logo

Tadqiqotda nazariy muammolar, ularni hal qilish yo’llari

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1742 KB
Mavzu: Tadqiqotda nazariy 
muammolar, ularni  hal 
qilish yo’llari Reja: 
1. Ilmiy tadqiqotda 
muammo 
2. Muammoli vaziyat va 
dalillarning o’rni 
3.Muammoni to’g’ri 
qo’yilishi     Muammo-bu yechimini talab  
qiladigan nazariy va amaliy 
masaladir, ya’ni tekshirilishi 
lozim bo’lgan masala.  Demak, 
bu muammo shunday narsaki, 
uni biz bilmaymiz, bu ilm-fan 
rivoji va jamiyat talabi bilan 
paydo bo’lgan.   Ilmiy bilish muammoni hal 
qilish bilan bog’liqdir. 
Muammolarning  
bo’lmasligi tadqiqotlarning 
to’xtab qolishi va  fanning 
bir joyda  qotib qolishiga  
olib kelgan bo’lar edi.   Muommo eski bilimlar  
bilan empirik va nazariy 
tadqiqotlar asosida  topilgan 
yangi bilimlar  orasida 
ziddiyat paydo bo’lganda  
vujudga keladi, ya’ni u 
muommoli vaziyatning 
natijasidir.   Muammoni qo’yishing  uch etapini 
farq qilish mumkin.
1. Muammoni izlash. 
Ko’pincha  ilmiy va texnikaviy 
muammolar yuzada  yotadi, ularni 
izlash kerak emas. Paydo bo’ladigan 
qarama-qarshiliklarni bartaraf qilish  
yo’llarini aniqlash va ularni  
yechishning  yangi vositalarini topish 
uchun  ularga  sotsial buyurtmalar 
keladi.   Masalan: Havoni  ifloslantirmaydigan 
energetik qurilma yaratish muammosi. 
O’ta aniq va ko’rinarli bo’lmagan 
muammolar ham mavjud. 
2. 
Yuqorida eslatilg Muammoni qo’yish. 
anidek muammoni to’g’ri qo’yish, 
ya’ni maqsadni aniq ifodalash, 
tadqiqot chegarasini aniqlash va shu 
bilan tadqiqot obyektini belgilash  
oddiygina ish emas har bir kishi uchun 
individualdir.    Muammoni yoyish. 
Muammoning yechimini  
ko’pincha  uning yoyilishi 
bilan  mos keladi. Ya ’ni  
qo’shimcha  savollarning 
paydo bo’lisi va ifodalanishi 
bilan.   Har qanday ilmiy bilish  
muammodan 
boshlaaadi .
Inson bilimining rivojlanish 
jarayonini  ayrim muammolarni 
qo’yishdan  ularni yechishga  
o’tish,  so’ngra yangi 
muammolarni qo’yish  sifatida  
tavsiflash mumkin.    Muammoni to’g’ri qo’yish  uni  
muvaffaqiyatli yechishning muhim 
shartidir. To’g’ri qo’yilmagan 
muammo  yoki  soxta  muammo 
haqiqy  muammolarni  yechishdan  
chalg’itadi. Muammoni  qo’yishda, 
avvalo,  ayrim holatni  masala 
sifatida anglab yetish, qolaversa, 
muammoning  mavzunini aniq 
tushunish, ma’lum va noma’lum 
narsalarni  ajratgan holda uni 
ta’riflash lozim.     “ Empirik” so’zi yunoncha 
so’zdan olingan  bo’lib  
“tajriba” degan ma’noni 
bildiradi.  Empirik bilim – bu shaxsning dunyo 
bilan  o’zaro  aloqalarida ilmiy 
bilimlarga  murojaat  qilmasdan  
to’plagan  barcha  bilimlari.  Buning 
uchun siz  o’zingizning  idokingizga 
murojaat  qilishingiz kerak.  Ko’rish, 
hid,ta’m,  teginish va eshitish. 
Sizning  shaxsiy  tajribangizdan  siz 
yangi  bilimlarni  yaratishga  
kirishasiz.    Empirik muammo  avvalo 
ma’lumotlarni  izlashni  nazarda 
tutadi. Empirik muammolarga 
quyidagi metodlar yordamida javob 
topish mumkin: 
Kuzatish 
O’lchash  Eksperiment      Bundan tashqari yechimni 
topish uchun
Asboblar 
yasash  
Reaktivlar 
tayyorlash       Muammolar ilgari olingan ko’p 
sonli ma’lumotlar  bilan  bog’liq 
bo’lib ularni tartibga  solish va 
talqin  qilish, oqibatlarini keltirib  
chiqarish va  gipotezalarni  
shakllantirish, mantiqiy izchillik 
talablariga  muvofiq qarama – 
qarshiliklarni bartaraf etishni 
nazarda  tutadi.     Metodologik muammolar 
asosan  tadqiqotni  
rejalashtirish  bilan bog’liq 
ularni yechish, kuzatish va 
eksperimentlar o’tkazish 
tartibi  aniqlanadi, 
mo’ljallanadi.  Muommoni to’g’ri qo’yilgan deb  
hisoblanaishi uchun:
 O’rganilayotgan muommoning  
taribiga  kirirtish mumkin  
bo’lgan muayyan ilmiy bilim 
mavjud bo’lishi   
Muommo shaklan  to’g’ri 
tuzilgan bo’lishi      Muammo o’rinli bo’lishi, ya’ni  uning 
asoslari soxta bo’lmasligi
Muammo muayyan darajada  chegaralangan 
bo’lishi   Maqbul yechim belgilari hamda  yechimning 
maqbulligini tekshirish haqidagi  shartlar 
qabul qilinishi lozim.Ye chimning  mavjudlik sharti va uning 
yagonaligi  ko’rsatilgan bo’lishi    Barcha ilmiy muammolar  ham o’z 
yechimini topavermaydi: ayrim 
muammolar  ular qo’yilganidan keyin  
uzoq vaqt mobaynida  yechilmay 
qolaveradi. 
Masalan: Frem teoremasi bir necha  
yuz yillar mobaynida  yechilmay 
kelgan.
Ayrim muammo o’z yechimini 
topmaydi. Masalan: kubning 
ikkilanmasi haqidagi  masalalar  ILMIY MUAMMO
Ilmiy  muammo  boshqa  muammolardan  
quyidagi  belgilari  bilan ajralib turadi:
- U OLIMNI HAQIQIY BILIM OLISHGQA 
 YO’NALTIRADI
-YANGI BILIM OLISHGA  QARAB  
MO’LJAL OLADI. OLIM ONGLI 
RAV ISHDA  YANGILIK SARI INTILADI.   Teran samarali  yechimini 
topadigan muammolarni  
yaratishning umumiy metodi 
mavjud emas. Shunga  qaramay, 
fan tarixi ko’pgina  hollarda  teran 
ilmiy va samarali muammolar 
quyidagi to’rt mo’ljalni ro’yobga 
chiqarish vaqtida  yuzaga 
kelganligidan dalolat beradi 1. Ilgari qo’yilgan muammolar taklif 
qilinayotgan yechimlarga, hatto bu 
yechimlar bir qarashda  shak-shubhasiz 
bo’lib ko’rinsa ham, mantiqiy yondashish 
lozim:  har qanday  holatda ham ayrim 
kamchiliklarni topish yoki topilgan 
yechimni  umumlashtirish
2.  Ma’lum muammolarni  yangi  
sohalarga  ko’chirish  yoki  unga  yana bir 
 ko’rsatkich kiritish yo’li bilan  ularni  
umumlashtirishga harakat qilish lozim.  3.Yangi holatlarga nisbatan  ma’lum  
yechimlarni  tatbiq etish ularning  yaroqli 
yoki yaroqsizligini baholash lozim.  Agar 
muammoning yechimini o’z kuchini 
saqlab qolsa, buning natijasida nafaqat 
yechimlar , balki muammolar ham 
umumlashtiriladi  agar yechim yaroqsiz 
bo’lsa muammolarning yangi majmui 
yuzaga kelishi mumkin. .   FOYDALINILGAN ADABIYOTLAR 
1. I.Nosirov, T.Almatayev, Ilmiy ijodiy 
izlanish asoslari fanidan. AndMI, 2017-yil
2.  Davronov Z, Primov M “Ilmiy tadqiqot 
metodologiyasi” fanidan  o’quv – uslubiy  
majmua. – Toshkent: Moliya  instituti. – 
2014-yil 
3.  www.ziyo.com   E’tiboringiz uchun rahmat!

Mavzu: Tadqiqotda nazariy muammolar, ularni hal qilish yo’llari

Reja: 1. Ilmiy tadqiqotda muammo 2. Muammoli vaziyat va dalillarning o’rni 3.Muammoni to’g’ri qo’yilishi

Muammo-bu yechimini talab qiladigan nazariy va amaliy masaladir, ya’ni tekshirilishi lozim bo’lgan masala. Demak, bu muammo shunday narsaki, uni biz bilmaymiz, bu ilm-fan rivoji va jamiyat talabi bilan paydo bo’lgan.

Ilmiy bilish muammoni hal qilish bilan bog’liqdir. Muammolarning bo’lmasligi tadqiqotlarning to’xtab qolishi va fanning bir joyda qotib qolishiga olib kelgan bo’lar edi.