Mapleda elementar matematika masalalarini yechish. Simvolli hisoblashlar. Matematik ifodalar va funksiyalar
![Soddalashtirish natijasini ifodada ishtirok etuvchi o’zgaruvchilarning ma’lum bir tartibi
bo’yicha qo’llash va aks ettirish mumkin. Buning uchun komandada ularning to’plamini {} bilan
yoki ro’yxatini [ ] bilan ko’rsatish kerak. To’plam ko’rinishda berilganda oldin ifoda
o’zgaruvchilarning darajasiga nisbatan tartiblanadi, keyin soddalashtiriladi. Ro’yxat ko’rinishda
berilganda ifoda oldin ro’yxatda birinchi ko’rsatilgan o’z-garuvchi darajasiga nisbatan
soddalashtiriladi keyin bu jarayon qolgan o’zgaruvchilarga nisbatan qo’llaniladi. Bu qoida
to’g’risida to’liq ma’lumot olish uchun ?simplify[siderels] komanda qo’llanadi.
Qavslarni ochish komandasi.
Qavslarni ochish komandasining umumiy ko’rinishi expand(<ifoda>, <ifoda1>, ... ,
<ifoda n>) shaklda bo’ladi. Bu komanda algebraik ifodalardagi qavslarni ochib, yig’indi
ko’rinishiga keltiradi. Xususan, rasional algebraik ifodaning suratidagi qavslarni ochib chiqib,
hosil bo’lgan ko’phadning har bir hadini maxrajga bo’ladi. Komandadagi <ifoda> berilgan
bo’lib, <ifoda1>, ... , <ifoda n> lar esa berilgan ifodaning qismlari bo’lib, bu qismiy ifodalar
qatnashgan qavslar ochilmasligi kerakligini bildiradi.](/data/documents/80a5be25-c528-45ad-9a59-176367b3c938/page_4.png)
![Bir nechta ifodani birlashtirish komandasi combine(<ifoda>) yoki combine (<ifoda>,
<par1>, <par2>, ..., <parn>) ifodalarning elementlarini funksiyalar sinfining qoidalariga asosan
birlashtiradi. Bu yerda <ifoda> – matematik ifoda, <par1>, <par2>,..., <parn> - opsiyalar
birlashtirish qoidalarini ko’rsatadi. Xususan, <par1> sifatida biror funksiya nomi ko’rsatilsa,
birlashtirishi ko’rsatilgan funksiya qoidalariga asosan bajariladi yoki <par2> sifatida biror tur
nomi ko’rsatilsa, birlashtirish shu turga taalluqli doirada amalga oshirilish kerakligini bildiradi.
Parametrlar to’g’risida to’liq ma’lumotni ?combine[opsiya] komandasi yordamida olish mumkin.](/data/documents/80a5be25-c528-45ad-9a59-176367b3c938/page_8.png)
![form parametri <ifoda> ko’rinishdagi o’zgaruvchiga bog’liq bo’lgan holda qo’llanilib,
o’zgaruvchilar ro’yxat yoki to’plam ko’rinishda berilishi kerak ([x,y,...] ro’yxat, {x,y,...}
to’plam
ko’rinishida berilishi). form parametri recursive(jimlik qoidasi bo’yicha) va distributed
qiymatlarini qabul qilishi mumkin. Parametr recursive ko’rinishida bo’lsa, oldin
ro’yxatdagi
birinchi o’zgaruvchining darajalariga nisbatan ixchamlash jarayoni bajariladi, keyin esa
hosil
bo’lgan ifodaning ikkinchi o’zgaruvchisining darajasiga nisbatan soddalashtirish amali
bajarilish
kerakligining tartibini Maple tizimining o’zi aniqlaydi va har safar har xil tartibda
bo’lishi
mumkin. Parametrning qiymati distributed ko’rinishida bo’lsa, ro’yxatda yoki to’plamda
ko’rsatilgan o’zgaruvchilar ko’paytmasining barcha darajalariga nisbatan ixchamlash
jarayoni
bajariladi. form parametri o’zgaruvchilarning mos darajali hadlar oldidagi
koeffisiyentlariga
nisbatan soddalash-tirish amalini bajaradigan simplify() va factor() funksiyalarining nomini
ham
ko’rsatishi mumkin.](/data/documents/80a5be25-c528-45ad-9a59-176367b3c938/page_9.png)
![Ifodaning tarkibiy qismlari va ular ustida amallar bajarish.
Ba’zan amallarni murakkab turdagi ma’lumotlarning har bir elementi
uchun alohidaalohida bajarish kerak bo’ladi. map() komandasi ana
shunday amallardan biridir. Uning ikki xil
ko’rinishi mavjud:
a) map(<funksiya>, <ro’yxat>|<to’plam>[, par2, par3,..., parN]);
b) map(<funksiya>, <par1>, <ro’yxat>|<to’plam>[, par3,..., parN]);
Komandaning a) ko’rinishi birinchi parametri sifatida ko’rsatilgan
funksiya yoki
to’plamning barcha elementlari uchun qo’llaydi. Bajariladigan funksiya
yoki komanda uchun
qo’shimcha parametrlar ko’rsatish ro’yxati [, par2, ...] da ko’rsatiladi.
map2 komandasida
ro’yxat va to’plam, birinchi parametr ko’rinishida berilgan funksiyaning
ikkinchi parametri
sifatida ko’rsatiladi.](/data/documents/80a5be25-c528-45ad-9a59-176367b3c938/page_11.png)
Математика Mapleda elementar matematika masalalarini yechish. Simvolli hisoblashlar. Matematik ifodalar va funksiyalar.
• O’zgaruvchilar lotin alfavitidagi belgilar ketma-ketligi ko’rinishda tuziladi. Katta va • kichik harflar bilan yozilgan nomlar farqlanadi. O’zgaruvchilarning nomida raqam va «–» belgisi • ham qatnashishi mumkin. Maple tizimida himoyalangan nomlar mavjudki, ularni boshqa • maqsadlarda qo’llash kutilmagan oqibatlarga olib kelishi mumkin. O’zgaruvchilarning nomini • probel belgisi bilan ajratilgan so’zlar ketma-ketligi tarzida ham ifodalsh mumkin, faqat ular • qo’shtirnoq ichiga olinishi kerak. Ma-salan: ‘oniy bur-chak tezlik’. Son, o’zgaruvchi, funksiya • belgilari va Maple ning boshqa obyektlaridan tuzilgan ketma-ketlik ifoda deyiladi. Agar • ifodada qiymati noma’lum bo’lgan obyektlar ishtirok etsa, unga belgilar ifodasi deyiladi va ular • ustida analitik amallar baja-riladi. Maple tizimi asosan aynan shunday ifodalarni qayta ishlash • maqsadida tuzilgan. Ifodalar bilan bog’liq asosiy komanda ta’minlash komandasi hisoblanadi. • Uning umumiy ko’rinishi quyidagicha:
Soddalashtirish natijasini ifodada ishtirok etuvchi o’zgaruvchilarning ma’lum bir tartibi bo’yicha qo’llash va aks ettirish mumkin. Buning uchun komandada ularning to’plamini {} bilan yoki ro’yxatini [ ] bilan ko’rsatish kerak. To’plam ko’rinishda berilganda oldin ifoda o’zgaruvchilarning darajasiga nisbatan tartiblanadi, keyin soddalashtiriladi. Ro’yxat ko’rinishda berilganda ifoda oldin ro’yxatda birinchi ko’rsatilgan o’z-garuvchi darajasiga nisbatan soddalashtiriladi keyin bu jarayon qolgan o’zgaruvchilarga nisbatan qo’llaniladi. Bu qoida to’g’risida to’liq ma’lumot olish uchun ?simplify[siderels] komanda qo’llanadi. Qavslarni ochish komandasi. Qavslarni ochish komandasining umumiy ko’rinishi expand(<ifoda>, <ifoda1>, ... , <ifoda n>) shaklda bo’ladi. Bu komanda algebraik ifodalardagi qavslarni ochib, yig’indi ko’rinishiga keltiradi. Xususan, rasional algebraik ifodaning suratidagi qavslarni ochib chiqib, hosil bo’lgan ko’phadning har bir hadini maxrajga bo’ladi. Komandadagi <ifoda> berilgan bo’lib, <ifoda1>, ... , <ifoda n> lar esa berilgan ifodaning qismlari bo’lib, bu qismiy ifodalar qatnashgan qavslar ochilmasligi kerakligini bildiradi.