logo

ALISHER NAVOIY IJODINING XORIJDA O‘RGANILISHI (RUS SHARQSHUNOSLARI TADQIQI ASOSIDA)

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

283.86328125 KB
1ALISHER NAVOIY IJODINING XORIJDA 
O‘RGANILISHI   (RUS SHARQSHUNOSLARI 
TADQIQI ASOSIDA)
SAMARQAND – 2022   
MUNDARIJA BET
  DISSERTATSIYANING UMUMIY	 TAVSIFI……………………………………………………..... 6
I	
 BOB ALISHER	 NAVOIY	 IJODINING	 RUS	 SHARQSHUNOSLIGIDA	 O‘RGANILISHI…………... 12
1.1 Rus sharqshunosligida Alisher Navoiy ijodi 
tadqiqi………………………………………………….... 12
1.2 Alisher Navoiy ijodini o‘rganishda rus sharqshunosligining 
o‘rni…………………………………….. 22
  I bob bo‘yicha 
xulosa…………………………………………………………………………………... 33
II	
 BOB ALISHER	 NAVOIY	 ASARLARI	 TADQIQOTCHILARI	 VA	 TARJIMALARI…………………..   34
2.1 Sergey  Ivanov  –  Navoiy  asarlari  tarjimoni  (“Lison  ut-tayr”  dostoni  misolida)
………………………...   34
2.2 Y.E.Bertels – Navoiy ijodi 
tadqiqotchisi………………………….......................................................... 48
  II bob bo‘yicha xulosa…..…………………………………………………………………………....... 59
III	
 BOB SHOIR	 ASARLARINING	 RUS	 TILIGA	 TARJIMALARI……………………………………....... 60
3.1 Alisher Navoiy lirik asarlarining 
o‘rganilishi………………………………………………………….. 60
3.2 Alisher Navoiy dostonlarining rus tiliga tarjimalari va 
tadqiqi………………………………………... 71
  III bob bo‘yicha 
xulosa………………………………………………………………………………… 78
  XULOSA…………………………………………………………......................................................... 80
  FOYDALANILGAN	
 ADABIYOTLAR	 RO‘YXATI……………………………………………...... 83
  ILOVALAR………………………………………………………........................................................ 87 KIRISH
Magistrlik dissertatsiyasi	 mavzusining	 asoslanishi	 va	 uning	 dolzarbligi
Mumtoz  adabiyotimizning  yirik  vakili  hazrat  Navoiy  hayoti  va  ijodini  xorijiy 
olimlar  nigohida  o‘rganish  bugunning  muhim  vazifalaridan  biridir.  O‘zbekiston 
Respublikasi  Prezidenti  Shavkat  Miromonovich  Mirziyoyevning  “Buyuk	
 shoir	 va	 
mutafakkir	
 	Alisher	 	Navoiy	 	tavalludining	 	580	 	yilligini	 	keng	 	nishonlash	 
to‘g‘risida” gi PQ-4865-son Qarorida  “Alisher	
 Navoiy	 asarlarida	 teran	 ifoda	 topgan	 
milliy	
 va	 umuminsoniy	 g‘oyalarning	 jahon	 tamaddunida	 tutgan	 o‘rnini	 hamda	 
o‘sib	
 kelayotgan	 yosh	 avlodning	 intellektual	 salohiyatini	 oshirish,	 ular	 qalbida	 
yuksak	
 axloqiy	 fazilatlarni	 tarbiyalashdagi	 beqiyos	 ahamiyatini	 nazarda	 tutib,	 
shuningdek,	
 	ulug‘	 	shoir	 	va	 	mutafakkirning	 	adabiy-ilmiy	 	merosini	 
mamlakatimizda	
 	va	 	xalqaro	 	miqyosda	 	yanada	 	chuqur	 	tadqiq	 	qilish	 	va	 	keng	 
targ‘ib	
 etish…”  lozimligi alohida ta’kidlangan. 
Bu  filologiya  ilmi  va  navoiyshunoslik,  xususan,  adabiy  ta’sir,  qiyosiy 
adabiyotshunoslik  tajimashunoslik  yo‘nalishida  ilmiy  izlanish  olib  borayotgan 
tadqiqotchilar  zimmasiga  jahonning  ilg‘or  texnologiyalari  hamda  nazariy-amaliy 
g‘oyalariga  hamohang  bo‘lgan  ilmiy  tadiqiqotlarni  yaratish  vazifasini  yuklaydi.  Mana	
 
shu	
 masalalar	  mazkur	  dissertatsiya  	uchun	 tanlangan	 mavzuning	 dolzarbligini	 
belgilashga	
 asos	 bo‘ladi.   Tadqiqot obyekti	 va	 predmeti .   Rus  sharqshunosligida 
Navoiyga  bag‘ishlab  yaratilgan  monografiya,  dissertatsiya, 
ilmiy  maqola  va  kitoblar  tadqiqotning	
 	obyekti ni  tashkil 
qiladi.  Tadqiqotning	
 	predmeti ni  rus  sharqshunosligida 
Navoiy  asarlariga  ilmiy  munosabat,  shoirning  she’riy  hamda 
nasriy asarlarining tarjimalari tashkil etadi. 
Tadqiqot	
 	maqsadi	 	va	 	vazifalari.  	Tadqiqot	 	maqsadi	 
xorijda  Alish er  Navoiy  ijodining  o‘rganilishini  rus 
adabiyotshunosligi  misolida  yoritib  berish dan  iborat .  Ana  shu 
maqsaddan  kelib  chiqqan  holda  dissertatsiya  o‘z  oldiga 
quyidagi  vazifalar ni qo‘yadi:

Alisher  Navoiy  ijodining  rus  sharqshunosligida 
o‘rganilishi tadqiqi;

Alisher  Navoiy  ijodini  o‘rganishda  rus 
sharqshunosligining o‘rnini yoritish;

Navoiy asarlari tarjimalari tadqiqi;

Rus  sharqshunoslarining  Alisher  Navoiy  ijodi  bo‘yicha 
olib borgan tadqiqotlari tahlili. Tadqiqotning 	ilmiy	 	yangiligi .   Rus  sharqshunosligida  Navoiyshunoslik 
masalasi  o‘zbek  adabiyotshunoslari  tomonidan  bir  necha  marotaba  o‘rganilgan, 
asarlari  tarjima  qilingan  bo‘lsa-da,  hali  bu  soahada  jiddiy  izlanish  olib 
borilmagan.  Bu esa  ishning
 yangiligi ni ko‘rsatadi.
Tadqiqot	
 	mavzusi	 	bo‘yicha	 	adabiyotlar	 	sharhi.   Hazrat  Navoiyning 
faoliyati  va  ijodiyotini  rus  sharqshunosligida  jiddiy  o‘rganish  M.Nikitskiy ning 
“Amir	
 Nizomiddin	 Alisher,	 uning	 davlat	 va	 adabiyot	 sohasidagi	 ahamiyati”  
nomli  magistrlik  dissertatsiyasi  bilan  (1856)  boshlandi.  Nikitskiy  Xondamir, 
Davlatshoh  Samarqandiy  va  Som  Mirzoning  asarlaridan  foydalanib, 
sharqshunoslikda  birinchi  bo‘lib,  Alisher  Navoiyning  hayoti  va  faoliyatini 
to‘laroq  aks  ettirgan  asar  yaratdi.  Rus  sharqshunos  olimi  N.I.Ilminskiy  
Navoiyning  tilshunoslikka  oid  “Muhokamat	
 	ul-lug‘atayn”   asarini	   ancha 
chuqur  o‘rganib,  Navoiyni	
 	o‘z	 	ona tili	 	– 	o‘zbek	 	adabiy	 	tili	 	uchun	 
kurashgan qudratli	
 kishi  sifatida ta’riflaydi.  Shunday  qilib,  rus sharqshunoslari   o‘tmishda  Navoiyning	   hayoti  va  faoliyati 
yuzasidan  material	
 to‘plash,  ularni  sistemaga  solish,	 umumlashtirish,  Navoiy  asarlarini 
nashr  etish,  Navoiyning  til  sohasidagi  xizmatlarini
 o‘rganish  va  boshqalar  bo‘yicha 
ma’lum  yutuqlarga  erishgan  bo‘lsalar  ham,  lekin	
   ularning  tekshirish  ishlari  biografiya 
va	
 lingvistika masalalari bilan	 chegaralanib	 qoldi.	 
Rus  olimi  Y.E.Bertelsning  ilmiy  izlanishlari  navoiyshunoslik  faniga  katta  xazina 
bo‘lib  qo‘shildi.  O‘zbekistonda  Navoiy  ijodining  xorijda  o‘rganilishi  yuzasidan  bir 
qator  ishlar  amalga  oshirilgan.  Jumladan,  B.Karimov,	
 Sh.Sirojiddinov,	 G.Xalliyeva  
kabi  olimlarning  maqola  va  monografiyalarida  bu  mavzu  yoritilgan  bo‘lsa, 
I.Mirzayev ning  “Y.E . Bertels.	
  Navoiy”,   “ Y.E . Betels.	  Navoiy	 va	 Attor”,	 “ Y.E . Betels.	 
Navoiyning	
 	“Saddi	 	Iskandariy”	 	dostoni”,	 	“ Y.E . Betels .	 	Iskandar	 	haqida	 
Navoiygacha	
 yozilgan	 dostonlar”,	 “ Y.E . Betels.	  Iskandar	 haqida	 doston	 va	 uning	 
Sharqdagi	
 asosiy	 versiyalari ”   kabi  monografiyalari  va  ko‘plab  maqolari  bu  sohaning 
rivojlanishiga    katta  hissa  qo‘shdi.  Shunday  bo‘lsa-da,  rus  sharqshunosligida 
navoiyshunoslik masalasi yetarli darajada ochib berilmagan. Tadqiqotda 	qo‘llanilgan	 	metodikaning	 	tavsifi.  
Tadqiqotda  empirik  tahlil,  tahliliy-qiyosiy  usullaridan 
foydalanildi.
Tadqiqotning	
 	nazariy	 	va	 	amaliy	 	ahamiyati.   Tadqiqot 
natijalarining  ilmiy   ahamiyati   mazkur   natijalarning  
adabiyotshunoslik ,  adabiy  aloqalar   yo‘nalishida  amalga 
oshiriladigan  yangi  tadqiqotlar  uchun  ilmiy  manba  bo‘la 
olishi bilan belgilanadi. 
Tadqiqot  natijalaridan  oliy  ta’limda  “O‘zbek	
 	adabiyoti	 
tarixi”,	
 “Qiyosiy	 adabiyotshunoslik ” ,	  “ Tarjimashunoslik ”  
  kabi  kurslarni  o‘qitish  hamda  shu  fanlarga  doir  darslik  va 
o‘quv qo‘llanmalarini tayyorlashda foydalanish mumkin.
Ish	
 	tuzilmasining	 	tavsifi.   Magistrlik  dissertatsiyasi  87 
sahifani tashkil etib, ishning umumiy tavsifi, uch bob, xulosa, 
“Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati”dan iborat. . ASOSIY QISM
Mana  olti  asrdirki,  Navoiy	
 	dahosi,	 	u	 	yaratgan	 
durdonalarning	
 	badiiy,	 	ilmiy,	 	tarbiyaviy	 	va	 	irfoniy	 
ahamiyati   o‘rganilib  kelmoqda.  Xususan,  Hazrat 
Navoiyning  yaratgan  nodir  asarlari  va  ularning  yaratilishiga 
manba  bo‘lib  xizmat  qilgan  salaflari  asarlarining  qiyosiy 
tahlil qilinishi natijasida ijodkorning tafakkur dunyosi ochib 
berildi. 
Alisher	
 	Navoiy ning  adabiy  merosi  dunyoning  ko‘plab 
tillariga tarjima qilinib, tadqiq qilindi va tatbiq etildi. Ushbu 
magistrlik  dissertatsiyasida  Navoiy  ijodining  rus 
adabiyotshunosligida  o‘rganilishi  tahlilga  tortilgan  bo‘lib, 
Rossiyada  Alisher  Navoiy  asarlariga  munosabat,  doston  va 
lirik asarlarining tarjimasi xususida so‘z yuritilgan.   I BOB.	  ALISHER	 NAVOIY	 IJODINING	 RUS	 SHARQSHUNOSLIGIDA	 O‘RGANILISHI
1.1.	
  Rus	 sharqshunosligida	 Alisher	 Navoiy	 ijodi	 tadqiqi
Ish  uch  bob,  olti  fasl  va  bob  bo‘yicha  xulosalardan  tashkil  topgan.  I  bob  “Alisher	
 Navoiy	 
ijodining	
 rus	 sharqshunosligida	 o‘rganilishi”  deb nomlangan bo‘lib,  ikki fasldan tashkil topgan. 
1.1-faslda   rus  sharqshunosligida  Alisher  Navoiy  ijodi  yuzasidan  rus  sharqshunosligida 
qilingan  ilmiy  tadqiqotlar  haqida  fikr  yuritilgan  bo‘lib,  shoir  asarlarining  tarjimasi,  olimlarning 
shoir  asarlari  xususidagi  fikrlari  tahlilga  tortilgan.  Navoiyning  hayoti  va  ijodi,  adib  yashagan 
davrdagi  siyosiy,  ijtimoiy,  adabiy  hayot  masalasining  o‘rganilishiga  doir  umumiy  ma’lumot 
ko‘rinishidagi ilmiy izlanishlarda rus turkolog olimlari eng muhim, eng dolzarb jihatlarni yoritishga 
uringanlar. 
Masalan,  A.K.Borovkov   Navoiy  merosining  o‘rganilishiga  doir  maqolasida 
navoiyshunoslikning  o‘tmish  va  istiqboli  haqida  to‘xtaladi.  Dastlab  Navoiy  yashagan  davr,  adib 
ijodining  xalqchilligi,  o‘zbek  va  boshqa  xalqlar  ijodiga  ta’siri,  Alisher  Navoiy  asarlari  uchun 
tuzilgan  lug‘atlar borasida  so‘z yurtiladi. Keyin olim shoir ijodini  o‘rganish bo‘yicha ilmiy ish olib 
borgan  M.Katremir,	
 	M.Nikitskiy,	 	M.Belen,	 	E.Bloshe   tadqiqotlari,  1926-yilda  Boku  adabiy 
jamiyati tomonidan nashr qilingan “Navoiy” to‘plami xususida to‘xtaladi.   2.1.  Alisher	 Navoiy	 ijodini	 o‘rganishda	 rus	 sharqshunosligining	 o‘rni
2.2- fasl   “ Alisher	
 	Navoiy	 	ijodini	 	o‘rganishda	 	rus	 	sharqshunosligining	 	o‘rni”   deb 
nomlangan  bo‘lib,  Navoiy  ijodining  dunyo  adabiyotshunosligida  keng  talqin  etilishida  rus 
adabiyotshunoslarining o‘rni xususida so‘z boradi. Navoiy asarlari rus tiliga tarjima qilingach, bu 
til  orqali  dunyo  adabiyoti  xazinasidan  o‘zining  munosib  o‘rnini  egallay  boshlaydi.  Mazkur 
dissertatsiya  ishida  rus  ilmiy-nazariy  jamoatchiligining  turkiy  tillarni,  adabiyotini  o‘rganish  va 
umuman  turkiyshunoslik  rivojiga  qo‘shgan  tarixiy  hissasi  to‘g‘risida  bayon  qilindi.    Bu  turkiy 
tilli  respublikalar  tarixiy  taraqqiyotining  turli  bosqichlarida  davlat  tarkibida  bo‘lgan  tarixning 
o‘ziga xos xususiyatlari bilan bog‘liq. 
Alisher Navoiy hayoti va ijodini o‘rganishda rus olimlari juda faol bo‘ldilar. Ular Rossiyada 
shoir  ijodini  talqin  etishga  bag‘ishlangan  turli  konferensiya  va  anjumanlarni  tashkil  etishda 
jonbozlik ko‘rsatdilar. Shuningdek, dunyo olimlarini ham bunday tadbirlarda ishtirok etish uchun 
jalb  etdilar.    Masalan,  Navoiy	
 tavalludining	 500	 yilligi   munosabati  bilan  tashkil  qilingan  ilmiy 
anjumanda butun sovet davlatlarining olimlari ishtirok etadilar. II BOB.	  ALISHER	 NAVOIY	 ASARLARI	 TADQIQOTCHILARI	 VA	 TARJIMALARI
II  	
bob   “Alisher	 	Navoiy	 	asarlari	 	tadqiqotchilari	 	va	 	tarjimalari”   deb  nomlangan  bo‘lib, 
“ Sergey	
 Ivanov	 – Navoiy	 asarlari	 tarjimoni	 (“Lison	 ut-tayr”	 dostoni	 misolida)”	  va  	“Y.E.Bertels	 – 
Navoiy	
 	ijodi	 	tadqiqotchisi”	  kabi  fasllardan  tashkil  topgan.  Ushbu  bobda  Navoiy  asarlarining 
tarjimonlaridan  S.N.Ivanov  va  Y.E.Bertelsning  tarjimonlik  mahorati,  navoiyshunoslikka  qo‘shgan 
hissasi haqida fikr yuritilgan. 
S.N.Ivanov   Navoiyning  “Lison	
 ut - tayr”   dostonini  rus  tiliga  she’riy  yo‘lda  tarjima  qilib,  rusiy 
zabon aholiga bu noyob asar bilan tanishish imkonini beradi. Shuni alohida qayd etish lozimki, har ikki 
rus  tarjimon  olimi  Navoiy  ijodini  o‘rganar  va  rus  tiliga  tarjima  qilar  ekan  shoir  asarlaridagi  yuksak 
gumanizm,  so‘z  qo‘llash  mahorati  va  mavzuning  dolzarbligidan  hayratlanganliklarni  yozadilar. 
S.N.Ivanovning xizmati shundaki, “Lison ut-tayr”ning shunchaki tarjimasini bermasdan, kitobxonlarni 
ham    bevosita  asarni  o‘qib,  undan  bahra  olishga  chorlaydi  va  asarning  mazmunini  yushunib  anglay 
olmasangiz, hikoyatlarni va Hudhud va qushlar suhbatini o‘qing, - deya tavsiya beradi. 
Y.E.Bertels   Rossiyada  Navoiy  ijodi  bo‘yicha  eng  tadqiqot  olib  borgan  olim  deyishimiz  mumkin. 
Olim  “Xamsa”   tarkibidagi  besh  doston  va  “Lison	
 ut-tayr”   dostoni  yuzasidan  ilmiy  izlanishlar  olim 
borib,  Navoiy  fors-tojik  shoirlarining  tarjimoni  va  taqlidchi  shoir  emas,  o‘zidan  boy  ma’naviy  meros 
qoldirgan tengsiz so‘z san’atkori ekanligini ilmiy maqolalari va  mon o grafiyalarida yozib qoldirgan. III BOB.	  SHOIR	 ASARLARINING	 RUS	 TILIGA	 
TARJIMALARI
3.1.	
  Alisher	 Navoiy	 lirik	 asarlarining	 o‘rganilishi
“ Shoir	
 asarlarining	 rus	 tiliga	 tarjimalari”   deb  nomlangan  so‘nggi	 
bobda   Alisher  Navoiy  asarlarining  tarjimalari  janr  nuqtayi  nazaridan 
ko‘rib  chiqilgan.  “Alisher	
 	Navoiy	 	lirik	 	asarlarining	 	o‘rganilishi”  
nomli  3.1- faslda  rus tiliga tarjima qilingan tuyuq, qit’a, ruboiy, g‘azal va 
boshqa turkiy tillarda mavjud bo‘lgan janrlari haqida olimlarning fikrlari 
keltirilgan.  Navoiyning  lirik  asarlaridagi    mavzu  va  kompozitsiya 
uyg‘unligi  xususidagi  rus  olimlarining  fikrlari  S.N.Ivanov,	
 
A.N.Malexova,	
 Y.E.Bertels  ilmiy izlanishlari yordamida ochib berilgan. 3.2.  Alisher	 Navoiy	 dostonlarining	 rus	 tiliga	 tarjimalari	 va	 tadqiqi
“ Alisher	
 	Navoiy	 	dostonlarining	 	 	tarjimalari	 	va	 	o‘rganilishi	 	xususida”   deb 
nomlangan  3.2-faslda   shoirning  rus  tiliga  tarjima  qilingan  dostonlari  va  ularning 
nashrlari  hamda  rus  olimlarining  bu  dostonlar  ustida  olib  borgan  ilmiy  izlanishlari 
haqida  so‘z  boradi. Alisher  Navoiyning  dostonlari  dastlab  Niz omiy   Ganjaviy  asarining 
tarjimasi,  -  deb  qaralib,  e’tiborsiz  qoldiriladi. Y.E.Bertels  tadqiqotidan  so‘ng  bu  asarga 
qiziqish  ortib  boradi.  Yuqorida  ko‘rib  o‘tganimizdek ,   bir  qancha  ilmiy  izlanishlarning 
tadqiqot obyektiga aylanadi. 
  Shoirning dostonlari 1985-yilda Toshkentda Yosh gvardiya nashriyotida omma bop  
shaklda  rus  tilida  nashr  etiladi.  Kitobda  “Hayrat	
 ul-abror” ning  tarjimasi  X.Ismoilov, 
qolgan  to‘rtta  dostonning  tarjimasi  L.Serekova  tomonidan  berilgan.  Kitob  keng 
kitobxonlar ommasi uchun  mo‘ljallanganligi bois dostonlarning sujeti beriladi.  XULOSA
Jahon  navoiyshunosligida  rus  sharqshunoslari  tadqiqotlari  alohida 
ahamiyatga  ega.  Ikkinchi  jahon  urushi  davri  va  undan  so‘ng  ham  Rossiyada 
Alisher  Navoiy  merosini  o‘rganish  ishlari  olib  borildi. Aytish  joizki,  rossiyalik 
olimlar  Alisher  Navoiy  hayoti  va  ijodini  o‘rganishning  barcha  davrlarida 
mazkur  tadqiqot  bilan  shug‘ullanayotgan  olimlarni  hamkorlikka  jalb  etishga 
harakat  qilganlar.  Rossiya  bir  necha  bor  munozaralar,  davra  suhbatlari, 
konferentsiyalar  va  boshqa  yirik  tadbirlarni  o‘tkazish  tashabbusi  bilan  chiqdi, 
bu  esa  chet  ellik  hamkasblarining  ilmiy  ishlari  natijalarini  hisobga  olishga 
imkon beradi. 
Ko‘rinib  turibdiki,  globallashuv  va  yuqori  texnologiyalar  jadal 
rivojlanayotgan hozirgi sharoitda dunyoning turli mamlakatlaridagi ilmiy turkiy 
maktablar  sa’y-harakatlarini  birlashtirish  buyuk  o‘zbek  shoiri  Alisher  Navoiy 
hayoti  va  ijodi  haqidagi  bilimlarni  chuqurlashtirish  va  kengaytirishning 
samarali  vositasidir.  Hozirgi  vaqtda  rossiyalik  olimlarning  tegishli  faoliyati 
davom  etmoqda  va  to‘plangan  materiallar  miqdori  ortib  bormoqda,  milliy 
kutubxonalar  va  boshqa  fan  va  madaniyat  muassasalari  arxivlarini 
to‘ldirmoqda.  XULOSA
Alisher  Navoiy  asarlarining  janr  jihatidan  tadqiq  qilinishida 
Y.E.Bertels,  A.N.Samoylovich,  S.N.Ivanov,  A.N.Malexova  kabi 
olimlar ning xizmati katta. Shoirning she’rlari yuzasidan tahlil va izlanish 
olib  borgan  olimlar  lirik  asarlarning  janr  xususiyatlari,  sharqona 
she’riyatga xos an’ana va o‘ziga xoslik haqida so‘z yuritadilar.
Y.E.Bertels  Navoiy  asarlarining  Rossiyada  o‘rganilishi  yuzasidan 
eng  ko‘p  izlanish  olib  borgan  olim  hisoblanadi.  Jahon 
adabiyotshunosligida  ilk  bor  Navoiyni  taqlidchi  va  tarjimon  shoir  emas, 
balki  buyuk  so‘z  san’atkori  ekanligini  isbotlab  berdi.  Bu  borada 
olimning  “Xamsa”  dostonlari  bo‘yicha  qilgan  tadqiqotlari  diqqatga 
sazovor. 
Y.E.Bertels  asarlarida  Hirot  adabiy  muhiti,  Jomiy  va  Navoiy 
do‘stligi,  Navoiy  asarlarining  mazmuni  xolisona  yoritilgan.  Shuningdek, 
“Navoiy va Attor” nomli monografiyasida “Mantiq ut-tayr” va “Lison ut-
tayr”  dostonlarining  batafsil  ilmiy  tahlili  berilgan.  Navoiy  asarlarining 
originalligini dalillab beradi. E’tiboringiz 
uchun rahmat!

1ALISHER NAVOIY IJODINING XORIJDA O‘RGANILISHI (RUS SHARQSHUNOSLARI TADQIQI ASOSIDA) SAMARQAND – 2022

  MUNDARIJA BET   DISSERTATSIYANING UMUMIY  TAVSIFI……………………………………………………..... 6 I  BOB ALISHER  NAVOIY  IJODINING  RUS  SHARQSHUNOSLIGIDA  O‘RGANILISHI…………... 12 1.1 Rus sharqshunosligida Alisher Navoiy ijodi tadqiqi………………………………………………….... 12 1.2 Alisher Navoiy ijodini o‘rganishda rus sharqshunosligining o‘rni…………………………………….. 22   I bob bo‘yicha xulosa…………………………………………………………………………………... 33 II  BOB ALISHER  NAVOIY  ASARLARI  TADQIQOTCHILARI  VA  TARJIMALARI…………………..   34 2.1 Sergey Ivanov – Navoiy asarlari tarjimoni (“Lison ut-tayr” dostoni misolida) ………………………...   34 2.2 Y.E.Bertels – Navoiy ijodi tadqiqotchisi………………………….......................................................... 48   II bob bo‘yicha xulosa…..…………………………………………………………………………....... 59 III  BOB SHOIR  ASARLARINING  RUS  TILIGA  TARJIMALARI……………………………………....... 60 3.1 Alisher Navoiy lirik asarlarining o‘rganilishi………………………………………………………….. 60 3.2 Alisher Navoiy dostonlarining rus tiliga tarjimalari va tadqiqi………………………………………... 71   III bob bo‘yicha xulosa………………………………………………………………………………… 78   XULOSA…………………………………………………………......................................................... 80   FOYDALANILGAN  ADABIYOTLAR  RO‘YXATI……………………………………………...... 83   ILOVALAR………………………………………………………........................................................ 87

KIRISH Magistrlik dissertatsiyasi  mavzusining  asoslanishi  va  uning  dolzarbligi Mumtoz adabiyotimizning yirik vakili hazrat Navoiy hayoti va ijodini xorijiy olimlar nigohida o‘rganish bugunning muhim vazifalaridan biridir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyevning “Buyuk  shoir  va   mutafakkir   Alisher   Navoiy   tavalludining   580   yilligini   keng   nishonlash   to‘g‘risida” gi PQ-4865-son Qarorida “Alisher  Navoiy  asarlarida  teran  ifoda  topgan   milliy  va  umuminsoniy  g‘oyalarning  jahon  tamaddunida  tutgan  o‘rnini  hamda   o‘sib  kelayotgan  yosh  avlodning  intellektual  salohiyatini  oshirish,  ular  qalbida   yuksak  axloqiy  fazilatlarni  tarbiyalashdagi  beqiyos  ahamiyatini  nazarda  tutib,   shuningdek,   ulug‘   shoir   va   mutafakkirning   adabiy-ilmiy   merosini   mamlakatimizda   va   xalqaro   miqyosda   yanada   chuqur   tadqiq   qilish   va   keng   targ‘ib  etish…” lozimligi alohida ta’kidlangan. Bu filologiya ilmi va navoiyshunoslik, xususan, adabiy ta’sir, qiyosiy adabiyotshunoslik tajimashunoslik yo‘nalishida ilmiy izlanish olib borayotgan tadqiqotchilar zimmasiga jahonning ilg‘or texnologiyalari hamda nazariy-amaliy g‘oyalariga hamohang bo‘lgan ilmiy tadiqiqotlarni yaratish vazifasini yuklaydi. Mana   shu  masalalar   mazkur   dissertatsiya   uchun  tanlangan  mavzuning  dolzarbligini   belgilashga  asos  bo‘ladi.

Tadqiqot obyekti  va  predmeti . Rus sharqshunosligida Navoiyga bag‘ishlab yaratilgan monografiya, dissertatsiya, ilmiy maqola va kitoblar tadqiqotning   obyekti ni tashkil qiladi. Tadqiqotning   predmeti ni rus sharqshunosligida Navoiy asarlariga ilmiy munosabat, shoirning she’riy hamda nasriy asarlarining tarjimalari tashkil etadi. Tadqiqot   maqsadi   va   vazifalari.   Tadqiqot   maqsadi   xorijda Alish er Navoiy ijodining o‘rganilishini rus adabiyotshunosligi misolida yoritib berish dan iborat . Ana shu maqsaddan kelib chiqqan holda dissertatsiya o‘z oldiga quyidagi vazifalar ni qo‘yadi:  Alisher Navoiy ijodining rus sharqshunosligida o‘rganilishi tadqiqi;  Alisher Navoiy ijodini o‘rganishda rus sharqshunosligining o‘rnini yoritish;  Navoiy asarlari tarjimalari tadqiqi;  Rus sharqshunoslarining Alisher Navoiy ijodi bo‘yicha olib borgan tadqiqotlari tahlili.

Tadqiqotning  ilmiy   yangiligi . Rus sharqshunosligida Navoiyshunoslik masalasi o‘zbek adabiyotshunoslari tomonidan bir necha marotaba o‘rganilgan, asarlari tarjima qilingan bo‘lsa-da, hali bu soahada jiddiy izlanish olib borilmagan. Bu esa ishning  yangiligi ni ko‘rsatadi. Tadqiqot   mavzusi   bo‘yicha   adabiyotlar   sharhi.   Hazrat Navoiyning faoliyati va ijodiyotini rus sharqshunosligida jiddiy o‘rganish M.Nikitskiy ning “Amir  Nizomiddin  Alisher,  uning  davlat  va  adabiyot  sohasidagi  ahamiyati” nomli magistrlik dissertatsiyasi bilan (1856) boshlandi. Nikitskiy Xondamir, Davlatshoh Samarqandiy va Som Mirzoning asarlaridan foydalanib, sharqshunoslikda birinchi bo‘lib, Alisher Navoiyning hayoti va faoliyatini to‘laroq aks ettirgan asar yaratdi. Rus sharqshunos olimi N.I.Ilminskiy Navoiyning tilshunoslikka oid “Muhokamat   ul-lug‘atayn” asarini ancha chuqur o‘rganib, Navoiyni   o‘z   ona tili   –  o‘zbek   adabiy   tili   uchun   kurashgan qudratli  kishi sifatida ta’riflaydi.