logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. Fariddun Attorning Ilohiynoma asari

Fariddun Attorning Ilohiynoma asari

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

974.3134765625 KB
Скачать
Mavzu:Farid dun Attorning Ilohiynoma asari • Reja • 1.FARIDIDDIN ATTORNING HAYOTI. • 2. FARIDIDDIN ATTORNING ASARLARI. • 3. FARIDIDDIN ATTORNING “ILOHIYNOMA” ASARI HAQIDA. • FARIDIDDIN ATTORNING HAYOTI Attor Nishopurda butun ixlosi bilan har tomonlama ilm tahsil qiladi. Bu davrda butkul musulmon Sharqida tasavvuf ta’limoti ilg‘or g‘oya sifatida shiddatli to‘lqinga aylangandi. Jumladan, Attor yashagan hudud tasavvuf ta’limotining eng qizg‘in markazlari biri hisoblanardi. Madrasalardagi ta’lim-tarbiyaning muhim halqasini tasavvuf ta’limoti nazariyasi va falsafiy tamoyillari tashkil etardi. Shu bois, Attor yoshligidanoq tasavvuf ta’limoti ruhida tarbiyalangan hamda o‘zi ham bu ta’limotga o‘zgacha bir ma’naviy ishtiyoq bilan yondashgan. Bu haqda Attorning o‘zi shunday deb yozadi: “Bolalik ayyomidan o‘shal toifag‘a (ya’ni tasavvuf ahlig‘a) muhabbatim shu qadar kuchli va jo‘shqin ediki, u toifaning chiroyli so‘zlari meni o‘ziga tortar, dilimda bu so‘zlardan shodliq jilvalanar edi, u so‘zlar qanchalik ulug‘vor, pardalangan bo‘lmasin, ularni tanib oladigan bo‘lgandim”. • Attor Nishopurdagi ilm tahsil qilish va o‘z-o‘zini tarbiyalash bosqichlarini ma’lum darajaga yetkazgandan keyin haj qilish uchun Makkai mukarrammaga safarga chiqadi. U haj ishlarini ado qilib bo‘lgandan keyin Misr, Shom (Suriya), Hindiston singari mamlakatlarda talay mashhur shayxlar bilan uchrashib, ularning suhbat va ta’limlaridan bahramand bo‘ladi. Ilgari olamdan o‘tgan avliyo-anbiyo hamda shayxul- mashoyixlarning muqaddas ziyoratgohlarini va ular yashagan maskanlarni ziyorat qiladi, ular haqidagi tarix va rivoyatlarni, hikoyat hamda o‘gitlarni ixlos bilan o‘rganadi. Ular haqida yozilgan asarlarni izlab topib mutolaa qiladi. Attor haqidagi izlanishlarda, Attorning ana shunday mashhur kishilar haqidagi mingga yaqin kitoblarni mutolaa qilganligi manbalarda aytilgan. Farididdin Attor “Tazkirat-ul-avliyo” asarida yozganidek: “Avliyolarga mehr-muhabbatimiz, ularning kamoli va jamoliga, shuningdek, ularning borliq ish-harakatlariga bo‘lgan hurmat-ehtiromlarimiz natijasidir. Ushbu sadoqat qalbimizga Olloh solgan muhabbatning nuri kabi porloqdir. U buyuk zotlarga bo‘lgan ta’zimimizni ifodalaydi. Olloh taoloning muborak nomlarini har zamon tildan tushirmaydigan aziz-avliyolar ma’rifatidan bahramand bo‘lgan, har qancha va har qanday holatda Ollohni unutmay, yod etgan kishilar uchun avliyolar hayoti namunadir”. Darvoqe, Attor aziz-avliyolarning ma’rifatidan chinakam ixlos ila bahramand bo‘lgan kishilarning biri edi. • Attor hayotda ko‘p bora qiyinchilik va talon-tarojlarga duch kelgan, hayotning og‘ir sinovlari, larzali qismatlarni o‘z boshidan kechirgan, xotirjam yashash imkoniyati unda juda oz bo‘lishiga qaramay, uning ijodiyoti baribir samarali kechgan. U har tomonlama, chuqur ahamiyatga ega talay asarlarni kelajak avlodlarga abadiy meros qilib qoldirgan. Davlatshoh Samarqandiy “Tazkirat-ush-shuaro” nomli asarida Attor asarlarining umumiy hajmini 250 ming baytga yaqin deb ko‘rsatganligi ma’lum. Olmoniyalik sharqshunos olim Helmut Ritterning “Islom qomusi”da bosilgan ma’lumotida Attor asarlari yozilish tartibi bo‘yicha quyidagidek ko‘rsatilgan: FARIDIDDIN ATTORNING ASARLARI. • ) “Haydarnoma”. Bu asar bizning davrimizgacha yetib kelmagan. 2) “Devon” – she’rlar. 3) “Javohirnoma”. 4) “Sharhul-qalb” – “Qalb sharhi”. 3-, 4-asarni Attorning o‘zi yo‘qotgan. 5) “Xusravnoma”. 6) “Asrornoma”. 7) “Man-tiq-ut-tayr”. 8) “Musibatnoma”. 9)”Muxtornoma”. 10) “Ilohiynoma”. 11) “Bul-bulnoma”. 12) “Pandnoma” (“Nasihatnoma”). 13) “Tazkirat-ul-avliyo” (“Avliyolar tazkirasi”). 14) “Me’rojnoma”. 15) “Gumgumnoma”. 16) “Vuslatnoma”. 17) “Ush- turnoma”. 18) “Javhar-uz-zot”. 19) “Hallojnoma”. 20) “Basirnoma”. 21) “Mazhar-ul-ajoyib” (“Mo‘jizaning ko‘rinishi”). 22) “Lison-ul-g‘ayb” (“G‘oyiblar tili”). Yuqoridagilardan boshqa “Haft vodiy” (“Yetti vodiy”), “Hayiatnoma” (“To‘quvchilik haqida”). “Vasiyatnoma”. “Kanzul – haqoyiq” (“Haqiqatlar xazinasi”). “Kanzul asror” (“Sirlar xazinasi”). “Ixvonus safo” (“Pok birodarlar”). “Valadnoma” (“Tug‘ilish haqida”). “Miftoh-ul-futuh” (“Hukmronlar kaliti”) kabi qator asarlarni tadqiqotchilar Attor deb qarashadi. • Helmut Ritter Attor asarlarini mazmun va uslub jihatidan uch davrga bo‘lish mumkin deb qaraydi: Birinchi davr: Attor she’riyatning borliq sirini yaxshi biladigan san’atkor ustoz sifatida ko‘zga tashlanadi. Asarlaridagi kichik charjavali (hoshiyali) rivoyatlarga tasavvufga xos ma’no va mazmunlarni juda kuchli mahorat bilan singdirgan holda amalga oshiradi. Ikkinchi davr: Attor ijodida reja va tartibga unchalik ahamiyat berilmaydi. Attorning o‘ziga xos fazilatlaridan biri shuki, she’riy asarlarida bir so‘z xabar misraning boshida davomli takrorlanib keladi. Hatto bir so‘z, ketma-ket hayajon bilan 100 marotabadan ko‘proq takrorlanadigan hollar ham mavjud. Attordagi bu xususiyat dunyo adabiyotida deyarli uchramaydi. Uchinchi davr: Attorning hayajonli, shiddatli ijodiyoti biroz sustlashgani ko‘rinadi. “Devon” – bu Attorning g‘azal va boshqa lirik she’rlaridan tarkib topgan she’rlar to‘plami bo‘lib, unda Attorning tasavvuf g‘oyalari bir xil lirik tuyg‘ularda yo‘g‘rilib ifodalangan. • “ Ilohiynoma” – ushbu doston 300 dan ziyod hikoyat va qissadan tarkib topgan. Unda bir podshoh o‘zining olti o‘g‘lini huzuriga chorlab: “Dunyoda eng yaxshi ko‘radigan narsanglar nima?” deb so‘raydi. Podshohning birinchi o‘g‘li parilar podshohining qizini, ikkinchi o‘g‘li sehrgarlikni, uchinchi o‘g‘li Jamshidning jomini, to‘rtinchi o‘g‘li obihayot (tiriklik suvi)ni, beshinchi o‘g‘li Sulaymon uzugini, oltinchi o‘g‘li oltinlarga ega bo‘lishni yaxshi ko‘rishliklarini bayon qiladilar. Podshoh olti o‘g‘lining orzusiga qarata tasavvuf g‘oyasidagi ibratlik hikoyalarni keltirib, ularni to‘g‘ri yo‘lga undaydi. Bu hikoyatlarda Attorning podshoh tilidan bergan mulohazalari alohida ahamiyatga ega. “Bulbulnoma” – bu kichik bir doston bo‘lib, unda qushlar Sulaymon payg‘ambarga, bulbul saharlari gulning ishqida sayrab oramizni buzayapti, degan mazmunda arz qiladi. 3. FARIDIDDIN ATTORNING “ILOHIYNOMA” ASARI HAQIDA. Sulaymon payg‘ambar bulbulni huzuriga chaqirtiradi va buning uchun uni bir umr faryod chekishga amr qiladi. “Pandnoma” – bu asar Attorning odob-axloq masalalariga bag‘ishlangan didaktik dostoni bo‘lib, unda, kishilik turmushidagi har xil yaxshi-yomon aqida- udum, ish-harakat, so‘z va hodisalar chuqur amaliy asoslar bilan ijobiy nuqtadan sharhlab berilgan. Mazkur asar Eron va O‘rta Osiyo muzofotida ta’lim-tarbiya ishlaridagi eng muhim darslik qatorida qo‘llanilgan. “Tazkirat-ul-avliyo” – bu Attorning birdan-bir nasriy shaklda yozilgan asari bo‘lib, unda talay avliyolarning ijod yo‘llari yoritiladi. Asar tasavvuf ta’limotining taraqqiyot jarayoni va g‘oyaviy asoslarini tadqiq etishda muhim manba sifatida ulkan ahamiyatga egadir. “Me’rojnoma” – asarida esa Muhammad payg‘ambarning Buroqqa minib, yettinchi osmonga chiqqanligi va u yerda Ollohning jamoliga muyassar bo‘lganligi haqidagi holatlar bayon qilingan. “Gumgumnoma” – asari kichik bir hikoyatdan iborat bo‘lib, unda Iso payg‘ambar cho‘lda bir bosh suyakni topib olib, duo bilan uni tiriltiradi hamda u bilan suhbatlashadi. U yetti iqlimga hukmron bo‘lgan bir podshohning boshi bo‘lib, payg‘ambarga o‘zining kechmishlarini so‘zlab beradi. Iso alayhissalom uni imonga da’vat qiladi, u imon aytib bir fursatdan keyin yana bungacha bo‘lgan asli holatiga, oxiratiga qaytadi.

Mavzu:Farid dun Attorning Ilohiynoma asari

• Reja • 1.FARIDIDDIN ATTORNING HAYOTI. • 2. FARIDIDDIN ATTORNING ASARLARI. • 3. FARIDIDDIN ATTORNING “ILOHIYNOMA” ASARI HAQIDA.

• FARIDIDDIN ATTORNING HAYOTI Attor Nishopurda butun ixlosi bilan har tomonlama ilm tahsil qiladi. Bu davrda butkul musulmon Sharqida tasavvuf ta’limoti ilg‘or g‘oya sifatida shiddatli to‘lqinga aylangandi. Jumladan, Attor yashagan hudud tasavvuf ta’limotining eng qizg‘in markazlari biri hisoblanardi. Madrasalardagi ta’lim-tarbiyaning muhim halqasini tasavvuf ta’limoti nazariyasi va falsafiy tamoyillari tashkil etardi. Shu bois, Attor yoshligidanoq tasavvuf ta’limoti ruhida tarbiyalangan hamda o‘zi ham bu ta’limotga o‘zgacha bir ma’naviy ishtiyoq bilan yondashgan. Bu haqda Attorning o‘zi shunday deb yozadi: “Bolalik ayyomidan o‘shal toifag‘a (ya’ni tasavvuf ahlig‘a) muhabbatim shu qadar kuchli va jo‘shqin ediki, u toifaning chiroyli so‘zlari meni o‘ziga tortar, dilimda bu so‘zlardan shodliq jilvalanar edi, u so‘zlar qanchalik ulug‘vor, pardalangan bo‘lmasin, ularni tanib oladigan bo‘lgandim”.

• Attor Nishopurdagi ilm tahsil qilish va o‘z-o‘zini tarbiyalash bosqichlarini ma’lum darajaga yetkazgandan keyin haj qilish uchun Makkai mukarrammaga safarga chiqadi. U haj ishlarini ado qilib bo‘lgandan keyin Misr, Shom (Suriya), Hindiston singari mamlakatlarda talay mashhur shayxlar bilan uchrashib, ularning suhbat va ta’limlaridan bahramand bo‘ladi. Ilgari olamdan o‘tgan avliyo-anbiyo hamda shayxul- mashoyixlarning muqaddas ziyoratgohlarini va ular yashagan maskanlarni ziyorat qiladi, ular haqidagi tarix va rivoyatlarni, hikoyat hamda o‘gitlarni ixlos bilan o‘rganadi. Ular haqida yozilgan asarlarni izlab topib mutolaa qiladi. Attor haqidagi izlanishlarda, Attorning ana shunday mashhur kishilar haqidagi mingga yaqin kitoblarni mutolaa qilganligi manbalarda aytilgan. Farididdin Attor “Tazkirat-ul-avliyo” asarida yozganidek: “Avliyolarga mehr-muhabbatimiz, ularning kamoli va jamoliga, shuningdek, ularning borliq ish-harakatlariga bo‘lgan hurmat-ehtiromlarimiz natijasidir. Ushbu sadoqat qalbimizga Olloh solgan muhabbatning nuri kabi porloqdir. U buyuk zotlarga bo‘lgan ta’zimimizni ifodalaydi. Olloh taoloning muborak nomlarini har zamon tildan tushirmaydigan aziz-avliyolar ma’rifatidan bahramand bo‘lgan, har qancha va har qanday holatda Ollohni unutmay, yod etgan kishilar uchun avliyolar hayoti namunadir”. Darvoqe, Attor aziz-avliyolarning ma’rifatidan chinakam ixlos ila bahramand bo‘lgan kishilarning biri edi.

Похожие

“O’G’UZNOMA” ASARI TAHLILI
Dekameron asari tahlili
Beruniyning Saydana asari
”Tarixi Muqumxoniy” asari
Dantening Ilohiy komediya asari.