logo

Morfologiya va so‘z tarkibi

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

59.41015625 KB
Mavzu:Morfologiya va so‘z tarkibi.
1.KIRISH.Morfologiya haqida ma’lumot.
2.ASOSIY QISM

Morfemika.

Qo’shimcha turlari.

So’z turkumlari.
3.XULOSA.
4.Foydalanilgan adabiyotlar.                 MORFOLOGIYA
6-darsligi. Toshkent-2017
So’zlarning grammatik 
ma’nolari va ularni 
ifodalovchi grammatik 
shakllarni shakllarni 
o’rganuvchi tilshunoslik 
bo’limi MORFOLOGIYA 
sanaladi.Morfologiya 
yunoncha  morphe  
–”shakl”,logos 
–”so’z”,”ta’limot”so’zlaridan 
olingan bo’lib,so’z shakllari 
haqidagi ta’limotdir.   H.Jamolxonov “Hozirgi o’zbek 
adabiy tili” Toshkent-2005
Morfologiya.Bu bo’lim 
grammatikaning bir qismi 
bo’lib,unda grammatik ma’no va 
grammatik shakllar,shular 
orasidagi aloqadorlik asosida 
yuzaga kelgan grammatik 
kategoriyalar,so’zlarni 
turkumlarga birlashtirish 
prinsiplari,har bir so’z 
turkumining ma’no 
turlari,morfologik 
belgilari,gapdagi funksional 
xarakteristikasi haqida fikr 
yuritiladi. F.Kamol “Hozirgi zamon 
o’zbek tili” Toshkent-1957
Morfologiya so’zlarning 
nutqda o’zgarish qoidalarini 
belgilaydi.Morfologiyada so’z 
formasini hosil qilish 
qoidalari va so’z yasash 
qoidalari 
o’rganiladi;Shuningdek 
morfologiya so’zlarning 
ma’lum belgilar asosida 
gruppalarga –turkumlarga 
bo’linishini ham tekshiradi.                   Morfemika
F.Kamol “Hozirgi zamon 
o’zbek tili” Toshkent-1957
So’z struktura jihatidan 
tub yoki yasama 
bo’ladi:morfologik 
qismlarga ajralmaydigan 
so’zlar va maxsus affikslar 
yordami bilan hosil 
qilingan so’zlar.So’zga 
morfologfik jihatdan 
qaraganimizda u o’zak va 
affikslarga ajraladi. 6-sinf darsligi Toshkent-2017
So’z tarkibi asos va 
qo’shimchadan iborat. U.Tursunov,A.Muxtorov,Sh
.Rahmatullayev “Hozirgi 
o’zbek adabiy 
tili”Toshkent-1992
Nutqning kichik birligi 
so’zshakl bo’lib,leksik 
ma’nodan tashqari 
grammatik ma’no ham 
anglatadi.So’zshakllar 
tarkibida ajratiladigan 
kichik ma’noli qismlar 
morflar 
deyiladi(yunoncha 
morphe –shakl)                  SO’Z TARKIBI
ASOS- YETAKCHI 
MORFEMA QO’SHIMCHA-
KO’MAKCHI 
MORFEMA                 Qo’shimchalarning 
vazifasiga ko’ra  turlari:
6-sinf darsligi.Toshkent- 
2017
So’z yasovchi 
qo’shimchalar-asosga 
qo’shilib yangi ma’no 
hosil qiladi. Shakl yasovchi 
qo’shimchalar-
asosga qo’shilib 
uning manosiga 
qo’shimcha ma’no 
yuklash yoki o’zi 
qo’shilayotgan 
so’zni boshqa so’zga 
bog’lash vazifasini 
bajaradi                 U.Tursunov,A.Muxtorov,Sh.Rahmatullayev 
“Hozirgi o’zbek adabiy tili” Toshkent-1992
Affiksal morflar.
So’z yasovchi affikslar – bu 
affikslar turli so’zlarga 
qo’shilib ,uning ma’nosi bilan 
bog’langan yangi so’z hosil 
qiladi. Affiksal morfemalar o’zak 
morfning mazmuniga har xil 
qo’shimcha ma’nolar 
beradi.Affiksal morfemalar 
ma’nosi va funsiyasiga ko’ra 2 
guruhga bo’linadi
Shakl yasovchi affiklar esa 
so’zning leksik ma’nosini 
o’zgartirmaydi,yangi so’z 
yasamaydi,balki shu so’zning 
grammatik shaklini 
yasaydi,unga yangi grammatik 
ma’no qo’shadi.                 So’z turkumlari
6- sinf darsligi Toshkent-2017
Mustaqil so’zlar:
Fe’l
Ot
Sifat
Son
Olmosh
Rvish So’zlarning so’rog’i va qanday 
umumlashgan ma’no 
ifodalashiga ko’ra guruhlarga 
no’linishi so’z turkumlari 
deyiladi.Ular quyidagi 
guruhlarga bo’linadi:
Alohida olingan 
so’zlar:
Undov so’zlar
Taqlid so’zlar
Modal so’zlar.Yordamchi so’zlar:
Ko’makchi
Bog’lovchi
Yuklama                 Foydalanilgan adabiyotlar:
1.N.Mahmudov,A.Nurmonov,A.Sobirov,D.Nabiyeva 6-sinf “Ona tili” darsligi 
Toshkent-2017 
2.H.Jamolxonov “Hozirgi o’zbek adabiy tili” Toshkent 2005
3.F.Kamol “Hozirgi zamon o’zbek tili” Toshkent-1957
4.U.Tursunov,A.Muxtorov,Sh.Rahmatullayev “Hozirgi o’zbek adabiy tili” Toshkent-
1992

Mavzu:Morfologiya va so‘z tarkibi. 1.KIRISH.Morfologiya haqida ma’lumot. 2.ASOSIY QISM  Morfemika.  Qo’shimcha turlari.  So’z turkumlari. 3.XULOSA. 4.Foydalanilgan adabiyotlar.

MORFOLOGIYA 6-darsligi. Toshkent-2017 So’zlarning grammatik ma’nolari va ularni ifodalovchi grammatik shakllarni shakllarni o’rganuvchi tilshunoslik bo’limi MORFOLOGIYA sanaladi.Morfologiya yunoncha morphe –”shakl”,logos –”so’z”,”ta’limot”so’zlaridan olingan bo’lib,so’z shakllari haqidagi ta’limotdir. H.Jamolxonov “Hozirgi o’zbek adabiy tili” Toshkent-2005 Morfologiya.Bu bo’lim grammatikaning bir qismi bo’lib,unda grammatik ma’no va grammatik shakllar,shular orasidagi aloqadorlik asosida yuzaga kelgan grammatik kategoriyalar,so’zlarni turkumlarga birlashtirish prinsiplari,har bir so’z turkumining ma’no turlari,morfologik belgilari,gapdagi funksional xarakteristikasi haqida fikr yuritiladi. F.Kamol “Hozirgi zamon o’zbek tili” Toshkent-1957 Morfologiya so’zlarning nutqda o’zgarish qoidalarini belgilaydi.Morfologiyada so’z formasini hosil qilish qoidalari va so’z yasash qoidalari o’rganiladi;Shuningdek morfologiya so’zlarning ma’lum belgilar asosida gruppalarga –turkumlarga bo’linishini ham tekshiradi.

Morfemika F.Kamol “Hozirgi zamon o’zbek tili” Toshkent-1957 So’z struktura jihatidan tub yoki yasama bo’ladi:morfologik qismlarga ajralmaydigan so’zlar va maxsus affikslar yordami bilan hosil qilingan so’zlar.So’zga morfologfik jihatdan qaraganimizda u o’zak va affikslarga ajraladi. 6-sinf darsligi Toshkent-2017 So’z tarkibi asos va qo’shimchadan iborat. U.Tursunov,A.Muxtorov,Sh .Rahmatullayev “Hozirgi o’zbek adabiy tili”Toshkent-1992 Nutqning kichik birligi so’zshakl bo’lib,leksik ma’nodan tashqari grammatik ma’no ham anglatadi.So’zshakllar tarkibida ajratiladigan kichik ma’noli qismlar morflar deyiladi(yunoncha morphe –shakl)

SO’Z TARKIBI ASOS- YETAKCHI MORFEMA QO’SHIMCHA- KO’MAKCHI MORFEMA

Qo’shimchalarning vazifasiga ko’ra turlari: 6-sinf darsligi.Toshkent- 2017 So’z yasovchi qo’shimchalar-asosga qo’shilib yangi ma’no hosil qiladi. Shakl yasovchi qo’shimchalar- asosga qo’shilib uning manosiga qo’shimcha ma’no yuklash yoki o’zi qo’shilayotgan so’zni boshqa so’zga bog’lash vazifasini bajaradi