logo

MASALALARNI KOMPYUTERDA HAL QILISH BOSQICHLARI

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

354.0537109375 KB
MASALALARNI  KOMPYUTERDA  
  HAL QILISH   BOSQICHLARI
1 . Muammolarni   yechish  va  
dasturni    rejalashtirish   asosi
2. Dasturning   xususiyatlari
3.  Masalalarni kompyuterda yechish 
bosqichlari             Dastur   –   bu  dasturlash  tilida   
yozilgan   amallar   ketma-ketligi.   Hozirda
xilma-xil   dasturlash  tillari   mavjud   
bo`lib, har  qaysi  o`ziga  mos  afzalliklari   
bilan   dasturlashning   yuksalishiga   hissa 
  qo`shadi. Umuman olib  qaraganda   
hamma  dasturlar  kirish   bilan   
boshlanadi,   uni   ishlatadi  va   chiqishini   
ta`minlab  beradi.             Dasturlar   xususiyatlari   quyida   berilgan:
•
Samaradorlik. U uch
guruhga bo`linadi:
dasturchining  harakati,  ijro  etish  vaqti  va   xotira   
joyining   tozalanishi.   Yuqori   darajali   bo`lgan   
dasturlash   tillari  dasturchi   harakatiga   ishlaydilar.   
Lekin  kompyuter  tilida  yozilgan  dasturlash  tili  yoki   
yig`ilgan   tillar   mutlaqo   qulay   va   kompyuterdan   
kamroq   vaqt   va   hotira   egallaydi.
•
Moslashuvchanligi.   O`z   oldiga   ko`p   maqsadli   
xizmatlarni  qo`ygan  dastur  moslashuvchan  dastur   
deyiladi.   Misol   uchun,   CAD(   Computer   Aided   
Design)   bunda   dasturlar   har   xil   maqsadda   
qo`llaniladi:  Muhandislik  chizmalari,  arxitektorlik   
dizayni   va   boshqalar.   CAD   yana   diagramma,   
grafiklarda   ishlatilishi   mumkin.             •
Foydalanuvchi
uchun qu l a y .
Qu l a y v a oso n ,
h a t t ok i
da s tur h aqida k o` p tushuncha g a
e g abo`lmagan  odam uchun tushunarli  bo`lgan dastur   
Foydalanuvchi   uchun   qulay   dastur   deyiladi.   
Tegishli   kiritiladigan   axborot   va   qilingan   ishning   
natijasidan   olingan   dastur   qulayligi   bilan   ajralib   
turadi.
• Sh a x siy huj j a tl a s h tirish k o d i . Bi r o r b i r
id e n tif i k at orl i no m b i lan i shl a ti l adi g an
da s t u r“ Sh a x siy hujj a t l a s h tirish
k o d i ”Shifrlangan (tu s hu n ish uch u n d e y i l a di . 
 
q i y i n )nom
identifikatori   dasturni   murakkab   qiladi   va   
keyinchalik   xatolarga   yo`l   qoymaydi.   Shuni   
nazarga  olgan  holda  har  bir  yaxshi  programmist   
o`zining   identifikasion   kodiga   ega  bo`lishi   kerak.             •
Ishonchliligi.  Bu   dasturning   eng   asosiy   xususiyatlaridan   biri 
  bu   ishlayotgan   dasturning   qobiliyatini   bilib   olishi.   Bu   
kompyuterga   katta   o`zgartirishlarni   ham   olib   keladi
•
Yakkaligi.   Shuni   bilamizki   istalgan   muayyan   kompyuterda   
yozilgan   dasturlash   tili   boshqa   turdagi   kompyuterlarda   ham   
ishga  tushishi   kerak.  Bu   dastur   “ko`chma”   deb   ataladi   va  bu   
dastur   bir   tizimdan   ikkinchi  tizimga   muammosiz   o`tadi.   
Yuqori   darajadagi   dasturlash   tillari   yig`ilgan   dasturlash   tiliga   
nisbatan   qulay   hisoblanadi.
•
Chidamliligi.  O`zini   “mustahkam”   deb,   ma`noli   natijalari   
bilan   kompyuterning   barcha   dasturlarini,  kiruvchi   
axborotlari   ,   axborotlarning   to`g`riligiga  ishonch   hosil   qilib   
testdan   o`tkazsa   barcha   amalga   oshiriluvchi   operatsiyal   
muvaffaqiyatli   bo`ladi.  Agar   kiritiluvchi   axborot   noto`g`ri   
bolsa,   ask holda   kompyuterning   displeyida   amalga   oshirilib 
  bo`lmas  yozuvini   ko`rish  mumkin.             Mаsаlаning   аlgоritmini   ishlаb
chiqish   quyidаgi   bоsqichlаrdаn  
ibоrаt:
mа’lumоtlаrgа  qаytа ishlоv  bеrish  bоsqichlаrni 
  bеlgilаb   оlish
mа’lumоtlаrgа  qаytа ishlоv  bеrish bоsqichlаri 
  kеtmа-kеtligini  ulаr o`rtаsidаgi mаntiqiy   
аlоqаlаrni   o`rnаtish   аsоsidа  аniqlаsh
hаr   bir   bоsqich   mаzmunini   izоhlаsh.             Аlgоritmlаshtirishdа   ko`p   qo`llаnilаdigаn
blоklаr  bilаn   yaqindаn   tаnishib   chiqаmiz.
- jаr а yon (b itt а yo k i bir g u ruh
о pеr аt s i y al а rni   bаjаrish)
-   qаrоr   qаbul   qilish(mа’lum   bir   shаrtlаr   аsоsidа   аlgоritm 
  yoki   dаsturni   bаjаrilish   yo`nаlishini   tаnlаsh)
- mоdifikаtsiya(dаstur, buyruqlаrni o`zgаrtiruvchi
оpеrаtsiyalаrni   bаjаrish)
- bоshlаsh, tugаtish. Mа’lumоtlаrni qаytа ishlаsh
jаrаyonini   bоshlаsh,   tugаtish  vа   to`хtаtib   turish   uchun   
хizmаt   qilаdi.             -   kiritish,   chiqаrish(mа’lumоtlаrni   qаytа   
ishlаsh   uchun   kеrаkli   bo`lgаn   shаklgа   
kеltirish(kiritish)   yoki   qаytа   ishlаsh   
nаtijаlаrini   ro`yhаtgа   оlish   (chiqаrish)).
-   оqimlаr   chizig`i.   Simvоllаr   оrаsidаgi   
аlоqаlаrning   kеtmа-kеtligini   tаsvirlаb   
bеrаdi.
-   ulоvchi.   O`zаrо   bоg`lаydigаn   simvоllаr
аsоsidа   оqimlаr   chizig`i   o`rtаsidа   uzilgаn 
  аlоqаlаrni   ko`rsаtаdi.
-   оldindаn   аniqlаngаn   jаrаyon.             -   хujjаt.
-
mаgnitli   disk.
-
bеtlаrni   o`zаrо   bоg`lоvchi.             Оqimlа r chiz i g ` ining n оrmаl
y o`nаlishi  bo`lib   yuqоridаn   quyigа   vа  
chаpdаn   o`nggаhisоblаnаdi hаmdа   
(yo`nаltirаdig а n )
bilаn strеlkаlаr 
 
bеlgilаnm а ydi.Bоshqа bаrchа  hоlаtlаrdа strеlkаlаr  bo`lishi 
  kеrаkdir.  Blоklаr rаqаmi chiziqlаr tаsvirini   
uzgаn hоldа blоkning chаp yuqоri qismigа   
qo`yilаdi.
Blоklаr   hаrflаr   bilаn   yoki   hаrf-rаqаm   
ko`rinishidа   bеlgilаnishi   hаm  mumkin.             Blоklаr rаqаmi chiziqlаr 
tаsvirini uzgаn    hоldа 
blоkning   chаp   yuqоri 
qismigа
qo`yilаdi.
1 2
3 ha             Аgаr  blоkning  mаzmunini 
ifоdа    etuvchi  so`zlаr  blоkkа 
sig`mаsа,  u    hоldа  «izоhlаr»dаn  
fоydаlаnilаdi
i zоh l аr
i zоh l аr             1. Masalani qo’yilishini aniqlash va matematik 
modelini ishlab chiqish.
2. Masalani yechishning sonli usulini tanlash.
3. Masalani yechish algoritmini ishlab chiqish.
4. Kompyuter uchun dastur tuzish.
5. Dasturni  kompyuter  xotirasiga  kiritish , 
rostlash va tekshirish .
6. Hisoblash  natijalarini  qayta  ishlash  va  tahlil 
qilish .Har qanday masalani kompyuterga tayyorlash va uni 
o’tkazish quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi.              Masalaning qo’y ilishini aniqlash v a 
mat emat ik  modelini ishlab chiqish . 
Masalani yechishdan oldin uning 
qo ’ yilshi oydinlashtiriladi ,  ya ’ ni bunda 
uning maqsadi va yechilish shartlari 
aniqlanadi ,  boshlang ’ ich ma ’ lumotlar 
va natijalarning tarkibi asoslana-di .  Bu 
ma ’ lumotlar asosida u matematik 
formulalar ko ’ rinishida ifoda qilinadi .              Masalani y echish 
algorit mini ishlab chiqish .
Masalani  yechish  uchun  tanlangan 
sonli  usulning  algoritmi  ishlab 
chiqiladi ,  ya ’ ni  masalani  yechish 
uchun  bajariladigan  arifmetik  va 
mantiqiy  amallar  ketma -  ketligi 
yoritiladi .  Masalani  yechish 
algoritmlari  ko ’ rgazmaliroq  bo ’ lishi 
uchun ,  ular  ko ’ p  hollarda  blok -  sxema 
ko ’ rinishida ifodalanadi .              Kompy ut er uchun dast ur 
t uzish
Kompyuter uchun dastur masalaning 
umumiy yechimidir .  U algoritmning 
mashina buyruqlari    ketma -  ketligi 
shaklidagi yozuv-dir .  Buning uchun 
dasturlash tillari  ( Be y sik ,  Fortran , 
Paskal ,  SI va boshqalar )  dan biri 
tanlanadi va unga mos dastur tuziladi . 
Tuzilgan dasturni sifatli bo ’ lishi va uni 
mashina xotirasidan kam joyni 
egallashi muhim ahamiyatga ega .              Dast urni k ompy ut er xot irasiga 
k irit ish ,  rost lash v a t ek shirish
Tuzilgan dastur kompyuter 
klaviaturasi orqali uning 
xotirasiga kiritiladi .  Kiritilgan 
dasturni rostlash va 
tekshirish amalga oshiriladi , 
ya ’ ni yo ’ l qo ’ yilgan xatoliklar 
tuzatiladi .              Hisoblash nat ijalarini qay t a 
ishlash v a t ahlil qilish .
Bu  bosqichdan  tuzilgan  dastur 
bo ’ yicha       hisoblash  bajariladi  va  hosil 
bo ’ lgan  natija  kompyuterning  displey 
ekraniga  chiqariladi  yoki  chop  etish 
qurilmasi  orqali  qog ’ ozga  chop  etiladi . 
Natijalarni  jadvallar ,  grafiklar  yoki 
diagrammalar  ko ’ rinishida  hosil  qilish 
mumkin .  Hosil  bo ’ lgan  natija  esa 
foydalanuvchi  tomonidan  tahlil 
qilinadi .              Samarqand - 2023Etiboringiz uchun rahmat Amaliy Informatika

MASALALARNI KOMPYUTERDA HAL QILISH BOSQICHLARI 1 . Muammolarni yechish va dasturni rejalashtirish asosi 2. Dasturning xususiyatlari 3. Masalalarni kompyuterda yechish bosqichlari

Dastur – bu dasturlash tilida yozilgan amallar ketma-ketligi. Hozirda xilma-xil dasturlash tillari mavjud bo`lib, har qaysi o`ziga mos afzalliklari bilan dasturlashning yuksalishiga hissa qo`shadi. Umuman olib qaraganda hamma dasturlar kirish bilan boshlanadi, uni ishlatadi va chiqishini ta`minlab beradi.

Dasturlar xususiyatlari quyida berilgan: • Samaradorlik. U uch guruhga bo`linadi: dasturchining harakati, ijro etish vaqti va xotira joyining tozalanishi. Yuqori darajali bo`lgan dasturlash tillari dasturchi harakatiga ishlaydilar. Lekin kompyuter tilida yozilgan dasturlash tili yoki yig`ilgan tillar mutlaqo qulay va kompyuterdan kamroq vaqt va hotira egallaydi. • Moslashuvchanligi. O`z oldiga ko`p maqsadli xizmatlarni qo`ygan dastur moslashuvchan dastur deyiladi. Misol uchun, CAD( Computer Aided Design) bunda dasturlar har xil maqsadda qo`llaniladi: Muhandislik chizmalari, arxitektorlik dizayni va boshqalar. CAD yana diagramma, grafiklarda ishlatilishi mumkin.

• Foydalanuvchi uchun qu l a y . Qu l a y v a oso n , h a t t ok i da s tur h aqida k o` p tushuncha g a e g abo`lmagan odam uchun tushunarli bo`lgan dastur Foydalanuvchi uchun qulay dastur deyiladi. Tegishli kiritiladigan axborot va qilingan ishning natijasidan olingan dastur qulayligi bilan ajralib turadi. • Sh a x siy huj j a tl a s h tirish k o d i . Bi r o r b i r id e n tif i k at orl i no m b i lan i shl a ti l adi g an da s t u r“ Sh a x siy hujj a t l a s h tirish k o d i ”Shifrlangan (tu s hu n ish uch u n d e y i l a di . q i y i n )nom identifikatori dasturni murakkab qiladi va keyinchalik xatolarga yo`l qoymaydi. Shuni nazarga olgan holda har bir yaxshi programmist o`zining identifikasion kodiga ega bo`lishi kerak.

• Ishonchliligi. Bu dasturning eng asosiy xususiyatlaridan biri bu ishlayotgan dasturning qobiliyatini bilib olishi. Bu kompyuterga katta o`zgartirishlarni ham olib keladi • Yakkaligi. Shuni bilamizki istalgan muayyan kompyuterda yozilgan dasturlash tili boshqa turdagi kompyuterlarda ham ishga tushishi kerak. Bu dastur “ko`chma” deb ataladi va bu dastur bir tizimdan ikkinchi tizimga muammosiz o`tadi. Yuqori darajadagi dasturlash tillari yig`ilgan dasturlash tiliga nisbatan qulay hisoblanadi. • Chidamliligi. O`zini “mustahkam” deb, ma`noli natijalari bilan kompyuterning barcha dasturlarini, kiruvchi axborotlari , axborotlarning to`g`riligiga ishonch hosil qilib testdan o`tkazsa barcha amalga oshiriluvchi operatsiyal muvaffaqiyatli bo`ladi. Agar kiritiluvchi axborot noto`g`ri bolsa, ask holda kompyuterning displeyida amalga oshirilib bo`lmas yozuvini ko`rish mumkin.