“ LI SON UT-TAY R” A SA RI DA QUSHLA R TA SVI RI

TOVUQ (X O‘ROZ) • Ruhiyatda mavjud bo‘lgan shahvoniy hirs timsoli. Muallif uning bu xususiyatini erkakning fazilati emas deb, qattiq tanbeh beradi: • Yuz yamonlig‘ birla shan’at aylabon, Yaxshilarg‘a o‘zni nisbat aylabon. • Sustlug‘lar birlakim qilding ayon, Demagil o‘zni xuro‘s, ey mokiyon. • Dostondagi barcha qushlar alohida timsollar bo‘lishi bilan birgalikda, boshqa ma’noda, jon qushining turli holatdagi ko‘rinishlari, turfa kayfiyatdagi tovlanishlaridir.

KUF (O‘RDAK) • xazina topish ishqiga tushganligini aytib, uzr so‘raydi. Bu timsol Navoiy talqinida tirikchilik tashvishlari bilan band bo‘lgan odam yoki ruhiyatning shu xildagi xususiyati ma’nosida gavdalantirilgan. O‘rdak sohta karomatfurush so‘fiy timsolida yoki ruhning o‘z ilmu hunarlariga mag‘rurligi qiyofasida gavdalantiradi: • Mavjdin sajjoda solib suvda, Ko‘rguzib maqsud yuz ul ko‘zguda. • Suvdadur maqsudima chun yetmagim, Bas, xatodur o‘zga yon azm etmagim. • Navoiy bunday karomatfurushlikni ham inkor etadi.

BURGUT • Navoiyning o‘zi kiritgan yana bir qush timsoli. U, asosan, turkiy adabiyotda mard, jasur va ovchi obrazida gavdalangan. Dostondagi o‘rinda Navoiy burgutni nafsga, jismoniy kuch-qudratga berilib, toat- ibodatni esidan chiqargan inson yoki asliyatni unutgan ruh timsolida talqin qiladi: • Muncha birla o‘zni tavsif etkasen, Zo‘ru shavkat birla ta’rif etkasen. • Pahlavonu qahramon ul bo‘ldi, ul – Kim, kechib jonidin etkoy azmi yo‘l.

SHUN QOR • o‘zining podshohligini ay t ib, shohga e ht iy oji y o‘qligini izhor e t adi. Navoiy bu t imsol bilan t axt va amalga ruju qo‘y gan shaxslarni hamda ruhiy at dagi amalparast lik illat ini if oda e t adi: • Qavmi nodonk im, de gaylar se ni shoh, But ni y o o‘t ni de gonde k dur iloh. • Zot inga shat ranj shohidur adil, K im, o‘zide k o‘t rusidadur badil.