logo

Mantiqiy fikrlashdagi muammolar va yechimlar

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2417.3037109375 KB
Oʻquvchilarning mant iqiy 
fi k rlashini rivojlant irishdagi 
muammolar va ularning 
yechimlari 
(matematikadan mantiqiy masalalar misolida)
MA’RUZACH I :  XOLMIRZA YUSUPOV
RTM ANIQ VA TABIIY FANLAR BO LIMI MATEMATIKA FANI ʻ
METODISTI  Reja
1. Darsda lotareya oʻynamang;
2. Oʻquvchi kompyuter emas!
3. Vira, mayna
4. A javob topshiriq shartiga toʻgʻri keladi.
5. Tushinish uchun tushintirish
6. Test kerak, teeeest! Darsda lotareya 
oʻynamang! Vaziyat
 
Mantiqiy topshiriq. 
A
B Xato
Toʻgʻri 
javob yoʻq X
C 106
ToʻgʻriD E    Nimaga bunday? Nimaga?
 
Darsda bolalarni musobaqalashtirishdan meʼyordan ortiqcha 
foydalanilgan
 
Oldinroq ishlab boʻlgan oʻquvchi ( tavakkalchi ) ragʻbatlantirilgan
 
Topshiriqni bajargan oʻquvchining uni  QANDAY  ishlagani 
soʻralmagan
 
Topshiriqni berishdan maqsad uning qay tartibda ishlashini 
tushuntirish emas, ishlangan topshiriq sonini oshirish boʻlgan Nima qilish kerak?
 
Qanday?
 
Nima uchun?
 
Qay tartibda?
 
Nimaga toʻgʻri? 
 
Nimaga xato? 
 
...
 
...
 
Vaqtni ayamang! Oʻquvchi kompyuter 
emas! Vaziyat
5648 : X = 353 (   85% oʻquvchi)
6786 : X = 390 – 13 (   55% oʻquvchi) Nimaga bunday? Vaziyat
5648 : X = 353 Vaziyat
6786 : X = 364 + 13 If A + X = B then X = B – A
If A – X = B then X = A – B
If A  ∙  X = B then X = B : A
If A : X = B then X = A : B Nima uchun?
X – abstrakt! 
Shaxzoda afsundan qutilish uchun 10 kunlik oy 
yorugʻida qichitqi oʻti ustada turib, qoʻliga bir siqim 
qum olishi va ushbu douni oʻqib, shamolga sochishi 
kerak! X ni abstraktlikdan qutqarish! Bolani aktiv fikrlashga oʻrgating
 
Passiv fikrlash  jarayonida inson o zi jarayonni to liq boshqarmagan holda, ʻ ʻ
avvaldan shakllangan algoritmlar yordamida masalaga yechim izlaydi. 
 
Aktiv fikrlash  jarayonida inson qandaydir masalaga e tiborini qaratadi va 	
ʼ
shu masalani yechishga butun diqqatini qaratgan holda kirishadi. Bunda 
miyada bir necha jarayon ketma-ket sodir bo ladi:	
ʻ
◦
Topshiriqni tushinish
◦
Topshiriqda nima so ralayotganini aniq tasavvur qilish	
ʻ
◦
  Topshiriq javobiga yetib borish uchun qanday bosqichlarni bosib o tish 	
ʻ
kerakligini aniqlash va rejalashtirish
◦
Topshiriq yechimini topish
◦
Javobni tekshitish Vira, mayna Vira mayna
Vira va mayna – quruvchilarning uzoq masofaga, aniqrogʻi 
baland yuk koʻtarish kranida ishlayotgan odamga buyruq 
berish uchun ishlatadigan shartli signallari. 
Vira signali  berilsa, bu kranchi yukni yuqoriga koʻtarishi 
kerakligini,  mayna signali  esa aksincha, yukni tushirishni 
bildiradi. 
Kranni boshqarayotgan operator quruvchilardan 
yuqorida,uzoqda boʻlgani uchun unda hamma soʻzni ilgʻash 
imkoni yoʻq, u faqat shu ikki signalni ilgʻay oladi.  Namuna
Mendagi pul Sardornikiga qaraganda 5 
ming soʻm koʻp. Agar menda 20 ming soʻm 
pul boʻlsa, Sardorning qancha puli bor? 
Oʻquvchilarning 60% i “25 ming” javobini beradi.  Namuna
Mendagi pul Sardornikiga qaraganda 5 
ming soʻm  koʻp . Agar menda 20 ming 
soʻm pul boʻlsa, Sardorning qancha puli 
bor? 
Mening pulim koʻp, demak Sardorning puli 
menikidan kam. Menda 20 ming soʻm boʻlsa, 
Sardorda 20–5=15 ming soʻm pul bor.    Bolani aktiv fikrlashga oʻrgating
 
Passiv fikrlash  jarayonida inson o zi jarayonni to liq boshqarmagan holda, ʻ ʻ
avvaldan shakllangan algoritmlar yordamida masalaga yechim izlaydi. 
 
Aktiv fikrlash  jarayonida inson qandaydir masalaga e tiborini qaratadi va 	
ʼ
shu masalani yechishga butun diqqatini qaratgan holda kirishadi. Bunda 
miyada bir necha jarayon ketma-ket sodir bo ladi:	
ʻ
◦
Topshiriqni tushinish
◦
Topshiriqda nima so ralayotganini aniq tasavvur qilish	
ʻ
◦
  Topshiriq javobiga yetib borish uchun qanday bosqichlarni bosib o tish 	
ʻ
kerakligini aniqlash va rejalashtirish
◦
Topshiriq yechimini topish
◦
Javobni tekshitish Namuna
Tasavvur qiling, siz fermersiz va fermada jonzotlarni 
oziqlantirayapsiz. Fermadagi 5 ta sigirning har biriga 
2 bogʻdan, 8 ta qoʻyning har biriga 1 bogʻdan va 2 
ta hoʻkizning har biriga 3 bogʻdan pichan berdingiz. 
Topshiriq: Ushbu fermerning ismini aniqlang.  ☺ A  javob topshiriq 
shartiga toʻgʻri keladi  JAVOBDAN ISHLASH
Topshiriqni javobdan kelib chiqib 
ishlaganda, har bir javobni 
tekshirib chiqamiz, notoʻgʻri 
javoblarning aynan nima uchun 
notoʻgʻri ekanligiga baho beramiz 
va toʻgʻri javobni oʻrniga qoʻyib 
tekshirib koʻramiz.  MISOL SHARTIDAN ISHLASH
Topshiriqni misol shartidan ishlaganda 
topshiriq berilishidagi javob uchun 
qoʻyilgan asosiy talablarni topamiz va 
tartib bilan, har bir talabga toʻgʻri 
kelmaydigan javoblarni bitta javob 
qolguncha oʻchirib boramiz.   1. Shakl yuqorisi
2. Shakl pasti
3. Shakl oʻng tomoni
4. Shakl chap tomoni  Tushinish uchun 
tushintirish Namuna
Uyning 12 ta xonasi bor. Har bir xonada 2 tadan oyna va 1 ta 
chiroq o ʻ rnatilgan. Tunda chiroq yoqilganda, har bir xonaning 2 ta 
derazasida ham yorug ʻ  ko ʻ rinadi. Hozir jami 18 ta derazada yorug ʻ  
ko ʻ rinib turgan bo ʻ lsa, nechta chiroq yonmay turganini aniqlang.
12   2 = 24∙
24 – 18 = 6
6 : 2 = 3 18 – 12 = 6
6 : 2 = 3 18 : 2 = 9
12 – 9 = 3 12 : 2 = 6
18 : 6 = 3  
12   2 = 24∙
 
Xonalar soni  ●  har bir xonadagi derazalar 
soni = Uydagi jami derazalar soni
 
24 – 18 = 6
 
Uydagi derazalar soni – chiroq yonib 
turgan derazalar soni = chiroq yonmay 
turgan derazalar soni
 
6 : 2 = 3
 
Chiroq yonmay turgan derazalar soni  :  
har bir xonadagi deraza soni = chiroq 
yonmay turgan xonalar soni  
18 – 12 = 6
 
Uydagi chiroq yonib 
turgan derazalar soni – 
uydagi xonalar soni = ????
 
6 : 2 = 3
 
???? : 2 = ?????? Namuna
Uyning 12 ta xonasi bor. Har bir xonada 2 tadan oyna va 1 ta 
chiroq o ʻ rnatilgan. Tunda chiroq yoqilganda, har bir xonaning 2 ta 
derazasida ham yorug ʻ  ko ʻ rinadi. Hozir jami 18 ta derazada yorug ʻ  
ko ʻ rinib turgan bo ʻ lsa, nechta chiroq yonmay turganini aniqlang.
12   2 = 24∙
24 – 18 = 6
6 : 2 = 3 18 – 12 = 6
6 : 2 = 3 18 : 2 = 9
12 – 9 = 3 12 : 2 = 6
18 : 6 = 3 Test kerak, Teeest Test kerak, teeest
Faoliyatim davomida oʻqituvchilar mendan eng koʻp 
soʻraydigan narsa – TEST! Judayam koʻp TESTLAR! 
AMMO, bitta darsda bitta mantiqiy misolni ishlash – 
men uchun normal holat! Test kerak, teeest
TEST  – bu bolaning bilimini hosil qilish vositasi 
emas, hosil qilingan bilimni tekshirish, 
toʻldirish, kamchiliklarni aniqlash va shunga 
koʻra keyingi faoliyatni belgilab olish vositasi
Faqat aniq imtihondan 7-10 kun oldin bolani holatga tayyorlash uchun 
ishlatiladigan repetitsion testlar bundan mustasno.  Xulosa Darsda lotareya oʻynamang!
 
Darsda bolalarni musobaqalashtirishdan meʼyordan ortiqcha foydalanmang!
 
Oldinroq ishlab boʻlgan oʻquvchi ( tavakkalchi ) ragʻbatlantirmang!
 
Topshiriqni bajargan oʻquvchining uni  QANDAY  ishlagani soʻrang!
 
Topshiriqni berishdan maqsad uning qay tartibda ishlashini tushuntirish emas, ishlangan 
topshiriq sonini oshirish boʻlmasin!
 
Doimo har bir topshiriqdan keyin Qanday? Nima uchun? Qay tartibda? Nimaga toʻgʻri? Nimaga 
xato? kabi savollar soʻralsin!
 
Topshiriqni tushintirish uchun vaqtni ayamang! Oʻquvchini dasturlamang, 
u kompyuter emas!
 
Kichik sinf bolasi bilan ishlaganda iloji boricha abstraktlikdan qoching! 
 
Bolaga aktiv fikrlashni oʻrgating! 
 
Bola har bir topshiriqni tushinishni, unda nima soʻralayotganini aniq tasavvur 
qilishni, topshiriqni bajarish uchun qanday bosqichlarni bosib oʻtish kerak 
ekanligini va olingan javobni tekshirishni bilishini taʼminlang! Bolani kalit soʻzlarga bogʻlab 
qoʻymang!
 
Oʻquvchi aktiv fikrlashni bilsin! 
 
Berilgan topshiriqdagi soʻzlarga emas, topshiriq 
maʼnosiga qarab uni yechish uchun reja tuzsin va 
amalga oshirsin! Har bir topshiriqdagi javob qanday 
kelib chiqqanini oʻquvchi aniq 
bilsin!
 
Mantiqiy topshiriqlarda toʻgʻri javob “ mos kelgani uchun toʻgʻri ” 
boʻlmaydi. Topshiriqni ishlashda hech qanday formula, teorema yoki 
qoidadan foydalanib boʻlmasa ham, undagi qaysi javob toʻgʻri 
ekanini, qaysilari notoʻgʻri ekanini, notoʻgʻri javob nima sababli 
notoʻgʻri ekanini aniq koʻrsatish mumkin, kerak va shart! Oʻquvchi topshiriq yechimini 
tushuntirsin
 
Oʻquvchining topshiriqni ishlay olishining, uni tushunganining eng aniq isboti – 
oʻquvchi topshiriq yechimini tushuntira olishida! 
 
Har bir misolni iloji boricha koʻproq usulda yechishga harakat qiling, iloji boricha 
oʻquvchining har bir usulda javobga qanday yetib borganini qadam-ba qadam 
tushuntira olishiga erishing, notoʻgʻri yechimning nima uchun notoʻgʻriligini ham 
aniq ayta olsin! Test  – oʻquvchiga bilim 
berish vositasi emas! Unutmang!
Ta'lim - bu shunchaki bilimlarni o'rganish 
emas, balki odamlarni fikrlashga o'rgatishdir.
Albert Eynshteyn

Oʻquvchilarning mant iqiy fi k rlashini rivojlant irishdagi muammolar va ularning yechimlari (matematikadan mantiqiy masalalar misolida) MA’RUZACH I : XOLMIRZA YUSUPOV RTM ANIQ VA TABIIY FANLAR BO LIMI MATEMATIKA FANI ʻ METODISTI

Reja 1. Darsda lotareya oʻynamang; 2. Oʻquvchi kompyuter emas! 3. Vira, mayna 4. A javob topshiriq shartiga toʻgʻri keladi. 5. Tushinish uchun tushintirish 6. Test kerak, teeeest!

Darsda lotareya oʻynamang!

Vaziyat Mantiqiy topshiriq. A B Xato Toʻgʻri javob yoʻq X C 106 ToʻgʻriD E

Nimaga bunday?