”Tarixi Muqumxoniy” asari
![
Асарнинг сўнгги бўлимида Балхда ша зода Абу Музаффар Саид Му аммад Му имхоннинг тахтга чи иш ҳ ҳ қ қ
тарихи ва унинг Бухоро билан муносабатлари ёритилган. 1702-1704 йиллар во еалари, хусусан, Бухоро
қ
билан Балх ўртасида бошланган уролли кураш ўрин олган. Асарда хонлар ва йирик заминдорлар
қ
тў рисида, ме наткашларнинг о ир а воли а ида ам сўз юритилган. Шунингдек, ўз даврининг етук
ғ ҳ ғ ҳ ҳ қ ҳ
тари ат пешвоси, хаттот, шоирлари ва ундуз, Термиз, Балхда яшовчи авмлар ( ата он, ўн ирот,
қ Қ қ қ ғ қ ғ
урама) амда сарой мансаблари ва арбий унвонлар тў рисида маълумотлар келтирилган [8 : №68-Б.16
қ ҳ ҳ ғ б
-
17 а
].
Муаллиф аштархонийлар давлатида тари ат вакилларининг мав еи баландлигини ва улар сиёсий
қ қ
бош арувда ю ори лавозим со иблари бўлганини ало ида таъкидлаб ўтган. Асар билан танишар эканмиз,
қ қ ҳ ҳ
аштархонийлар ички зиддиятлар туфайли таназзулга учрагани ва ма аллий зодагонлар Му имхонни тан
ҳ қ
олмай Балх окимлигига Хожа Абдували Порсонинг ў ли Соли хожани тайинлаганига гуво бўлишимиз
ҳ ғ ҳ ҳ
мумкин [7].
Му аммад Юсуф Мунший XVI-XVIII асрларидаги тарихий, сиёсий во еаларни тасвирлар экан, хронологияга
ҳ қ
ало ида эътибор аратган. Шунингдек, муаллиф Марказий Осиёда сулолаларнинг сиёсий курашлари, хал
ҳ қ қ
ўз олонлари, Бухоро хонлигидан ажралиб чи ан Балх ва Фар она водийсидаги вазиятни батафсил
қ ғ ққ ғ
тасвирлаган. Самар анд, Ша рисабз ва Бадахшон окимларининг марказга бўйсунмаслик аракатларини ва
қ ҳ ҳ ҳ
бунинг сабабларини кўрсатиб берган. 1708 йилда Убайдуллахон ўтказган пул исло оти ва унинг а оли
ҳ ҳ
аётига салбий таъсирини ёритиб ўтган.
ҳ
“ Тазкираи Му имхония” асари хонликлардаги ички вазият, ма аллий зодагон ва дин пешволарининг
қ ҳ
сиёсатдаги мав еидан то оддий хал нинг аёт тарзигача бўлган оид маълумотлари билан а амиятлидир.
қ қ ҳ ҳ
Келажакда тад и отчи олимлар томонидан бу асарнинг турли саналарда кўчирилган нусхалари тад и ва
қ қ қ қ
та лил илинса, унда келтирилган ба с-мунозарали жи атларга ойдинлик киритилар эди.
ҳ қ ҳ ҳ](/data/documents/5dab67e4-8663-4cb7-b7e8-1d0522121325/page_7.png)
![
Масалан, баъзи олимлар Соли хожани Махдуми Аъзамнинг набираси деса, бош алари Хожа Абдували Порсонинг ў ли, дейди. Бундай ҳ қ ғ
чигал масалалар талайгина. Асар даврлар ўтса-да, ўз ийматини йў отмаган, амон тарихчи олимлар учун му им манба бўлиб хизмат
қ қ ҳ ҳ
илиб келмо да.
қ қ
Комилхон Каттаевнинг “Нодир ўлёзмалар” шахсий фондида китобнинг иккита ўлёзма нусхаси мавжуд бўлиб, биринчиси, 186 вара дан
қ қ қ
иборат. 1829 йилда кўчирилган; Яшил шар му овасининг, таякиси чармдан, турунж ва лоладан иборат. Иккинчи нусхаси — 266 вара ,
қ қ қ
1897 йилда кўчирилган ва яшил шар му овасининг, таякиси чармдан, турунж ва лоладан иборат. Икки ўлёзманинг ам хаттоти
қ қ қ ҳ
келтирилмага н .
Шунингдек, асарнинг Шар шунослик ўлёзмалар институти абиб Сулаймонов фондида ам бир неча нусхалари са ланмо да. Улардан;
қ қ Ҳ ҳ қ қ
“ Тазкираи Му имхония”-
қ №72 ра амдаги нусхаси уч бўлимдан иборат бўлиб, қ ةل vvاقم деб бобларни номлаган. I–бўлим 14 а
-27 а
; II –бўлим
27 а
-101 а
; III – бўлим 101 а
-119 б
ва
ةمتا vخ119 б
-120 б
вара . Муаллиф асарни сўнгида Хожа Ба оул а , Хожа офиз Шерозий, Амир Темур, қ ҳ ҳ ққ Ҳ
Саййид Шариф Журжоний, Хожа А рор Валий, Алишер Навоий, Адуллахон каби тарихий шахсларнинг биографияси а ида ва Бухородаги
ҳ ҳ қ
айрим меъморий ёдгорликларнинг тарихига оид маълумотларни баён этган. 138 а
вара ида нусханинг охирги исми колофонда 1324/1906
ғ қ
йил 139 б
вара да эса,
қ بتا vك حاتفل vvا دبع ازريم١٣٤٠ яъни, Хаттот Мирзо Абдулфатто котиб 1922 йил кўчирган деган ёзув келтирилган. ҳ
“ Тазкираи Му имхония”-
қ №2569 ра амдаги нусхасида ам ю оридаги нусха каби бўлим ва бобларга ажратилган. 1824 йил настаъли қ ҳ қ қ
хатида Хоразмда кўчирилган. Нусха тўли , матн изил рамкага олинган ва пойгирлари бор. Шар она ра амланга.
қ қ қ қ
“ Тазкираи Му имхония”-
қ №609/ II ра амдаги нусхасида Му аммад Юсуф Мунший Музаффар Му имхоннинг Балх сиёсий бош арувидаги қ ҳ қ қ
му им шахс экани эътироф этилган. Асар 408 вара дан иборат, бўлиб, 1814 йил
ҳ қ يخل vvvبنيسح دمحم ازرم دلو دادي vادvخ ازرم хаттот Мирзо удойдод ў ли Ҳ ғ
Мирзо Му аммад усайн Балхий томонидан кўчирилган [5: I-том №615/II, -С-275].
ҳ Ҳ
ўлёзманинг Санкт-Петербург ва бош а хорижий фондларда 60 дан зиёдро нусхалари са ланади. Аксарият нусхалари XIX асрда
Қ қ қ қ
кўчирилган. Асар 1861 йили ўзбекчага тўли таржима илинган, ундан айрим парчалари француз ва рус тиларида эълон вилинган. 1956
қ қ
йили тўли русчага таржимаси шар шунос рус олими А.Семенов томонидан нашр этилган
қ қ [1] .
Мухтасар илиб айтганда, аллома Му имхон ва аштархонийлар тарихини ёзиш ор али бутун даврни, унда барча ижтимоий-сиёсий
қ қ қ
жараёнларни, оддий одамларнинг аётини, му им тарихий шахсларнинг шажараси ва фаолиятини батафсил ёритиб берган. Асар шу
ҳ ҳ
жи ати билан ам ноёб бўлиб, ўз долзарблигини йў отмаган ва кенг амровли тад и отларга муносибдир.
ҳ ҳ қ қ қ қ
](/data/documents/5dab67e4-8663-4cb7-b7e8-1d0522121325/page_8.png)
Mavzu:”Tarixi Muqumxoniy” asari
Reja: 1.Asarni yozilish tarixi. 2.Asarning tafsifi. 3. Asarning tarkibiy qisimlari.
Му аммад Юсуф Мунший ибн Хўжа Ба о балхлик тарихчи олим бўлиб, XVII асрда ҳ қ аштархонийлар даврида Суб он улихон (1680-1702) ва Балх тахтига ўтирган ша зода Абу ҳ қ ҳ Музаффар Саид Му аммад Му имхон(1702-1704) укмронлиги даврида сарой муншийси ҳ қ ҳ бўлган. Му аммад Юсуф Мунший ша зода Абу Музаффар Саид Му аммад Му имхонга ҳ ҳ ҳ қ ба ишлаб, “Тазкираи Му имхония” асарини ёзган. ғ қ Бухоро хони Суб он улихон ў ил кўрганида унга ном ўйиш учун “Бур онул авлиё вал ата ия, ҳ қ ғ қ ҳ қ идоятпано , а и атого Насриддинхожа ибн Абду аффорхожа ибн Соли хожа ибн Хожа ҳ ҳ ҳ қ қ ҳ ғ ҳ Калонхожа ибн Махдуми Аъзам уддусу сирру а” нинг узурига боради ва ул зот уръони қ ҳ ҳ Қ карим са ифаларини очиб, ундан: Аъузубилла и минаш шайтонир рожим, ҳ ҳ ى ِتَّيِّرُذ ن ِم َو ِة ٰو َل َّصلٱ َمي ِق ُم ى ِنْلَع ْجٱ ِّب َر ... ... “ Парвардигоро, мени ва зурриётларимни намозда оим илгин” қ қ (Ибро им сураси 40 оят) ҳ деган оятга кўзлари тушиб, ча ало а Му имхон деб исм ўйган. Кейинчалик ша зода Балх қ ққ қ қ ҳ валиа ди бўлиб, тарихда катта из олдирган . ҳ қ
Асар Ўрта Осиёнинг XVI аср охири ва XVII аср бошларидаги тарихини ёритадиган му им манбалардан бири исобланади. Унда ҳ ҳ Чингизхон ва унинг авлодлари, Амир Темур ва темурийлар, шайбонийлар, аштархонийлар укмронлик илган даврларнинг ҳ қ ижтимоий-сиёсий жараёнлари ва уларнинг шажарасини барча деталлари билан ёритилган. Муаллиф: Му аммад Юсуф Мунший ибн Хўжа Ба о. ҳ қ Кўчирилган санаси: 1239/1823 йил. Тили: форсий. о ози: Қ ғ шар . қ Вара и: ғ 24,5х15 мм. Хат тури: настаъли . қ Сиё тури: ҳ асарнинг боб ва фасллари, исмлар изил сиё да, матн ора сиё да ёзилган. қ ҳ қ ҳ Матн ўлчами: 19х9,5 мм. Асарнинг бошланиши: ترطف !ءدبمرد هک لاقی امع هناش یلعت لدتبم رداقو للاجلاوذ بهاو نوعب لاقم حاتتفا ... Асарнинг охири: ... داجملا ::ا:هل::او دمحمقحل ::ا وا رادینومءاموینوصمل ::ابو و طوب ::ستمسوزال ::اص :خ :هاشدا ::پنب :ال:لا:ج روبنل ::ابكو :ك ول ::اب:ق:ا Колофон: ةنس ماني لا ىادخ قيفوت دش١٢٣٩ مامت هبنشچنب موي تباتك نيا ошия: Ҳ Амир усрав азали ва матнларга тўлдирмалар берилган. Ҳ ғ Пойгир: мавжуд. Асарнинг тавсифи: Мазкур ўлёзма бой ва адимий маданиятга эга бўлган Мовароунна р ва Хуросон хал лари тарихини қ қ ҳ қ ойдинлаштирадиган ноёб нусхадир. У 1823 йили кўчирилган ва марказнинг ўлёзмалар фондида №68 ра амда са ланади. Асар қ қ қ му аддима ва 10 бўлимдан иборат бўлиб, бобларда тарихий во еалар кетма-кетликда ёритилган. қ қ