Alisher Navoiy – she’riyat mulkining sultoni

Alisher Navoiy – she’riyat mulkining sultoni

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

9489.814453125 KB

Alisher Navoiy – she’riyat mulkining
sultoni
1441-1501- yil

Qalblar ning quyoshi Navoiy bobom

Asl ismi – Nizomiddin Mir Alisher. U Hirotda tug’ilib, shu yerda
umrining asosiy qismini o’tkazgan. Navoiyning otasi G’iyosiddin
Bahodir temuriylar xonadoniga yaqin bo’lgan. Yosh Alisherda s he’r
zavqi va iste’dodi juda erta uyg’ongan. Bolali gi dayoq Farididdin
Attorning “Mantiqut-tayr” asarini yod olgan, Sharafiddin Ali Yazdiy
nazariga tushgan, Mavlono Lutfiy yosh shoir iste’dodiga yuqori
baho bergan, Kamol Turbatiy e’tirofini qozongan. Buyuk shoir va mutafakkir , davlat va jamoat arbobi.
O’zbek adabiy tilining asoschisi.

Alisher Navoiy
Sayyid Hasan Ardasher,
Pahlavon Muhammad kabi
ustozlardan ta’lim olgan,
Abdurahmon Jomiy bilan
ijodiy hamkorlikda bo’lgan.
Navoiy 1469 - yilgacha
temuriylar orasidagi ichki
nizolar sababli Hirotdan
yiroqroqda yashagan.
Alisher Navoiy tarjima y i holi
o’z davrida Xondamir, Vosifiy,
Husayn Boyqaro, Bobur kabi
tarixchi va davlat
arboblarining asarlarida
aks etgan.

Husayn Boyqaro Xuroson taxtiga o’tirgach (1469), Navoiy
hayoti va ijodida yangi bosqich boshlanadi, muhrdorlik
(1469) mansabiga, vazirlik (1472) va Astrobod hokimligi
(1487)ga tayinlanadi. 1480-1500 - yillar mobaynida o’z
mablag’lari hisobidan bir necha madrasa, 40 ta rabot
(safardagi yo’lovchilar to’xtab o’tish joyi), 17 masjid,
10 xonaqoh, 9 hammom, 9 ko’prik, 20 ta hovuz qurdiradi.
Husayn Boyqaro Alisher Navoiyga “muqarrabi hazrati
sultoniy” (“sulton hazratlarining eng yaqin kishisi”) degan
unvonni beradi. Unga ko’ra Navoiy davlatning barcha
ishlariga aralasha olardi.

Nasriy asarlari.
Navoiy merosining salmoqli qismi nasriy asarlardan iborat. Ular
ijtimoiy-siyosiy, axloqiy-ta’limiy va ilmiy-falsafiy yo’nalishdadir .
“Mahbubul-qulub ”(1500-01) Navoiyning so’nggi yirik asari
bo’lib, unda ulug’ mutafakkir adibning hayoti davomidagi
kuzatishlari, to’plagan boy tajribasi o’z yuqori darajasida aksini
topgan.
Uch qismdan iborat bu asarda “Soriun-nosning af’ol va
ahvolining kayfiyati” (1), axloqiy muammolar (2), “mutafarriqa
favoyid va amsol surati” (3) masalalari ifodalangan.

“ Xamsatul-mutahayyirin”(“Besh hayrat”,1494) asarida ustozi va do’sti
Abdurahmon Jomiy, uning hayoti lavhalari, tariqati, yozishmalari,
asarlari haqida hayratomuz hikoyalar keltiriladi.
“Holoti Sayyid Hasan Ardasher” (1488-89), “Holoti Rahlavon
Muhammad”(1493) asarlari manoqib-holot yo’nalishida bo’lib, ularda
shoirga ustozlik qilgan buyuk shaxslar hayoti, faoliyati yoritilgan.
“Munshaot” (1498-99) Navoiyning maktublari to’plami (jami 88 ta xat)
bo’lib, ular sog’inchlik xatlari, navro’z tabriklari, ta’ziyanomalar, siyosiy
o’gitlar, sulhnomalar va boshqa yo’nalishlardadir. Ular Husayn
Boyqaro, Badiuzzamon va boshqa tarixiy shaxslarga bitilgan.

“ Mahbub ul-qulub”
asari
3 qismdan iborat:
1) I jtimoiy tabaqalar to’grisida
2) Axloqiy odatlar haqida
3) Pand-nashatlarga
bag’ishlangan
Ushbu asarda insoniy
fazilatlar, jamoat hayoti, o’sha
paytdagi axloq-odob normalari,
turli hikmatli so’zlar,
pandnomalar, nasihatlar turli
ruboiy, masnaviy qit’a kabi
ko’rinishlarda o’z aksini topadi.

.

Aziza Rustamova II fasl Shayx ul-islom, qozi,
mudarris, atibba-tabiblar,
nazm gulistonining xush
nag’ma qushlari, kotiblar,
dafiriston ahli, mutrib va
mug’anniy, qissaxonlar,
nasihat ahli va voizlar, ahli
nujum, munajjimlar, tijorat
ahli, savdogarlar,
hunarmandlar, dehqonlar,
zindon ahli-dozaning
ahlidagilar, g’arib va
benavolar, mubrim gadolar,
qushchi va sayyod,
kadxudolig’sifati va xotunlar,
riyokor shayxlar xarojat ahli
va gadolar zikri misralar
keltirilgan.

Avvalgi qismi: Xaloyiq
ahvol va ahvolining
kayfiyati.
Bu qism 4 fasldan
iborat.
Ularda odil Solotin,
islompanoh, beklar,
nomunosib beklar, zolim,
johil va fasiq shohlar, va
noqobil, sadrlar,
bahodirlik lofin urganlar,
yasovul guruhi.

Kimki dehqonlik aytadi pesha
Dog’i non bermak, o’ldi ando
shoir
Bo’yla kimsa ulovli rijatdin
Odam o’lmasa, odamiy xud
bekor.
Ikkinchi qism: hamda ajol
va zamina xisol xosiyatida. Bir
nechta bobdan
iborat.To’rtinchi bobida
Qanoat zikrida. Qanoat
chashmadirkim suvi olmoq
bilan qurimas. Har kimki
qanoat nisbati bor barcha el
aro tovozun izzati bor. Ulkim
tamon hirs bila u l fati bor.

Yaxshi-yomon ichra
navbati bor. Beshinchi bob
esa sabr zikrida bayon
etilgan, sabr achchig’daur,
ammo, xudbin,
qattiqdir.Kimki bir shaddat
aro sabru takammun
ayladi, Baxt aning kishini
no’sh xorini gul
ayladi.Oltinchi bob. Tavozu
va odob zikridadur. Aqli
hikmat ishidur bo’yla
maoshu oyin, qayta topgay
muni har nafs parastu
xudbin.

Yolg’on so’z she'rdan
boshqa yerda
nomaqbul va yolg’onni
aytuvchi aqlsizdir.
Yomon qiliqli odam —
badfe'l; achchig’i tez —
bir baloga giriftor, bir
ofatga mubtalo
badbasharadir. Bular
qayon borsa — balodan
qutilmas; har yerga
qochsa ham ofatdan
xalos bo’lmas. Yomon
qiliq g’olib dushmandir
va qahrli yovdir, yomon
qiliqli kishi esa doim
unga mag’lub va vujudi
undan majruh.

Aziza Rustamova Ochiq chehrali odam —
ikkiyuzlamachilikdek
nuqsondan yiroq
bo’ladi... Ochiq yuzidan
xaloyiqqa xursandlik;
chuchuk so’zidan el-
yurtga xurramlik.
Odamiylik bilan
ko’ngillarga sevimli;
insoniylik bilan jonlarga
yoqimli. Undan do’st-
dushman xotirjam.
Bunday kishi umridan
baraka topgay.

Dushman aldoviga
uchma; maddoh
xushomadini chin dema.
Dushmanning g’arazi o’z
yomon niyatiga
yetmoqdir;
maqtovchining maqsadi
— xorlik bilan sendan
in'om olmoqdir. Agar
ikkalasiga iltifot
qilmasang va qabul
qilishni lozim bilmasang,
biri o’z maqsadining
ijrosidan to’xtaydi va
tadbiri mujmal bo’ladi va
ikkinchisining maqtovi
hajvga aylanadi.

Noxush xabarni chin bo’lsa ham
do’stingga yetkazma; birovdan
ayb ko’rsang yuziga solma.
Qo’yaver, o’sha chin xabarni
dushman yetkazsin va sen sabr
qil, u ayb mojarosini dushmani
qilsin.
Aqlli odam yolg’on gapirmas;
ammo, barcha rost gapni
aytaverish ham to’g’ri emas.
Birovning ko’zi g’ilay —
nogirondir; ammo, bunga u
aybdor emasdir... Birovni nohaq
hijolatga solmoq — o’z
nodonligini izhor qilmoq va bir
ko’ngilni og’ritmoqdir. Bu kabi
kishini xafa qiladigan chin
so’zdan ko’ra zarurat yuzasidan
— o’rni bilan gapirilgan yolg’on
yaxshiroqdir.
«Mahbub ul-qulub»dan

Hilm inson vujudining xushmanzara
bog’idir va odamiylik olamining javohirga
boy tog’idir. Yumshoq ko’ngillik hodisalar
to’la dengizdagi kishilik kemasining
langari desa bo’ladi va insoniyat qadrini
o’lchaydigan tarozining toshiga
tenglashtirsa ham bo’ladi. Hilm axloqi
odamning qimmatbaho libosi va u kiyim
turlarining eng chidamli matosidir. U
yomon nafsni daydi shamol uchirishidan
asraguvchi va ikkiyuzlama
munofiqlarning behuda harakatidan
himoya qiluvchi.
Hilm natijasida odam xaloyiqning izzat-
hurmatiga sazovor bo’ladi; hilm tufayli
kattalardan kichiklarga iltifot va
marhamat yetishadi.

Aziza RustamovaO’zi xunuk, gapi bema'ni, ovozi yoqimsiz odam qurbaqaga o’xshaydi. Baxt
bag’ishlovchi toza ruh manbayi ham til; yomonliklar keltiruvchi nahs
yulduzining chiqar joyi ham til. Tilini tiyolgan odam — donishmand oqil;
so’zga erk bergan odam — beandisha va pastkash. Til shirin va yoqimli
bo’lsa yaxshi; til bilan dil bir bo’lsa yana yaxshi. Til bilan dil — insondagi
eng yaxshi a'zolardir. Bo’stonda — gulsafsar, gulg’uncha va rayhonlar eng
yoqimli gullardir.
Odam — tili bilan boshqa hayvonlardan imtiyozlidir. Uning tili orqali
boshqa odamlardan afzalligi bilinadi. Til — shuncha sharafi bilan nutqning
qurolidir. Agar nutq noma'qul bo’lib chiqsa — tilning ofatidir.

N avoiy yozmoqchi bo`lgan asarlari:
1.Yusuf va Zulayho haqida.
2.Husayin Boyqaro
to’g’risida.
3.O’z muhabbati
haqida.

E’t iboringiz uchun
rahmat !!!
X ayr, salomat
bo’ling!!!

Alisher Navoiy – she’riyat mulkining sultoni 1441-1501- yil

Qalblar ning quyoshi Navoiy bobom

Похожие

Alisher Navoiy

Alisher Navoiy. Qit'alar va fardlar

Alisher Navoiy lirik merosining o’rganilishi

Alisher Navoiy ijodida Husayn Boyqaro timsoli

Boburnomadagi Alisher Navoiy hayoti va ijodi