Morfologiya va so‘z tarkibi
![Mavzu:Morfologiya va so‘z tarkibi.
1.KIRISH.Morfologiya haqida ma’lumot.
2.ASOSIY QISM
Morfemika.
Qo’shimcha turlari.
So’z turkumlari.
3.XULOSA.
4.Foydalanilgan adabiyotlar.](/data/documents/b0fee2ed-bb4c-457e-8687-98b6a2b5daf2/page_1.png)
![MORFOLOGIYA
6-darsligi. Toshkent-2017
So’zlarning grammatik
ma’nolari va ularni
ifodalovchi grammatik
shakllarni shakllarni
o’rganuvchi tilshunoslik
bo’limi MORFOLOGIYA
sanaladi.Morfologiya
yunoncha morphe
–”shakl”,logos
–”so’z”,”ta’limot”so’zlaridan
olingan bo’lib,so’z shakllari
haqidagi ta’limotdir. H.Jamolxonov “Hozirgi o’zbek
adabiy tili” Toshkent-2005
Morfologiya.Bu bo’lim
grammatikaning bir qismi
bo’lib,unda grammatik ma’no va
grammatik shakllar,shular
orasidagi aloqadorlik asosida
yuzaga kelgan grammatik
kategoriyalar,so’zlarni
turkumlarga birlashtirish
prinsiplari,har bir so’z
turkumining ma’no
turlari,morfologik
belgilari,gapdagi funksional
xarakteristikasi haqida fikr
yuritiladi. F.Kamol “Hozirgi zamon
o’zbek tili” Toshkent-1957
Morfologiya so’zlarning
nutqda o’zgarish qoidalarini
belgilaydi.Morfologiyada so’z
formasini hosil qilish
qoidalari va so’z yasash
qoidalari
o’rganiladi;Shuningdek
morfologiya so’zlarning
ma’lum belgilar asosida
gruppalarga –turkumlarga
bo’linishini ham tekshiradi.](/data/documents/b0fee2ed-bb4c-457e-8687-98b6a2b5daf2/page_2.png)
![Morfemika
F.Kamol “Hozirgi zamon
o’zbek tili” Toshkent-1957
So’z struktura jihatidan
tub yoki yasama
bo’ladi:morfologik
qismlarga ajralmaydigan
so’zlar va maxsus affikslar
yordami bilan hosil
qilingan so’zlar.So’zga
morfologfik jihatdan
qaraganimizda u o’zak va
affikslarga ajraladi. 6-sinf darsligi Toshkent-2017
So’z tarkibi asos va
qo’shimchadan iborat. U.Tursunov,A.Muxtorov,Sh
.Rahmatullayev “Hozirgi
o’zbek adabiy
tili”Toshkent-1992
Nutqning kichik birligi
so’zshakl bo’lib,leksik
ma’nodan tashqari
grammatik ma’no ham
anglatadi.So’zshakllar
tarkibida ajratiladigan
kichik ma’noli qismlar
morflar
deyiladi(yunoncha
morphe –shakl)](/data/documents/b0fee2ed-bb4c-457e-8687-98b6a2b5daf2/page_3.png)
![SO’Z TARKIBI
ASOS- YETAKCHI
MORFEMA QO’SHIMCHA-
KO’MAKCHI
MORFEMA](/data/documents/b0fee2ed-bb4c-457e-8687-98b6a2b5daf2/page_4.png)
![Qo’shimchalarning
vazifasiga ko’ra turlari:
6-sinf darsligi.Toshkent-
2017
So’z yasovchi
qo’shimchalar-asosga
qo’shilib yangi ma’no
hosil qiladi. Shakl yasovchi
qo’shimchalar-
asosga qo’shilib
uning manosiga
qo’shimcha ma’no
yuklash yoki o’zi
qo’shilayotgan
so’zni boshqa so’zga
bog’lash vazifasini
bajaradi](/data/documents/b0fee2ed-bb4c-457e-8687-98b6a2b5daf2/page_5.png)
![U.Tursunov,A.Muxtorov,Sh.Rahmatullayev
“Hozirgi o’zbek adabiy tili” Toshkent-1992
Affiksal morflar.
So’z yasovchi affikslar – bu
affikslar turli so’zlarga
qo’shilib ,uning ma’nosi bilan
bog’langan yangi so’z hosil
qiladi. Affiksal morfemalar o’zak
morfning mazmuniga har xil
qo’shimcha ma’nolar
beradi.Affiksal morfemalar
ma’nosi va funsiyasiga ko’ra 2
guruhga bo’linadi
Shakl yasovchi affiklar esa
so’zning leksik ma’nosini
o’zgartirmaydi,yangi so’z
yasamaydi,balki shu so’zning
grammatik shaklini
yasaydi,unga yangi grammatik
ma’no qo’shadi.](/data/documents/b0fee2ed-bb4c-457e-8687-98b6a2b5daf2/page_6.png)
![So’z turkumlari
6- sinf darsligi Toshkent-2017
Mustaqil so’zlar:
Fe’l
Ot
Sifat
Son
Olmosh
Rvish So’zlarning so’rog’i va qanday
umumlashgan ma’no
ifodalashiga ko’ra guruhlarga
no’linishi so’z turkumlari
deyiladi.Ular quyidagi
guruhlarga bo’linadi:
Alohida olingan
so’zlar:
Undov so’zlar
Taqlid so’zlar
Modal so’zlar.Yordamchi so’zlar:
Ko’makchi
Bog’lovchi
Yuklama](/data/documents/b0fee2ed-bb4c-457e-8687-98b6a2b5daf2/page_7.png)
![Foydalanilgan adabiyotlar:
1.N.Mahmudov,A.Nurmonov,A.Sobirov,D.Nabiyeva 6-sinf “Ona tili” darsligi
Toshkent-2017
2.H.Jamolxonov “Hozirgi o’zbek adabiy tili” Toshkent 2005
3.F.Kamol “Hozirgi zamon o’zbek tili” Toshkent-1957
4.U.Tursunov,A.Muxtorov,Sh.Rahmatullayev “Hozirgi o’zbek adabiy tili” Toshkent-
1992](/data/documents/b0fee2ed-bb4c-457e-8687-98b6a2b5daf2/page_8.png)
Mavzu:Morfologiya va so‘z tarkibi. 1.KIRISH.Morfologiya haqida ma’lumot. 2.ASOSIY QISM Morfemika. Qo’shimcha turlari. So’z turkumlari. 3.XULOSA. 4.Foydalanilgan adabiyotlar.
MORFOLOGIYA 6-darsligi. Toshkent-2017 So’zlarning grammatik ma’nolari va ularni ifodalovchi grammatik shakllarni shakllarni o’rganuvchi tilshunoslik bo’limi MORFOLOGIYA sanaladi.Morfologiya yunoncha morphe –”shakl”,logos –”so’z”,”ta’limot”so’zlaridan olingan bo’lib,so’z shakllari haqidagi ta’limotdir. H.Jamolxonov “Hozirgi o’zbek adabiy tili” Toshkent-2005 Morfologiya.Bu bo’lim grammatikaning bir qismi bo’lib,unda grammatik ma’no va grammatik shakllar,shular orasidagi aloqadorlik asosida yuzaga kelgan grammatik kategoriyalar,so’zlarni turkumlarga birlashtirish prinsiplari,har bir so’z turkumining ma’no turlari,morfologik belgilari,gapdagi funksional xarakteristikasi haqida fikr yuritiladi. F.Kamol “Hozirgi zamon o’zbek tili” Toshkent-1957 Morfologiya so’zlarning nutqda o’zgarish qoidalarini belgilaydi.Morfologiyada so’z formasini hosil qilish qoidalari va so’z yasash qoidalari o’rganiladi;Shuningdek morfologiya so’zlarning ma’lum belgilar asosida gruppalarga –turkumlarga bo’linishini ham tekshiradi.
Morfemika F.Kamol “Hozirgi zamon o’zbek tili” Toshkent-1957 So’z struktura jihatidan tub yoki yasama bo’ladi:morfologik qismlarga ajralmaydigan so’zlar va maxsus affikslar yordami bilan hosil qilingan so’zlar.So’zga morfologfik jihatdan qaraganimizda u o’zak va affikslarga ajraladi. 6-sinf darsligi Toshkent-2017 So’z tarkibi asos va qo’shimchadan iborat. U.Tursunov,A.Muxtorov,Sh .Rahmatullayev “Hozirgi o’zbek adabiy tili”Toshkent-1992 Nutqning kichik birligi so’zshakl bo’lib,leksik ma’nodan tashqari grammatik ma’no ham anglatadi.So’zshakllar tarkibida ajratiladigan kichik ma’noli qismlar morflar deyiladi(yunoncha morphe –shakl)
SO’Z TARKIBI ASOS- YETAKCHI MORFEMA QO’SHIMCHA- KO’MAKCHI MORFEMA
Qo’shimchalarning vazifasiga ko’ra turlari: 6-sinf darsligi.Toshkent- 2017 So’z yasovchi qo’shimchalar-asosga qo’shilib yangi ma’no hosil qiladi. Shakl yasovchi qo’shimchalar- asosga qo’shilib uning manosiga qo’shimcha ma’no yuklash yoki o’zi qo’shilayotgan so’zni boshqa so’zga bog’lash vazifasini bajaradi