MASALALARNI KOMPYUTERDA HAL QILISH BOSQICHLARI
![MASALALARNI KOMPYUTERDA
HAL QILISH BOSQICHLARI
1 . Muammolarni yechish va
dasturni rejalashtirish asosi
2. Dasturning xususiyatlari
3. Masalalarni kompyuterda yechish
bosqichlari](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_1.png)
![Dastur – bu dasturlash tilida
yozilgan amallar ketma-ketligi. Hozirda
xilma-xil dasturlash tillari mavjud
bo`lib, har qaysi o`ziga mos afzalliklari
bilan dasturlashning yuksalishiga hissa
qo`shadi. Umuman olib qaraganda
hamma dasturlar kirish bilan
boshlanadi, uni ishlatadi va chiqishini
ta`minlab beradi.](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_2.png)
![Dasturlar xususiyatlari quyida berilgan:
•
Samaradorlik. U uch
guruhga bo`linadi:
dasturchining harakati, ijro etish vaqti va xotira
joyining tozalanishi. Yuqori darajali bo`lgan
dasturlash tillari dasturchi harakatiga ishlaydilar.
Lekin kompyuter tilida yozilgan dasturlash tili yoki
yig`ilgan tillar mutlaqo qulay va kompyuterdan
kamroq vaqt va hotira egallaydi.
•
Moslashuvchanligi. O`z oldiga ko`p maqsadli
xizmatlarni qo`ygan dastur moslashuvchan dastur
deyiladi. Misol uchun, CAD( Computer Aided
Design) bunda dasturlar har xil maqsadda
qo`llaniladi: Muhandislik chizmalari, arxitektorlik
dizayni va boshqalar. CAD yana diagramma,
grafiklarda ishlatilishi mumkin.](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_3.png)
![•
Foydalanuvchi
uchun qu l a y .
Qu l a y v a oso n ,
h a t t ok i
da s tur h aqida k o` p tushuncha g a
e g abo`lmagan odam uchun tushunarli bo`lgan dastur
Foydalanuvchi uchun qulay dastur deyiladi.
Tegishli kiritiladigan axborot va qilingan ishning
natijasidan olingan dastur qulayligi bilan ajralib
turadi.
• Sh a x siy huj j a tl a s h tirish k o d i . Bi r o r b i r
id e n tif i k at orl i no m b i lan i shl a ti l adi g an
da s t u r“ Sh a x siy hujj a t l a s h tirish
k o d i ”Shifrlangan (tu s hu n ish uch u n d e y i l a di .
q i y i n )nom
identifikatori dasturni murakkab qiladi va
keyinchalik xatolarga yo`l qoymaydi. Shuni
nazarga olgan holda har bir yaxshi programmist
o`zining identifikasion kodiga ega bo`lishi kerak.](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_4.png)
![•
Ishonchliligi. Bu dasturning eng asosiy xususiyatlaridan biri
bu ishlayotgan dasturning qobiliyatini bilib olishi. Bu
kompyuterga katta o`zgartirishlarni ham olib keladi
•
Yakkaligi. Shuni bilamizki istalgan muayyan kompyuterda
yozilgan dasturlash tili boshqa turdagi kompyuterlarda ham
ishga tushishi kerak. Bu dastur “ko`chma” deb ataladi va bu
dastur bir tizimdan ikkinchi tizimga muammosiz o`tadi.
Yuqori darajadagi dasturlash tillari yig`ilgan dasturlash tiliga
nisbatan qulay hisoblanadi.
•
Chidamliligi. O`zini “mustahkam” deb, ma`noli natijalari
bilan kompyuterning barcha dasturlarini, kiruvchi
axborotlari , axborotlarning to`g`riligiga ishonch hosil qilib
testdan o`tkazsa barcha amalga oshiriluvchi operatsiyal
muvaffaqiyatli bo`ladi. Agar kiritiluvchi axborot noto`g`ri
bolsa, ask holda kompyuterning displeyida amalga oshirilib
bo`lmas yozuvini ko`rish mumkin.](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_5.png)
![Mаsаlаning аlgоritmini ishlаb
chiqish quyidаgi bоsqichlаrdаn
ibоrаt:
mа’lumоtlаrgа qаytа ishlоv bеrish bоsqichlаrni
bеlgilаb оlish
mа’lumоtlаrgа qаytа ishlоv bеrish bоsqichlаri
kеtmа-kеtligini ulаr o`rtаsidаgi mаntiqiy
аlоqаlаrni o`rnаtish аsоsidа аniqlаsh
hаr bir bоsqich mаzmunini izоhlаsh.](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_6.png)
![Аlgоritmlаshtirishdа ko`p qo`llаnilаdigаn
blоklаr bilаn yaqindаn tаnishib chiqаmiz.
- jаr а yon (b itt а yo k i bir g u ruh
о pеr аt s i y al а rni bаjаrish)
- qаrоr qаbul qilish(mа’lum bir shаrtlаr аsоsidа аlgоritm
yoki dаsturni bаjаrilish yo`nаlishini tаnlаsh)
- mоdifikаtsiya(dаstur, buyruqlаrni o`zgаrtiruvchi
оpеrаtsiyalаrni bаjаrish)
- bоshlаsh, tugаtish. Mа’lumоtlаrni qаytа ishlаsh
jаrаyonini bоshlаsh, tugаtish vа to`хtаtib turish uchun
хizmаt qilаdi.](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_7.png)
![- kiritish, chiqаrish(mа’lumоtlаrni qаytа
ishlаsh uchun kеrаkli bo`lgаn shаklgа
kеltirish(kiritish) yoki qаytа ishlаsh
nаtijаlаrini ro`yhаtgа оlish (chiqаrish)).
- оqimlаr chizig`i. Simvоllаr оrаsidаgi
аlоqаlаrning kеtmа-kеtligini tаsvirlаb
bеrаdi.
- ulоvchi. O`zаrо bоg`lаydigаn simvоllаr
аsоsidа оqimlаr chizig`i o`rtаsidа uzilgаn
аlоqаlаrni ko`rsаtаdi.
- оldindаn аniqlаngаn jаrаyon.](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_8.png)
![- хujjаt.
-
mаgnitli disk.
-
bеtlаrni o`zаrо bоg`lоvchi.](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_9.png)
![Оqimlа r chiz i g ` ining n оrmаl
y o`nаlishi bo`lib yuqоridаn quyigа vа
chаpdаn o`nggаhisоblаnаdi hаmdа
(yo`nаltirаdig а n )
bilаn strеlkаlаr
bеlgilаnm а ydi.Bоshqа bаrchа hоlаtlаrdа strеlkаlаr bo`lishi
kеrаkdir. Blоklаr rаqаmi chiziqlаr tаsvirini
uzgаn hоldа blоkning chаp yuqоri qismigа
qo`yilаdi.
Blоklаr hаrflаr bilаn yoki hаrf-rаqаm
ko`rinishidа bеlgilаnishi hаm mumkin.](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_10.png)
![Blоklаr rаqаmi chiziqlаr
tаsvirini uzgаn hоldа
blоkning chаp yuqоri
qismigа
qo`yilаdi.
1 2
3 ha](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_11.png)
![Аgаr blоkning mаzmunini
ifоdа etuvchi so`zlаr blоkkа
sig`mаsа, u hоldа «izоhlаr»dаn
fоydаlаnilаdi
i zоh l аr
i zоh l аr](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_12.png)
![1. Masalani qo’yilishini aniqlash va matematik
modelini ishlab chiqish.
2. Masalani yechishning sonli usulini tanlash.
3. Masalani yechish algoritmini ishlab chiqish.
4. Kompyuter uchun dastur tuzish.
5. Dasturni kompyuter xotirasiga kiritish ,
rostlash va tekshirish .
6. Hisoblash natijalarini qayta ishlash va tahlil
qilish .Har qanday masalani kompyuterga tayyorlash va uni
o’tkazish quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi.](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_13.png)
![Masalaning qo’y ilishini aniqlash v a
mat emat ik modelini ishlab chiqish .
Masalani yechishdan oldin uning
qo ’ yilshi oydinlashtiriladi , ya ’ ni bunda
uning maqsadi va yechilish shartlari
aniqlanadi , boshlang ’ ich ma ’ lumotlar
va natijalarning tarkibi asoslana-di . Bu
ma ’ lumotlar asosida u matematik
formulalar ko ’ rinishida ifoda qilinadi .](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_14.png)
![Masalani y echish
algorit mini ishlab chiqish .
Masalani yechish uchun tanlangan
sonli usulning algoritmi ishlab
chiqiladi , ya ’ ni masalani yechish
uchun bajariladigan arifmetik va
mantiqiy amallar ketma - ketligi
yoritiladi . Masalani yechish
algoritmlari ko ’ rgazmaliroq bo ’ lishi
uchun , ular ko ’ p hollarda blok - sxema
ko ’ rinishida ifodalanadi .](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_15.png)
![Kompy ut er uchun dast ur
t uzish
Kompyuter uchun dastur masalaning
umumiy yechimidir . U algoritmning
mashina buyruqlari ketma - ketligi
shaklidagi yozuv-dir . Buning uchun
dasturlash tillari ( Be y sik , Fortran ,
Paskal , SI va boshqalar ) dan biri
tanlanadi va unga mos dastur tuziladi .
Tuzilgan dasturni sifatli bo ’ lishi va uni
mashina xotirasidan kam joyni
egallashi muhim ahamiyatga ega .](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_16.png)
![Dast urni k ompy ut er xot irasiga
k irit ish , rost lash v a t ek shirish
Tuzilgan dastur kompyuter
klaviaturasi orqali uning
xotirasiga kiritiladi . Kiritilgan
dasturni rostlash va
tekshirish amalga oshiriladi ,
ya ’ ni yo ’ l qo ’ yilgan xatoliklar
tuzatiladi .](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_17.png)
![Hisoblash nat ijalarini qay t a
ishlash v a t ahlil qilish .
Bu bosqichdan tuzilgan dastur
bo ’ yicha hisoblash bajariladi va hosil
bo ’ lgan natija kompyuterning displey
ekraniga chiqariladi yoki chop etish
qurilmasi orqali qog ’ ozga chop etiladi .
Natijalarni jadvallar , grafiklar yoki
diagrammalar ko ’ rinishida hosil qilish
mumkin . Hosil bo ’ lgan natija esa
foydalanuvchi tomonidan tahlil
qilinadi .](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_18.png)
![Samarqand - 2023Etiboringiz uchun rahmat Amaliy Informatika](/data/documents/b0b9cbe1-2d8c-41ef-a545-c694658f9c72/page_19.png)
MASALALARNI KOMPYUTERDA HAL QILISH BOSQICHLARI 1 . Muammolarni yechish va dasturni rejalashtirish asosi 2. Dasturning xususiyatlari 3. Masalalarni kompyuterda yechish bosqichlari
Dastur – bu dasturlash tilida yozilgan amallar ketma-ketligi. Hozirda xilma-xil dasturlash tillari mavjud bo`lib, har qaysi o`ziga mos afzalliklari bilan dasturlashning yuksalishiga hissa qo`shadi. Umuman olib qaraganda hamma dasturlar kirish bilan boshlanadi, uni ishlatadi va chiqishini ta`minlab beradi.
Dasturlar xususiyatlari quyida berilgan: • Samaradorlik. U uch guruhga bo`linadi: dasturchining harakati, ijro etish vaqti va xotira joyining tozalanishi. Yuqori darajali bo`lgan dasturlash tillari dasturchi harakatiga ishlaydilar. Lekin kompyuter tilida yozilgan dasturlash tili yoki yig`ilgan tillar mutlaqo qulay va kompyuterdan kamroq vaqt va hotira egallaydi. • Moslashuvchanligi. O`z oldiga ko`p maqsadli xizmatlarni qo`ygan dastur moslashuvchan dastur deyiladi. Misol uchun, CAD( Computer Aided Design) bunda dasturlar har xil maqsadda qo`llaniladi: Muhandislik chizmalari, arxitektorlik dizayni va boshqalar. CAD yana diagramma, grafiklarda ishlatilishi mumkin.
• Foydalanuvchi uchun qu l a y . Qu l a y v a oso n , h a t t ok i da s tur h aqida k o` p tushuncha g a e g abo`lmagan odam uchun tushunarli bo`lgan dastur Foydalanuvchi uchun qulay dastur deyiladi. Tegishli kiritiladigan axborot va qilingan ishning natijasidan olingan dastur qulayligi bilan ajralib turadi. • Sh a x siy huj j a tl a s h tirish k o d i . Bi r o r b i r id e n tif i k at orl i no m b i lan i shl a ti l adi g an da s t u r“ Sh a x siy hujj a t l a s h tirish k o d i ”Shifrlangan (tu s hu n ish uch u n d e y i l a di . q i y i n )nom identifikatori dasturni murakkab qiladi va keyinchalik xatolarga yo`l qoymaydi. Shuni nazarga olgan holda har bir yaxshi programmist o`zining identifikasion kodiga ega bo`lishi kerak.
• Ishonchliligi. Bu dasturning eng asosiy xususiyatlaridan biri bu ishlayotgan dasturning qobiliyatini bilib olishi. Bu kompyuterga katta o`zgartirishlarni ham olib keladi • Yakkaligi. Shuni bilamizki istalgan muayyan kompyuterda yozilgan dasturlash tili boshqa turdagi kompyuterlarda ham ishga tushishi kerak. Bu dastur “ko`chma” deb ataladi va bu dastur bir tizimdan ikkinchi tizimga muammosiz o`tadi. Yuqori darajadagi dasturlash tillari yig`ilgan dasturlash tiliga nisbatan qulay hisoblanadi. • Chidamliligi. O`zini “mustahkam” deb, ma`noli natijalari bilan kompyuterning barcha dasturlarini, kiruvchi axborotlari , axborotlarning to`g`riligiga ishonch hosil qilib testdan o`tkazsa barcha amalga oshiriluvchi operatsiyal muvaffaqiyatli bo`ladi. Agar kiritiluvchi axborot noto`g`ri bolsa, ask holda kompyuterning displeyida amalga oshirilib bo`lmas yozuvini ko`rish mumkin.