m	u	h	a	b	b	a	t”	 	
a	sa	rid	a	 k	o	m	il in	so	n	g	a	 x	o	s x	u	su	siy	a	tla	r, u	n	in	g	 	
sh	a	rq	o	n	a	 fa	z	ila	tla	ri sa	n	a	b	 o	tilg	a	n	. B	u	la	r 	
ʻ	
q	a	to	rig	a	 u	lu	g	 m	u	ta	fa	k	k	ir q	u	y	id	a	g	ila	rn	i k	irita	d	i: 	
ʻ	
ta	v	b	a	, h	a	lo	l lu	q	m	a	 b	ila	n	 q	a	n	o	a	tla	n	ish	, o	z	 	ʻ	
k	a	sb	id	a	n	 to	p	ib	 k	u	n	 o	tk	a	z	ish	, sh	a	ria	tg	a	 rio	y	a	 	
ʻ	
e	tish	, b	a	rc	h	a	d	a	n	 o	z	in	i k	a	m	 d	e	b	 b	ilish	, h	a	tto	 	
ʻ	
fa	rz	a	n	d	la	ri, x	iz	m	a	tk	o	rla	rig	a	 q	o	p	o	llik	 q	ilm	a	slik	, 	
ʻ	
c	h	u	c	h	u	k	 tilli b	o	lish	 –	 y	a	x	sh	i, m	u	lo	y	im	 tilli 	
ʻ	
b	o	lish	, ra	h	m	d	il, sa	h	iy	, m	a	rd	, h	a	lim	, x	u	sh	h	u	lq	, 	
ʻ	
sa	b	rli, sa	d	o	q	a	tli, v	a	fo	li b	o	lish	, ro	z	i-riz	o	lik	 b	ila	n	 	
ʻ	
k	u	n	 o	tk	a	z	ish	, riy	o	z	a	t c	h	e	k	ish	d	a	n	 q	o	rq	m	a	slik	 	
ʻ	
ʻ	
v	a	 b	o	sh	q	a	la	r.  
     Alisher Navoiy asarlarida komil inson muammosi markaziy o‘rinni egallaydi 
va  o‘z  orzusidagi  komil  inson  shaxsini  asarlarining  qahramonlari  timsolida 
gavdalantirishga  urinadi.  Mutafakkir  qarashlarida  komil  inson  quyidagi 
sifatlarga  ega  bo‘lishi  borasidagi  g‘oya  ilgari  suriladi:  aqlli,  axloqli,  bilimli, 
ijodkor, qobiliyatli, dono, kamtar, insonparvar, sahovatli, sabr-qanoatli, adolatli, 
muruvvatli, sog‘lom, jismonan baquvvat, mard v a   jasur .                                      
                          .                                                                                               
  Abdulla  Avloniy  komil  insonni  tarbiyalash  borasidagi  qarashlari  bilan  SHarq 
mutafakkirlarining  fikrlarini  boyitar  ekan,  komil  inson  qiyofasida,  yana 
shuningdek,  vatanparvarlik,  hamda  intizomlilik  sifatlari  ham  namoyon  bo‘lishi 
kerak,  deb  hisoblaydi.  Alloma  millat  taqdirining  jonkuyari  sifatida	
  milliy  til 
taraqqiyoti jamiyat ma’naviy rivojini ta’minlovchi asosiy omil, deya baholaydi.
  Abu  Rayhon  Beruniy  ham  komillikning  asosini  ilmli  bo‘lishda  deb  hisoblaydi 
va barcha illatlarning asosiy sababi ilmsizlikdir, deya urg‘u beradi. Allomaning 
fikricha,  axloqiylik,  to‘g‘rilik,  odillik,  tadbirkorlik,  o‘zini  vazmin  tutish, 
kamtarlik,  insof,  ehtiyotkorlik,  shuningdek,  adolatli  va  vijdonli  bo‘lish  komil 
inson  qiyofasida  aks  etishi  zarur  bo‘lgan  eng  asosiy  sifatlardir.
 
 Abu Ali  ibn  Sino  ham  kamolotga  erishishning  birinchi  mezon  sifatida  bilimli 
bo‘lishni  alohida  qayd  etadi.  Bilimli  insonning  adolatli  bo‘lishi  esa  uning 
yanada  yuksalishini  ta’minlaydi,  deya  baholab  alloma,  adolatni  ruhiy  lazzat 
(ruhiy  hotirjamlik)ning  muhim	
  ko‘rsatkichi  ekanligini  uqtiradi.
  Komil inson iymon va e’tiqodlilik, halollik va 
poklikning oliy timsoli. Biz hammamiz shunga intilib 
yashamog imiz lozim. Mustaqil O zbekistonning ʻ ʻ
bozor munosabatlariga o tish sharoitida iymonli 	
ʻ
bo lish, halollik va poklik, vijdonli va diyonatli 	
ʻ
bo lishnechog lik zarur ekanligi hammamizga ayon. 	
ʻ ʻ
Quyidagi ta’rifda komil insonning asosiy xususiyatlari 
har taraflama chuqur va teranlik bilan bayon qilingan: 
“Komil inson deganda, biz avvalo,	
 ongi yuksak, 
mustaqil fikrlay oladigan, xulq-atvori bilan o zgalarga 	
ʻ
ibrat bo ladigan bilimli, ma’rifatli kishilarni 	
ʻ
tushunamiz”. “ Komil inson” tushunchasiga taniqli adabiyotshunos olim 
N.Komilov   Aziziddin   Nasafiy, Shayx ibn alArabiylarning 
ta’riflariga tayanib: “Komil inson – bir ideal, barcha 
dunyoviy va ilohiy bilimlarni egallagan, ruhi mutlaq ruhga 
tutash, fayzu karomatdan serob, siyratu surati saranjom, qalbi 
ezgutuyg‘ ularga limmo-lim pokiza zot”, - deb ta’rif beradi  Buyuk mutafakkir bobamiz Alisher Navoiy shuni nazarda tutib, bunday 
deganlar:
 Noqisuldirkim, o`zini komil degay,
 
Komil ulkim, nuqsin isbot aylagay.
 	
Komillikka birdaniga erishib bo`lmaydi. Barkamol inson bo1lish uchun odam 
bir umurolijanob maqsadlarga intilib yashashi lozim. O`z faolyatini, qilgan 
ishlarini har kuni tahlil etib, ulardan zarur xulosalar chiqarib, kamchiliklarni 
tuzatishga, yaxshi xususiyatlarini oshirishga harakat qilish kerak. Bu jarayon bir 
kun ham to`xtamasligi zarur. Yani o`z oldiga qo`ygan maqsad yo`lidan 
chekinmasligi lozim.
 
Chunki maqsad insonni bosqichma-bosqich yuksaltiri boradi. Malumki, bolalik 
paytida har bir insin nimanidir orzu qiladi.Kimdir uchuvchi bo`lgisi, kimdir olim 
bo`lib, kashfiyotlar qilgisi,yana kimdir sa`natkorlikka intilib, yaxshi qo`shiqlar 
aytgisi keladi. Lekin orzu orzuligicha qolib ketmasligi lozim. Orzu maqsadga 
aylanishi darkor. Chunki orzu inson xohish va istaklarini ifoda etadigan 
tasavvur, xayoliy narsa. Maqsad esa bajarilishi talab etiladigan niyatdir. Maqsad 
yo`lida tinimsiz o`qib-o`rganish,mehnat qilish, oldinga intilish darkor. Komil insonni tarbiyalash – umumbashariy g`oya. Ya`ni, bu –jami odamzodga xos orzu. 
Lekin buni amalga oshirishda har bir xalq o`zining milliy xususiyatlari,an`ana va 
qadriyatlaridan kelib chiqadi. Shuning uchun har bir xalqning o`zi intiladigan komillik 
timsollari bo`ladi. Siz kitoblarda o`qigan Alpomish, Barchinoy,Farhod, Shirin, Kenja botir 
kabi qahramonlar xalqimiz tasavvurida yaratilgan barkamol siymolardir. Ular xalqning o`z 
farzandlarini mard, pahlavon, qo`rqmas sogqlommukammalqilib tarbiyalash yo`lidagi 
orzularni ifodalaydi.
 
Shuningdek, muayyan tarixiy davirlarda xalq taqdirida beqiyos o`rin tytganbuyuk zotlar ham 
mukammal fazilatlar timsoliga aylanib qoladi.Shumanoda, komillik g`oyasi nafaq alohida 
shaxslarni, balki xalq va millatlarni ham yuksak taraqqiyot sari yetaklagan, ma`naviyat va 
ma`rifat bobida tengsiz yutuqlarga ilhomlantirgan. Komillikni orzu qilmagan, barkamol 
avlodlarni voyaga yetkazish haqida qayg`urmagan xalqning, millatining kelajagi yo`q.
 
Har bir inson uchun o`z ota –onasi, ustozlari,xalqiqadirdon yurtining rahbari komillik 
timsoli hisoblanad.Shuning uchun bizning har birimiz o`z ota-onamizni, ustozlarimizni , 
xalqimizni va mana shu xalqimiz saylangan Prezidentimizni dunyoda eng aziz va barkamol 
insonlar deb bilamiz, ular bilan faxrlanamiz.
 
Komillik – mukammalikdeganidir.  
Inson mukammal bo`lishi uchun ozod va hur bo`lishi lozim. Bugungi 
kunda Vatanimizda sog`lom va barkamol avlodni voyaga yetkazish 
borasida qilinayotgan ko`pdan - ko`p ishlar xalqimiz o`zining bu boradagi 
intilishlarini analga oshirish uchun aniq reja ega ekanini ko`rsatadi.Chunki 
barkamol insonlar yashaydigan jamiyatgina mukammal va adolatli bo`ladi.
 
Komillikning ziddi- noqislik, ya`ni nuqsonlilikdir. To`g`ri,hammada ham 
kamchilik bo`lad. Xalqimizning “Beayb-Parvardigor” degan hikmatli gapi 
bekorga aytilmagan.
 
Har bir insin yoshligidan orzular bilan yashaydi, xalqiga, Vataniga foydasi 
tegadigan kishi bo`lib yetishishni o`ylaydi.Demak, kimki oldinga qarab 
intilsa, yuksak orzular bilan yashasa, u tom ma`noda o`sib, ulg`ayib, 
mukammallashib, fazilati ortib boraverad. Fazilat o`rniga nuqsonlari 
ko`ziga tashlanib qola boshlaydi. Buning mukammalligini, ya`ni qysurli va 
nuqsonli odam ekanini ko`rsatadi. •
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida axloqiy fazilatlarni shakllan-
tirishda quyidagi vazifalarni belgilab olish maqsadga muvofiqdir:
•
jamiyatga, Vatanga muhabbat va sadoqatni  tarbiyalash;
•
mehnatga axloqiy munosabatni tarbiyalash;
•
atrofdagi kishilarga axloqiy  munosabatni shakllantirish;
•
o‘z-o‘ziga nisbatan axloqiy munosabatni shakllantirish.
•
Oiladagi tarbiya muhim omil ekanligini hisobga olib, boshlang‘ich 
sinf o‘qituvchisining ota-onalar bilan hamkorligida ish olib 
borishlari katta ahamiyat kasb etadi
•
Kichik yoshdagi o‘quvchilarda ahloqiy fazilatlarni shakllantirish 
dastlab ta’lim jarayonida amalga oshiriladi. Har bir fanning o‘quv 
materiallari ma’naviy-axloqiy tarbiya maqsadlariga ham xizmat 
qiladi. Bunday imkoniyatga nafaqat odobnoma, ona tili, o‘qish, 
musiqa, tasviriy san’at, balki mehnat, tabiatshunoslik, matematika 
darslari ham ega                                                    Xulosa
Bugungi kunda respublikamiz uzluksiz ta’lim tizimining barcha bo‘g‘inlarida 
ma’naviy-axloqiy tarbiya ishlarini samaradorligini oshirish, har tamonlama etuk, 
barkamol shaxsni voyaga etkazish  dolzarb muammolardan biri bo‘lib turibdi.
Kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarida ma’naviy-axloqiy fazilatlarni 
shakllantirish usullari yuzasidan olg‘a surgan tadqiqot farazimiz o‘z isbotini topdi 
va biz ushbu muammo bo‘yicha izlanishlarimiz natijasida quyidagi xulosalarga 
keldik.
  Keyingi yillarda pedagogik tadqiqot mavzulari asosan ta’lim jarayoni, 
o‘qitishning zamonaviy texnologiyalari, axborot texnologiyalarini ta’lim 
jarayoniga qo‘llash  muammolari ustida  izlanish ishlari  olib borilayotgan  
bo‘lsada, ma’naviy-axloqiy tarbiya masalalariga ham e’tibor qaratila boshlandi. 
Ma’naviy-axloqiy tarbiyaga doir tadqiqot ishlari katta yoshdagi o‘quvchilar va 
talabalarga  yo‘naltirilgan bo‘lib, kichik yoshdagi o‘quvchilarda axloqiy 
fazilatlarni shakllan-tirishning o‘ziga xos xususiyatlari, uni amalga oshirishning 
samarali vosita va usullari to‘laqonli o‘rganish zarurati tug‘ilmoqda.  Yosh avlodning axloqiy tarbiyasida axloqiy ong va axloqiy 
tuyg‘ularni shakllantirishgina emas, balki eng muhimi – 
ularning ma’naviy-axloqiy munosabatlarida namoyon 
bo‘ladigan faoliyatning har xil turlariga jalb etish mumkin. 
Maktab o‘quvchilarining faoliyati jarayonidagi axloqiy 
munosabatlarida ularning odobli bo‘lib tarbiyalanish 
darajasi aks etadi. A. S. Makarenko o‘z vaqtida bunday deb 
ta’kidlagan edi: «Biz doimo munosabatlar bilan ish 
ko‘ramiz, chunki xuddi munosabat pedogogik ishimizning 
xaqiqiy ob’ekti bo‘lganligi sababli, bizning oldimizda 
doimo ikkita ob’ekt: shaxs va jamiyat turadi. SHaxsni 
jamiyatdan ajratib qo‘yishning, uni munosabatlardan holi 
qilishning mutlaqo iloji yo‘q» .  Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
1.  I. A.  Karimov   Barkamol avlod — O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - 
T.: „Sharq", 1997  yil .
2 .Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi. // Barkamol avlod  O’zbekiston 
taraqqiyotining poydevori. T.: Sharq, 1997  yil .
3.O’zbеkiston Rеspublikasining Milliy dasturi. Toshkent. 1998-yil.
4. Abduqudusov O.A. v.b.  “Zamonaviy pеdagogik va axborot tеxnologiyalari”  
T.: 2011-yil. 
5 .   Safarova T. Savod o`rgatish darslari,T.:” Ma`naviyat’’ 2003.
6. G'ulomov  A.  Ona tili o'qitish prinsiplari va metodlari.  T.:” O'qituvchi”, 1992.
7. Qosimova K. «2-sinfda ona tili darslari», T.: “Sh o‘ lpon”, 2010-yil.
8.  R.Ikromova.,  X.G’ulomova., Sh.Yo’ldosheva., S.Shodmonqulova. Ona tili. 
4-sinf uchun  darslik. T.: ”O’qituvchi”. 2015 yil.
9. Komil  inson haqida to’rt risola N.Komilov tahriri ostida  .T. ’’O’qituvchi “ 
2002. E’TIBORINGIZ UCHUN 
RAHMAT.

Mavzu: Komil insonni har tomonlama tarbiyalashda ona tilining roli

Reja: 1. Mumtoz adabiyot namunalarida komil inson tushunchasi talqini 2. Komil insonni tarbiyalash – umumbashariy g’oya 3.Komil insonni tarbiyalashda ona tilining roli III. Umumiy xulosalar IV. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Komil inson fazilatlarini o zida ifoda etgan asarlar sirasiga ʻ quyidagilarni kiritishimiz mumkin: Kaykovusning “Qobusnoma”, Sa’diyning “Guliston”, “Bo ston”, Amir ʻ Temurning “Temur tuzuklari”, Abdurahmon Jomiyning “Bahoriston”, Alisher Navoiyning “Mahbub ul-qulub”, Husayn Voiz Koshifiyning “Axloqimuxsiniy” va boshqalar. Bu asarlarning ko pchiligida odil shoh va adolat, halollik va soflik, ʻ poklik, to g rilik, insonparvarlik, ma’rifatli bo lish kabi ʻ ʻ ʻ insonning sharqona fazilatlari berilgan.

Bugungi kunda tarbiyaning asosiy maqsadi - yosh avlodni har tomonlama etuk, barkamol insonlar etib shakllantirishdir. Barkamol inson o‘zida ma’naviy va jismoniy etuklikni mujassam etadi YOshlarimizni tarbiyalash uchun birinchi galda sharq mutafak- kirlarining meroslari dasturi amal bo‘lib xizmat qiladi. Al- Farobiy, A.YAssaviy, B.Naqshbandiy, Al-Buxoriy, Beruniy, Ibn Sino, al- Xorazmiy, al-Farg‘oniy, Firdavsiy, A.Temur, A. Navoiy va Bobur singari jahonga taniqli bir necha aql egalarining ijtimoiy-siyosiy, falsafiy qarashlariga tayanib ish ko‘rilsa tarbiya ta’sirchanligi yanada mukammallik kasb etadi .

A lish e r N a v o iy n in g “ N a so y im -u l m u h a b b a t” a sa rid a k o m il in so n g a x o s x u su siy a tla r, u n in g sh a rq o n a fa z ila tla ri sa n a b o tilg a n . B u la r ʻ q a to rig a u lu g m u ta fa k k ir q u y id a g ila rn i k irita d i: ʻ ta v b a , h a lo l lu q m a b ila n q a n o a tla n ish , o z ʻ k a sb id a n to p ib k u n o tk a z ish , sh a ria tg a rio y a ʻ e tish , b a rc h a d a n o z in i k a m d e b b ilish , h a tto ʻ fa rz a n d la ri, x iz m a tk o rla rig a q o p o llik q ilm a slik , ʻ c h u c h u k tilli b o lish – y a x sh i, m u lo y im tilli ʻ b o lish , ra h m d il, sa h iy , m a rd , h a lim , x u sh h u lq , ʻ sa b rli, sa d o q a tli, v a fo li b o lish , ro z i-riz o lik b ila n ʻ k u n o tk a z ish , riy o z a t c h e k ish d a n q o rq m a slik ʻ ʻ v a b o sh q a la r.